| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / សំយុត្តនិកាយ (អដ្ឋកថា) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) |
២. រថោបមសុត្តវណ្ណនា
2. Rathopamasuttavaṇṇanā
២៣៩. ទុតិយេ សុខសោមនស្សពហុលោតិ កាយិកសុខញ្ចេវ ចេតសិកសោមនស្សញ្ច ពហុលំ អស្សាតិ សុខសោមនស្សពហុលោ។ យោនិ ចស្ស អារទ្ធា ហោតីតិ ការណញ្ចស្ស បរិបុណ្ណំ ហោតិ។ អាសវានំ ខយាយាតិ ឥធ អាសវក្ខយោតិ អរហត្តមគ្គោ អធិប្បេតោ, តទត្ថាយាតិ អត្ថោ។ ឱធស្តបតោទោតិ រថមជ្ឈេ តិរិយំ ឋបិតបតោទោ។ យេនិច្ឆកន្តិ យេន ទិសាភាគេន ឥច្ឆតិ។ យទិច្ឆកន្តិ យំ យំ គមនំ ឥច្ឆតិ។ សារេយ្យាតិ បេសេយ្យ។ បច្ចាសារេយ្យាតិ បដិវិនិវត្តេយ្យ។ អារក្ខាយាតិ រក្ខណត្ថាយ។ សំយមាយាតិ វេគនិគ្គហណត្ថាយ។ ទមាយាតិ និព្ពិសេវនត្ថាយ។ ឧបសមាយាតិ កិលេសូបសមត្ថាយ។
239. Dutiye sukhasomanassabahuloti kāyikasukhañceva cetasikasomanassañca bahulaṃ assāti sukhasomanassabahulo. Yoni cassa āraddhā hotīti kāraṇañcassa paripuṇṇaṃ hoti. Āsavānaṃ khayāyāti idha āsavakkhayoti arahattamaggo adhippeto, tadatthāyāti attho. Odhastapatodoti rathamajjhe tiriyaṃ ṭhapitapatodo. Yenicchakanti yena disābhāgena icchati. Yadicchakanti yaṃ yaṃ gamanaṃ icchati. Sāreyyāti peseyya. Paccāsāreyyāti paṭivinivatteyya. Ārakkhāyāti rakkhaṇatthāya. Saṃyamāyāti veganiggahaṇatthāya. Damāyāti nibbisevanatthāya. Upasamāyāti kilesūpasamatthāya.
ឯវមេវ ខោតិ ឯត្ថ យថា អកុសលស្ស សារថិនោ អទន្តេ សិន្ធវេ យោជេត្វា វិសមមគ្គេន រថំ បេសេន្តស្ស ចក្កានិបិ ភិជ្ជន្តិ, អក្ខោបិ សិន្ធវានញ្ច ខុរា, អត្តនាបិ អនយព្យសនំ បាបុណាតិ, ន ច ឥច្ឆិតិច្ឆិតេន គមនេន សារេតុំ សក្កោតិ ; ឯវំ ឆសុ ឥន្ទ្រិយេសុ អគុត្តទ្វារោ ភិក្ខុ ន ឥច្ឆិតិច្ឆិតំ សមណរតិំ អនុភវិតុំ សក្កោតិ។ យថា បន ឆេកោ សារថិ ទន្តេ សិន្ធវេ យោជេត្វា, សមេ ភូមិភាគេ រថំ ឱតារេត្វា រស្មិយោ គហេត្វា, សិន្ធវានំ ខុរេសុ សតិំ ឋបេត្វា, បតោទំ អាទាយ និព្ពិសេវនេ កត្វា, បេសេន្តោ ឥច្ឆិតិច្ឆិតេន គមនេន សារេតិ។ ឯវមេវ ឆសុ ឥន្ទ្រិយេសុ គុត្តទ្វារោ ភិក្ខុ ឥមស្មិំ សាសនេ ឥច្ឆិតិច្ឆិតំ សមណរតិំ អនុភោតិ, សចេ អនិច្ចានុបស្សនាភិមុខំ ញាណំ បេសេតុកាមោ ហោតិ, តទភិមុខំ ញាណំ គច្ឆតិ។ ទុក្ខានុបស្សនាទីសុបិ ឯសេវ នយោ។
Evameva khoti ettha yathā akusalassa sārathino adante sindhave yojetvā visamamaggena rathaṃ pesentassa cakkānipi bhijjanti, akkhopi sindhavānañca khurā, attanāpi anayabyasanaṃ pāpuṇāti, na ca icchiticchitena gamanena sāretuṃ sakkoti ; evaṃ chasu indriyesu aguttadvāro bhikkhu na icchiticchitaṃ samaṇaratiṃ anubhavituṃ sakkoti. Yathā pana cheko sārathi dante sindhave yojetvā, same bhūmibhāge rathaṃ otāretvā rasmiyo gahetvā, sindhavānaṃ khuresu satiṃ ṭhapetvā, patodaṃ ādāya nibbisevane katvā, pesento icchiticchitena gamanena sāreti. Evameva chasu indriyesu guttadvāro bhikkhu imasmiṃ sāsane icchiticchitaṃ samaṇaratiṃ anubhoti, sace aniccānupassanābhimukhaṃ ñāṇaṃ pesetukāmo hoti, tadabhimukhaṃ ñāṇaṃ gacchati. Dukkhānupassanādīsupi eseva nayo.
