Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / മജ്ഝിമനികായ (ടീകാ) • Majjhimanikāya (ṭīkā) |
൪. രഥവിനീതസുത്തവണ്ണനാ
4. Rathavinītasuttavaṇṇanā
൨൫൨. മഹാഗോവിന്ദേന പരിഗ്ഗഹിതതാകിത്തനം തദാ മഗധരാജേന പരിഗ്ഗഹിതൂപലക്ഖണം. തസ്സ ഹി സോ പുരോഹിതോ. മഹാഗോവിന്ദോതി പുരാതനോ ഏകോ മഗധരാജാതി കേചി. ഗയ്ഹതീതി ഗഹോ, രാജൂനം ഗഹോ രാജഗഹം. നഗര-സദ്ദാപേക്ഖായ നപുംസകനിദ്ദേസോ. അഞ്ഞേപേത്ഥ പകാരേതി രാജൂഹി ദിസ്വാ സമ്മാ പതിട്ഠാപിതത്താ തേസം ഗഹം ഗേഹഭൂതന്തിപി രാജഗഹം. ആരക്ഖസമ്പത്തിആദിനാ അനത്ഥുപ്പത്തിഹേതുതായ ഉപഗതാനം പടിരാജൂനം ഗഹം ഗഹഭൂതന്തിപി രാജഗഹം, ആരാമരാമണീയകാദീഹി രാജതേ, നിവാസസുഖതാദിനാ സത്തേഹി മമത്തവസേന ഗയ്ഹതി, പരിഗ്ഗയ്ഹതീതി വാ രാജഗഹന്തി ഏവമാദികേ പകാരേ. ബുദ്ധകാലേ ച ചക്കവത്തികാലേ ചാതി ഇദം യേഭുയ്യവസേന വുത്തം. വേളൂഹി പരിക്ഖിത്തം അഹോസി, ന പന കേവലം കട്ഠകപവനമേവ. രഞ്ഞോ ഉയ്യാനകാലേ പതിട്ഠാപിതഅട്ടാലകവസേന അട്ടാലകയുത്തം.
252. Mahāgovindena pariggahitatākittanaṃ tadā magadharājena pariggahitūpalakkhaṇaṃ. Tassa hi so purohito. Mahāgovindoti purātano eko magadharājāti keci. Gayhatīti gaho, rājūnaṃ gaho rājagahaṃ. Nagara-saddāpekkhāya napuṃsakaniddeso. Aññepettha pakāreti rājūhi disvā sammā patiṭṭhāpitattā tesaṃ gahaṃ gehabhūtantipi rājagahaṃ. Ārakkhasampattiādinā anatthuppattihetutāya upagatānaṃ paṭirājūnaṃ gahaṃ gahabhūtantipi rājagahaṃ, ārāmarāmaṇīyakādīhi rājate, nivāsasukhatādinā sattehi mamattavasena gayhati, pariggayhatīti vā rājagahanti evamādike pakāre. Buddhakāle ca cakkavattikāle cāti idaṃ yebhuyyavasena vuttaṃ. Veḷūhi parikkhittaṃ ahosi, na pana kevalaṃ kaṭṭhakapavanameva. Rañño uyyānakāle patiṭṭhāpitaaṭṭālakavasena aṭṭālakayuttaṃ.
ജനനം ജാതി, ജാതിയാ ഭൂമി ജാതിഭൂമം, ജായി വാ മഹാബോധിസത്തോ ഏത്ഥാഭി ജാതി, സാ ഏവ ഭൂമീതി ജാതിഭൂമം, സാ ഇമേസം നിവാസോതി ജാതിഭൂമകാതി ആഹ ‘‘ജാതിഭൂമകാതി ജാതിഭൂമിവാസിനോ’’തി. കസ്സ പനായം ജാതിഭൂമീതി ആഹ ‘‘തം ഖോ പനാ’’തിആദി. തേന അനഞ്ഞസാധാരണായ ജാതിയാ അധിപ്പേതത്താ സദേവകേ ലോകേ സുപാകടഭാവതോ വിസേസനേന വിനാപി വിസിട്ഠവിസയോവ ഇധ ജാതി-സദ്ദോ വിഞ്ഞായതീതി ദസ്സേതി. തേനാഹ ‘‘സബ്ബഞ്ഞുബോധിസത്തസ്സ ജാതട്ഠാനസാകിയജനപദോ’’തി. തത്ഥപി കപിലവത്ഥുസന്നിസ്സയോ പദേസോതി ആഹ ‘‘കപിലവത്ഥാഹാരോ’’തി.
Jananaṃ jāti, jātiyā bhūmi jātibhūmaṃ, jāyi vā mahābodhisatto etthābhi jāti, sā eva bhūmīti jātibhūmaṃ, sā imesaṃ nivāsoti jātibhūmakāti āha ‘‘jātibhūmakāti jātibhūmivāsino’’ti. Kassa panāyaṃ jātibhūmīti āha ‘‘taṃ kho panā’’tiādi. Tena anaññasādhāraṇāya jātiyā adhippetattā sadevake loke supākaṭabhāvato visesanena vināpi visiṭṭhavisayova idha jāti-saddo viññāyatīti dasseti. Tenāha ‘‘sabbaññubodhisattassa jātaṭṭhānasākiyajanapado’’ti. Tatthapi kapilavatthusannissayo padesoti āha ‘‘kapilavatthāhāro’’ti.
ഗരുധമ്മഭാവവണ്ണനാ
Garudhammabhāvavaṇṇanā
സാകിയമണ്ഡലസ്സാതി സാകിയരാജസമൂഹസ്സ. ദസന്നം അപ്പിച്ഛകഥാദീനം വത്ഥു ദസകഥാവത്ഥു, അപ്പിച്ഛതാദി. തത്ഥ സുപ്പതിട്ഠിതതായ തസ്സ ലാഭീ ദസകഥാവത്ഥുലാഭീ. തത്ഥാതി ദസകഥാവത്ഥുസ്മിം.
Sākiyamaṇḍalassāti sākiyarājasamūhassa. Dasannaṃ appicchakathādīnaṃ vatthu dasakathāvatthu, appicchatādi. Tattha suppatiṭṭhitatāya tassa lābhī dasakathāvatthulābhī. Tatthāti dasakathāvatthusmiṃ.
ഗരുകരണീയതായ ധമ്മോ ഗരു ഏതസ്സാതി ധമ്മഗരു, തസ്സ ഭാവോ ധമ്മഗരുതാ, തായ. ‘‘അജ്ഝാസയേന വേദിതബ്ബോ’’തി വത്വാ ന കേവലം അജ്ഝാസയേനേവ, അഥ ഖോ കായവചീപയോഗേഹിപി വേദിതബ്ബോതി ദസ്സേന്തോ ‘‘ധമ്മഗരുതായേവ ഹീ’’തിആദിമാഹ. തിയാമരത്തിം ധമ്മകഥം കത്വാതി ഏത്ഥ ‘‘കുമ്ഭകാരസ്സ നിവേസനേ തിയാമരത്തിം വസന്തോ ധമ്മകഥം കത്വാ’’തി ഏവം വചനസേസവസേന അത്ഥോ വേദിതബ്ബോ. അഞ്ഞഥാ യഥാലാഭവസേന അത്ഥേ ഗയ്ഹമാനേ തിയാമരത്തിം ധമ്മകഥാ കതാതി ആപജ്ജതി, ന ച തം അത്ഥി. വക്ഖതി ഹി ‘‘ബഹുദേവ രത്തിന്തി ദിയഡ്ഢയാമമത്ത’’ന്തി. ദസബലാദിഗുണവിസേസാ വിയ ധമ്മഗാരവഹേതുകാ പരഹിതപടിപത്തിപി സബ്ബബുദ്ധാനം മജ്ഝേ ഭിന്നസുവണ്ണം വിയ സദിസാ ഏവാതി ഇമസ്സ ഭഗവതോ ധമ്മഗാരവകിത്തനേ ‘‘കസ്സപോപി ഭഗവാ’’തിആദിനാ കസ്സപഭഗവതോ ധമ്മഗാരവം ദസ്സേതി.
Garukaraṇīyatāya dhammo garu etassāti dhammagaru, tassa bhāvo dhammagarutā, tāya. ‘‘Ajjhāsayena veditabbo’’ti vatvā na kevalaṃ ajjhāsayeneva, atha kho kāyavacīpayogehipi veditabboti dassento ‘‘dhammagarutāyeva hī’’tiādimāha. Tiyāmarattiṃ dhammakathaṃ katvāti ettha ‘‘kumbhakārassa nivesane tiyāmarattiṃ vasanto dhammakathaṃ katvā’’ti evaṃ vacanasesavasena attho veditabbo. Aññathā yathālābhavasena atthe gayhamāne tiyāmarattiṃ dhammakathā katāti āpajjati, na ca taṃ atthi. Vakkhati hi ‘‘bahudeva rattinti diyaḍḍhayāmamatta’’nti. Dasabalādiguṇavisesā viya dhammagāravahetukā parahitapaṭipattipi sabbabuddhānaṃ majjhe bhinnasuvaṇṇaṃ viya sadisā evāti imassa bhagavato dhammagāravakittane ‘‘kassapopi bhagavā’’tiādinā kassapabhagavato dhammagāravaṃ dasseti.
ചാരികം നിക്ഖമീതി ജനപദചാരികം ചരിതും നിക്ഖമി. ജനപദചാരികായ അകാലേ നിക്ഖന്തത്താ കോസലരാജാദയോ വാരേതും ആരഭിംസു. പവാരേത്വാ ഹി ചരണം ബുദ്ധാചിണ്ണം. പുണ്ണായ സമ്മാപടിപത്തിം പച്ചാസീസന്തോ ഭഗവാ ‘‘കിം മേ കരിസ്സസീ’’തി ആഹ.
Cārikaṃ nikkhamīti janapadacārikaṃ carituṃ nikkhami. Janapadacārikāya akāle nikkhantattā kosalarājādayo vāretuṃ ārabhiṃsu. Pavāretvā hi caraṇaṃ buddhāciṇṇaṃ. Puṇṇāya sammāpaṭipattiṃ paccāsīsanto bhagavā ‘‘kiṃ me karissasī’’ti āha.
അനഹാതോവാതി ധമ്മസവനുസ്സുക്കേന സായന്ഹേ ബുദ്ധാചിണ്ണം ന്ഹാനം അകത്വാവ. അത്തഹിതപരഹിതപടിപത്തീസു ഏകിസ്സാ ദ്വിന്നഞ്ച അത്ഥിതാസിദ്ധാ ചതുബ്ബിധതാ പടിപത്തികതാ ഏവ നാമ ഹോതീതി വുത്തം ‘‘പടിപന്നകോ ച നാമ…പേ॰… ചതുബ്ബിധോ ഹോതീ’’തി. പടിക്ഖേപപുബ്ബകോപി ഹി പടിപന്നോ അത്ഥതോ പടിപന്നത്ഥോ ഏവാതി. കാമം അത്തഹിതായ പടിപന്നോ തായ സമ്മാപടിപത്തിയാ സാസനം സോഭതി, ന പന സാസനം വഡ്ഢേതി അപ്പോസ്സുക്കഭാവതോ, ന ച കാരുണികസ്സ ഭഗവതോ സബ്ബഥാ മനോരഥം പൂരേതി. തഥാ ഹി ഭഗവാ പഠമബോധിയം ഏകസട്ഠിയാ ച അരഹന്തേസു ജാതേസു – ‘‘ചരഥ, ഭിക്ഖവേ, ബഹുജനഹിതായാ’’തിആദിനാ (ദീ॰ നി॰ ൨.൮൬-൮൮; മഹാവ॰ ൩൨) ഭിക്ഖൂ പരഹിതപടിപത്തിയം നിയോജേസി. തേന വുത്തം ‘‘ഏവരൂപം ഭിക്ഖും ഭഗവാ ന പുച്ഛതി, കസ്മാ? ന മയ്ഹം സാസനസ്സ വുഡ്ഢിപക്ഖേ ഠിതോ’’തി.
