| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / द्वेमातिकापाळि • Dvemātikāpāḷi |
२. रत्तन्धकारवग्गो
2. Rattandhakāravaggo
१. रत्तन्धकारसिक्खापदवण्णना
1. Rattandhakārasikkhāpadavaṇṇanā
अन्धकारवग्गस्स पठमे रत्तन्धकारेति रत्तिअन्धकारे। अप्पदीपेति पज्जोतचन्दसूरियअग्गीसु एकेकेनापि अनोभासिते। पुरिसेनाति सन्तिट्ठितुं सल्लपितुञ्च विञ्ञुना मनुस्सपुरिसेन सद्धिं। सन्तिट्ठेय्य वाति हत्थपासे ठितमत्ताय पाचित्तियं। सल्लपेय्याति तत्थ ठत्वा गेहसितकथं कथेन्तियापि पाचित्तियमेव।
Andhakāravaggassa paṭhame rattandhakāreti rattiandhakāre. Appadīpeti pajjotacandasūriyaaggīsu ekekenāpi anobhāsite. Purisenāti santiṭṭhituṃ sallapituñca viññunā manussapurisena saddhiṃ. Santiṭṭheyya vāti hatthapāse ṭhitamattāya pācittiyaṃ. Sallapeyyāti tattha ṭhatvā gehasitakathaṃ kathentiyāpi pācittiyameva.
सावत्थियं अञ्ञतरं भिक्खुनिं आरब्भ एवं सन्तिट्ठनवत्थुस्मिं पञ्ञत्तं, पुरिसस्स हत्थपासं विजहित्वा, यक्खादीनं हत्थपासं अविजहित्वापि सन्तिट्ठन्तिया, सल्लपेन्तिया वा दुक्कटं, यंकिञ्चि विञ्ञुं दुतियं गहेत्वा एवं करोन्तिया, अरहोपेक्खाय, अञ्ञविहिताय, उम्मत्तिकादीनञ्च अनापत्ति। रत्तन्धकारता, पुरिसस्स हत्थपासे ठानं वा सल्लपनं वा, सहायाभावो, रहोपेक्खताति इमानेत्थ चत्तारि अङ्गानि। थेय्यसत्थसमुट्ठानं, किरियं, सञ्ञाविमोक्खं, सचित्तकं, लोकवज्जं, कायकम्मं, वचीकम्मं, अकुसलचित्तं, तिवेदनन्ति।
Sāvatthiyaṃ aññataraṃ bhikkhuniṃ ārabbha evaṃ santiṭṭhanavatthusmiṃ paññattaṃ, purisassa hatthapāsaṃ vijahitvā, yakkhādīnaṃ hatthapāsaṃ avijahitvāpi santiṭṭhantiyā, sallapentiyā vā dukkaṭaṃ, yaṃkiñci viññuṃ dutiyaṃ gahetvā evaṃ karontiyā, arahopekkhāya, aññavihitāya, ummattikādīnañca anāpatti. Rattandhakāratā, purisassa hatthapāse ṭhānaṃ vā sallapanaṃ vā, sahāyābhāvo, rahopekkhatāti imānettha cattāri aṅgāni. Theyyasatthasamuṭṭhānaṃ, kiriyaṃ, saññāvimokkhaṃ, sacittakaṃ, lokavajjaṃ, kāyakammaṃ, vacīkammaṃ, akusalacittaṃ, tivedananti.
रत्तन्धकारसिक्खापदवण्णना निट्ठिता।
Rattandhakārasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
२. पटिच्छन्नोकाससिक्खापदवण्णना
2. Paṭicchannokāsasikkhāpadavaṇṇanā
दुतिये पटिच्छन्ने ओकासेति कुट्टादीसु येन केनचि पटिच्छन्ने, इदमेवेत्थ नानत्तं।
Dutiye paṭicchanne okāseti kuṭṭādīsu yena kenaci paṭicchanne, idamevettha nānattaṃ.
