| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯ (ಟೀಕಾ) • Majjhimanikāya (ṭīkā) |
೨. ರಟ್ಠಪಾಲಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
2. Raṭṭhapālasuttavaṇṇanā
೨೯೩. ಥೂಲಮೇವ ಥುಲ್ಲಂ, ಥುಲ್ಲಾ ವಿಪುಲಾ ಮಹನ್ತಾ ಕೋಟ್ಠಾ ಜಾತಾ ಇಮಸ್ಸಾತಿ ಥುಲ್ಲಕೋಟ್ಠಿಕನ್ತಿ ಓದನಪೂಪಪಹೂತವಸೇನ ಲದ್ಧನಾಮೋ ನಿಗಮೋ। ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ಥುಲ್ಲಕೋಟ್ಠನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ ವುತ್ತೋ। ತೇನ ಪಾಳಿಯಂ ಇಕ-ಸದ್ದೇನ ಪದವಡ್ಢನಂ ಕತನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ।
293. Thūlameva thullaṃ, thullā vipulā mahantā koṭṭhā jātā imassāti thullakoṭṭhikanti odanapūpapahūtavasena laddhanāmo nigamo. Aṭṭhakathāyaṃ pana thullakoṭṭhanti attho vutto. Tena pāḷiyaṃ ika-saddena padavaḍḍhanaṃ katanti dasseti.
೨೯೪. ರಟ್ಠಪಾಲೋತಿ ಇದಂ ತಸ್ಸ ಕುಲಪುತ್ತಸ್ಸ ನಾಮಂ। ಪವೇಣಿವಸೇನ ಆಗತಕುಲವಂಸಾನುಗತನ್ತಿ ಸಮುದಾಗಮತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಕಸ್ಮಾ ರಟ್ಠಪಾಲೋ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಸನ್ಧಾರೇತುನ್ತಿ ವಿನಾಸನತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಯಾದಿಸಂ, ತಥೇವ ಸಮ್ಮದೇವ ಧಾರೇತುಂ ಸಮತ್ಥೋ। ಸದ್ಧಾತಿ ಕಮ್ಮಫಲಸದ್ಧಾಯ ಸಮ್ಪನ್ನಾ। ಸಾಮಣೇರಂ ದಿಸ್ವಾತಿ ಸಿಕ್ಖಾಕಾಮತಾಯ ಏತದಗ್ಗೇ ಠಪಿಯಮಾನಂ ದಿಸ್ವಾ।
294.Raṭṭhapāloti idaṃ tassa kulaputtassa nāmaṃ. Paveṇivasena āgatakulavaṃsānugatanti samudāgamato paṭṭhāya dassetuṃ ‘‘kasmā raṭṭhapālo’’tiādi vuttaṃ. Sandhāretunti vināsanato pubbe yādisaṃ, tatheva sammadeva dhāretuṃ samattho. Saddhāti kammaphalasaddhāya sampannā. Sāmaṇeraṃ disvāti sikkhākāmatāya etadagge ṭhapiyamānaṃ disvā.
ಸಹ ರಞ್ಞಾತಿ ಸರಾಜಿಕಂ, ರಞ್ಞಾ ಸದ್ಧಿಂ ರಾಜಪರಿಸಂ। ಚಾತುವಣ್ಣನ್ತಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾದಿಚತುವಣ್ಣಸಮುದಾಯಂ। ಪೋಸೇತುನ್ತಿ ವದ್ಧೇತುಂ ದಾನಾದೀಹಿ ಸಙ್ಗಹವತ್ಥೂಹಿ ಸಙ್ಗಣ್ಹಿತುಂ। ಯಂ ಕುಲಂ। ಪಹೋಸ್ಸತೀತಿ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸತಿ।
Saha raññāti sarājikaṃ, raññā saddhiṃ rājaparisaṃ. Cātuvaṇṇanti brāhmaṇādicatuvaṇṇasamudāyaṃ. Posetunti vaddhetuṃ dānādīhi saṅgahavatthūhi saṅgaṇhituṃ. Yaṃ kulaṃ. Pahossatīti sakkhissati.