Anahātovāti dhammasavanussukkena sāyanhe buddhāciṇṇaṃ nhānaṃ akatvāva. Attahitaparahitapaṭipattīsu ekissā dvinnañca atthitāsiddhā catubbidhatā paṭipattikatā eva nāma hotīti vuttaṃ ‘‘paṭipannako ca nāma…pe… catubbidho hotī’’ti. Paṭikkhepapubbakopi hi paṭipanno atthato paṭipannattho evāti. Kāmaṃ attahitāya paṭipanno tāya sammāpaṭipattiyā sāsanaṃ sobhati, na pana sāsanaṃ vaḍḍheti appossukkabhāvato, na ca kāruṇikassa bhagavato sabbathā manorathaṃ pūreti. Tathā hi bhagavā paṭhamabodhiyaṃ ekasaṭṭhiyā ca arahantesu jātesu – ‘‘caratha, bhikkhave, bahujanahitāyā’’tiādinā (dī. ni. 2.86-88; mahāva. 32) bhikkhū parahitapaṭipattiyaṃ niyojesi. Tena vuttaṃ ‘‘evarūpaṃ bhikkhuṃ bhagavā na pucchati, kasmā? Na mayhaṃ sāsanassa vuḍḍhipakkhe ṭhito’’ti.
സമുദായോ അപ്പകേന ഊനോപി അനൂനോ വിയ ഹോതീതി ബാകുലത്ഥേരം ചതുത്ഥരാസിതോ ബഹി കത്വാപി ‘‘അസീതിമഹാഥേരാ വിയാ’’തി വുത്തം. അസീതിമഹാഥേരസമഞ്ഞാ വാ അവയവേപി അട്ഠസമാപത്തിസാമഞ്ഞാ വിയ ദട്ഠബ്ബാ. ഈദിസേ ഠാനേ ബഹൂനം ഏകതോ കഥനം മഹതാ കണ്ഠേന ച കഥനം സത്ഥു ചിത്താരാധനമേവാതി തേഹി ഭിക്ഖൂഹി തഥാ പടിപന്നന്തി ദസ്സേന്തോ ‘‘തേ ഭിക്ഖൂ മേഘസദ്ദം സുത്വാ’’തിആദിമാഹ. ഗുണസമ്ഭാവനായാതി വക്ഖമാനഗുണഹേതുകായ സമ്ഭാവനായ സമ്ഭാവിതോ, ന യേന കേനചി കിച്ചസമത്ഥതാദിനാ.
Samudāyo appakena ūnopi anūno viya hotīti bākulattheraṃ catuttharāsito bahi katvāpi ‘‘asītimahātherā viyā’’ti vuttaṃ. Asītimahātherasamaññā vā avayavepi aṭṭhasamāpattisāmaññā viya daṭṭhabbā. Īdise ṭhāne bahūnaṃ ekato kathanaṃ mahatā kaṇṭhena ca kathanaṃ satthu cittārādhanamevāti tehi bhikkhūhi tathā paṭipannanti dassento ‘‘te bhikkhū meghasaddaṃ sutvā’’tiādimāha. Guṇasambhāvanāyāti vakkhamānaguṇahetukāya sambhāvanāya sambhāvito, na yena kenaci kiccasamatthatādinā.
ഗരുധമ്മഭാവവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
Garudhammabhāvavaṇṇanā niṭṭhitā.
അപ്പിച്ഛതാദിവണ്ണനാ
Appicchatādivaṇṇanā
അപ്പ-സദ്ദസ്സ പരിത്തപരിയായതം മനസി കത്വാ ആഹ ‘‘ബ്യഞ്ജനം സാവസേസം വിയാ’’തി. തേനാഹ ‘‘ന ഹി തസ്സാ’’തിആദി. അപ്പ-സദ്ദോ പനേത്ഥ അഭാവത്ഥോതി സക്കാ വിഞ്ഞാതും ‘‘അപ്പാബാധതഞ്ച സഞ്ജാനാമീ’’തിആദീസു (മ॰ നി॰ ൧.൨൨൫; ൨.൧൩൪) വിയ.
Appa-saddassa parittapariyāyataṃ manasi katvā āha ‘‘byañjanaṃ sāvasesaṃ viyā’’ti. Tenāha ‘‘na hi tassā’’tiādi. Appa-saddo panettha abhāvatthoti sakkā viññātuṃ ‘‘appābādhatañca sañjānāmī’’tiādīsu (ma. ni. 1.225; 2.134) viya.
അത്രിച്ഛതാ നാമ (അ॰ നി॰ ടീ॰ ൧.൧.൬൩) അത്ര അത്ര ഇച്ഛാതി കത്വാ. അസന്തഗുണസമ്ഭാവനതാതി അത്തനി അവിജ്ജമാനം ഗുണാനം വിജ്ജമാനാനം വിയ പരേസം പകാസനാ. സദ്ധോതി മം ജനോ ജാനാതൂതി വത്തപടിപത്തികാരകവിസേസലാഭീതി ജാനാതു ‘‘വത്തപടിപത്തിആപാഥകജ്ഝായിതാ’’തി ഏവമാദിനാ. സന്തഗുണസമ്ഭാവനാതി ഇച്ഛാചാരേ ഠത്വാ അത്തനി വിജ്ജമാനസീലധുതധമ്മാദിഗുണവിഭാവനാ. താദിസസ്സ ഹി പടിഗ്ഗഹണേ അമത്തഞ്ഞുതാപി ഹോതി.
Atricchatā nāma (a. ni. ṭī. 1.1.63) atra atra icchāti katvā. Asantaguṇasambhāvanatāti attani avijjamānaṃ guṇānaṃ vijjamānānaṃ viya paresaṃ pakāsanā. Saddhoti maṃ jano jānātūti vattapaṭipattikārakavisesalābhīti jānātu ‘‘vattapaṭipattiāpāthakajjhāyitā’’ti evamādinā. Santaguṇasambhāvanāti icchācāre ṭhatvā attani vijjamānasīladhutadhammādiguṇavibhāvanā. Tādisassa hi paṭiggahaṇe amattaññutāpi hoti.
ഗണ്ഹന്തോയേവ ഉമ്മുജ്ജി അഞ്ഞേസം അജാനന്താനംയേവാതി അധിപ്പായോ.
Gaṇhantoyeva ummujji aññesaṃ ajānantānaṃyevāti adhippāyo.
അപ്പിച്ഛതാപധാനം പുഗ്ഗലാധിട്ഠാനേന ചതുബ്ബിധം ഇച്ഛാപഭേദം ദസ്സേത്വാ പുനപി പുഗ്ഗലാധിട്ഠാനേന ചതുബ്ബിധം ഇച്ഛാപഭേദം ദസ്സേന്തോ ‘‘അപരോപി ചതുബ്ബിധോ അപ്പിച്ഛോ’’തിആദിമാഹ. ദായകസ്സ വസന്തി ദായകസ്സ ചിത്തവസം. ദേയ്യധമ്മസ്സ വസന്തി ദേയ്യധമ്മസ്സ അപ്പബഹുഭാവം. അത്തനോ ഥാമന്തി അത്തനോ യാപനമത്തകഥാമം.
Appicchatāpadhānaṃ puggalādhiṭṭhānena catubbidhaṃ icchāpabhedaṃ dassetvā punapi puggalādhiṭṭhānena catubbidhaṃ icchāpabhedaṃ dassento ‘‘aparopi catubbidhoappiccho’’tiādimāha. Dāyakassa vasanti dāyakassa cittavasaṃ. Deyyadhammassa vasanti deyyadhammassa appabahubhāvaṃ. Attano thāmanti attano yāpanamattakathāmaṃ.
ഏകഭിക്ഖുപി ന അഞ്ഞാസി സോസാനികവത്തേ സമ്മദേവ വുത്തിത്താ. അബ്ബോകിണ്ണന്തി അവിച്ഛേദം. ദുതിയോ മം ന ജാനേയ്യാതി ദുതിയോ സഹായഭൂതോപി യഥാ മം ജാനിതും ന സക്കുണേയ്യ, തഥാ സട്ഠി വസ്സാനി നിരന്തരം സുസാനേ വസാമി, തസ്മാ അഹം അഹോ സോസാനികുത്തമോ.
Ekabhikkhupi na aññāsi sosānikavatte sammadeva vuttittā. Abbokiṇṇanti avicchedaṃ. Dutiyo maṃ na jāneyyāti dutiyo sahāyabhūtopi yathā maṃ jānituṃ na sakkuṇeyya, tathā saṭṭhi vassāni nirantaraṃ susāne vasāmi, tasmā ahaṃ aho sosānikuttamo.
ധമ്മകഥായ ജനതം ഖോഭേത്വാതി ലോമഹംസനസാധുകാരദാനചേലുക്ഖേപാദിവസേന സന്നിപതിതം ഇതരഞ്ച ‘‘കഥം നു ഖോ അയ്യസ്സ സന്തികേവ ധമ്മം സോസ്സാമാ’’തി കോലാഹലവസേന മഹാജനം ഖോഭേത്വാ. ഗതോതി ‘‘അയം സോ, തേന രത്തിയം ധമ്മകഥാ കതാ’’തി ജാനനഭയേന പരിയത്തിഅപ്പിച്ഛതായ പരിവേണം ഗതോ.
Dhammakathāya janataṃ khobhetvāti lomahaṃsanasādhukāradānacelukkhepādivasena sannipatitaṃ itarañca ‘‘kathaṃ nu kho ayyassa santikeva dhammaṃ sossāmā’’ti kolāhalavasena mahājanaṃ khobhetvā. Gatoti ‘‘ayaṃ so, tena rattiyaṃ dhammakathā katā’’ti jānanabhayena pariyattiappicchatāya pariveṇaṃ gato.
തയോ കുലപുത്താ വിയാതി പാചീനവംസദായേ സമഗ്ഗവാസം വുത്ഥാ തയോ കുലപുത്താ വിയ. പഹായാതി പുബ്ബഭാഗേ തദങ്ഗാദിവസേന പച്ഛാ അഗ്ഗമഗ്ഗേനേവ പജഹിത്വാ.
Tayokulaputtā viyāti pācīnavaṃsadāye samaggavāsaṃ vutthā tayo kulaputtā viya. Pahāyāti pubbabhāge tadaṅgādivasena pacchā aggamaggeneva pajahitvā.
അപ്പിച്ഛതാദിവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
Appicchatādivaṇṇanā niṭṭhitā.
ദ്വാദസവിധസന്തോസവണ്ണനാ
Dvādasavidhasantosavaṇṇanā
പകതിദുബ്ബലാദീനം ഗരുചീവരാദീനി നഫാസുഭാവാവഹാനി സരീരഖേദാവഹാനി ച ഹോന്തീതി പയോജനവസേന നഅത്രിച്ഛതാദിവസേന താനി പരിവത്തേത്വാ ലഹുകചീവരപരിഭോഗോ ന സന്തോസവിരോധീതി ആഹ ‘‘ലഹുകേന യാപേന്തോപി സന്തുട്ഠോവ ഹോതീ’’തി. മഹഗ്ഘചീവരം, ബഹൂനി വാ ചീവരാനി ലഭിത്വാപി താനി വിസ്സജ്ജേത്വാ തദഞ്ഞസ്സ ഗഹണം യഥാസാരുപ്പനയേ ഠിതത്താ ന സന്തോസവിരോധീതി ആഹ ‘‘തേസം…പേ॰… ധാരേന്തോപി സന്തുട്ഠോവ ഹോതീ’’തി. ഏവം സേസപച്ചയേസുപി യഥാബലയഥാസാരുപ്പസന്തോസനിദ്ദേസേസു അപിസദ്ദഗ്ഗഹണേ അധിപ്പായോ വേദിതബ്ബോ. യഥാസാരുപ്പസന്തോസോയേവ അഗ്ഗോ അലോഭജ്ഝാസയസ്സ ഉക്കംസനതോ.