ភោជនេ មត្តញ្ញូតិ ភោជនម្ហិ បមាណញ្ញូ។ តត្ថ ទ្វេ បមាណានិ – បដិគ្គហណបមាណញ្ច បរិភោគបមាណញ្ច។ តត្ថ បដិគ្គហណបមាណេ ទាយកស្ស វសោ វេទិតព្ពោ, ទេយ្យធម្មស្ស វសោ វេទិតព្ពោ, អត្តនោ ថាមោ ជានិតព្ពោ។ ឯវរូបោ ហិ ភិក្ខុ សចេ ទេយ្យធម្មោ ពហុកោ ហោតិ, ទាយកោ អប្បំ ទាតុកាមោ, ទាយកស្ស វសេន អប្បំ គណ្ហាតិ។ ទេយ្យធម្មោ អប្បោ, ទាយកោ ពហុំ ទាតុកាមោ, ទេយ្យធម្មស្ស វសេន អប្បំ គណ្ហាតិ។ ទេយ្យធម្មោបិ ពហុ, ទាយកោបិ ពហុំ ទាតុកាមោ, អត្តនោ ថាមំ ញត្វា បមាណេន គណ្ហាតិ។ សោ តាយ បដិគ្គហណេ មត្តញ្ញុតាយ អនុប្បន្នញ្ច លាភំ ឧប្បាទេតិ, ឧប្បន្នញ្ច ថាវរំ ករោតិ ធម្មិកតិស្សមហារាជកាលេ សត្តវស្សិកោ សាមណេរោ វិយ។
Bhojane mattaññūti bhojanamhi pamāṇaññū. Tattha dve pamāṇāni – paṭiggahaṇapamāṇañca paribhogapamāṇañca. Tattha paṭiggahaṇapamāṇe dāyakassa vaso veditabbo, deyyadhammassa vaso veditabbo, attano thāmo jānitabbo. Evarūpo hi bhikkhu sace deyyadhammo bahuko hoti, dāyako appaṃ dātukāmo, dāyakassa vasena appaṃ gaṇhāti. Deyyadhammo appo, dāyako bahuṃ dātukāmo, deyyadhammassa vasena appaṃ gaṇhāti. Deyyadhammopi bahu, dāyakopi bahuṃ dātukāmo, attano thāmaṃ ñatvā pamāṇena gaṇhāti. So tāya paṭiggahaṇe mattaññutāya anuppannañca lābhaṃ uppādeti, uppannañca thāvaraṃ karoti dhammikatissamahārājakāle sattavassiko sāmaṇero viya.
រញ្ញោ កិរ បញ្ចហិ សកដសតេហិ គុឡំ អាហរិំសុ។ រាជា ‘‘មនាបោ បណ្ណាការោ, អយ្យេហិ វិនា ន ខាទិស្សាមា’’តិ អឌ្ឍតេយ្យានិ សកដសតានិ មហាវិហារំ បេសេត្វា សយម្បិ ភុត្តបាតរាសោ អគមាសិ។ ភេរិយា បហដាយ ទ្វាទស ភិក្ខុសហស្សានិ សន្និបតិំសុ។ រាជា ឯកមន្តេ ឋិតោ អារាមិកំ បក្កោសាបេត្វា អាហ – ‘‘រញ្ញោ នាម ទានេ បត្តបូរោវ បមាណំ, គហិតភាជនំ បូរេត្វាវ ទេហិ, សចេ កោចិ មត្តបដិគ្គហណេ ឋិតោ ន គណ្ហាតិ, មយ្ហំ អារោចេយ្យាសី’’តិ។
Rañño kira pañcahi sakaṭasatehi guḷaṃ āhariṃsu. Rājā ‘‘manāpo paṇṇākāro, ayyehi vinā na khādissāmā’’ti aḍḍhateyyāni sakaṭasatāni mahāvihāraṃ pesetvā sayampi bhuttapātarāso agamāsi. Bheriyā pahaṭāya dvādasa bhikkhusahassāni sannipatiṃsu. Rājā ekamante ṭhito ārāmikaṃ pakkosāpetvā āha – ‘‘rañño nāma dāne pattapūrova pamāṇaṃ, gahitabhājanaṃ pūretvāva dehi, sace koci mattapaṭiggahaṇe ṭhito na gaṇhāti, mayhaṃ āroceyyāsī’’ti.
អថេកោ មហាថេរោ ‘‘មហាពោធិមហាចេតិយានិ វន្ទិស្សាមី’’តិ ចេតិយបព្ពតា អាគន្ត្វា, វិហារំ បវិសន្តោ មហាមណ្ឌបដ្ឋានេ ភិក្ខូ គុឡំ គណ្ហន្តេ ទិស្វា បច្ឆតោ អាគច្ឆន្តំ សាមណេរំ អាហ, ‘‘នត្ថិ តេ គុឡេន អត្ថោ’’តិ។ ‘‘អាម, ភន្តេ, នត្ថី’’តិ។ សាមណេរ មយំ មគ្គកិលន្តា, ឯកេន កបិដ្ឋផលមត្តេន បិណ្ឌកេន អម្ហាកំ អត្ថោតិ។ សាមណេរោ ថាលកំ នីហរិត្វា ថេរស្ស វស្សគ្គបដិបាដិយំ អដ្ឋាសិ។ អារាមិកោ គហណមានំ បូរេត្វា ឧក្ខិបិ, សាមណេរោ អង្គុលិំ ចាលេសិ។ តាត សាមណេរ, រាជកុលានំ ទានេ ភាជនបូរមេវ បមាណំ, ថាលកបូរំ គណ្ហាហីតិ។ អាម, ឧបាសក, រាជានោ នាម មហជ្ឈាសយា ហោន្តិ, អម្ហាកំ បន ឧបជ្ឈាយស្ស ឯត្តកេនេវ អត្ថោតិ។
Atheko mahāthero ‘‘mahābodhimahācetiyāni vandissāmī’’ti cetiyapabbatā āgantvā, vihāraṃ pavisanto mahāmaṇḍapaṭṭhāne bhikkhū guḷaṃ gaṇhante disvā pacchato āgacchantaṃ sāmaṇeraṃ āha, ‘‘natthi te guḷena attho’’ti. ‘‘Āma, bhante, natthī’’ti. Sāmaṇera mayaṃ maggakilantā, ekena kapiṭṭhaphalamattena piṇḍakena amhākaṃ atthoti. Sāmaṇero thālakaṃ nīharitvā therassa vassaggapaṭipāṭiyaṃ aṭṭhāsi. Ārāmiko gahaṇamānaṃ pūretvā ukkhipi, sāmaṇero aṅguliṃ cālesi. Tāta sāmaṇera, rājakulānaṃ dāne bhājanapūrameva pamāṇaṃ, thālakapūraṃ gaṇhāhīti. Āma, upāsaka, rājāno nāma mahajjhāsayā honti, amhākaṃ pana upajjhāyassa ettakeneva atthoti.
