| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / संयुत्तनिकाय (टीका) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) |
२. रथोपमसुत्तवण्णना
2. Rathopamasuttavaṇṇanā
२३९. सुसंवुतिन्द्रियस्स भोजने मत्तञ्ञुनो सतस्स सम्पजानस्स विहरतो किलेसनिमित्तं दुक्खं अनवसरन्ति सुखसोमनस्सबहुलता वुत्ता। यवति तेन फलं मिस्सितं विय होतीति योनि, एकन्तिकं कारणं। अस्साति भिक्खुनो। परिपुण्णन्ति अविकलं। अनवसेसं आसवे खेपेतीति आसवक्खयो, अग्गमग्गो। यं यन्ति दन्धं मज्झं जवोति जवादीसु यं यं गमनं। रक्खणत्थायाति किलेसचोरेहि रक्खणत्थाय । वेगनिग्गहणत्थायाति किलेसहेतुकस्स इन्द्रियवेगस्स निग्गण्हनत्थाय। निब्बिसेवनत्थायाति विसेवनस्स विप्फन्दितस्स निरोधनाय। किलेसूपसमत्थायाति किलेसानं उपरूपरि समनत्थाय वूपसमनत्थाय।
239. Susaṃvutindriyassa bhojane mattaññuno satassa sampajānassa viharato kilesanimittaṃ dukkhaṃ anavasaranti sukhasomanassabahulatā vuttā. Yavati tena phalaṃ missitaṃ viya hotīti yoni, ekantikaṃ kāraṇaṃ. Assāti bhikkhuno. Paripuṇṇanti avikalaṃ. Anavasesaṃ āsave khepetīti āsavakkhayo, aggamaggo. Yaṃ yanti dandhaṃ majjhaṃ javoti javādīsu yaṃ yaṃ gamanaṃ. Rakkhaṇatthāyāti kilesacorehi rakkhaṇatthāya . Veganiggahaṇatthāyāti kilesahetukassa indriyavegassa niggaṇhanatthāya. Nibbisevanatthāyāti visevanassa vipphanditassa nirodhanāya. Kilesūpasamatthāyāti kilesānaṃ uparūpari samanatthāya vūpasamanatthāya.
समणरति नाम समथविपस्सनामग्गफलसुखानि। दन्तानम्पि सिन्धवानं सारथिनो पयोगेन सिया काचि विसेवनमत्ताति तदभावं दस्सेन्तो ‘‘निब्बिसेवने कत्वा पेसेन्तो’’ति वुत्तं। ञाणं गच्छतीति असङ्गमनं पवत्तति पगेव इन्द्रियभावनाय कतत्ता, किलेसनिग्गहस्स सुखेनेव सिद्धत्ता। दायकस्स अज्झासयो वसो उळारो लामको। देय्यधम्मस्स पमाणं वसो अप्पकं बहुकञ्च।
Samaṇarati nāma samathavipassanāmaggaphalasukhāni. Dantānampi sindhavānaṃ sārathino payogena siyā kāci visevanamattāti tadabhāvaṃ dassento ‘‘nibbisevane katvā pesento’’ti vuttaṃ. Ñāṇaṃ gacchatīti asaṅgamanaṃ pavattati pageva indriyabhāvanāya katattā, kilesaniggahassa sukheneva siddhattā. Dāyakassa ajjhāsayo vaso uḷāro lāmako. Deyyadhammassa pamāṇaṃ vaso appakaṃ bahukañca.
महामण्डपट्ठानं नाम लोहपासादस्स पुरतो एव महाभिक्खुसङ्घस्स सन्निपातकाले तेसं पहोनकवसेन महामण्डपस्स कत्तब्बट्ठानं। गहणमानन्ति परिविसगहणभाजनं।
Mahāmaṇḍapaṭṭhānaṃ nāma lohapāsādassa purato eva mahābhikkhusaṅghassa sannipātakāle tesaṃ pahonakavasena mahāmaṇḍapassa kattabbaṭṭhānaṃ. Gahaṇamānanti parivisagahaṇabhājanaṃ.