Pakatidubbalādīnaṃ garucīvarādīni naphāsubhāvāvahāni sarīrakhedāvahāni ca hontīti payojanavasena naatricchatādivasena tāni parivattetvā lahukacīvaraparibhogo na santosavirodhīti āha ‘‘lahukena yāpentopi santuṭṭhova hotī’’ti. Mahagghacīvaraṃ, bahūni vā cīvarāni labhitvāpi tāni vissajjetvā tadaññassa gahaṇaṃ yathāsāruppanaye ṭhitattā na santosavirodhīti āha ‘‘tesaṃ…pe… dhārentopi santuṭṭhova hotī’’ti. Evaṃ sesapaccayesupi yathābalayathāsāruppasantosaniddesesu apisaddaggahaṇe adhippāyo veditabbo. Yathāsāruppasantosoyeva aggo alobhajjhāsayassa ukkaṃsanato.
ദ്വാദസവിധസന്തോസവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
Dvādasavidhasantosavaṇṇanā niṭṭhitā.
തിവിധപവിവേകവണ്ണനാ
Tividhapavivekavaṇṇanā
ഏകോതി ഏകാകീ. ഗച്ഛതീതി ചുണ്ണികഇരിയാപഥവസേന വുത്തം. ചരതീതി വിഹാരതോ ബഹി സഞ്ചാരവസേന, വിഹരതീതി ദിവാവിഹാരാദിവസേന. കായവിവേകോതി ച നേക്ഖമ്മാധിമുത്തസ്സ ഭാവനാനുയോഗവസേന വിവേകട്ഠകായതാ, ന ഝാനവിവേകമത്തം. തേനാഹ ‘‘നേക്ഖമ്മാഭിരതാന’’ന്തി. പരിസുദ്ധചിത്താനന്തി നീവരണാദിസംകിലേസതോ വിസുദ്ധചിത്താനം. പരമവോദാനപ്പത്താനന്തി വിതക്കാദിതംതംഝാനപടിപക്ഖവിഗമേന പരമം ഉത്തമം വോദാനം പത്താനം. നിരുപധീനന്തി കിലേസുപധിആദീനം വിഗമേന നിരുപധീനം.
Ekoti ekākī. Gacchatīti cuṇṇikairiyāpathavasena vuttaṃ. Caratīti vihārato bahi sañcāravasena, viharatīti divāvihārādivasena. Kāyavivekoti ca nekkhammādhimuttassa bhāvanānuyogavasena vivekaṭṭhakāyatā, na jhānavivekamattaṃ. Tenāha ‘‘nekkhammābhiratāna’’nti. Parisuddhacittānanti nīvaraṇādisaṃkilesato visuddhacittānaṃ. Paramavodānappattānanti vitakkāditaṃtaṃjhānapaṭipakkhavigamena paramaṃ uttamaṃ vodānaṃ pattānaṃ. Nirupadhīnanti kilesupadhiādīnaṃ vigamena nirupadhīnaṃ.
തിവിധപവിവേകവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
Tividhapavivekavaṇṇanā niṭṭhitā.
പഞ്ചവിധസംസഗ്ഗവണ്ണനാ
Pañcavidhasaṃsaggavaṇṇanā
സംസീദതി ഏതേനാതി സംസഗ്ഗോ, രാഗോ. സവനഹേതുകോ, സവനവസേന വാ പവത്തോ സംസഗ്ഗോ സവനസംസഗ്ഗോ. ഏസ നയോ സേസേസുപി. കായസംസഗ്ഗോ പന കായപരാമാസോ. ഇത്ഥീ വാതി വധൂ, യുവതീ വാ. സന്ധാനേതുന്തി പുബ്ബേനാപരം ഘടേതും. സോതവിഞ്ഞാണവീഥിവസേനാതി ഇദം മൂലഭൂതം സവനം സന്ധായ വുത്തം, തസ്സ പിട്ഠിവത്തകമനോദ്വാരികജവനവീഥീസു ഉപ്പന്നോപി രാഗോ സവനസംസഗ്ഗോയേവ. ദസ്സനസംസഗ്ഗേപി ഏസേവ നയോ. അനിത്ഥിഗന്ധബോധിസത്തോ പരേഹി കഥിയമാനവസേന പവത്തസവനസംസഗ്ഗസ്സ നിദസ്സനം. തിസ്സദഹരോ അത്തനാ സുയ്യമാനവസേന. തത്ഥ പഠമം ജാതകേ വേദിതബ്ബന്തി ഇതരം ദസ്സേന്തോ ‘‘ദഹരോ കിരാ’’തിആദിമാഹ. കാമരാഗേന വിദ്ധോതി രാഗസല്ലേന ഹദയേ അപ്പിതോ അന്തോ അനുവിദ്ധോ.
Saṃsīdati etenāti saṃsaggo, rāgo. Savanahetuko, savanavasena vā pavatto saṃsaggo savanasaṃsaggo. Esa nayo sesesupi. Kāyasaṃsaggo pana kāyaparāmāso. Itthī vāti vadhū, yuvatī vā. Sandhānetunti pubbenāparaṃ ghaṭetuṃ. Sotaviññāṇavīthivasenāti idaṃ mūlabhūtaṃ savanaṃ sandhāya vuttaṃ, tassa piṭṭhivattakamanodvārikajavanavīthīsu uppannopi rāgo savanasaṃsaggoyeva. Dassanasaṃsaggepi eseva nayo. Anitthigandhabodhisatto parehi kathiyamānavasena pavattasavanasaṃsaggassa nidassanaṃ. Tissadaharo attanā suyyamānavasena. Tattha paṭhamaṃ jātake veditabbanti itaraṃ dassento ‘‘daharo kirā’’tiādimāha. Kāmarāgena viddhoti rāgasallena hadaye appito anto anuviddho.
സോതി ദസ്സനസംസഗ്ഗോ. ഏവം വേദിതബ്ബോതി വത്ഥുവസേന പാകടം കരോതി. തസ്മിം കിര ഗാമേ യേഭുയ്യേന ഇത്ഥിയോ അഭിരൂപാ ദസ്സനീയാ പാസാദികാ, തസ്മാ ഥേരോ ‘‘സചേ അന്തോഗാമേ ന ചരിസ്സസീ’’തി ആഹ. കാലസ്സേവ പവിട്ഠത്താ യാഗും അദാസി, തസ്മാ യാഗുമേവ ഗഹേത്വാ ഗച്ഛന്തം ‘‘നിവത്തഥ, ഭന്തേ, ഭിക്ഖം ഗണ്ഹാഹീ’’തി ആഹംസു. യാചിത്വാതി ‘‘ന മയം, ഭന്തേ, ഭിക്ഖം ദാതുകാമാ നിവത്തേമ, അപിച ഇദം ഭന്തേ കാരണ’’ന്തി യാചിത്വാ.
Soti dassanasaṃsaggo. Evaṃ veditabboti vatthuvasena pākaṭaṃ karoti. Tasmiṃ kira gāme yebhuyyena itthiyo abhirūpā dassanīyā pāsādikā, tasmā thero ‘‘sace antogāme na carissasī’’ti āha. Kālasseva paviṭṭhattā yāguṃ adāsi, tasmā yāgumeva gahetvā gacchantaṃ ‘‘nivattatha, bhante, bhikkhaṃ gaṇhāhī’’ti āhaṃsu. Yācitvāti ‘‘na mayaṃ, bhante, bhikkhaṃ dātukāmā nivattema, apica idaṃ bhante kāraṇa’’nti yācitvā.
ആദിതോ ലപനം ആലാപോ, വചനപടിവചനവസേന പവത്തോ ലാപോ സല്ലാപോ. ഭിക്ഖുനിയാതി ഇദം നിദസ്സനമത്തം. യായ കായചിപി ഇത്ഥിയാ സന്തകപരിഭോഗവസേന ഉപ്പന്നരാഗോപി സമ്ഭോഗസംസഗ്ഗോവ.
Ādito lapanaṃ ālāpo, vacanapaṭivacanavasena pavatto lāpo sallāpo. Bhikkhuniyāti idaṃ nidassanamattaṃ. Yāya kāyacipi itthiyā santakaparibhogavasena uppannarāgopi sambhogasaṃsaggova.
പഞ്ചവിധസംസഗ്ഗവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
Pañcavidhasaṃsaggavaṇṇanā niṭṭhitā.
ഗാഹഗാഹകാദിവണ്ണനാ
Gāhagāhakādivaṇṇanā
ഭിക്ഖുനോ ഭിക്ഖൂഹി കായപരാമാസോ കായസമ്ബാഹനാദിവസേന. കായസംസഗ്ഗന്തി കായപരാമാസസംസഗ്ഗം. ഗാഹഗാഹകോതി ഗണ്ഹനകാനം ഗണ്ഹനകോതി അത്ഥോ. ഗാഹമുത്തകോതി അയോനിസോ ആമിസേഹി സങ്ഗണ്ഹനകേഹി സയം മുച്ചനകോ. മുത്തഗാഹകോതി യഥാവുത്തസങ്ഗഹതോ മുത്താനം സങ്ഗണ്ഹനകോ. മുത്തമുത്തകോതി മുച്ചനകേഹി സയമ്പി മുച്ചനകോ. ഗഹണവസേന സങ്ഗണ്ഹനവസേന. ഉപസങ്കമന്തി തതോ കിഞ്ചി ലോകാമിസം പച്ചാസീസന്താ, ന ദക്ഖിണേയ്യവസേന. ഭിക്ഖുപക്ഖേ ഗഹണവസേനാതി പച്ചയലാഭായ സങ്ഗണ്ഹനവസേനാതി യോജേതബ്ബം. വുത്തനയേനാതി ‘‘ആമിസേനാ’’തിആദിനാ വുത്തനയേന.
Bhikkhuno bhikkhūhi kāyaparāmāso kāyasambāhanādivasena. Kāyasaṃsagganti kāyaparāmāsasaṃsaggaṃ. Gāhagāhakoti gaṇhanakānaṃ gaṇhanakoti attho. Gāhamuttakoti ayoniso āmisehi saṅgaṇhanakehi sayaṃ muccanako. Muttagāhakoti yathāvuttasaṅgahato muttānaṃ saṅgaṇhanako. Muttamuttakoti muccanakehi sayampi muccanako. Gahaṇavasena saṅgaṇhanavasena. Upasaṅkamanti tato kiñci lokāmisaṃ paccāsīsantā, na dakkhiṇeyyavasena. Bhikkhupakkhe gahaṇavasenāti paccayalābhāya saṅgaṇhanavasenāti yojetabbaṃ. Vuttanayenāti ‘‘āmisenā’’tiādinā vuttanayena.
ഠാനന്തി അത്തനോ ഠാനാവത്ഥം. പാപുണിതും ന ദേതി ഉപ്പന്നമേവ തം പടിസങ്ഖാനബലേന നീഹരന്തോ വിക്ഖമ്ഭേതി. തേനാഹ ‘‘മന്തേനാ’’തിആദി. യഥാ ജീവിതുകാമോ പുരിസോ കണ്ഹസപ്പേന, അമിത്തേന വാ സഹ ന സംവസതി, ഏവം ഖണമത്തമ്പി കിലേസേഹി സഹ ന സംവസതീതി അത്ഥോ.
Ṭhānanti attano ṭhānāvatthaṃ. Pāpuṇituṃ na deti uppannameva taṃ paṭisaṅkhānabalena nīharanto vikkhambheti. Tenāha ‘‘mantenā’’tiādi. Yathā jīvitukāmo puriso kaṇhasappena, amittena vā saha na saṃvasati, evaṃ khaṇamattampi kilesehi saha na saṃvasatīti attho.