រាជា តស្ស កថំ សុត្វា, ‘‘កិំ ភោ សាមណេរោ ភណតី’’តិ? តស្ស សន្តិកំ គតោ។ អារាមិកោ អាហ – ‘‘សាមិ, សាមណេរស្ស ភាជនំ ខុទ្ទកំ, ពហុំ ន គណ្ហាតី’’តិ។ រាជា អាហ, ‘‘អានីតភាជនំ បូរេត្វា គណ្ហថ, ភន្តេ’’តិ។ មហារាជ, រាជានោ នាម មហជ្ឈាសយា ហោន្តិ , ឧក្ខិត្តភាជនំ បូរេត្វាវ ទាតុកាមា, អម្ហាកំ បន ឧបជ្ឈាយស្ស ឯត្តកេនេវ អត្ថោតិ។ រាជា ចិន្តេសិ – ‘‘អយំ សត្តវស្សិកទារកោ, អជ្ជាបិស្ស មុខតោ ខីរគន្ធោ ន មុច្ចតិ, គហេត្វា កុដេ វា កុដុម្ពេ វា បូរេត្វា ស្វេបិ បុនទិវសេបិ ខាទិស្សាមាតិ ន វទតិ, សក្កា ពុទ្ធសាសនំ បរិគ្គហេតុ’’ន្តិ បុរិសេ អាណាបេសិ, ‘‘ភោ, បសន្នោម្ហិ សាមណេរស្ស, ឥតរានិបិ អឌ្ឍតេយ្យានិ សកដសតានិ អានេត្វា សឃំស្ស ទេថា’’តិ។
Rājā tassa kathaṃ sutvā, ‘‘kiṃ bho sāmaṇero bhaṇatī’’ti? Tassa santikaṃ gato. Ārāmiko āha – ‘‘sāmi, sāmaṇerassa bhājanaṃ khuddakaṃ, bahuṃ na gaṇhātī’’ti. Rājā āha, ‘‘ānītabhājanaṃ pūretvā gaṇhatha, bhante’’ti. Mahārāja, rājāno nāma mahajjhāsayā honti , ukkhittabhājanaṃ pūretvāva dātukāmā, amhākaṃ pana upajjhāyassa ettakeneva atthoti. Rājā cintesi – ‘‘ayaṃ sattavassikadārako, ajjāpissa mukhato khīragandho na muccati, gahetvā kuṭe vā kuṭumbe vā pūretvā svepi punadivasepi khādissāmāti na vadati, sakkā buddhasāsanaṃ pariggahetu’’nti purise āṇāpesi, ‘‘bho, pasannomhi sāmaṇerassa, itarānipi aḍḍhateyyāni sakaṭasatāni ānetvā saghaṃssa dethā’’ti.
សោយេវ បន រាជា ឯកទិវសំ តិត្តិរមំសំ ខាទិតុកាមោ ចិន្តេសិ – ‘‘សចេ អហំ អង្គារបក្កំ តិត្តិរមំសំ ខាទិតុកាមោស្មីតិ អញ្ញស្ស កថេស្សាមិ, សមន្តា យោជនដ្ឋានេ តិត្តិរសមុគ្ឃាតំ ករិស្សន្តី’’តិ ឧប្បន្នំ បិបាសំ អធិវាសេន្តោ តីណិ សំវច្ឆរានិ វីតិនាមេសិ។ អថស្ស កណ្ណេសុ បុព្ពោ សណ្ឋាសិ, សោ អធិវាសេតុំ អសក្កោន្តោ ‘‘អត្ថិ នុ ខោ, ភោ, អម្ហាកំ កោចិ ឧបដ្ឋាកុបាសកោ សីលរក្ខកោ’’តិ បុច្ឆិ ។ អាម, ទេវ, អត្ថិ, តិស្សោ នាម សោ អខណ្ឌសីលំ រក្ខតីតិ។ អថ នំ វីមំសិតុកាមោ បក្កោសាបេសិ។ សោ អាគន្ត្វា រាជានំ វន្ទិត្វា អដ្ឋាសិ។ តតោ នំ អាហ – ‘‘ត្វំ, តាត, តិស្សោ នាមា’’តិ? ‘‘អាម ទេវា’’តិ។ តេន ហិ គច្ឆាតិ។ តស្មិំ គតេ ឯកំ កុក្កុដំ អាហរាបេត្វា ឯកំ បុរិសំ អាណាបេសិ, ‘‘គច្ឆ តិស្សំ វទាហិ, ឥមំ តីហិ បាកេហិ បចិត្វា អម្ហាកំ ឧបដ្ឋាបេហី’’តិ។ សោ គន្ត្វា តថា អវោច។ សោ អាហ – ‘‘សចេ, ភោ, អយំ មតកោ អស្ស, យថា ជានាមិ, តថា បចិត្វា ឧបដ្ឋហេយ្យំ។ បាណាតិបាតំ បនាហំ ន ករោមី’’តិ។ សោ អាគន្ត្វា រញ្ញោ អារោចេសិ។
Soyeva pana rājā ekadivasaṃ tittiramaṃsaṃ khāditukāmo cintesi – ‘‘sace ahaṃ aṅgārapakkaṃ tittiramaṃsaṃ khāditukāmosmīti aññassa kathessāmi, samantā yojanaṭṭhāne tittirasamugghātaṃ karissantī’’ti uppannaṃ pipāsaṃ adhivāsento tīṇi saṃvaccharāni vītināmesi. Athassa kaṇṇesu pubbo saṇṭhāsi, so adhivāsetuṃ asakkonto ‘‘atthi nu kho, bho, amhākaṃ koci upaṭṭhākupāsako sīlarakkhako’’ti pucchi . Āma, deva, atthi, tisso nāma so akhaṇḍasīlaṃ rakkhatīti. Atha naṃ vīmaṃsitukāmo pakkosāpesi. So āgantvā rājānaṃ vanditvā aṭṭhāsi. Tato naṃ āha – ‘‘tvaṃ, tāta, tisso nāmā’’ti? ‘‘Āma devā’’ti. Tena hi gacchāti. Tasmiṃ gate ekaṃ kukkuṭaṃ āharāpetvā ekaṃ purisaṃ āṇāpesi, ‘‘gaccha tissaṃ vadāhi, imaṃ tīhi pākehi pacitvā amhākaṃ upaṭṭhāpehī’’ti. So gantvā tathā avoca. So āha – ‘‘sace, bho, ayaṃ matako assa, yathā jānāmi, tathā pacitvā upaṭṭhaheyyaṃ. Pāṇātipātaṃ panāhaṃ na karomī’’ti. So āgantvā rañño ārocesi.