पकतिया भत्तकारकिच्चे अधिगतो उपट्ठाकुपासको। मुदुसमखरसञ्ञितेहि, दहनपचनभज्जनसञ्ञितेहि वा तीहि पाकेहि।
Pakatiyā bhattakārakicce adhigato upaṭṭhākupāsako. Mudusamakharasaññitehi, dahanapacanabhajjanasaññitehi vā tīhi pākehi.
परिसोधेत्वाति रञ्ञो अनुच्छविकभावं परिसोधेत्वा। भूमियं छड्डेसि ‘‘भिक्खूनं अदत्वा मया मुखे पक्खित्त’’न्ति। मुखेन गण्हि तस्स निद्दोसभावं दस्सेतुं। मत्तं जानापेतुं पमज्जि। ‘‘त्वं कुतो आगतो’’ति पुच्छने पमादं आपज्जि। अनुभागोति अवसिट्ठभागो। इदमत्थियन्ति इदं पयोजनं। इतरन्ति पाळियं अनागतम्पि आहारे पमाणजाननं।
Parisodhetvāti rañño anucchavikabhāvaṃ parisodhetvā. Bhūmiyaṃ chaḍḍesi ‘‘bhikkhūnaṃ adatvā mayā mukhe pakkhitta’’nti. Mukhena gaṇhi tassa niddosabhāvaṃ dassetuṃ. Mattaṃ jānāpetuṃ pamajji. ‘‘Tvaṃ kuto āgato’’ti pucchane pamādaṃ āpajji. Anubhāgoti avasiṭṭhabhāgo. Idamatthiyanti idaṃ payojanaṃ. Itaranti pāḷiyaṃ anāgatampi āhāre pamāṇajānanaṃ.
सयनं सेय्या, कामभोगीनं सेय्या कामभोगिसेय्या। दक्खिणपस्सेन सयानो नाम नत्थि दक्खिणहत्थेन कातब्बकिच्चकरणतो। तेजुस्सदत्ताति इदं अनुत्रासस्सेव सीहस्स सयनन्ति दस्सेतुं वुत्तं। द्वे पुरिमपादे एकस्मिं, पच्छिमपादे एकस्मिं ठाने ठपेत्वाति हि इदं पादानं अविक्खित्तभावकरणदस्सनं।
Sayanaṃ seyyā, kāmabhogīnaṃ seyyā kāmabhogiseyyā. Dakkhiṇapassena sayāno nāma natthi dakkhiṇahatthena kātabbakiccakaraṇato. Tejussadattāti idaṃ anutrāsasseva sīhassa sayananti dassetuṃ vuttaṃ. Dve purimapāde ekasmiṃ, pacchimapāde ekasmiṃ ṭhāne ṭhapetvāti hi idaṃ pādānaṃ avikkhittabhāvakaraṇadassanaṃ.
चतुत्थज्झानसेय्याति चतुत्थज्झानिकं फलसमापत्तिं वदति। येभुय्येन हि तथागता फलसमापत्तिं समापज्जित्वाव सयन्ति। सा च नेसं चतुत्थज्झानतो वुट्ठाय, किलेसपरिनिब्बानस्स च कतत्ताति वदन्ति । इध सीहसेय्या आगता पादं अच्चाधाय पुब्बेनापरं अजहितसंलक्खणा सेय्याति कत्वा। तेनाह ‘‘अयं ही’’तिआदि। एवन्ति ‘‘दक्खिणेन पस्सेना’’तिआदिना वुत्ताकारेन सेय्यं कप्पेति।
Catutthajjhānaseyyāti catutthajjhānikaṃ phalasamāpattiṃ vadati. Yebhuyyena hi tathāgatā phalasamāpattiṃ samāpajjitvāva sayanti. Sā ca nesaṃ catutthajjhānato vuṭṭhāya, kilesaparinibbānassa ca katattāti vadanti . Idha sīhaseyyā āgatā pādaṃ accādhāya pubbenāparaṃ ajahitasaṃlakkhaṇā seyyāti katvā. Tenāha ‘‘ayaṃ hī’’tiādi. Evanti ‘‘dakkhiṇena passenā’’tiādinā vuttākārena seyyaṃ kappeti.