ചതുപാരിസുദ്ധിസീലം ലോകിയം ലോകുത്തരഞ്ച. തഥാ സമാധിപി. വിപസ്സനായ പാദകാ വിപസ്സനാപാദകാതി അട്ഠസമാപത്തിഗ്ഗഹണേന യഥാ ലോകിയസമാധി ഗഹിതോ, ഏവം വിപസ്സനാപാദകാ ഏതേസന്തി വിപസ്സനാപാദകാതി അട്ഠസമാപത്തിഗ്ഗഹണേനേവ ലോകുത്തരോ സമാധി ഗഹിതോ. യഥാ ഹി ചത്താരി രൂപജ്ഝാനാനി അധിട്ഠാനം കത്വാ പവത്തോ മഗ്ഗസമാധി വിപസ്സനാപാദകോ, ഏവം ചത്താരി അരൂപജ്ഝാനാനി അധിട്ഠാനം കത്വാ പവത്തോപി. സമാപത്തിപരിയായോ പന പുബ്ബവോഹാരേന വേദിതബ്ബോ. പടിപക്ഖസമുച്ഛേദനേന സമ്മാ ആപജ്ജനതോ വാ യഥാ ‘‘സോതാപത്തിമഗ്ഗോ’’തി. ഏവമേത്ഥ സീലസമാധീനമ്പി മിസ്സകഭാവോ വേദിതബ്ബോ, ന പഞ്ഞായ ഏവ. വിമുത്തീതി അരിയഫലന്തി വുത്തം ‘‘വിമുത്തിസമ്പന്നോ’’തി വുത്തത്താ. തഞ്ഹി നിപ്ഫാദനട്ഠേന സമ്പാദേതബ്ബം, ന നിബ്ബാനന്തി.
Catupārisuddhisīlaṃ lokiyaṃ lokuttarañca. Tathā samādhipi. Vipassanāya pādakā vipassanāpādakāti aṭṭhasamāpattiggahaṇena yathā lokiyasamādhi gahito, evaṃ vipassanāpādakā etesanti vipassanāpādakāti aṭṭhasamāpattiggahaṇeneva lokuttaro samādhi gahito. Yathā hi cattāri rūpajjhānāni adhiṭṭhānaṃ katvā pavatto maggasamādhi vipassanāpādako, evaṃ cattāri arūpajjhānāni adhiṭṭhānaṃ katvā pavattopi. Samāpattipariyāyo pana pubbavohārena veditabbo. Paṭipakkhasamucchedanena sammā āpajjanato vā yathā ‘‘sotāpattimaggo’’ti. Evamettha sīlasamādhīnampi missakabhāvo veditabbo, na paññāya eva. Vimuttīti ariyaphalanti vuttaṃ ‘‘vimuttisampanno’’ti vuttattā. Tañhi nipphādanaṭṭhena sampādetabbaṃ, na nibbānanti.
ഏത്ഥ ച അപ്പിച്ഛതായ ലദ്ധപച്ചയേന പരിതുസ്സതി, സന്തുട്ഠതായ ലദ്ധാ തേ അഗധിതോ അമുച്ഛിതോആദീനവദസ്സീ നിസ്സരണപഞ്ഞോ പരിഭുഞ്ജതി, ഏവംഭൂതോ ച കത്ഥചി അലഗ്ഗമാനസതായ പവിവേകം പരിബ്രൂഹേന്തോ കേനചി അസംസട്ഠോ വിഹരതി ഗഹട്ഠേന വാ പബ്ബജിതേന വാ. സോ ഏവം അജ്ഝാസയസമ്പന്നോ വീരിയം ആരഭതി അപ്പത്തസ്സ പത്തിയാ, അനധിഗമസ്സ അധിഗമായ. ആരഭന്തോ ച യഥാസമാദിന്നം അത്തനോ സീലം പച്ചവേക്ഖതി, തസ്സ സീലസ്സ സുപരിസുദ്ധതം നിസ്സായ ഉപ്പജ്ജതി അവിപ്പടിസാരോ, അയമസ്സ സീലസമ്പദാ. തസ്സ അവിപ്പടിസാരമൂലകേഹി പാമോജ്ജപീതിപസ്സദ്ധിസുഖേഹി സമ്മാ ബ്രൂഹിതം ചിത്തം സമ്മദേവ സമാധിയതി, അയമസ്സ സമാധിസമ്പദാ. തതോ യഥാഭൂതം ജാനം പസ്സം നിബ്ബിന്ദതി, നിബ്ബിന്ദം വിരജ്ജതി, വിരാഗാ വിമുച്ചതി, അയമസ്സ പഞ്ഞാസമ്പദാ. വിമുത്തചിത്തതാ പനസ്സ വിമുത്തിസമ്പദാ, തതോ വിമുത്തിതോ ഞാണദസ്സനന്തി ഏതേസം ദസന്നം കഥാവത്ഥൂനം അനുപുബ്ബീ വേദിതബ്ബാ. തസ്സ യോ ദസഹി കഥാവത്ഥൂഹി സമന്നാഗമോ, അയം അത്തഹിതായ പടിപത്തി. യാ നേസം പരേസം സംകിത്തനം, അയം പരഹിതായ പടിപത്തി. താസു പുരിമാ ഞാണപുബ്ബങ്ഗമാ ഞാണസമ്പയുത്താ ച, ഇതരാ കരുണാപുബ്ബങ്ഗമാ കരുണാസമ്പയുത്താ ചാതി സബ്ബം ഞാണകരുണാകണ്ഡം വത്തബ്ബം.
Ettha ca appicchatāya laddhapaccayena paritussati, santuṭṭhatāya laddhā te agadhito amucchitoādīnavadassī nissaraṇapañño paribhuñjati, evaṃbhūto ca katthaci alaggamānasatāya pavivekaṃ paribrūhento kenaci asaṃsaṭṭho viharati gahaṭṭhena vā pabbajitena vā. So evaṃ ajjhāsayasampanno vīriyaṃ ārabhati appattassa pattiyā, anadhigamassa adhigamāya. Ārabhanto ca yathāsamādinnaṃ attano sīlaṃ paccavekkhati, tassa sīlassa suparisuddhataṃ nissāya uppajjati avippaṭisāro, ayamassa sīlasampadā. Tassa avippaṭisāramūlakehi pāmojjapītipassaddhisukhehi sammā brūhitaṃ cittaṃ sammadeva samādhiyati, ayamassa samādhisampadā. Tato yathābhūtaṃ jānaṃ passaṃ nibbindati, nibbindaṃ virajjati, virāgā vimuccati, ayamassa paññāsampadā. Vimuttacittatā panassa vimuttisampadā, tato vimuttito ñāṇadassananti etesaṃ dasannaṃ kathāvatthūnaṃ anupubbī veditabbā. Tassa yo dasahi kathāvatthūhi samannāgamo, ayaṃ attahitāya paṭipatti. Yā nesaṃ paresaṃ saṃkittanaṃ, ayaṃ parahitāya paṭipatti. Tāsu purimā ñāṇapubbaṅgamā ñāṇasampayuttā ca, itarā karuṇāpubbaṅgamā karuṇāsampayuttā cāti sabbaṃ ñāṇakaruṇākaṇḍaṃ vattabbaṃ.
ദസഹി കഥാവത്ഥൂഹി കരണഭൂതേഹി ഭിക്ഖൂനം ഓവാദം ദേതി, ‘‘ഭിക്ഖുനാ നാമ അത്രിച്ഛതാദികേ ദൂരതോ വജ്ജേത്വാ സമ്മദേവ അപ്പിച്ഛേന ഭവിതബ്ബ’’ന്തിആദിനാ തം തം കഥാവത്ഥും ഭിക്ഖൂനം ഉപദിസതീതി അത്ഥോ. ഉപദിസന്തോ ഹി താനി ‘‘തേഹി ഭിക്ഖൂ ഓവദതീ’’തി വുത്തോ. ഓവദതിയേവ സരൂപദസ്സനമത്തേന. സുഖുമം അത്ഥം പരിവത്തേത്വാതി ഏവമ്പി അപ്പിച്ഛതാ ഹോതി ഏവമ്പീതി അപ്പിച്ഛതാദിവസേന അപരാപരം അപ്പിച്ഛതാവുത്തിം ദസ്സേത്വാ തത്ഥ സുഖുമനിപുണം അപ്പിച്ഛതാസങ്ഖാതം അത്ഥം ജാനാപേതും ന സക്കോതി. വിഞ്ഞാപേതീതി യഥാവുത്തേഹി വിസേസേഹി വിഞ്ഞാപേതി. കാരണന്തി യേന കാരണേന അപ്പിച്ഛതാ ഇജ്ഝതി, തം പന ‘‘മഹിച്ഛതാദീസു ഏതേ ദോസാ, അപ്പിച്ഛതായ അയമാനിസംസോ’’തിആദീനവാനിസംസദസ്സനം ദട്ഠബ്ബം. സമ്മാ ഹേതുനാ അപ്പിച്ഛതം ദസ്സേതീതി സന്ദസ്സകോ. ഗാഹേതുന്തി യഥാ ഗണ്ഹതി, തഥാ കാതും, തത്ഥ പട്ഠപേതുന്തി അത്ഥോ. ഉസ്സാഹജനനവസേനാതി യഥാ തം സമാദാനം നിച്ചലം ഹോതി, ഏവം ഉസ്സോള്ഹിയാ ഉപ്പാദനവസേന സമ്മദേവ ഉത്തേജേതീതി സമുത്തേജകോ. ഉസ്സാഹജാതേതി അപ്പിച്ഛതായ ജാതുസ്സാഹേ. വണ്ണം വത്വാ തത്ഥ സമ്പത്തിം ആയതിഞ്ച ലബ്ഭമാനഗുണം കിത്തേത്വാ സമ്പഹംസേതി സമ്മദേവ പകാരേഹി തോസേതീതി സമ്പഹംസകോ. ഏവം സന്തുട്ഠിആദീസു യഥാരഹം യോജനാ കാതബ്ബാ.
Dasahikathāvatthūhi karaṇabhūtehi bhikkhūnaṃ ovādaṃ deti, ‘‘bhikkhunā nāma atricchatādike dūrato vajjetvā sammadeva appicchena bhavitabba’’ntiādinā taṃ taṃ kathāvatthuṃ bhikkhūnaṃ upadisatīti attho. Upadisanto hi tāni ‘‘tehi bhikkhū ovadatī’’ti vutto. Ovadatiyeva sarūpadassanamattena. Sukhumaṃ atthaṃ parivattetvāti evampi appicchatā hoti evampīti appicchatādivasena aparāparaṃ appicchatāvuttiṃ dassetvā tattha sukhumanipuṇaṃ appicchatāsaṅkhātaṃ atthaṃ jānāpetuṃ na sakkoti. Viññāpetīti yathāvuttehi visesehi viññāpeti. Kāraṇanti yena kāraṇena appicchatā ijjhati, taṃ pana ‘‘mahicchatādīsu ete dosā, appicchatāya ayamānisaṃso’’tiādīnavānisaṃsadassanaṃ daṭṭhabbaṃ. Sammā hetunā appicchataṃ dassetīti sandassako. Gāhetunti yathā gaṇhati, tathā kātuṃ, tattha paṭṭhapetunti attho. Ussāhajananavasenāti yathā taṃ samādānaṃ niccalaṃ hoti, evaṃ ussoḷhiyā uppādanavasena sammadeva uttejetīti samuttejako. Ussāhajāteti appicchatāya jātussāhe. Vaṇṇaṃ vatvā tattha sampattiṃ āyatiñca labbhamānaguṇaṃ kittetvā sampahaṃseti sammadeva pakārehi tosetīti sampahaṃsako. Evaṃ santuṭṭhiādīsu yathārahaṃ yojanā kātabbā.
ഗാഹഗാഹകാദിവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
Gāhagāhakādivaṇṇanā niṭṭhitā.