រាជា បុន ‘‘ឯកវារំ គច្ឆា’’តិ បេសេសិ។ សោ គន្ត្វា, ‘‘ភោ, រាជុបដ្ឋានំ នាម ភារិយំ, មា ឯវំ ករិ, បុនបិ សីលំ សក្កា សមាទាតុំ, បចេត’’ន្តិ អាហ។ អថ នំ តិស្សោ អវោច, ‘‘ភោ, ឯកស្មិំ នាម អត្តភាវេ ធុវំ ឯកំ មរណំ, នាហំ បាណាតិបាតំ ករិស្សាមី’’តិ។ សោ បុនបិ រញ្ញោ អារោចេសិ។ រាជា តតិយម្បិ បេសេត្វា អសម្បដិច្ឆន្តំ បក្កោសាបេត្វា អត្តនា បុច្ឆិ។ រញ្ញោបិ តថេវ បដិវចនំ អទាសិ។ អថ រាជា បុរិសេ អាណាបេសិ, ‘‘អយំ រញ្ញោ អាណំ កោបេតិ, គច្ឆថេតស្ស អាឃាតនភណ្ឌិកាយំ ឋបេត្វា, សីសំ ឆិន្ទថា’’តិ។ រហោ ច បន នេសំ សញ្ញមទាសិ – ‘‘ឥមំ សន្តជ្ជយមានា នេត្វា សីសមស្ស អាឃាតនភណ្ឌិកាយំ ឋបេត្វា អាគន្ត្វា មយ្ហំ អារោចេថា’’តិ។
Rājā puna ‘‘ekavāraṃ gacchā’’ti pesesi. So gantvā, ‘‘bho, rājupaṭṭhānaṃ nāma bhāriyaṃ, mā evaṃ kari, punapi sīlaṃ sakkā samādātuṃ, paceta’’nti āha. Atha naṃ tisso avoca, ‘‘bho, ekasmiṃ nāma attabhāve dhuvaṃ ekaṃ maraṇaṃ, nāhaṃ pāṇātipātaṃ karissāmī’’ti. So punapi rañño ārocesi. Rājā tatiyampi pesetvā asampaṭicchantaṃ pakkosāpetvā attanā pucchi. Raññopi tatheva paṭivacanaṃ adāsi. Atha rājā purise āṇāpesi, ‘‘ayaṃ rañño āṇaṃ kopeti, gacchathetassa āghātanabhaṇḍikāyaṃ ṭhapetvā, sīsaṃ chindathā’’ti. Raho ca pana nesaṃ saññamadāsi – ‘‘imaṃ santajjayamānā netvā sīsamassa āghātanabhaṇḍikāyaṃ ṭhapetvā āgantvā mayhaṃ ārocethā’’ti.
តេ តំ អាឃាតនភណ្ឌិកាយំ និបជ្ជាបេត្វា តមស្ស កុក្កុដំ ហត្ថេសុ ឋបយិំសុ។ សោ តំ ហទយេ ឋបេត្វា ‘‘អហំ, តាត, មម ជីវិតំ តុយ្ហំ ទេមិ, តវ ជីវិតំ អហំ គណ្ហាមិ, ត្វំ និព្ភយោ គច្ឆា’’តិ វិស្សជ្ជេសិ។ កុក្កុដោ បក្ខេ បប្ផោដេត្វា អាកាសេន គន្ត្វា វដរុក្ខេ និលីយិ។ តស្ស កុក្កុដស្ស អភយទិន្នដ្ឋានំ កុក្កុដគិរិ នាម ជាតំ។
Te taṃ āghātanabhaṇḍikāyaṃ nipajjāpetvā tamassa kukkuṭaṃ hatthesu ṭhapayiṃsu. So taṃ hadaye ṭhapetvā ‘‘ahaṃ, tāta, mama jīvitaṃ tuyhaṃ demi, tava jīvitaṃ ahaṃ gaṇhāmi, tvaṃ nibbhayo gacchā’’ti vissajjesi. Kukkuṭo pakkhe papphoṭetvā ākāsena gantvā vaṭarukkhe nilīyi. Tassa kukkuṭassa abhayadinnaṭṭhānaṃ kukkuṭagiri nāma jātaṃ.