कथं निद्दायन्तो सतो सम्पजानो होति? भवङ्गचित्तेन हि निद्दूपगमनन्ति अधिप्पायो। अप्पहानेनाति तदधिमुत्तताय तदप्पहानं दट्ठब्बं। तथा तेसु निद्दोक्कमनस्स आदिपरियोसानेसु अजहितसतिसम्पजञ्ञं होति। तेनाह – ‘‘निद्दं ओक्कमन्तोपि सतो सम्पजानो होती’’ति। एतं पनाति ‘‘निद्दं ओक्कमन्तोपि सतो सम्पजानो होती’’ति वुत्तनयं वदति। ञाणधातुकन्ति न रोचयिंसूति निद्दोक्कमनेपि जागरणे पवत्तञाणसभावमेवाति न रोचयिंसु पोराणा। निरन्तरं भवङ्गचित्तेसु वत्तमानेसु सतिसम्पजञ्ञासम्भवोति अधिप्पायो। पुरिमस्मिञ्हि नये सतिसम्पजञ्ञस्स असंवरो, न भवङ्गस्स। इन्द्रियसंवरो, भोजने मत्तञ्ञुता, जागरियानुयोगोति इमेहि तिवङ्गिका, निमित्तानुब्यञ्जनपरिवज्जनादि सब्बं विपस्सनापक्खिकमेवाति अधिप्पायो।
Kathaṃniddāyanto sato sampajāno hoti? Bhavaṅgacittena hi niddūpagamananti adhippāyo. Appahānenāti tadadhimuttatāya tadappahānaṃ daṭṭhabbaṃ. Tathā tesu niddokkamanassa ādipariyosānesu ajahitasatisampajaññaṃ hoti. Tenāha – ‘‘niddaṃ okkamantopi sato sampajāno hotī’’ti. Etaṃ panāti ‘‘niddaṃ okkamantopi sato sampajāno hotī’’ti vuttanayaṃ vadati. Ñāṇadhātukanti na rocayiṃsūti niddokkamanepi jāgaraṇe pavattañāṇasabhāvamevāti na rocayiṃsu porāṇā. Nirantaraṃ bhavaṅgacittesu vattamānesu satisampajaññāsambhavoti adhippāyo. Purimasmiñhi naye satisampajaññassa asaṃvaro, na bhavaṅgassa. Indriyasaṃvaro, bhojane mattaññutā, jāgariyānuyogoti imehi tivaṅgikā, nimittānubyañjanaparivajjanādi sabbaṃ vipassanāpakkhikamevāti adhippāyo.
तानेवाति विपस्सनाक्खणे पवत्तानि इन्द्रियादीनि। याव अरहत्ता देसना वित्थारतो कथेतब्बा। पाळियं पन ‘‘योनि चस्स आरद्धा होति आसवानं खयाया’’ति सङ्खेपेन कथिता।
Tānevāti vipassanākkhaṇe pavattāni indriyādīni. Yāva arahattā desanā vitthārato kathetabbā. Pāḷiyaṃ pana ‘‘yoni cassa āraddhā hoti āsavānaṃ khayāyā’’ti saṅkhepena kathitā.
रथोपमसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Rathopamasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / संयुत्तनिकाय • Saṃyuttanikāya / २. रथोपमसुत्तं • 2. Rathopamasuttaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / संयुत्तनिकाय (अट्ठकथा) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / २. रथोपमसुत्तवण्णना • 2. Rathopamasuttavaṇṇanā