पटिच्छन्नोकाससिक्खापदवण्णना निट्ठिता।
Paṭicchannokāsasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
३. अज्झोकाससल्लपनसिक्खापदवण्णना
3. Ajjhokāsasallapanasikkhāpadavaṇṇanā
ततिये अज्झोकासेति नानं, सेसं उभयत्थापि पठमसदिसमेवाति।
Tatiye ajjhokāseti nānaṃ, sesaṃ ubhayatthāpi paṭhamasadisamevāti.
अज्झोकाससल्लपनसिक्खापदवण्णना निट्ठिता।
Ajjhokāsasallapanasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
४. दुतियिकउय्योजनसिक्खापदवण्णना
4. Dutiyikauyyojanasikkhāpadavaṇṇanā
चतुत्थे रथिकायाति रच्छायं। ब्यूहेति अनिविद्धरच्छायं । सिङ्घाटकेति चच्चरे। निकण्णिकं वा जप्पेय्याति कण्णमूले किञ्चि जप्पेय्य। उय्योजेय्याति अनाचारं चरितुकामताय ‘‘गच्छ त्व’’न्ति दुतियिकं उय्योजेय्य। पाचित्तियन्ति पुरिमनयेनेव ताव सन्तिट्ठनादीसु तीणि पाचित्तियानि, उय्योजेन्तिया पन उय्योजने च हत्थपासविजहने च दुक्कटं, विजहिते पाचित्तियं।
Catutthe rathikāyāti racchāyaṃ. Byūheti anividdharacchāyaṃ . Siṅghāṭaketi caccare. Nikaṇṇikaṃ vā jappeyyāti kaṇṇamūle kiñci jappeyya. Uyyojeyyāti anācāraṃ caritukāmatāya ‘‘gaccha tva’’nti dutiyikaṃ uyyojeyya. Pācittiyanti purimanayeneva tāva santiṭṭhanādīsu tīṇi pācittiyāni, uyyojentiyā pana uyyojane ca hatthapāsavijahane ca dukkaṭaṃ, vijahite pācittiyaṃ.
सावत्थियं थुल्लनन्दं आरब्भ एवं सन्तिट्ठनवत्थुस्मिं पञ्ञत्तं, सेसं पुरिमत्तयसदिसमेव। अनापत्तियं पन ‘‘न अनाचारं आचरितुकामा, सति करणीये दुतियिकं भिक्खुनिं उय्योजेती’’ति (पाचि॰ ८५२) एत्तकं अधिकन्ति।
Sāvatthiyaṃ thullanandaṃ ārabbha evaṃ santiṭṭhanavatthusmiṃ paññattaṃ, sesaṃ purimattayasadisameva. Anāpattiyaṃ pana ‘‘na anācāraṃ ācaritukāmā, sati karaṇīye dutiyikaṃ bhikkhuniṃ uyyojetī’’ti (pāci. 852) ettakaṃ adhikanti.
दुतियिकउय्योजनसिक्खापदवण्णना निट्ठिता।
Dutiyikauyyojanasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
५. अनापुच्छापक्कमनसिक्खापदवण्णना
5. Anāpucchāpakkamanasikkhāpadavaṇṇanā
पञ्चमे पुरेभत्तन्ति अरुणुग्गमनं उपादाय याव मज्झन्हिकं। आसनेति पल्लङ्कस्सोकासभूते। सामिके अनापुच्छाति तस्मिं कुले यंकिञ्चि विञ्ञुं मनुस्सं अनापुच्छा। पक्कमेय्याति एत्थ छन्नस्स अन्तो निसीदित्वा अनोवस्सकं अज्झोकासे उपचारं अतिक्कामेन्तिया पठमपादे दुक्कटं, दुतिये पाचित्तियं।
Pañcame purebhattanti aruṇuggamanaṃ upādāya yāva majjhanhikaṃ. Āsaneti pallaṅkassokāsabhūte. Sāmike anāpucchāti tasmiṃ kule yaṃkiñci viññuṃ manussaṃ anāpucchā. Pakkameyyāti ettha channassa anto nisīditvā anovassakaṃ ajjhokāse upacāraṃ atikkāmentiyā paṭhamapāde dukkaṭaṃ, dutiye pācittiyaṃ.
