| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[३३२] २. रथलट्ठिजातकवण्णना
[332] 2. Rathalaṭṭhijātakavaṇṇanā
अपि हन्त्वा हतो ब्रूतीति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो कोसलरञ्ञो पुरोहितं आरब्भ कथेसि। सो किर रथेन अत्तनो भोगगामं गच्छन्तो सम्बाधे मग्गे रथं पाजेन्तो एकं सकटसत्थं दिस्वा ‘‘तुम्हाकं सकटं अपनेथा’’ति गच्छन्तो सकटे अनपनीयमाने कुज्झित्वा पतोदलट्ठिया पुरिमसकटे साकटिकस्स रथधुरे पहरि। सा रथधुरे पटिहता निवत्तित्वा तस्सेव नलाटं पहरि। तावदेवस्स नलाटे गण्डो उट्ठहि। सो निवत्तित्वा ‘‘साकटिकेहि पहटोम्ही’’ति रञ्ञो आरोचेसि। साकटिके पक्कोसापेत्वा विनिच्छिनन्ता तस्सेव दोसं अद्दसंसु। अथेकदिवसं भिक्खू धम्मसभायं कथं समुट्ठापेसुं ‘‘आवुसो, रञ्ञो किर पुरोहितो ‘साकटिकेहि पहटोम्ही’ति अड्डं करोन्तो सयमेव परज्जी’’ति। सत्था आगन्त्वा ‘‘काय नुत्थ, भिक्खवे, एतरहि कथाय सन्निसिन्ना’’ति पुच्छित्वा ‘‘इमाय नामा’’ति वुत्ते ‘‘न, भिक्खवे, इदानेव, पुब्बेपेस एवरूपं अकासियेवा’’ति वत्वा अतीतं आहरि।
Apihantvā hato brūtīti idaṃ satthā jetavane viharanto kosalarañño purohitaṃ ārabbha kathesi. So kira rathena attano bhogagāmaṃ gacchanto sambādhe magge rathaṃ pājento ekaṃ sakaṭasatthaṃ disvā ‘‘tumhākaṃ sakaṭaṃ apanethā’’ti gacchanto sakaṭe anapanīyamāne kujjhitvā patodalaṭṭhiyā purimasakaṭe sākaṭikassa rathadhure pahari. Sā rathadhure paṭihatā nivattitvā tasseva nalāṭaṃ pahari. Tāvadevassa nalāṭe gaṇḍo uṭṭhahi. So nivattitvā ‘‘sākaṭikehi pahaṭomhī’’ti rañño ārocesi. Sākaṭike pakkosāpetvā vinicchinantā tasseva dosaṃ addasaṃsu. Athekadivasaṃ bhikkhū dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ ‘‘āvuso, rañño kira purohito ‘sākaṭikehi pahaṭomhī’ti aḍḍaṃ karonto sayameva parajjī’’ti. Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, idāneva, pubbepesa evarūpaṃ akāsiyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्जं कारेन्ते बोधिसत्तो तस्सेव विनिच्छयामच्चो अहोसि। अथ रञ्ञो पुरोहितो रथेन अत्तनो भोगगामं गच्छन्तोति सब्बं पुरिमसदिसमेव। इध पन तेन रञ्ञो आरोचिते राजा सयं विनिच्छये निसीदित्वा साकटिके पक्कोसापेत्वा कम्मं असोधेत्वाव ‘‘तुम्हेहि मम पुरोहितं कोट्टेत्वा नलाटे गण्डो उट्ठापितो’’ति वत्वा ‘‘सब्बस्सहरणं तेसं करोथा’’ति आह। अथ नं बोधिसत्तो ‘‘तुम्हे, महाराज, कम्मं असोधेत्वाव एतेसं सब्बस्सं हरापेथ, एकच्चे पन अत्तनाव अत्तानं पहरित्वापि ‘परेन पहटम्हा’ति वदन्ति, तस्मा अविचिनित्वा कातुं न युत्तं, रज्जं कारेन्तेन नाम निसामेत्वा कम्मं कातुं वट्टती’’ति वत्वा इमा गाथा अभासि।
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto tasseva vinicchayāmacco ahosi. Atha rañño purohito rathena attano bhogagāmaṃ gacchantoti sabbaṃ purimasadisameva. Idha pana tena rañño ārocite rājā sayaṃ vinicchaye nisīditvā sākaṭike pakkosāpetvā kammaṃ asodhetvāva ‘‘tumhehi mama purohitaṃ koṭṭetvā nalāṭe gaṇḍo uṭṭhāpito’’ti vatvā ‘‘sabbassaharaṇaṃ tesaṃ karothā’’ti āha. Atha naṃ bodhisatto ‘‘tumhe, mahārāja, kammaṃ asodhetvāva etesaṃ sabbassaṃ harāpetha, ekacce pana attanāva attānaṃ paharitvāpi ‘parena pahaṭamhā’ti vadanti, tasmā avicinitvā kātuṃ na yuttaṃ, rajjaṃ kārentena nāma nisāmetvā kammaṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti vatvā imā gāthā abhāsi.