പഞ്ചലാഭവണ്ണനാ
Pañcalābhavaṇṇanā
൨൫൩. സത്ഥു സമ്മുഖാ ഏവം വണ്ണോ അബ്ഭുഗ്ഗതോതി. ഇമിനാ തസ്സ വണ്ണസ്സ യഥാഭൂതഗുണസമുട്ഠിതതം ദസ്സേതി. മന്ദമന്ദോ വിയാതി അതി വിയ അഛേകോ വിയ. അബലബലോ വിയാതി അതി വിയ അബലോ വിയ. ഭാകുടികഭാകുടികോ വിയാതി അതി വിയ ദുമ്മുഖോ വിയ. അനുമസ്സാതി അനുമസിത്വാ, ദസ കഥാവത്ഥൂനി സരൂപതോ വിസേസതോ ച അനുപരിഗ്ഗഹേത്വാതി അത്ഥോ. പരിഗ്ഗണ്ഹനം പന നേസം അനുപവിസനം വിയ ഹോതീതി വുത്തം ‘‘അനുപവിസിത്വാ’’തി. സബ്രഹ്മചാരീഹി വണ്ണഭാസനം ഏകോ ലാഭോതി യോജനാ. ഏവം സേസേസുപി. പത്ഥയമാനോ ഏവമാഹ ധമ്മഗരുതായാതി അധിപ്പായോ.
253.Satthu sammukhā evaṃ vaṇṇo abbhuggatoti. Iminā tassa vaṇṇassa yathābhūtaguṇasamuṭṭhitataṃ dasseti. Mandamando viyāti ati viya acheko viya. Abalabalo viyāti ati viya abalo viya. Bhākuṭikabhākuṭiko viyāti ati viya dummukho viya. Anumassāti anumasitvā, dasa kathāvatthūni sarūpato visesato ca anupariggahetvāti attho. Pariggaṇhanaṃ pana nesaṃ anupavisanaṃ viya hotīti vuttaṃ ‘‘anupavisitvā’’ti. Sabrahmacārīhi vaṇṇabhāsanaṃ eko lābhoti yojanā. Evaṃ sesesupi. Patthayamāno evamāha dhammagarutāyāti adhippāyo.
പഞ്ചലാഭവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
Pañcalābhavaṇṇanā niṭṭhitā.
ചാരികാദിവണ്ണനാ
Cārikādivaṇṇanā
൨൫൪. അഭിരമനം അഭിരതം, തദേവ അനുനാസികലോപം അകത്വാ വുത്തം ‘‘അഭിരന്ത’’ന്തി. ഭാവനപുംസകഞ്ചേതം. അനഭിരതി നാമ നത്ഥി, അഭിരമിത്വാ ചിരവിഹാരോപി നത്ഥി സമ്മദേവ പരിഞ്ഞാതവത്ഥുകത്താ. സബ്ബസഹാ ഹി ബുദ്ധാ ഭഗവന്തോ അസയ്ഹലാഭിനോ.
254. Abhiramanaṃ abhirataṃ, tadeva anunāsikalopaṃ akatvā vuttaṃ ‘‘abhiranta’’nti. Bhāvanapuṃsakañcetaṃ. Anabhirati nāma natthi, abhiramitvā ciravihāropi natthi sammadeva pariññātavatthukattā. Sabbasahā hi buddhā bhagavanto asayhalābhino.
പുബ്ബേ ധമ്മഗരുതാകിത്തനപസങ്ഗേന ഗഹിതം അഗ്ഗഹിതഞ്ച മഹാകസ്സപപച്ചുഗ്ഗമനാദിം ഏകദേസേന ദസ്സേത്വാ വനവാസിതിസ്സസാമണേരസ്സ വത്ഥും വിത്ഥാരേത്വാ ജനപദചാരികം കഥേതും ‘‘ഭഗവാ ഹീ’’തിആദി ആരദ്ധം. ആകാസഗാമീഹി സദ്ധിം ഗന്തുകാമോ ‘‘ഛളഭിഞ്ഞാനം ആരോചേഹീ’’തി ആഹ. സങ്ഘകമ്മേന സിജ്ഝമാനാപി ഉപസമ്പദാ സത്ഥു ആണാവസേനേവ സിജ്ഝനതോ ‘‘ബുദ്ധദായജ്ജം തേ ദസ്സാമീ’’തി വുത്തന്തി വദന്തി. അപരേ ‘‘അപരിപുണ്ണവീസതിവസ്സസ്സേവ തസ്സ ഉപസമ്പദം അനുജാനന്തോ സത്ഥാ ‘ബുദ്ധദായജ്ജം തേ ദസ്സാമീ’തി അവോചാ’’തി വദന്തി. ഉപസമ്പാദേത്വാതി ധമ്മസേനാപതിനാ ഉപജ്ഝായേന ഉപസമ്പാദേത്വാ.
Pubbe dhammagarutākittanapasaṅgena gahitaṃ aggahitañca mahākassapapaccuggamanādiṃ ekadesena dassetvā vanavāsitissasāmaṇerassa vatthuṃ vitthāretvā janapadacārikaṃ kathetuṃ ‘‘bhagavā hī’’tiādi āraddhaṃ. Ākāsagāmīhi saddhiṃ gantukāmo ‘‘chaḷabhiññānaṃ ārocehī’’ti āha. Saṅghakammena sijjhamānāpi upasampadā satthu āṇāvaseneva sijjhanato ‘‘buddhadāyajjaṃ te dassāmī’’ti vuttanti vadanti. Apare ‘‘aparipuṇṇavīsativassasseva tassa upasampadaṃ anujānanto satthā ‘buddhadāyajjaṃ tedassāmī’ti avocā’’ti vadanti. Upasampādetvāti dhammasenāpatinā upajjhāyena upasampādetvā.
നവയോജനസതികം മജ്ഝിമദേസപരിയാപന്നമേവ, തതോ പരം നാധിപ്പേതം ദന്ധതാവസേന ഗമനതോ. സമന്താതി ഗതഗതട്ഠാനസ്സ ചതൂസു പസ്സേസു. അഞ്ഞേനപി കാരണേനാതി ഭിക്ഖൂനം സമഥവിപസ്സനാതരുണഭാവതോ അഞ്ഞേനപി മജ്ഝിമമണ്ഡലേ വേനേയ്യാനം ഞാണപരിപാകാദികാരണേന നിക്ഖമതി, അന്തോമണ്ഡലം ഓതരതി. സത്തഹി വാതിആദി ‘‘ഏകം മാസം വാ’’തിആദിനാ വുത്താനുക്കമേന യോജേതബ്ബം.
Navayojanasatikaṃ majjhimadesapariyāpannameva, tato paraṃ nādhippetaṃ dandhatāvasena gamanato. Samantāti gatagataṭṭhānassa catūsu passesu. Aññenapi kāraṇenāti bhikkhūnaṃ samathavipassanātaruṇabhāvato aññenapi majjhimamaṇḍale veneyyānaṃ ñāṇaparipākādikāraṇena nikkhamati, antomaṇḍalaṃ otarati. Sattahi vātiādi ‘‘ekaṃ māsaṃ vā’’tiādinā vuttānukkamena yojetabbaṃ.
സരീരഫാസുകത്ഥായാതി ഏകസ്മിംയേവ ഠാനേ നിബദ്ധവാസേന ഉസ്സന്നധാതുകസ്സ സരീരസ്സ വിരേചനേന ഫാസുഭാവത്ഥായ. അട്ഠുപ്പത്തികാലാഭികങ്ഖനത്ഥായാതി അഗ്ഗിക്ഖന്ധൂപമസുത്ത (അ॰ നി॰ ൭.൭൨) മഘദേവജാതകാദിദേസനാനം (ജാ॰ ൧.൧.൯) വിയ ധമ്മദേസനായ അട്ഠുപ്പത്തികാലസ്സ ആകങ്ഖനേന. സുരാപാനസിക്ഖാപദപഞ്ഞാപനേ (പാചി॰ ൩൨൬) വിയ സിക്ഖാപദപഞ്ഞാപനത്ഥായ. ബോധനേയ്യസത്തേ അങ്ഗുലിമാലാദികേ ബോധനത്ഥായ. നിബദ്ധവാസഞ്ച പുഗ്ഗലം ഉദ്ദിസ്സ ചാരികാ നിബദ്ധചാരികാ.
Sarīraphāsukatthāyāti ekasmiṃyeva ṭhāne nibaddhavāsena ussannadhātukassa sarīrassa virecanena phāsubhāvatthāya. Aṭṭhuppattikālābhikaṅkhanatthāyāti aggikkhandhūpamasutta (a. ni. 7.72) maghadevajātakādidesanānaṃ (jā. 1.1.9) viya dhammadesanāya aṭṭhuppattikālassa ākaṅkhanena. Surāpānasikkhāpadapaññāpane (pāci. 326) viya sikkhāpadapaññāpanatthāya. Bodhaneyyasatte aṅgulimālādike bodhanatthāya. Nibaddhavāsañca puggalaṃ uddissa cārikā nibaddhacārikā.
൨൫൫. അപരിഗ്ഗഹഭാവം കത്ഥചി അലഗ്ഗഭാവം ദസ്സേതും ‘‘യൂഥം പഹായ…പേ॰… മത്തഹത്ഥീ വിയാ’’തി വുത്തം. അസഹായകിച്ചോതി സഹായകിച്ചരഹിതോ സീഹോ വിയ. തേനസ്സ ഏകവിഹാരിതം തേജവന്തതഞ്ച ദസ്സേതി. തദാ പന കായവിവേകോ ന സക്കാ ലദ്ധുന്തി ഇദമേത്ഥ കാരണം ദട്ഠബ്ബം. ബഹൂഹീതിആദി പന സഭാവദസ്സനവസേന വുത്തം. ഥേരസ്സ പരിസാ സുവിനീതാ ചിണ്ണഗരുവാസാ ഗരുനോ ഇച്ഛാനുരൂപമേവ വത്തതി.
255. Apariggahabhāvaṃ katthaci alaggabhāvaṃ dassetuṃ ‘‘yūthaṃ pahāya…pe… mattahatthī viyā’’ti vuttaṃ. Asahāyakiccoti sahāyakiccarahito sīho viya. Tenassa ekavihāritaṃ tejavantatañca dasseti. Tadā pana kāyaviveko na sakkā laddhunti idamettha kāraṇaṃ daṭṭhabbaṃ. Bahūhītiādi pana sabhāvadassanavasena vuttaṃ. Therassa parisā suvinītā ciṇṇagaruvāsā garuno icchānurūpameva vattati.
വുത്തകാരണയുത്തേ അദ്ധാനഗമനേ ചാരികാനം വോഹാരോ സാസനേ നിരുള്ഹോതി ആഹ ‘‘കിഞ്ചാപീ’’തിആദി. കേനചിദേവ നിമിത്തേന കിസ്മിഞ്ചി അത്ഥേ പവത്തായ സഞ്ഞായ തന്നിമിത്തരഹിതേപി അഞ്ഞസ്മിം പവത്തി രുള്ഹീ നാമ. വിജിതമാരത്താ സങ്ഗാമവിജയമഹായോധോ വിയ. അഞ്ഞം സേവിത്വാതി ‘‘മമ ആഗതഭാവം സത്ഥു ആരോചേഹീ’’തി ആരോചനത്ഥം അഞ്ഞം ഭിക്ഖും സേവിത്വാ.
Vuttakāraṇayutte addhānagamane cārikānaṃ vohāro sāsane niruḷhoti āha ‘‘kiñcāpī’’tiādi. Kenacideva nimittena kismiñci atthe pavattāya saññāya tannimittarahitepi aññasmiṃ pavatti ruḷhī nāma. Vijitamārattā saṅgāmavijayamahāyodho viya. Aññaṃ sevitvāti ‘‘mama āgatabhāvaṃ satthu ārocehī’’ti ārocanatthaṃ aññaṃ bhikkhuṃ sevitvā.