រាជា តំ បវត្តិំ សុត្វា អមច្ចបុត្តំ បក្កោសាបេត្វា សព្ពាភរណេហិ អលង្ករិត្វា អាហ – ‘‘តាត, មយា ត្វំ ឯតទត្ថមេវ វីមំសិតោ, មយ្ហំ តិត្តិរមំសំ ខាទិតុកាមស្ស តីណិ សំវច្ឆរានិ អតិក្កន្តានិ, សក្ខិស្សសិ មេ តិកោដិបរិសុទ្ធំ កត្វា ឧបដ្ឋាបេតុ’’ន្តិ។ ‘‘ឯតំ នាម, ទេវ, មយ្ហំ កម្ម’’ន្តិ និក្ខមិត្វា ទ្វារន្តរេ ឋិតោ ឯកំ បុរិសំ បាតោវ តយោ តិត្តិរេ គហេត្វា បវិសន្តំ ទិស្វា, ទ្វេ កហាបណេ ទត្វា តិត្តិរេ អាទាយ បរិសោធេត្វា, ជីរកាទីហិ វាសេត្វា, អង្គារេសុ សុបក្កេ បចិត្វា រញ្ញោ ឧបដ្ឋាបេសិ។ រាជា មហាតលេ សិរីបល្លង្កេ និសិន្នោវ ឯកំ គហេត្វា ថោកំ ឆិន្ទិត្វា មុខេ បក្ខិបិ, តាវទេវស្ស សត្តរសហរណីសហស្សានិ ផរិត្វា អដ្ឋាសិ។
Rājā taṃ pavattiṃ sutvā amaccaputtaṃ pakkosāpetvā sabbābharaṇehi alaṅkaritvā āha – ‘‘tāta, mayā tvaṃ etadatthameva vīmaṃsito, mayhaṃ tittiramaṃsaṃ khāditukāmassa tīṇi saṃvaccharāni atikkantāni, sakkhissasi me tikoṭiparisuddhaṃ katvā upaṭṭhāpetu’’nti. ‘‘Etaṃ nāma, deva, mayhaṃ kamma’’nti nikkhamitvā dvārantare ṭhito ekaṃ purisaṃ pātova tayo tittire gahetvā pavisantaṃ disvā, dve kahāpaṇe datvā tittire ādāya parisodhetvā, jīrakādīhi vāsetvā, aṅgāresu supakke pacitvā rañño upaṭṭhāpesi. Rājā mahātale sirīpallaṅke nisinnova ekaṃ gahetvā thokaṃ chinditvā mukhe pakkhipi, tāvadevassa sattarasaharaṇīsahassāni pharitvā aṭṭhāsi.
តស្មិំ សមយេ ភិក្ខុសង្ឃំ សរិត្វា, ‘‘មាទិសោ នាម បថវិស្សរោ រាជា តិត្តិរមំសំ ខាទិតុកាមោ តីណិ សំវច្ឆរានិ ន លភិ, អបច្ចមានោ ភិក្ខុសង្ឃោ កុតោ លភិស្សតី’’តិ? មុខេ បក្ខិត្តក្ខណ្ឌំ ភូមិយំ ឆឌ្ឌេសិ។ អមច្ចបុត្តោ ជណ្ណុកេហិ បតិត្វា មុខេន គណ្ហិ។ រាជា ‘‘អបេហិ, តាត, ជានាមហំ តវ និទ្ទោសភាវំ, ឥមិនា នាម ការណេន មយា ឯតំ ឆឌ្ឌិត’’ន្តិ កថេត្វា, ‘‘សេសកំ តថេវ សង្គោបេត្វា ឋបេហី’’តិ អាហ។
Tasmiṃ samaye bhikkhusaṅghaṃ saritvā, ‘‘mādiso nāma pathavissaro rājā tittiramaṃsaṃ khāditukāmo tīṇi saṃvaccharāni na labhi, apaccamāno bhikkhusaṅgho kuto labhissatī’’ti? Mukhe pakkhittakkhaṇḍaṃ bhūmiyaṃ chaḍḍesi. Amaccaputto jaṇṇukehi patitvā mukhena gaṇhi. Rājā ‘‘apehi, tāta, jānāmahaṃ tava niddosabhāvaṃ, iminā nāma kāraṇena mayā etaṃ chaḍḍita’’nti kathetvā, ‘‘sesakaṃ tatheva saṅgopetvā ṭhapehī’’ti āha.
បុនទិវសេ រាជកុលូបកោ ថេរោ បិណ្ឌាយ បាវិសិ។ អមច្ចបុត្តោ តំ ទិស្វា បត្តំ គហេត្វា រាជគេហំ បវេសេសិ។ អញ្ញតរោ វុឌ្ឍបព្ពជិតោបិ ថេរស្ស បច្ឆាសមណោ វិយ ហុត្វា អនុពន្ធន្តោ បាវិសិ។ ថេរោ ‘‘រញ្ញា បក្កោសាបិតភិក្ខុ ភវិស្សតី’’តិ បមជ្ជិ។ អមច្ចបុត្តោបិ ‘‘ថេរស្ស ឧបដ្ឋាកោ ភវិស្សតី’’តិ បមាទំ អាបជ្ជិ។ តេសំ និសីទាបេត្វា យាគុំ អទំសុ។ យាគុយា បីតាយ រាជា តិត្តិរេ ឧបនេសិ។ ថេរោ ឯកំ គណ្ហិ, ឥតរោបិ ឯកំ គណ្ហិ។ រាជា ‘‘អនុភាគោ អត្ថិ, អនាបុច្ឆិត្វា ខាទិតុំ ន យុត្ត’’ន្តិ មហាថេរំ អាបុច្ឆិ។ ថេរោ ហត្ថំ បិទហិ, មហល្លកត្ថេរោ សម្បដិច្ឆិ។ រាជា អនត្តមនោ ហុត្វា កតភត្តកិច្ចំ ថេរំ បត្តំ អាទាយ អនុគច្ឆន្តោ អាហ – ‘‘ភន្តេ, កុលគេហំ អាគច្ឆន្តេហិ ឧគ្គហិតវត្តំ ភិក្ខុំ គហេត្វា អាគន្តុំ វដ្ដតី’’តិ។ ថេរោ តស្មិំ ខណេ អញ្ញាសិ ‘‘ន ឯស រញ្ញា បក្កោសាបិតោ’’តិ។
Punadivase rājakulūpako thero piṇḍāya pāvisi. Amaccaputto taṃ disvā pattaṃ gahetvā rājagehaṃ pavesesi. Aññataro vuḍḍhapabbajitopi therassa pacchāsamaṇo viya hutvā anubandhanto pāvisi. Thero ‘‘raññā pakkosāpitabhikkhu bhavissatī’’ti pamajji. Amaccaputtopi ‘‘therassa upaṭṭhāko bhavissatī’’ti pamādaṃ āpajji. Tesaṃ nisīdāpetvā yāguṃ adaṃsu. Yāguyā pītāya rājā tittire upanesi. Thero ekaṃ gaṇhi, itaropi ekaṃ gaṇhi. Rājā ‘‘anubhāgo atthi, anāpucchitvā khādituṃ na yutta’’nti mahātheraṃ āpucchi. Thero hatthaṃ pidahi, mahallakatthero sampaṭicchi. Rājā anattamano hutvā katabhattakiccaṃ theraṃ pattaṃ ādāya anugacchanto āha – ‘‘bhante, kulagehaṃ āgacchantehi uggahitavattaṃ bhikkhuṃ gahetvā āgantuṃ vaṭṭatī’’ti. Thero tasmiṃ khaṇe aññāsi ‘‘na esa raññā pakkosāpito’’ti.