१२५.
125.
‘‘अपि हन्त्वा हतो ब्रूति, जेत्वा जितोति भासति।
‘‘Api hantvā hato brūti, jetvā jitoti bhāsati;
पुब्बमक्खायिनो राज, अञ्ञदत्थु न सद्दहे॥
Pubbamakkhāyino rāja, aññadatthu na saddahe.
१२६.
126.
‘‘तस्मा पण्डितजातियो, सुणेय्य इतरस्सपि।
‘‘Tasmā paṇḍitajātiyo, suṇeyya itarassapi;
उभिन्नं वचनं सुत्वा, यथा धम्मो तथा करे॥
Ubhinnaṃ vacanaṃ sutvā, yathā dhammo tathā kare.
१२७.
127.
‘‘अलसो गिही कामभोगी न साधु, असञ्ञतो पब्बजितो न साधु।
‘‘Alaso gihī kāmabhogī na sādhu, asaññato pabbajito na sādhu;
राजा न साधु अनिसम्मकारी, यो पण्डितो कोधनो तं न साधु॥
Rājā na sādhu anisammakārī, yo paṇḍito kodhano taṃ na sādhu.
१२८.
128.
‘‘निसम्म खत्तियो कयिरा, नानिसम्म दिसम्पति।
‘‘Nisamma khattiyo kayirā, nānisamma disampati;
निसम्मकारिनो राज, यसो कित्ति च वड्ढती’’ति॥
Nisammakārino rāja, yaso kitti ca vaḍḍhatī’’ti.
तत्थ अपि हन्त्वाति अपि एको अत्तनाव अत्तानं हन्त्वा ‘‘परेन पहटोम्ही’’ति ब्रूति कथेति। जेत्वा जितोति सयं वा पन परं जित्वा ‘‘अहं जितोम्ही’’ति भासति। अञ्ञदत्थूति महाराज, पुब्बमेव राजकुलं गन्त्वा अक्खायन्तस्स पुब्बमक्खायिनो अञ्ञदत्थु न सद्दहे, एकंसेन वचनं न सद्दहेय्य। तस्माति यस्मा पठमतरं आगन्त्वा कथेन्तस्स एकंसेन वचनं न सद्दहातब्बं, तस्मा। यथा धम्मोति यथा विनिच्छयसभावो ठितो, तथा करेय्य।
Tattha api hantvāti api eko attanāva attānaṃ hantvā ‘‘parena pahaṭomhī’’ti brūti katheti. Jetvā jitoti sayaṃ vā pana paraṃ jitvā ‘‘ahaṃ jitomhī’’ti bhāsati. Aññadatthūti mahārāja, pubbameva rājakulaṃ gantvā akkhāyantassa pubbamakkhāyino aññadatthu na saddahe, ekaṃsena vacanaṃ na saddaheyya. Tasmāti yasmā paṭhamataraṃ āgantvā kathentassa ekaṃsena vacanaṃ na saddahātabbaṃ, tasmā. Yathā dhammoti yathā vinicchayasabhāvo ṭhito, tathā kareyya.
असञ्ञतोति कायादीहि असञ्ञतो दुस्सीलो। तं न साधूति यं तस्स पण्डितस्स ञाणवतो पुग्गलस्स आधानग्गाहिवसेन दळ्हकोपसङ्खातं कोधनं, तं न साधु। नानिसम्माति न अनिसामेत्वा। दिसम्पतीति दिसानं पति, महाराज। यसो कित्ति चाति इस्सरियपरिवारो चेव कित्तिसद्दो च वड्ढतीति।
Asaññatoti kāyādīhi asaññato dussīlo. Taṃ na sādhūti yaṃ tassa paṇḍitassa ñāṇavato puggalassa ādhānaggāhivasena daḷhakopasaṅkhātaṃ kodhanaṃ, taṃ na sādhu. Nānisammāti na anisāmetvā. Disampatīti disānaṃ pati, mahārāja. Yaso kitti cāti issariyaparivāro ceva kittisaddo ca vaḍḍhatīti.
राजा बोधिसत्तस्स वचनं सुत्वा धम्मेन विनिच्छिनि, धम्मेन विनिच्छियमाने ब्राह्मणस्सेव दोसो जातोति।
Rājā bodhisattassa vacanaṃ sutvā dhammena vinicchini, dhammena vinicchiyamāne brāhmaṇasseva doso jātoti.
सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा जातकं समोधानेसि – ‘‘तदा ब्राह्मणो एतरहि ब्राह्मणोव अहोसि, पण्डितामच्चो पन अहमेव अहोसि’’न्ति।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā brāhmaṇo etarahi brāhmaṇova ahosi, paṇḍitāmacco pana ahameva ahosi’’nti.
रथलट्ठिजातकवण्णना दुतिया।
Rathalaṭṭhijātakavaṇṇanā dutiyā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / ३३२. रथलट्ठिजातकं • 332. Rathalaṭṭhijātakaṃ