ഭഗവാ ധമ്മം ദേസേന്തോ തംതംപുഗ്ഗലജ്ഝാസയാനുരൂപം തദനുച്ഛവികമേവ ധമ്മിം കഥം കരോതീതി ദസ്സേന്തോ ‘‘ചൂളഗോസിങ്ഗസുത്തേ’’തിആദിമാഹ. തത്ഥ സാമഗ്ഗിരസാനിസംസന്തി ‘‘കച്ചി പന വോ, അനുരുദ്ധാ, സമഗ്ഗാ സമ്മോദമാനാ’’തിആദിനാ (മ॰ നി॰ ൧.൩൨൬) സാമഗ്ഗിരസാനിസംസം കഥേസി. ആവസഥാനിസംസന്തി ‘‘സീതം ഉണ്ഹം പടിഹനതീ’’തിആദിനാ (ചൂളവ॰ ൨൯൫, ൩൧൫) ആവസഥപടിസംയുത്തം ആനിസംസം. സതിപടിലാഭികന്തി ജോതിപാലത്ഥേരേ ലാമകം ഠാനം ഓതിണ്ണമത്തേ മഹാബോധിപല്ലങ്കേ പന സബ്ബഞ്ഞുതം പടിവിജ്ഝിതും പത്ഥനം കത്വാ പാരമിയോ പൂരേന്തോ ആഗതോ. താദിസസ്സ നാമ പമാദവിഹാരോ ന യുത്തോതി യഥാ കസ്സപോ ഭഗവാ ബോധിസത്തസ്സ സതിം പടിലഭിതും ധമ്മിം കഥം കഥേസി, തഥാ അയം ഭഗവാ തമേവ പുബ്ബേനിവാസപടിസംയുത്തകഥം ഭിക്ഖൂനം ഘടികാരസുത്തം (മ॰ നി॰ ൨.൨൮൨) കഥേസി. ചത്താരോ ധമ്മുദ്ദേസേതി – ‘‘ഉപനീയതി ലോകോ അദ്ധുവോ, അതാണോ ലോകോ അനഭിസ്സരോ, അസ്സകോ ലോകോ സബ്ബം പഹായ ഗമനീയം, ഊനോ ലോകോ അതിത്തോ തണ്ഹാദാസോ ചാ’’തി (മ॰ നി॰ ൨.൩൦൫) ഇമേ ചത്താരോ ധമ്മുദ്ദേസേ കഥേസി. കാമഞ്ചേതേ ധമ്മുദ്ദേസാ രട്ഠപാലസുത്തേ (മ॰ നി॰ ൨.൩൦൪) ആയസ്മതാ രട്ഠപാലത്ഥേരേന രഞ്ഞോ കോരബ്യസ്സ കഥിതാ, തേ പന ഭഗവതോ ഏവ ആഹരിത്വാ ഥേരേന തത്ഥ കഥിതാതി വുത്തം ‘‘രട്ഠപാലസുത്തേ’’തിആദി. തഥാ ഹി വുത്തം സുത്തേ – ‘‘അത്ഥി ഖോ, മഹാരാജ, തേന ഭഗവതാ ജാനതാ പസ്സതാ അരഹതാ സമ്മാസമ്ബുദ്ധേന ചത്താരോ ധമ്മുദ്ദേസാ ഉദ്ദിട്ഠാ’’തിആദി (മ॰ നി॰ ൨.൩൦൫) പാനകാനിസംസകഥന്തി ‘‘അഗ്ഗിഹുത്തം മുഖം യഞ്ഞാ’’തിആദിനാ (മ॰ നി॰ ൨.൪൦൦; സു॰ നി॰ ൫൭൩) അനുമോദനം വത്വാ പുന പകിണ്ണകകഥാവസേന പാനകപടിസംയുത്തം ആനിസംസകഥം കഥേസി. ഏകീഭാവേ ആനിസംസം കഥേസി, യം സന്ധായ വുത്തം ‘‘അഥ ഖോ ഭഗവാ ആയസ്മന്തം ഭഗും ധമ്മിയാ കഥായ സന്ദസ്സേസീ’’തിആദി (മ॰ നി॰ ൩.൨൩൮). അനന്തനയന്തി അപരിമാണദേസനാനയം അപ്പിച്ഛതാദിപടിസംയുത്തം ധമ്മിം കഥം. തേനാഹ ‘‘പുണ്ണ, അയമ്പി അപ്പിച്ഛകഥായേവാ’’തിആദി ബഹൂഹി പരിയായേഹി നാനാനയം ദേസേതി. കഥം തഥാ ദേസിതം ഥേരോ അഞ്ഞാസീതി ആഹ ‘‘പടിസമ്ഭിദാപത്തസ്സ…പേ॰… അഹോസീ’’തി.
Bhagavā dhammaṃ desento taṃtaṃpuggalajjhāsayānurūpaṃ tadanucchavikameva dhammiṃ kathaṃ karotīti dassento ‘‘cūḷagosiṅgasutte’’tiādimāha. Tattha sāmaggirasānisaṃsanti ‘‘kacci pana vo, anuruddhā, samaggā sammodamānā’’tiādinā (ma. ni. 1.326) sāmaggirasānisaṃsaṃ kathesi. Āvasathānisaṃsanti ‘‘sītaṃ uṇhaṃ paṭihanatī’’tiādinā (cūḷava. 295, 315) āvasathapaṭisaṃyuttaṃ ānisaṃsaṃ. Satipaṭilābhikanti jotipālatthere lāmakaṃ ṭhānaṃ otiṇṇamatte mahābodhipallaṅke pana sabbaññutaṃ paṭivijjhituṃ patthanaṃ katvā pāramiyo pūrento āgato. Tādisassa nāma pamādavihāro na yuttoti yathā kassapo bhagavā bodhisattassa satiṃ paṭilabhituṃ dhammiṃ kathaṃ kathesi, tathā ayaṃ bhagavā tameva pubbenivāsapaṭisaṃyuttakathaṃ bhikkhūnaṃ ghaṭikārasuttaṃ (ma. ni. 2.282) kathesi. Cattāro dhammuddeseti – ‘‘upanīyati loko addhuvo, atāṇo loko anabhissaro, assako loko sabbaṃ pahāya gamanīyaṃ, ūno loko atitto taṇhādāso cā’’ti (ma. ni. 2.305) ime cattāro dhammuddese kathesi. Kāmañcete dhammuddesā raṭṭhapālasutte (ma. ni. 2.304) āyasmatā raṭṭhapālattherena rañño korabyassa kathitā, te pana bhagavato eva āharitvā therena tattha kathitāti vuttaṃ ‘‘raṭṭhapālasutte’’tiādi. Tathā hi vuttaṃ sutte – ‘‘atthi kho, mahārāja, tena bhagavatā jānatā passatā arahatā sammāsambuddhena cattāro dhammuddesā uddiṭṭhā’’tiādi (ma. ni. 2.305) pānakānisaṃsakathanti ‘‘aggihuttaṃ mukhaṃ yaññā’’tiādinā (ma. ni. 2.400; su. ni. 573) anumodanaṃ vatvā puna pakiṇṇakakathāvasena pānakapaṭisaṃyuttaṃ ānisaṃsakathaṃ kathesi. Ekībhāve ānisaṃsaṃ kathesi, yaṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘atha kho bhagavā āyasmantaṃ bhaguṃ dhammiyā kathāya sandassesī’’tiādi (ma. ni. 3.238). Anantanayanti aparimāṇadesanānayaṃ appicchatādipaṭisaṃyuttaṃ dhammiṃ kathaṃ. Tenāha ‘‘puṇṇa, ayampi appicchakathāyevā’’tiādi bahūhi pariyāyehi nānānayaṃ deseti. Kathaṃ tathā desitaṃ thero aññāsīti āha ‘‘paṭisambhidāpattassa…pe… ahosī’’ti.
ചാരികാദിവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
Cārikādivaṇṇanā niṭṭhitā.
സത്തവിസുദ്ധിപഞ്ഹവണ്ണനാ
Sattavisuddhipañhavaṇṇanā
൨൫൬. തതോ പട്ഠായാതി. യദാ ജാതിഭൂമകാ ഭിക്ഖൂ സത്ഥു സമ്മുഖാ ഥേരസ്സ വണ്ണം ഭാസിംസു, തതോ പട്ഠായ. സീസാനുലോകീ ഹുത്വാ പിട്ഠിതോ പിട്ഠിതോ അനുബന്ധനം ഥേരേന സമാഗമേ ആദരവസേന കതന്തി ദട്ഠബ്ബം. തഥാ ഹി വുത്തം പാഠേ ‘‘അപ്പേവ നാമാ’’തിആദി, ‘‘തരമാനരൂപോ’’തി ച. യം പന വുത്തം അട്ഠകഥായം ‘‘ഏകസ്മിം ഠാനേ നിലീന’’ന്തിആദി, തം അകാരണം. ന ഹി ധമ്മസേനാപതി തസ്സ ഥേരസ്സ നിസിന്നട്ഠാനം അഭിഞ്ഞാഞാണേന ജാനിതും ന സക്കോതി. ‘‘കച്ചി നു ഖോ മം അദിസ്വാവ ഗമിസ്സതീ’’തി അയമ്പി ചിന്താ ആദരവസേനേവാതി യുത്തം. ന ഹി സത്ഥാരം ദട്ഠും ആഗതോ സാവകോ അപി ആയസ്മാ അഞ്ഞാതകോണ്ഡഞ്ഞോ സത്ഥുകപ്പം ധമ്മസേനാപതിം തത്ഥ വസന്തം അദിസ്വാവ ഗച്ഛനകോ നാമ അത്ഥി. ദിവാവിഹാരന്തി സമ്പദാനേ ഉപയോഗവചനന്തി ആഹ ‘‘ദിവാവിഹാരത്ഥായാ’’തി.
256.Tatopaṭṭhāyāti. Yadā jātibhūmakā bhikkhū satthu sammukhā therassa vaṇṇaṃ bhāsiṃsu, tato paṭṭhāya. Sīsānulokī hutvā piṭṭhito piṭṭhito anubandhanaṃ therena samāgame ādaravasena katanti daṭṭhabbaṃ. Tathā hi vuttaṃ pāṭhe ‘‘appeva nāmā’’tiādi, ‘‘taramānarūpo’’ti ca. Yaṃ pana vuttaṃ aṭṭhakathāyaṃ ‘‘ekasmiṃ ṭhāne nilīna’’ntiādi, taṃ akāraṇaṃ. Na hi dhammasenāpati tassa therassa nisinnaṭṭhānaṃ abhiññāñāṇena jānituṃ na sakkoti. ‘‘Kacci nu kho maṃ adisvāva gamissatī’’ti ayampi cintā ādaravasenevāti yuttaṃ. Na hi satthāraṃ daṭṭhuṃ āgato sāvako api āyasmā aññātakoṇḍañño satthukappaṃ dhammasenāpatiṃ tattha vasantaṃ adisvāva gacchanako nāma atthi. Divāvihāranti sampadāne upayogavacananti āha ‘‘divāvihāratthāyā’’ti.
൨൫൭. പുരിമകഥായാതി പഠമാലാപേ. അപ്പതിട്ഠിതായാതി നപ്പവത്തിതായ. പച്ഛിമകഥാ ന ജായതീതി പച്ഛാ വത്തബ്ബകഥായ അവസരോ ന ഹോതി. സത്ത വിസുദ്ധിയോ പുച്ഛി ദിട്ഠസംസന്ദനവസേന. ഞാണദസ്സനവിസുദ്ധി നാമ അരിയമഗ്ഗോ. യസ്മാ തതോ ഉത്തരിമ്പി പത്തബ്ബം അത്ഥേവ, തസ്മാ ‘‘ചതുപാരിസുദ്ധിസീലാദീസു ഠിതസ്സപി ബ്രഹ്മചരിയവാസോ മത്ഥകം ന പാപുണാതീ’’തി വുത്തം. തസ്മാതി ബ്രഹ്മചരിയവാസസ്സ മത്ഥകം അപ്പത്തത്താ. സബ്ബം പടിക്ഖിപീതി സത്തമമ്പി പഞ്ഹം പടിക്ഖിപി, ഇതരേസു വത്തബ്ബമേവ നത്ഥി.