បុនទិវសេ ឧបដ្ឋាកសាមណេរំ គហេត្វា បាវិសិ។ រាជា តទាបិ យាគុយា បីតាយ តិត្តិរេ ឧបនាមេសិ។ ថេរោ ឯកំ អគ្គហេសិ, សាមណេរោ អង្គុលិំ ចាលេត្វា មជ្ឈេ ឆិន្ទាបេត្វា ឯកកោដ្ឋាសមេវ អគ្គហេសិ។ រាជា តំ កោដ្ឋាសំ មហាថេរស្ស ឧបនាមេសិ។ មហាថេរោ ហត្ថំ បិទហិ, សាមណេរោបិ បិទហិ។ រាជា អវិទូរេ និសីទិត្វា ខណ្ឌាខណ្ឌំ ឆិន្ទិត្វា ខាទន្តោ ‘‘ឧគ្គហិតវត្តេ និស្សាយ ទិយឌ្ឍតិត្តិរេ ខាទិតុំ លភិម្ហា’’តិ អាហ។ តស្ស មំសេ ខាទិតមត្តេវ កណ្ណេហិ បុព្ពោ និក្ខមិ។ តតោ មុខំ វិក្ខាលេត្វា សាមណេរំ ឧបសង្កមិត្វា, ‘‘បសន្នោស្មិ, តាត, អដ្ឋ តេ ធុវភត្តានិ ទេមី’’តិ អាហ។ អហំ, មហារាជ, ឧបជ្ឈាយស្ស ទម្មីតិ។ អបរានិ អដ្ឋ ទេមីតិ។ តានិ អម្ហាកំ អាចរិយស្ស ទម្មីតិ។ អបរានិបិ អដ្ឋ ទេមីតិ។ តានិ សមានុបជ្ឈាយានំ ទម្មីតិ។ អបរានិបិ អដ្ឋ ទេមីតិ។ តានិ ភិក្ខុសង្ឃស្ស ទម្មីតិ។ អបរានិបិ អដ្ឋ ទេមីតិ។ សាមណេរោ អធិវាសេសិ។ ឯវំ បដិគ្គហណមត្តំ ជានន្តោ អនុប្បន្នញ្ចេវ លាភំ ឧប្បាទេតិ, ឧប្បន្នញ្ច ថាវរំ ករោតិ។ ឥទំ បដិគ្គហណបមាណំ នាម។ តត្ថ បរិភោគបមាណំ បច្ចវេក្ខណបយោជនំ, ‘‘ឥទមត្ថិយំ ភោជនំ ភុញ្ជាមី’’តិ បន បច្ចវេក្ខិតបរិភោគស្សេវ បយោជនត្តា បរិភោគបមាណំយេវ នាម, តំ ឥធ អធិប្បេតំ។ តេនេវ បដិសង្ខា យោនិសោតិអាទិមាហ, ឥតរម្បិ បន វដ្ដតិយេវ។
Punadivase upaṭṭhākasāmaṇeraṃ gahetvā pāvisi. Rājā tadāpi yāguyā pītāya tittire upanāmesi. Thero ekaṃ aggahesi, sāmaṇero aṅguliṃ cāletvā majjhe chindāpetvā ekakoṭṭhāsameva aggahesi. Rājā taṃ koṭṭhāsaṃ mahātherassa upanāmesi. Mahāthero hatthaṃ pidahi, sāmaṇeropi pidahi. Rājā avidūre nisīditvā khaṇḍākhaṇḍaṃ chinditvā khādanto ‘‘uggahitavatte nissāya diyaḍḍhatittire khādituṃ labhimhā’’ti āha. Tassa maṃse khāditamatteva kaṇṇehi pubbo nikkhami. Tato mukhaṃ vikkhāletvā sāmaṇeraṃ upasaṅkamitvā, ‘‘pasannosmi, tāta, aṭṭha te dhuvabhattāni demī’’ti āha. Ahaṃ, mahārāja, upajjhāyassa dammīti. Aparāni aṭṭha demīti. Tāni amhākaṃ ācariyassa dammīti. Aparānipi aṭṭha demīti. Tāni samānupajjhāyānaṃ dammīti. Aparānipi aṭṭha demīti. Tāni bhikkhusaṅghassa dammīti. Aparānipi aṭṭha demīti. Sāmaṇero adhivāsesi. Evaṃ paṭiggahaṇamattaṃ jānanto anuppannañceva lābhaṃ uppādeti, uppannañca thāvaraṃ karoti. Idaṃ paṭiggahaṇapamāṇaṃ nāma. Tattha paribhogapamāṇaṃ paccavekkhaṇapayojanaṃ, ‘‘idamatthiyaṃ bhojanaṃ bhuñjāmī’’ti pana paccavekkhitaparibhogasseva payojanattā paribhogapamāṇaṃyeva nāma, taṃ idha adhippetaṃ. Teneva paṭisaṅkhā yonisotiādimāha, itarampi pana vaṭṭatiyeva.