सावत्थियं अञ्ञतरं भिक्खुनिं आरब्भ अनापुच्छा पक्कमनवत्थुस्मिं पञ्ञत्तं, तिकपाचित्तियं, पल्लङ्कस्स अनोकासे दुक्कटं, तथा आपुच्छिते अनापुच्छितसञ्ञाय चेव वेमतिकाय च। आपुच्छितसञ्ञाय पन, असंहारिमे, गिलानाय, आपदासु, उम्मत्तिकादीनञ्च अनापत्ति। पुरेभत्तता, अन्तरघरे निसज्जा, आसनस्स पल्लङ्कोकासता, अञ्ञत्र अनुञ्ञातकारणा अनापुच्छनं, वुत्तपरिच्छेदातिक्कमोति इमानेत्थ पञ्च अङ्गानि। समुट्ठानादीनि कथिनसदिसानि, इदं पन किरियाकिरियन्ति।
Sāvatthiyaṃ aññataraṃ bhikkhuniṃ ārabbha anāpucchā pakkamanavatthusmiṃ paññattaṃ, tikapācittiyaṃ, pallaṅkassa anokāse dukkaṭaṃ, tathā āpucchite anāpucchitasaññāya ceva vematikāya ca. Āpucchitasaññāya pana, asaṃhārime, gilānāya, āpadāsu, ummattikādīnañca anāpatti. Purebhattatā, antaraghare nisajjā, āsanassa pallaṅkokāsatā, aññatra anuññātakāraṇā anāpucchanaṃ, vuttaparicchedātikkamoti imānettha pañca aṅgāni. Samuṭṭhānādīni kathinasadisāni, idaṃ pana kiriyākiriyanti.
अनापुच्छापक्कमनसिक्खापदवण्णना निट्ठिता।
Anāpucchāpakkamanasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
६. अनापुच्छाअभिनिसीदनसिक्खापदवण्णना
6. Anāpucchāabhinisīdanasikkhāpadavaṇṇanā
छट्ठे पच्छाभत्तन्ति मज्झन्हिके वीतिवत्ते याव सूरियस्स अत्थङ्गमा। अभिनिसीदेय्य वाति आदिम्हि निसीदित्वा गच्छन्तिया एका आपत्ति, अनिसीदित्वा निपज्जित्वाव गच्छन्तियापि एका, निसीदित्वा निपज्जन्तिया द्वे।
Chaṭṭhe pacchābhattanti majjhanhike vītivatte yāva sūriyassa atthaṅgamā. Abhinisīdeyya vāti ādimhi nisīditvā gacchantiyā ekā āpatti, anisīditvā nipajjitvāva gacchantiyāpi ekā, nisīditvā nipajjantiyā dve.
सावत्थियं थुल्लनन्दं आरब्भ आसने अभिनिसीदनवत्थुस्मिं पञ्ञत्तं , सेसं पञ्चमसदिसमेव। यथा पन तत्थ असंहारिमे, एवमिध धुवपञ्ञत्ते अनापत्तीति।
Sāvatthiyaṃ thullanandaṃ ārabbha āsane abhinisīdanavatthusmiṃ paññattaṃ , sesaṃ pañcamasadisameva. Yathā pana tattha asaṃhārime, evamidha dhuvapaññatte anāpattīti.
