| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / ជាតក-អដ្ឋកថា • Jātaka-aṭṭhakathā |
[៣៣២] ២. រថលដ្ឋិជាតកវណ្ណនា
[332] 2. Rathalaṭṭhijātakavaṇṇanā
អបិ ហន្ត្វា ហតោ ព្រូតីតិ ឥទំ សត្ថា ជេតវនេ វិហរន្តោ កោសលរញ្ញោ បុរោហិតំ អារព្ភ កថេសិ។ សោ កិរ រថេន អត្តនោ ភោគគាមំ គច្ឆន្តោ សម្ពាធេ មគ្គេ រថំ បាជេន្តោ ឯកំ សកដសត្ថំ ទិស្វា ‘‘តុម្ហាកំ សកដំ អបនេថា’’តិ គច្ឆន្តោ សកដេ អនបនីយមានេ កុជ្ឈិត្វា បតោទលដ្ឋិយា បុរិមសកដេ សាកដិកស្ស រថធុរេ បហរិ។ សា រថធុរេ បដិហតា និវត្តិត្វា តស្សេវ នលាដំ បហរិ។ តាវទេវស្ស នលាដេ គណ្ឌោ ឧដ្ឋហិ។ សោ និវត្តិត្វា ‘‘សាកដិកេហិ បហដោម្ហី’’តិ រញ្ញោ អារោចេសិ។ សាកដិកេ បក្កោសាបេត្វា វិនិច្ឆិនន្តា តស្សេវ ទោសំ អទ្ទសំសុ។ អថេកទិវសំ ភិក្ខូ ធម្មសភាយំ កថំ សមុដ្ឋាបេសុំ ‘‘អាវុសោ, រញ្ញោ កិរ បុរោហិតោ ‘សាកដិកេហិ បហដោម្ហី’តិ អឌ្ឌំ ករោន្តោ សយមេវ បរជ្ជី’’តិ។ សត្ថា អាគន្ត្វា ‘‘កាយ នុត្ថ, ភិក្ខវេ, ឯតរហិ កថាយ សន្និសិន្នា’’តិ បុច្ឆិត្វា ‘‘ឥមាយ នាមា’’តិ វុត្តេ ‘‘ន, ភិក្ខវេ, ឥទានេវ, បុព្ពេបេស ឯវរូបំ អកាសិយេវា’’តិ វត្វា អតីតំ អាហរិ។
Apihantvā hato brūtīti idaṃ satthā jetavane viharanto kosalarañño purohitaṃ ārabbha kathesi. So kira rathena attano bhogagāmaṃ gacchanto sambādhe magge rathaṃ pājento ekaṃ sakaṭasatthaṃ disvā ‘‘tumhākaṃ sakaṭaṃ apanethā’’ti gacchanto sakaṭe anapanīyamāne kujjhitvā patodalaṭṭhiyā purimasakaṭe sākaṭikassa rathadhure pahari. Sā rathadhure paṭihatā nivattitvā tasseva nalāṭaṃ pahari. Tāvadevassa nalāṭe gaṇḍo uṭṭhahi. So nivattitvā ‘‘sākaṭikehi pahaṭomhī’’ti rañño ārocesi. Sākaṭike pakkosāpetvā vinicchinantā tasseva dosaṃ addasaṃsu. Athekadivasaṃ bhikkhū dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ ‘‘āvuso, rañño kira purohito ‘sākaṭikehi pahaṭomhī’ti aḍḍaṃ karonto sayameva parajjī’’ti. Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, idāneva, pubbepesa evarūpaṃ akāsiyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