សីហសេយ្យន្តិ ឯត្ថ កាមភោគិសេយ្យា, បេតសេយ្យា, សីហសេយ្យា, តថាគតសេយ្យាតិ ចតស្សោ សេយ្យា។ តត្ថ ‘‘យេភុយ្យេន, ភិក្ខវេ, កាមភោគី វាមេន បស្សេន សេន្តី’’តិ (អ. និ. ៤.២៤៦) អយំ កាមភោគិសេយ្យា។ តេសញ្ហិ យេភុយ្យេន ទក្ខិណបស្សេន សយានោ នាម នត្ថិ។
Sīhaseyyanti ettha kāmabhogiseyyā, petaseyyā, sīhaseyyā, tathāgataseyyāti catasso seyyā. Tattha ‘‘yebhuyyena, bhikkhave, kāmabhogī vāmena passena sentī’’ti (a. ni. 4.246) ayaṃ kāmabhogiseyyā. Tesañhi yebhuyyena dakkhiṇapassena sayāno nāma natthi.
‘‘យេភុយ្យេន , ភិក្ខវេ, បេតា ឧត្តានា សេន្តី’’តិ (អ. និ. ៤.២៤៦) អយំ បេតសេយ្យា។ បេតា ហិ អប្បមំសលោហិតត្តា អដ្ឋិសង្ឃាដជដិតា ឯកេន បស្សេន សយិតុំ ន សក្កោន្តិ, ឧត្តានាវ សយន្តិ។
‘‘Yebhuyyena , bhikkhave, petā uttānā sentī’’ti (a. ni. 4.246) ayaṃ petaseyyā. Petā hi appamaṃsalohitattā aṭṭhisaṅghāṭajaṭitā ekena passena sayituṃ na sakkonti, uttānāva sayanti.
‘‘យេភុយ្យេន, ភិក្ខវេ, សីហោ មិគរាជា នង្គុដ្ឋំ អន្តរសត្ថិម្ហិ អនុបក្ខិបិត្វា ទក្ខិណេន បស្សេន សយតី’’តិ អយំ សីហសេយ្យា។ តេជុស្សទត្តា ហិ សីហោ មិគរាជា ទ្វេ បុរិមបាទេ ឯកស្មិំ, បច្ឆិមបាទេ ឯកស្មិំ ឋានេ ឋបេត្វា នង្គុដ្ឋំ អន្តរសត្ថិម្ហិ បក្ខិបិត្វា បុរិមបាទបច្ឆិមបាទនង្គុដ្ឋានំ ឋិតោកាសំ សល្លក្ខេត្វា ទ្វិន្នំ បុរិមបាទានំ មត្ថកេ សីសំ ឋបេត្វា សយតិ , ទិវសម្បិ សយិត្វា បពុជ្ឈមានោ ន ឧត្រសន្តោ បពុជ្ឈតិ, សីសំ បន ឧក្ខិបិត្វា បុរិមបាទាទីនំ ឋិតោកាសំ សល្លក្ខេតិ។ សចេ កិញ្ចិ ឋានំ វិជហិត្វា ឋិតំ ហោតិ, ‘‘នយិទំ តុយ្ហំ ជាតិយា សូរភាវស្ស ច អនុរូប’’ន្តិ អនត្តមនោ ហុត្វា តត្ថេវ សយតិ, ន គោចរាយ បក្កមតិ។ អវិជហិត្វា ឋិតេ បន ‘‘តុយ្ហំ ជាតិយា ច សូរភាវស្ស ច អនុរូបមិទ’’ន្តិ ហដ្ឋតុដ្ឋោ ឧដ្ឋាយ សីហវិជម្ភិតំ វិជម្ភិត្វា កេសរភារំ វិធុនិត្វា តិក្ខត្តុំ សីហនាទំ នទិត្វា គោចរាយ បក្កមតិ។
‘‘Yebhuyyena, bhikkhave, sīho migarājā naṅguṭṭhaṃ antarasatthimhi anupakkhipitvā dakkhiṇena passena sayatī’’ti ayaṃ sīhaseyyā. Tejussadattā hi sīho migarājā dve purimapāde ekasmiṃ, pacchimapāde ekasmiṃ ṭhāne ṭhapetvā naṅguṭṭhaṃ antarasatthimhi pakkhipitvā purimapādapacchimapādanaṅguṭṭhānaṃ ṭhitokāsaṃ sallakkhetvā dvinnaṃ purimapādānaṃ matthake sīsaṃ ṭhapetvā sayati , divasampi sayitvā pabujjhamāno na utrasanto pabujjhati, sīsaṃ pana ukkhipitvā purimapādādīnaṃ ṭhitokāsaṃ sallakkheti. Sace kiñci ṭhānaṃ vijahitvā ṭhitaṃ hoti, ‘‘nayidaṃ tuyhaṃ jātiyā sūrabhāvassa ca anurūpa’’nti anattamano hutvā tattheva sayati, na gocarāya pakkamati. Avijahitvā ṭhite pana ‘‘tuyhaṃ jātiyā ca sūrabhāvassa ca anurūpamida’’nti haṭṭhatuṭṭho uṭṭhāya sīhavijambhitaṃ vijambhitvā kesarabhāraṃ vidhunitvā tikkhattuṃ sīhanādaṃ naditvā gocarāya pakkamati.
ចតុត្ថជ្ឈានសេយ្យា បន តថាគតសេយ្យាតិ វុច្ចតិ។ តាសុ ឥធ សីហសេយ្យា អាគតា។ អយញ្ហិ តេជុស្សទឥរិយាបថត្តា ឧត្តមសេយ្យា នាម។
Catutthajjhānaseyyā pana tathāgataseyyāti vuccati. Tāsu idha sīhaseyyā āgatā. Ayañhi tejussadairiyāpathattā uttamaseyyā nāma.