अनापुच्छाअभिनिसीदनसिक्खापदवण्णना निट्ठिता।
Anāpucchāabhinisīdanasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
७. अनापुच्छासन्थरणसिक्खापदवण्णना
7. Anāpucchāsantharaṇasikkhāpadavaṇṇanā
सत्तमे विकालेति अत्थङ्गते सूरिये। सेय्यन्ति अन्तमसो पण्णसन्थारम्पि, सेसं छट्ठसदिसमेव।
Sattame vikāleti atthaṅgate sūriye. Seyyanti antamaso paṇṇasanthārampi, sesaṃ chaṭṭhasadisameva.
इदं पन सावत्थियं सम्बहुला भिक्खुनियो आरब्भ विकाले कुलानि उपसङ्कमित्वा सामिके अनापुच्छित्वा सेय्यं सन्थरित्वा अभिनिसीदनवत्थुस्मिं पञ्ञत्तं, अनापत्तियञ्चेत्थ धुवपञ्ञत्तं नाम नत्थीति।
Idaṃ pana sāvatthiyaṃ sambahulā bhikkhuniyo ārabbha vikāle kulāni upasaṅkamitvā sāmike anāpucchitvā seyyaṃ santharitvā abhinisīdanavatthusmiṃ paññattaṃ, anāpattiyañcettha dhuvapaññattaṃ nāma natthīti.
अनापुच्छासन्थरणसिक्खापदवण्णना निट्ठिता।
Anāpucchāsantharaṇasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
८. परउज्झापनकसिक्खापदवण्णना
8. Paraujjhāpanakasikkhāpadavaṇṇanā
अट्ठमे दुग्गहितेन दूपधारितेनाति यं वुत्तं, ततो अञ्ञथा गहितेन च उपधारितेन च। परन्ति ‘‘अहं किरय्ये अय्यं न सक्कच्चं उपट्ठहामी’’तिआदिना (पाचि॰ ८६९) नयेन उपसम्पन्नं उज्झापेन्तिया पाचित्तियं।
Aṭṭhame duggahitena dūpadhāritenāti yaṃ vuttaṃ, tato aññathā gahitena ca upadhāritena ca. Paranti ‘‘ahaṃ kirayye ayyaṃ na sakkaccaṃ upaṭṭhahāmī’’tiādinā (pāci. 869) nayena upasampannaṃ ujjhāpentiyā pācittiyaṃ.
सावत्थियं अञ्ञतरं भिक्खुनिं आरब्भ एवं परं उज्झापनवत्थुस्मिं पञ्ञत्तं, तिकपाचित्तियं, अनुपसम्पन्नाय तिकदुक्कटं, उम्मत्तिकादीनंयेव अनापत्ति। दुग्गहितता, उज्झापनं, यं उज्झापेति, तस्सा उपसम्पन्नताति इमानेत्थ तीणि अङ्गानि। समुट्ठानादीनि अदिन्नादानसदिसानि, इदं पन दुक्खवेदनन्ति।
Sāvatthiyaṃ aññataraṃ bhikkhuniṃ ārabbha evaṃ paraṃ ujjhāpanavatthusmiṃ paññattaṃ, tikapācittiyaṃ, anupasampannāya tikadukkaṭaṃ, ummattikādīnaṃyeva anāpatti. Duggahitatā, ujjhāpanaṃ, yaṃ ujjhāpeti, tassā upasampannatāti imānettha tīṇi aṅgāni. Samuṭṭhānādīni adinnādānasadisāni, idaṃ pana dukkhavedananti.