អតីតេ ពារាណសិយំ ព្រហ្មទត្តេ រជ្ជំ ការេន្តេ ពោធិសត្តោ តស្សេវ វិនិច្ឆយាមច្ចោ អហោសិ។ អថ រញ្ញោ បុរោហិតោ រថេន អត្តនោ ភោគគាមំ គច្ឆន្តោតិ សព្ពំ បុរិមសទិសមេវ។ ឥធ បន តេន រញ្ញោ អារោចិតេ រាជា សយំ វិនិច្ឆយេ និសីទិត្វា សាកដិកេ បក្កោសាបេត្វា កម្មំ អសោធេត្វាវ ‘‘តុម្ហេហិ មម បុរោហិតំ កោដ្ដេត្វា នលាដេ គណ្ឌោ ឧដ្ឋាបិតោ’’តិ វត្វា ‘‘សព្ពស្សហរណំ តេសំ ករោថា’’តិ អាហ។ អថ នំ ពោធិសត្តោ ‘‘តុម្ហេ, មហារាជ, កម្មំ អសោធេត្វាវ ឯតេសំ សព្ពស្សំ ហរាបេថ, ឯកច្ចេ បន អត្តនាវ អត្តានំ បហរិត្វាបិ ‘បរេន បហដម្ហា’តិ វទន្តិ, តស្មា អវិចិនិត្វា កាតុំ ន យុត្តំ, រជ្ជំ ការេន្តេន នាម និសាមេត្វា កម្មំ កាតុំ វដ្ដតី’’តិ វត្វា ឥមា គាថា អភាសិ។
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto tasseva vinicchayāmacco ahosi. Atha rañño purohito rathena attano bhogagāmaṃ gacchantoti sabbaṃ purimasadisameva. Idha pana tena rañño ārocite rājā sayaṃ vinicchaye nisīditvā sākaṭike pakkosāpetvā kammaṃ asodhetvāva ‘‘tumhehi mama purohitaṃ koṭṭetvā nalāṭe gaṇḍo uṭṭhāpito’’ti vatvā ‘‘sabbassaharaṇaṃ tesaṃ karothā’’ti āha. Atha naṃ bodhisatto ‘‘tumhe, mahārāja, kammaṃ asodhetvāva etesaṃ sabbassaṃ harāpetha, ekacce pana attanāva attānaṃ paharitvāpi ‘parena pahaṭamhā’ti vadanti, tasmā avicinitvā kātuṃ na yuttaṃ, rajjaṃ kārentena nāma nisāmetvā kammaṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti vatvā imā gāthā abhāsi.
១២៥.
125.
‘‘អបិ ហន្ត្វា ហតោ ព្រូតិ, ជេត្វា ជិតោតិ ភាសតិ;
‘‘Api hantvā hato brūti, jetvā jitoti bhāsati;
បុព្ពមក្ខាយិនោ រាជ, អញ្ញទត្ថុ ន សទ្ទហេ។
Pubbamakkhāyino rāja, aññadatthu na saddahe.
១២៦.
126.
‘‘តស្មា បណ្ឌិតជាតិយោ, សុណេយ្យ ឥតរស្សបិ;
‘‘Tasmā paṇḍitajātiyo, suṇeyya itarassapi;
ឧភិន្នំ វចនំ សុត្វា, យថា ធម្មោ តថា ករេ។
Ubhinnaṃ vacanaṃ sutvā, yathā dhammo tathā kare.
១២៧.
127.
‘‘អលសោ គិហី កាមភោគី ន សាធុ, អសញ្ញតោ បព្ពជិតោ ន សាធុ;
‘‘Alaso gihī kāmabhogī na sādhu, asaññato pabbajito na sādhu;
រាជា ន សាធុ អនិសម្មការី, យោ បណ្ឌិតោ កោធនោ តំ ន សាធុ។
Rājā na sādhu anisammakārī, yo paṇḍito kodhano taṃ na sādhu.
១២៨.
128.
‘‘និសម្ម ខត្តិយោ កយិរា, នានិសម្ម ទិសម្បតិ;
‘‘Nisamma khattiyo kayirā, nānisamma disampati;
និសម្មការិនោ រាជ, យសោ កិត្តិ ច វឌ្ឍតី’’តិ។
Nisammakārino rāja, yaso kitti ca vaḍḍhatī’’ti.