257.Purimakathāyāti paṭhamālāpe. Appatiṭṭhitāyāti nappavattitāya. Pacchimakathā na jāyatīti pacchā vattabbakathāya avasaro na hoti. Satta visuddhiyo pucchi diṭṭhasaṃsandanavasena. Ñāṇadassanavisuddhi nāma ariyamaggo. Yasmā tato uttarimpi pattabbaṃ attheva, tasmā ‘‘catupārisuddhisīlādīsu ṭhitassapi brahmacariyavāso matthakaṃ na pāpuṇātī’’ti vuttaṃ. Tasmāti brahmacariyavāsassa matthakaṃ appattattā. Sabbaṃ paṭikkhipīti sattamampi pañhaṃ paṭikkhipi, itaresu vattabbameva natthi.
അപ്പച്ചയപരിനിബ്ബാനന്തി അനുപാദിസേസനിബ്ബാനമാഹ. ഇദാനി പകാരന്തരേനപി അനുപാദാപരിനിബ്ബാനം ദസ്സേതും ‘‘ദ്വേധാ’’തിആദി വുത്തം. തത്ഥ ഗഹണൂപാദാനന്തി ദള്ഹഗ്ഗഹണഭൂതം ഉപാദാനം . തേനാഹ ‘‘കാമുപാദാനാദിക’’ന്തി. പച്ചയൂപാദാനന്തി യം കിഞ്ചി പച്ചയമാഹ. സോ ഹി അത്തനോ ഫലം ഉപാദിയതി ഉപാദാനവസേന ഗണ്ഹതീതി ഉപാദാനന്തി വുച്ചതി. തേനാഹ ‘‘പച്ചയൂപാദാനം നാമ…പേ॰… പച്ചയാ’’തി. ‘‘അനുപാദായ ആസവേഹി ചിത്തം വിമുച്ചതീ’’തി വചനതോ (മഹാവ॰ ൨൮, ൩൦) അരഹത്തഫലം അനുപാദാപരിനിബ്ബാനന്തി കഥേന്തി. ന ച ഉപാദാനസമ്പയുത്തന്തി ഉപാദാനേഹി ഏതം ന സഹിതം നാപി ഉപാദാനേഹി സഹ പവത്തി ഹുത്വാ. ന ച കഞ്ചി ധമ്മം ഉപാദിയതീതി കസ്സചി ധമ്മസ്സ ആരമ്മണകരണവസേന ന ഉപാദിയതി . പരിനിബ്ബുതന്തേതി അഗ്ഗമഗ്ഗേന കാതബ്ബകിലേസപരിനിബ്ബാനപരിയോസാനന്തേ ജാതത്താ. അമതധാതുമേവ അനുപാദാപരിനിബ്ബാനം കഥേന്തി, കഥേന്താനഞ്ച യഥാ തസ്സ കോചി പച്ചയോ നാമ നത്ഥി, ഏവം അധിഗതോപി യഥാ കോചി പച്ചയോ നാമ ന ഹോതി, തഥാ പരിനിബ്ബാനം അപച്ചയപരിനിബ്ബാനന്തി ദസ്സേന്തോ ‘‘അയം അന്തോ’’തിആദിമാഹ. പുന പുച്ഛം ആരഭി അനുപാദാപരിനിബ്ബാനം സരൂപതോ പതിട്ഠാപേതുകാമോ.
Appaccayaparinibbānanti anupādisesanibbānamāha. Idāni pakārantarenapi anupādāparinibbānaṃ dassetuṃ ‘‘dvedhā’’tiādi vuttaṃ. Tattha gahaṇūpādānanti daḷhaggahaṇabhūtaṃ upādānaṃ . Tenāha ‘‘kāmupādānādika’’nti. Paccayūpādānanti yaṃ kiñci paccayamāha. So hi attano phalaṃ upādiyati upādānavasena gaṇhatīti upādānanti vuccati. Tenāha ‘‘paccayūpādānaṃ nāma…pe… paccayā’’ti. ‘‘Anupādāya āsavehi cittaṃ vimuccatī’’ti vacanato (mahāva. 28, 30) arahattaphalaṃ anupādāparinibbānanti kathenti. Na ca upādānasampayuttanti upādānehi etaṃ na sahitaṃ nāpi upādānehi saha pavatti hutvā. Na ca kañci dhammaṃ upādiyatīti kassaci dhammassa ārammaṇakaraṇavasena na upādiyati . Parinibbutanteti aggamaggena kātabbakilesaparinibbānapariyosānante jātattā. Amatadhātumeva anupādāparinibbānaṃ kathenti, kathentānañca yathā tassa koci paccayo nāma natthi, evaṃ adhigatopi yathā koci paccayo nāma na hoti, tathā parinibbānaṃ apaccayaparinibbānanti dassento ‘‘ayaṃ anto’’tiādimāha. Puna pucchaṃ ārabhi anupādāparinibbānaṃ sarūpato patiṭṭhāpetukāmo.
൨൫൮. സബ്ബപരിവത്തേസൂതി സബ്ബേസു പഞ്ഹപരിവത്തനേസു, പഞ്ഹവാരേസൂതി അത്ഥോ. സഗഹണധമ്മമേവാതി ‘‘ഏതം മമാ’’തിആദിനാ ഗണ്ഹതീതി ഗഹണം, സഹ ഗഹണേനാതി സഗഹണം, ഉപാദാനിയന്തി അത്ഥോ. വിവട്ടസന്നിസ്സിതസ്സ അഭാവതോ വട്ടമേവ അനുഗതോതി വട്ടാനുഗതോ. തേനാഹ ‘‘ചതുപാരിസുദ്ധിസീലമത്തസ്സപി അഭാവതോ’’തി. യോ പന ചതുബ്ബിധേ വിവട്ടൂപനിസ്സയേ സീലേ ഠിതോ, സോപി ‘‘അഞ്ഞത്ര ഇമേഹി ധമ്മേഹീ’’തി വത്തബ്ബതം അരഹതി.
258.Sabbaparivattesūti sabbesu pañhaparivattanesu, pañhavāresūti attho. Sagahaṇadhammamevāti ‘‘etaṃ mamā’’tiādinā gaṇhatīti gahaṇaṃ, saha gahaṇenāti sagahaṇaṃ, upādāniyanti attho. Vivaṭṭasannissitassa abhāvato vaṭṭameva anugatoti vaṭṭānugato. Tenāha ‘‘catupārisuddhisīlamattassapi abhāvato’’ti. Yo pana catubbidhe vivaṭṭūpanissaye sīle ṭhito, sopi ‘‘aññatra imehi dhammehī’’ti vattabbataṃ arahati.
സത്തവിസുദ്ധിപഞ്ഹവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
Sattavisuddhipañhavaṇṇanā niṭṭhitā.
സത്തരഥവിനീതവണ്ണനാ
Sattarathavinītavaṇṇanā
൨൫൯. നിസ്സക്കവചനമേതം ‘‘യാവ ഹേട്ഠിമസോപാനകളേവരാ’’തിആദീസു വിയ. അത്ഥോതി പയോജനം. ചിത്തവിസുദ്ധി ഹേത്ഥ സീലവിസുദ്ധിം പയോജേതി തസ്സ തദത്ഥത്താ. സീലവിസുദ്ധികിച്ചം കതം നാമ ഹോതി സമാധിസംവത്തനതോ. സമാധിസംവത്തനികാ ഹി സീലവിസുദ്ധി നാമ. സബ്ബപദേസൂതി ‘‘ചിത്തവിസുദ്ധി യാവദേവ ദിട്ഠിവിസുദ്ധത്ഥാ’’തിആദീസു സബ്ബപദേസു, ദിട്ഠിവിസുദ്ധിയം ഠിതസ്സ ചിത്തവിസുദ്ധകിച്ചം കതം നാമ ഹോതീതിആദിനാ യോജേതബ്ബം.
259.Nissakkavacanametaṃ ‘‘yāva heṭṭhimasopānakaḷevarā’’tiādīsu viya. Atthoti payojanaṃ. Cittavisuddhi hettha sīlavisuddhiṃ payojeti tassa tadatthattā. Sīlavisuddhikiccaṃ kataṃ nāma hoti samādhisaṃvattanato. Samādhisaṃvattanikā hi sīlavisuddhi nāma. Sabbapadesūti ‘‘cittavisuddhi yāvadeva diṭṭhivisuddhatthā’’tiādīsu sabbapadesu, diṭṭhivisuddhiyaṃ ṭhitassa cittavisuddhakiccaṃ kataṃ nāma hotītiādinā yojetabbaṃ.
സാവത്ഥിനഗരം വിയ സക്കായനഗരം അതിക്കമിതബ്ബത്താ. സാകേതനഗരം വിയ നിബ്ബാനനഗരം പാപുണിതബ്ബത്താ . അച്ചായികസ്സ കിച്ചസ്സ ഉപ്പാദകാലോ വിയ നവമേനേവ ഖണേന പത്തബ്ബസ്സ അഭിസമയകിച്ചസ്സ ഉപാദകാലോ. യഥാ രഞ്ഞോ സത്തമേന രഥവിനീതേന സാകേതേ അന്തേപുരദ്വാരേ ഓരുള്ഹസ്സ ന താവ കിച്ചം നിട്ഠിതം നാമ ഹോതി, സംവിധാതബ്ബസംവിധാനം ഞാതിമിത്തഗണപരിവുതസ്സ സുരസഭോജനപരിഭോഗേ നിട്ഠിതം നാമ സിയാ, ഏവമേതം ഞാണദസ്സനവിസുദ്ധിയാ കിലേസേ ഖേപേത്വാ തേസംയേവ പടിപ്പസ്സദ്ധിപഹാനസാധകഅരിയഫലസമങ്ഗികാലേ അഭിസമയകിച്ചം നിട്ഠിതം നാമ ഹോതി. തേനാഹ ‘‘യോഗിനോ…പേ॰… കാലോ ദട്ഠബ്ബോ’’തി. തത്ഥ പരോപണ്ണാസ കുസലധമ്മാ നാമ ചിത്തുപ്പാദപരിയാപന്നാ ഫസ്സാദയോ പരോപണ്ണാസ അനവജ്ജധമ്മാ. നിരോധസയനേതി നിബ്ബാനസയനേ.
Sāvatthinagaraṃ viya sakkāyanagaraṃ atikkamitabbattā. Sāketanagaraṃ viya nibbānanagaraṃ pāpuṇitabbattā . Accāyikassa kiccassa uppādakālo viya navameneva khaṇena pattabbassa abhisamayakiccassa upādakālo. Yathā rañño sattamena rathavinītena sākete antepuradvāre oruḷhassa na tāva kiccaṃ niṭṭhitaṃ nāma hoti, saṃvidhātabbasaṃvidhānaṃ ñātimittagaṇaparivutassa surasabhojanaparibhoge niṭṭhitaṃ nāma siyā, evametaṃ ñāṇadassanavisuddhiyā kilese khepetvā tesaṃyeva paṭippassaddhipahānasādhakaariyaphalasamaṅgikāle abhisamayakiccaṃ niṭṭhitaṃ nāma hoti. Tenāha ‘‘yogino…pe… kālo daṭṭhabbo’’ti. Tattha paropaṇṇāsa kusaladhammā nāma cittuppādapariyāpannā phassādayo paropaṇṇāsa anavajjadhammā. Nirodhasayaneti nibbānasayane.