परउज्झापनकसिक्खापदवण्णना निट्ठिता।
Paraujjhāpanakasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
९. परअभिसपनसिक्खापदवण्णना
9. Paraabhisapanasikkhāpadavaṇṇanā
नवमे अभिसपेय्याति सपथं करेय्य। तत्थ ‘‘निरये उपपज्जामि, निरये उपपज्जतू’’तिएवमादीनि वदमाना निरयेन अभिसपति नाम, अक्कोसतीति अत्थो। ‘‘गिहिनी होमि, गिहिनी होतू’’तिएवमादीनि वदमाना ब्रह्मचरियेन। तस्सा वाचाय वाचाय पाचित्तियं।
Navame abhisapeyyāti sapathaṃ kareyya. Tattha ‘‘niraye upapajjāmi, niraye upapajjatū’’tievamādīni vadamānā nirayena abhisapati nāma, akkosatīti attho. ‘‘Gihinī homi, gihinī hotū’’tievamādīni vadamānā brahmacariyena. Tassā vācāya vācāya pācittiyaṃ.
सावत्थियं चण्डकाळिं आरब्भ एवं अभिसपनवत्थुस्मिं पञ्ञत्तं, तिकपाचित्तियं, अनुपसम्पन्नाय तिकदुक्कटं, तिरच्छानयोनिया वा पेत्तिविसयेन वा मनुस्सदोभग्गेन वा अभिसपने दुक्कटं। अत्थधम्मानुसासनिपुरेक्खारानं उम्मत्तिकादीनञ्च अनापत्ति। निरयेन वा ब्रह्मचरियेन वा अभिसपनं , उपसम्पन्नता, अत्थधम्मपुरेक्खारादीनं अभावोति इमानेत्थ तीणि अङ्गानि। समुट्ठानादीनि अट्ठमसदिसानेवाति।
Sāvatthiyaṃ caṇḍakāḷiṃ ārabbha evaṃ abhisapanavatthusmiṃ paññattaṃ, tikapācittiyaṃ, anupasampannāya tikadukkaṭaṃ, tiracchānayoniyā vā pettivisayena vā manussadobhaggena vā abhisapane dukkaṭaṃ. Atthadhammānusāsanipurekkhārānaṃ ummattikādīnañca anāpatti. Nirayena vā brahmacariyena vā abhisapanaṃ , upasampannatā, atthadhammapurekkhārādīnaṃ abhāvoti imānettha tīṇi aṅgāni. Samuṭṭhānādīni aṭṭhamasadisānevāti.
परअभिसपनसिक्खापदवण्णना निट्ठिता।
Paraabhisapanasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
१०. रोदनसिक्खापदवण्णना
10. Rodanasikkhāpadavaṇṇanā
दसमे वधित्वाति हत्थादीहि पहरित्वा, उभयं करोन्तियाव पाचित्तियं।
Dasame vadhitvāti hatthādīhi paharitvā, ubhayaṃ karontiyāva pācittiyaṃ.
सावत्थियं चण्डकाळिं आरब्भ अत्तानं वधित्वा रोदनवत्थुस्मिं पञ्ञत्तं, केवलं वधन्तिया वा रोदन्तिया वा दुक्कटमेव। ञातिरोगभोगब्यसनेहि फुट्ठाय केवलं रोदन्तिया एव न वधन्तिया, उम्मत्तिकादीनञ्च अनापत्ति। अत्तानं वधनञ्चेव, रोदनञ्चाति इमानेत्थ द्वे अङ्गानि। समुट्ठानादीनि समनुभासनसदिसानि, इदं पन किरियमेवाति।
Sāvatthiyaṃ caṇḍakāḷiṃ ārabbha attānaṃ vadhitvā rodanavatthusmiṃ paññattaṃ, kevalaṃ vadhantiyā vā rodantiyā vā dukkaṭameva. Ñātirogabhogabyasanehi phuṭṭhāya kevalaṃ rodantiyā eva na vadhantiyā, ummattikādīnañca anāpatti. Attānaṃ vadhanañceva, rodanañcāti imānettha dve aṅgāni. Samuṭṭhānādīni samanubhāsanasadisāni, idaṃ pana kiriyamevāti.
रोदनसिक्खापदवण्णना निट्ठिता।
Rodanasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
रत्तन्धकारवग्गो दुतियो।
Rattandhakāravaggo dutiyo.