បាទេ បាទន្តិ ទក្ខិណបាទេ វាមបាទំ។ អច្ចាធាយាតិ អតិអាធាយ, ឦសកំ អតិក្កម្ម ឋបេត្វា។ គោប្ផកេន ហិ គោប្ផកេ, ជាណុនា វា ជាណុម្ហិ សង្ឃដ្ដិយមានេ អភិណ្ហំ វេទនា ឧប្បជ្ជតិ, ចិត្តំ ឯកគ្គំ ន ហោតិ, សេយ្យា អផាសុកា ហោតិ។ យថា បន ន សង្ឃំដ្ដេតិ, ឯវំ អតិក្កម្ម ឋបិតេ វេទនា នុប្បជ្ជតិ, ចិត្តំ ឯកគ្គំ ហោតិ, សេយ្យា ផាសុកា ហោតិ។ តស្មា ឯវំ សេយ្យំ កប្បេតិ។
Pāde pādanti dakkhiṇapāde vāmapādaṃ. Accādhāyāti atiādhāya, īsakaṃ atikkamma ṭhapetvā. Gopphakena hi gopphake, jāṇunā vā jāṇumhi saṅghaṭṭiyamāne abhiṇhaṃ vedanā uppajjati, cittaṃ ekaggaṃ na hoti, seyyā aphāsukā hoti. Yathā pana na saṅghaṃṭṭeti, evaṃ atikkamma ṭhapite vedanā nuppajjati, cittaṃ ekaggaṃ hoti, seyyā phāsukā hoti. Tasmā evaṃ seyyaṃ kappeti.
សតោ សម្បជានោតិ សតិយា ចេវ សម្បជញ្ញេន ច សមន្នាគតោ។ កថំ និទ្ទាយន្តោ សតោ សម្បជានោ ហោតីតិ? សតិសម្បជញ្ញស្ស អប្បហានេន។ អយញ្ហិ ទិវសញ្ចេវ សកលយាមញ្ច អាវរណីយេហិ ធម្មេហិ ចិត្តំ បរិសោធេត្វា បឋមយាមាវសានេ ចង្កមា ឱរុយ្ហ បាទេ ធោវន្តោបិ មូលកម្មដ្ឋានំ អវិជហន្តោវ ធោវតិ, តំ អវិជហន្តោវ ទ្វារំ វិវរតិ, មញ្ចេ និសីទតិ, អវិជហន្តោវ និទ្ទំ ឱក្កមតិ។ បពុជ្ឈន្តោ បន មូលកម្មដ្ឋានំ គហេត្វាវ បពុជ្ឈតិ។ ឯវំ និទ្ទំ ឱក្កមន្តោបិ សតោ សម្បជានោ ហោតិ។ ឯវំ បន ញាណធាតុកន្តិ ន រោចយិំសុ។
Sato sampajānoti satiyā ceva sampajaññena ca samannāgato. Kathaṃ niddāyanto sato sampajāno hotīti? Satisampajaññassa appahānena. Ayañhi divasañceva sakalayāmañca āvaraṇīyehi dhammehi cittaṃ parisodhetvā paṭhamayāmāvasāne caṅkamā oruyha pāde dhovantopi mūlakammaṭṭhānaṃ avijahantova dhovati, taṃ avijahantova dvāraṃ vivarati, mañce nisīdati, avijahantova niddaṃ okkamati. Pabujjhanto pana mūlakammaṭṭhānaṃ gahetvāva pabujjhati. Evaṃ niddaṃ okkamantopi sato sampajāno hoti. Evaṃ pana ñāṇadhātukanti na rocayiṃsu.
វុត្តនយេន បនេស ចិត្តំ បរិសោធេត្វា បឋមយាមាវសានេ ‘‘ឧបាទិន្នកំ សរីរំ និទ្ទាយ សមស្សាសេស្សាមី’’តិ ចង្កមា ឱរុយ្ហ មូលកម្មដ្ឋានំ អវិជហន្តោវ បាទេ ធោវតិ, ទ្វារំ វិវរតិ, មញ្ចេ បន និសីទិត្វា មូលកម្មដ្ឋានំ បហាយ, ‘‘ខន្ធាវ ខន្ធេសុ, ធាតុយោវ ធាតូសុ បដិហញ្ញន្តី’’តិ សេនាសនំ បច្ចវេក្ខន្តោ កមេន និទ្ទំ ឱក្កមតិ, បពុជ្ឈន្តោ បន មូលកម្មដ្ឋានំ គហេត្វាវ បពុជ្ឈតិ។ ឯវំ និទ្ទំ ឱក្កមន្តោបិ សតោ សម្បជានោ នាម ហោតីតិ វេទិតព្ពោ។
Vuttanayena panesa cittaṃ parisodhetvā paṭhamayāmāvasāne ‘‘upādinnakaṃ sarīraṃ niddāya samassāsessāmī’’ti caṅkamā oruyha mūlakammaṭṭhānaṃ avijahantova pāde dhovati, dvāraṃ vivarati, mañce pana nisīditvā mūlakammaṭṭhānaṃ pahāya, ‘‘khandhāva khandhesu, dhātuyova dhātūsu paṭihaññantī’’ti senāsanaṃ paccavekkhanto kamena niddaṃ okkamati, pabujjhanto pana mūlakammaṭṭhānaṃ gahetvāva pabujjhati. Evaṃ niddaṃ okkamantopi sato sampajāno nāma hotīti veditabbo.
ឥតិ ឥមស្មិំ សុត្តេ តិវង្គិកា បុព្ពភាគវិបស្សនាវ កថិតា។ ឯត្តកេនេវ បន វោសានំ អនាបជ្ជិត្វា តានេវ ឥន្ទ្រិយពលពោជ្ឈង្គានិ សមោធានេត្វា វិបស្សនំ វឌ្ឍេត្វា ភិក្ខុ អរហត្តំ បាបុណាតីតិ។ ឯវំ យាវ អរហត្តា ទេសនា កថេតព្ពា។
Iti imasmiṃ sutte tivaṅgikā pubbabhāgavipassanāva kathitā. Ettakeneva pana vosānaṃ anāpajjitvā tāneva indriyabalabojjhaṅgāni samodhānetvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā bhikkhu arahattaṃ pāpuṇātīti. Evaṃ yāva arahattā desanā kathetabbā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / សុត្តបិដក • Suttapiṭaka / សំយុត្តនិកាយ • Saṃyuttanikāya / ២. រថោបមសុត្តំ • 2. Rathopamasuttaṃ
ដីកា • Tīkā / សុត្តបិដក (ដីកា) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / សំយុត្តនិកាយ (ដីកា) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) / ២. រថោបមសុត្តវណ្ណនា • 2. Rathopamasuttavaṇṇanā