តត្ថ អបិ ហន្ត្វាតិ អបិ ឯកោ អត្តនាវ អត្តានំ ហន្ត្វា ‘‘បរេន បហដោម្ហី’’តិ ព្រូតិ កថេតិ។ ជេត្វា ជិតោតិ សយំ វា បន បរំ ជិត្វា ‘‘អហំ ជិតោម្ហី’’តិ ភាសតិ។ អញ្ញទត្ថូតិ មហារាជ, បុព្ពមេវ រាជកុលំ គន្ត្វា អក្ខាយន្តស្ស បុព្ពមក្ខាយិនោ អញ្ញទត្ថុ ន សទ្ទហេ, ឯកំសេន វចនំ ន សទ្ទហេយ្យ។ តស្មាតិ យស្មា បឋមតរំ អាគន្ត្វា កថេន្តស្ស ឯកំសេន វចនំ ន សទ្ទហាតព្ពំ, តស្មា។ យថា ធម្មោតិ យថា វិនិច្ឆយសភាវោ ឋិតោ, តថា ករេយ្យ។
Tattha api hantvāti api eko attanāva attānaṃ hantvā ‘‘parena pahaṭomhī’’ti brūti katheti. Jetvā jitoti sayaṃ vā pana paraṃ jitvā ‘‘ahaṃ jitomhī’’ti bhāsati. Aññadatthūti mahārāja, pubbameva rājakulaṃ gantvā akkhāyantassa pubbamakkhāyino aññadatthu na saddahe, ekaṃsena vacanaṃ na saddaheyya. Tasmāti yasmā paṭhamataraṃ āgantvā kathentassa ekaṃsena vacanaṃ na saddahātabbaṃ, tasmā. Yathā dhammoti yathā vinicchayasabhāvo ṭhito, tathā kareyya.
អសញ្ញតោតិ កាយាទីហិ អសញ្ញតោ ទុស្សីលោ។ តំ ន សាធូតិ យំ តស្ស បណ្ឌិតស្ស ញាណវតោ បុគ្គលស្ស អាធានគ្គាហិវសេន ទឡ្ហកោបសង្ខាតំ កោធនំ, តំ ន សាធុ។ នានិសម្មាតិ ន អនិសាមេត្វា។ ទិសម្បតីតិ ទិសានំ បតិ, មហារាជ។ យសោ កិត្តិ ចាតិ ឥស្សរិយបរិវារោ ចេវ កិត្តិសទ្ទោ ច វឌ្ឍតីតិ។
Asaññatoti kāyādīhi asaññato dussīlo. Taṃ na sādhūti yaṃ tassa paṇḍitassa ñāṇavato puggalassa ādhānaggāhivasena daḷhakopasaṅkhātaṃ kodhanaṃ, taṃ na sādhu. Nānisammāti na anisāmetvā. Disampatīti disānaṃ pati, mahārāja. Yaso kitti cāti issariyaparivāro ceva kittisaddo ca vaḍḍhatīti.
រាជា ពោធិសត្តស្ស វចនំ សុត្វា ធម្មេន វិនិច្ឆិនិ, ធម្មេន វិនិច្ឆិយមានេ ព្រាហ្មណស្សេវ ទោសោ ជាតោតិ។
Rājā bodhisattassa vacanaṃ sutvā dhammena vinicchini, dhammena vinicchiyamāne brāhmaṇasseva doso jātoti.
សត្ថា ឥមំ ធម្មទេសនំ អាហរិត្វា ជាតកំ សមោធានេសិ – ‘‘តទា ព្រាហ្មណោ ឯតរហិ ព្រាហ្មណោវ អហោសិ, បណ្ឌិតាមច្ចោ បន អហមេវ អហោសិ’’ន្តិ។
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā brāhmaṇo etarahi brāhmaṇova ahosi, paṇḍitāmacco pana ahameva ahosi’’nti.
រថលដ្ឋិជាតកវណ្ណនា ទុតិយា។
Rathalaṭṭhijātakavaṇṇanā dutiyā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / សុត្តបិដក • Suttapiṭaka / ខុទ្ទកនិកាយ • Khuddakanikāya / ជាតកបាឡិ • Jātakapāḷi / ៣៣២. រថលដ្ឋិជាតកំ • 332. Rathalaṭṭhijātakaṃ