‘‘വിസുദ്ധിയോ’’തി വാ ‘‘കഥാവത്ഥൂനീ’’തി വാ അത്ഥതോ ഏകം, ബ്യഞ്ജനമേവ നാനന്തി തേസം അത്ഥതോ അനഞ്ഞഭാവം ദസ്സേതും ‘‘ഇതീ’’തി ആരദ്ധം. ആയസ്മാ പുണ്ണോ ദസ കഥാവത്ഥൂനി വിസ്സജ്ജേസീതി സത്ത വിസുദ്ധിയോ നാമ വിസ്സജ്ജന്തോപി ദസ കഥാവത്ഥൂനി വിസ്സജ്ജേസി തേസം അത്ഥതോ അനഞ്ഞത്താ. ഏതേനേവ ധമ്മസേനാപതി സാരിപുത്തത്ഥേരോ സത്ത വിസുദ്ധിയോ പുച്ഛന്തോ ദസ കഥാവത്ഥൂനി പുച്ഛീതി അയമ്പി അത്ഥോ വുത്തോവാതി വേദിതബ്ബോ. ന്തി പഞ്ഹം. കിം ജാനിത്വാ പുച്ഛീതി വിസുദ്ധിപരിയായേന കഥാവത്ഥൂനി പുച്ഛാമീതി കിം ജാനിത്വാ പുച്ഛി. ദസകഥാവത്ഥുലാഭിനം ഥേരം വിസുദ്ധിയോ പുച്ഛന്തോ പുച്ഛിതട്ഠാനേയേവ പുച്ഛനേന കിം തിത്ഥകുസലോ വാ പന ഹുത്വാ വിസയസ്മിം പുച്ഛി, ഉദാഹു പാനീയത്ഥികമതിത്ഥേഹി ഛിന്നതടേഹി പാതേന്തോ വിയ അതിത്ഥകുസലോ ഹുത്വാ അപുച്ഛിതബ്ബട്ഠാനേ അവിസയസ്മിം പുച്ഛീതി യോജനാ. ഇമിനാ നയേന വിസ്സജ്ജനപക്ഖേപി അത്ഥയോജനാ വേദിതബ്ബാ. യദത്ഥമസ്സ വിചാരണാ ആരദ്ധാ, തം ദസ്സേന്തേന ‘‘തിത്ഥകുസലോ ഹുത്വാ’’തിആദിം വത്വാ വിസുദ്ധികഥാവത്ഥൂനം അത്ഥതോ അനഞ്ഞത്തേപി അയം വിസേസോ വേദിതബ്ബോതി ദസ്സേതും ‘‘യം ഹീ’’തിആദി വുത്തം. തദമിനാതി യം ‘‘സംഖിത്തം, വിത്ഥിണ്ണ’’ന്തി ച വുത്തം, തം ഇമിനാ ഇദാനി വുച്ചമാനേന നയേന വിധിനാ വേദിതബ്ബം.
‘‘Visuddhiyo’’ti vā ‘‘kathāvatthūnī’’ti vā atthato ekaṃ, byañjanameva nānanti tesaṃ atthato anaññabhāvaṃ dassetuṃ ‘‘itī’’ti āraddhaṃ. Āyasmā puṇṇo dasa kathāvatthūni vissajjesīti satta visuddhiyo nāma vissajjantopi dasa kathāvatthūni vissajjesi tesaṃ atthato anaññattā. Eteneva dhammasenāpati sāriputtatthero satta visuddhiyo pucchanto dasa kathāvatthūni pucchīti ayampi attho vuttovāti veditabbo. Nti pañhaṃ. Kiṃ jānitvā pucchīti visuddhipariyāyena kathāvatthūni pucchāmīti kiṃ jānitvā pucchi. Dasakathāvatthulābhinaṃ theraṃ visuddhiyo pucchanto pucchitaṭṭhāneyeva pucchanena kiṃ titthakusalo vā pana hutvā visayasmiṃ pucchi, udāhu pānīyatthikamatitthehi chinnataṭehi pātento viya atitthakusalo hutvā apucchitabbaṭṭhāne avisayasmiṃ pucchīti yojanā. Iminā nayena vissajjanapakkhepi atthayojanā veditabbā. Yadatthamassa vicāraṇā āraddhā, taṃ dassentena ‘‘titthakusalo hutvā’’tiādiṃ vatvā visuddhikathāvatthūnaṃ atthato anaññattepi ayaṃ viseso veditabboti dassetuṃ ‘‘yaṃ hī’’tiādi vuttaṃ. Tadamināti yaṃ ‘‘saṃkhittaṃ, vitthiṇṇa’’nti ca vuttaṃ, taṃ iminā idāni vuccamānena nayena vidhinā veditabbaṃ.
ഏകാ സീലവിസുദ്ധീതി വിസുദ്ധീസു വിസും ഏകാ സീലവിസുദ്ധി. ദസസു കഥാവത്ഥൂസു ചത്താരി കഥാവത്ഥൂനി ഹുത്വാ ആഗതാ അപ്പിച്ഛതാദീഹി വിനാ സീലവിസുദ്ധിയാ അസമ്ഭവതോ. അപ്പിച്ഛകഥാതിആദീസു കഥാസീസേന ദസകഥാവത്ഥു ഗഹിതം. കഥേതബ്ബത്താ വാ വത്ഥു കഥാവത്ഥൂതി വുത്തം. ഏവഞ്ച ഉപകാരതോ, സഭാവതോ വാ ചതുന്നം കഥാവത്ഥൂനം സീലവിസുദ്ധിസങ്ഗഹോ ദട്ഠബ്ബോ. തിണ്ണം കഥാവത്ഥൂനം ചിത്തവിസുദ്ധിസങ്ഗഹേപി ഏസേവ നയോ. പഞ്ച വിസുദ്ധിയോതി നാമരൂപപരിച്ഛേദോ ദിട്ഠിവിസുദ്ധി, സപ്പച്ചയനാമരൂപദസ്സനം കങ്ഖാവിതരണവിസുദ്ധി, വിപസ്സനുപക്കിലേസേ പഹായ ഉപ്പന്നം വിപസ്സനാഞാണം മഗ്ഗാമഗ്ഗഞാണദസ്സനവിസുദ്ധി, ഉദയബ്ബയഞാണാദി നവവിധഞാണം പടിപദാഞാണദസ്സനവിസുദ്ധി, അരിയമഗ്ഗഞാണം ഞാണദസ്സനവിസുദ്ധീതി ഇമാ പഞ്ച വിസുദ്ധിയോ.
Ekā sīlavisuddhīti visuddhīsu visuṃ ekā sīlavisuddhi. Dasasu kathāvatthūsu cattāri kathāvatthūni hutvā āgatā appicchatādīhi vinā sīlavisuddhiyā asambhavato. Appicchakathātiādīsu kathāsīsena dasakathāvatthu gahitaṃ. Kathetabbattā vā vatthu kathāvatthūti vuttaṃ. Evañca upakārato, sabhāvato vā catunnaṃ kathāvatthūnaṃ sīlavisuddhisaṅgaho daṭṭhabbo. Tiṇṇaṃ kathāvatthūnaṃ cittavisuddhisaṅgahepi eseva nayo. Pañca visuddhiyoti nāmarūpaparicchedo diṭṭhivisuddhi, sappaccayanāmarūpadassanaṃ kaṅkhāvitaraṇavisuddhi, vipassanupakkilese pahāya uppannaṃ vipassanāñāṇaṃ maggāmaggañāṇadassanavisuddhi, udayabbayañāṇādi navavidhañāṇaṃ paṭipadāñāṇadassanavisuddhi, ariyamaggañāṇaṃ ñāṇadassanavisuddhīti imā pañca visuddhiyo.
സത്തരഥവിനീതവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
Sattarathavinītavaṇṇanā niṭṭhitā.
൨൬൦. സമ്മോദിതുന്തി അനന്തരം വുച്ചമാനേന സമ്മോദിതും. അട്ഠാനപരികപ്പേനാതി അകാരണസ്സ വത്ഥുനോ പരികപ്പനേന തദാ അസമ്ഭവന്തം അത്ഥം പരികപ്പേത്വാ വചനേന. അഭിണ്ഹദസ്സനസ്സാതി നിച്ചദസ്സനസ്സ, നിയതദസ്സനസ്സാതി അത്ഥോ.
260.Sammoditunti anantaraṃ vuccamānena sammodituṃ. Aṭṭhānaparikappenāti akāraṇassa vatthuno parikappanena tadā asambhavantaṃ atthaṃ parikappetvā vacanena. Abhiṇhadassanassāti niccadassanassa, niyatadassanassāti attho.
ഉക്ഖിപീതി ഗുണതോ കഥിതഭാവേന ഉക്കംസേതി. ഥേരസ്സാതി ആയസ്മതോ പുണ്ണത്ഥേരസ്സ. ഇമസ്മിം ഠാനേ ഇമസ്മിം കാരണേ ഏകപദേനേവ സാവകവിസയേ അനഞ്ഞസാധാരണഗുണാവികരണനിമിത്തം. ഇദാനി തമേവത്ഥം പാകടതരം കാതും ‘‘അമച്ചഞ്ഹീ’’തിആദി വുത്തം. അപചായമാനോതി പൂജയന്തോ.
Ukkhipīti guṇato kathitabhāvena ukkaṃseti. Therassāti āyasmato puṇṇattherassa. Imasmiṃ ṭhāne imasmiṃ kāraṇe ekapadeneva sāvakavisaye anaññasādhāraṇaguṇāvikaraṇanimittaṃ. Idāni tamevatthaṃ pākaṭataraṃ kātuṃ ‘‘amaccañhī’’tiādi vuttaṃ. Apacāyamānoti pūjayanto.
‘‘അനുമസ്സ അനുമസ്സ പുച്ഛിതാ’’തി വുത്തത്താ വിചാരണവസേനാഹ ‘‘കിം പന പഞ്ഹസ്സ പുച്ഛനം ഭാരിയം ഉദാഹു വിസ്സജ്ജന’’ന്തി. സഹേതുകം കത്വാതി യുത്തായുത്തം കത്വാ. സകാരണന്തി തസ്സേവ വേവചനം. പുച്ഛനമ്പീതി ഏവം സഹധമ്മേന പുച്ഛിതബ്ബമത്ഥം സയം സമ്പാദേത്വാ പുച്ഛനമ്പി ഭാരിയം ദുക്കരം. വിസ്സജ്ജനമ്പീതി സഹധമ്മേന വിസ്സജ്ജനമ്പി ദുക്കരം. ഏവഞ്ഹി വിസ്സജ്ജേന്തോ വിഞ്ഞൂനം ചിത്തം ആരാധേതീതി. യഥാനുസന്ധിനാവ ദേസനാ നിട്ഠിതാആദിതോ സപരിക്ഖാരം സീലം, മജ്ഝേ സമാധിം, അന്തേ വസീഭാവപ്പത്തം പഞ്ഞം ദസ്സേത്വാ ദേസനായ നിട്ഠാപിതത്താതി.
‘‘Anumassa anumassa pucchitā’’ti vuttattā vicāraṇavasenāha ‘‘kiṃ pana pañhassa pucchanaṃ bhāriyaṃ udāhu vissajjana’’nti. Sahetukaṃ katvāti yuttāyuttaṃ katvā. Sakāraṇanti tasseva vevacanaṃ. Pucchanampīti evaṃ sahadhammena pucchitabbamatthaṃ sayaṃ sampādetvā pucchanampi bhāriyaṃ dukkaraṃ. Vissajjanampīti sahadhammena vissajjanampi dukkaraṃ. Evañhi vissajjento viññūnaṃ cittaṃ ārādhetīti. Yathānusandhināva desanā niṭṭhitāādito saparikkhāraṃ sīlaṃ, majjhe samādhiṃ, ante vasībhāvappattaṃ paññaṃ dassetvā desanāya niṭṭhāpitattāti.
രഥവിനീതസുത്തവണ്ണനായ ലീനത്ഥപ്പകാസനാ സമത്താ.
Rathavinītasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā samattā.
Related texts:
തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / സുത്തപിടക • Suttapiṭaka / മജ്ഝിമനികായ • Majjhimanikāya / ൪. രഥവിനീതസുത്തം • 4. Rathavinītasuttaṃ
അട്ഠകഥാ • Aṭṭhakathā / സുത്തപിടക (അട്ഠകഥാ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / മജ്ഝിമനികായ (അട്ഠകഥാ) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / ൪. രഥവിനീതസുത്തവണ്ണനാ • 4. Rathavinītasuttavaṇṇanā