ತೇನ ತೇನ ಮೇ ಉಪಪರಿಕ್ಖತೋತಿ ‘‘ಕಾಮಾ ನಾಮೇತೇ ಅನಿಚ್ಚಾ ದುಕ್ಖಾ ವಿಪರಿಣಾಮಧಮ್ಮಾ, ಅಟ್ಠಿಕಙ್ಕಲೂಪಮಾ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೩೪; ಪಾಚಿ॰ ೪೧೭; ಮಹಾನಿ॰ ೩, ೬) ಚ ಆದಿನಾ ಯೇನ ಯೇನ ಆಕಾರೇನ ಕಾಮೇಸು ಆದೀನವಂ ಓಕಾರಂ ಸಂಕಿಲೇಸಂ, ತಬ್ಬಿಪರಿಯಾಯತೋ ನೇಕ್ಖಮ್ಮೇ ಆನಿಸಂಸಂ ಗುಣಂ ಪಕಾಸೇನ್ತಂ ಭಗವತಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸಿತಂ ಆಜಾನಾಮಿ, ತೇನ ತೇನ ಪಕಾರೇನ ಉಪಪರಿಕ್ಖತೋ ವೀಮಂಸನ್ತಸ್ಸ ಮಯ್ಹಂ ಏವಂ ಹೋತಿ ಏವಂ ಉಪಟ್ಠಾತಿ। ಸಿಕ್ಖತ್ತಯಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯನ್ತಿ ಅಧಿಸೀಲಾದಿಸಿಕ್ಖತ್ತಯಸಙ್ಗಹಂ ಸೇಟ್ಠಚರಿಯಂ। ಅಖಣ್ಡಾದಿಭಾವಾಪಾದನೇನ ಅಖಣ್ಡಂ ಲಕ್ಖಣವಚನಞ್ಹೇತಂ। ಕಞ್ಚಿಪಿ ಸಿಕ್ಖೇಕದೇಸಂ ಅಸೇಸೇತ್ವಾ ಏಕನ್ತೇನೇವ ಪರಿಪೂರೇತಬ್ಬತಾಯ ಏಕನ್ತಪರಿಪುಣ್ಣಂ। ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಮತ್ತಮ್ಪಿ ಸಂಕಿಲೇಸಮಲಂ ಅನುಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ಅಚ್ಚನ್ತಮೇವ ವಿಸುದ್ಧಂ ಕತ್ವಾ ಪರಿಹರಿತಬ್ಬತಾಯ ಏಕನ್ತಪರಿಸುದ್ಧಂ। ತತೋ ಏವ ಸಙ್ಖಂ ವಿಯ ಲಿಖಿತನ್ತಿ ಸಙ್ಖಲಿಖಿತಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಲಿಖಿತಸಙ್ಖಸದಿಸ’’ನ್ತಿ। ದಾಠಿಕಾಪಿ ಮಸ್ಸುಗ್ಗಹಣೇನೇವ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಮಸ್ಸು’’ತ್ವೇವ ವುತ್ತಂ, ಉತ್ತರಾಧರಮಸ್ಸುನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕಸಾಯೇನ ರತ್ತಾನಿ ಕಾಸಾಯಾನಿ। ಅನನುಞ್ಞಾತಂ ಪುತ್ತಂ ನ ಪಬ್ಬಾಜೇತಿ ‘‘ಮಾತಾಪಿತೂನಂ ಲೋಕಿಯಮಹಾಜನಸ್ಸ ಚಿತ್ತಞ್ಞಥತ್ತಂ ಮಾ ಹೋತೂ’’ತಿ। ತಥಾ ಹಿ ಸುದ್ಧೋದನಮಹಾರಾಜಸ್ಸ ತಥಾ ವರೋ ದಿನ್ನೋ।
Tena tena me upaparikkhatoti ‘‘kāmā nāmete aniccā dukkhā vipariṇāmadhammā, aṭṭhikaṅkalūpamā’’ti (ma. ni. 1.234; pāci. 417; mahāni. 3, 6) ca ādinā yena yena ākārena kāmesu ādīnavaṃ okāraṃ saṃkilesaṃ, tabbipariyāyato nekkhamme ānisaṃsaṃ guṇaṃ pakāsentaṃ bhagavatā dhammaṃ desitaṃ ājānāmi, tena tena pakārena upaparikkhato vīmaṃsantassa mayhaṃ evaṃ hoti evaṃ upaṭṭhāti. Sikkhattayabrahmacariyanti adhisīlādisikkhattayasaṅgahaṃ seṭṭhacariyaṃ. Akhaṇḍādibhāvāpādanena akhaṇḍaṃ lakkhaṇavacanañhetaṃ. Kañcipi sikkhekadesaṃ asesetvā ekanteneva paripūretabbatāya ekantaparipuṇṇaṃ. Cittuppādamattampi saṃkilesamalaṃ anuppādetvā accantameva visuddhaṃ katvā pariharitabbatāya ekantaparisuddhaṃ. Tato eva saṅkhaṃ viya likhitanti saṅkhalikhitaṃ. Tenāha ‘‘likhitasaṅkhasadisa’’nti. Dāṭhikāpi massuggahaṇeneva gahetvā ‘‘massu’’tveva vuttaṃ, uttarādharamassunti attho. Kasāyena rattāni kāsāyāni. Ananuññātaṃ puttaṃ na pabbājeti ‘‘mātāpitūnaṃ lokiyamahājanassa cittaññathattaṃ mā hotū’’ti. Tathā hi suddhodanamahārājassa tathā varo dinno.
೨೯೫. ಪಿಯಾಯಿತಬ್ಬತೋ ಪಿಯೋತಿ ಆಹ ‘‘ಪೀತಿಜನಕೋ’’ತಿ। ಮನಸ್ಸ ಅಪ್ಪಾಯನತೋ ಮನಾಪೋತಿ ಆಹ ‘‘ಮನವಡ್ಢನಕೋ’’ತಿ। ಸುಖೇಧಿತೋ ತರುಣದಾರಕಕಾಲೇ। ತತೋ ಪರಞ್ಚ ಸಪ್ಪಿಖೀರಾದಿಸಾದುರಸಮನುಞ್ಞಭೋಜನಾದಿಆಹಾರಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸುಖಪರಿಭತೋ। ಅಥ ವಾ ದಳ್ಹಭತ್ತಿಕಧಾತಿಜನಾದಿಪರಿಜನಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಚೇವ ಪರಿಚ್ಛದಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಚ ಉಳಾರಪಣೀತಸುಖಪಚ್ಚಯೂಪಹಾರೇಹಿ ಚ ಸುಖೇಧಿತೋ, ಅಕಿಚ್ಛೇನೇವ ದುಕ್ಖಪ್ಪಚ್ಚಯವಿನೋದನೇನ ಸುಖಪರಿಭತೋ। ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಙ್ಗಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ವಾ ಸುಖೇಧಿತೋ, ಬಾಹಿರಙ್ಗಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸುಖಪರಿಭತೋ। ಕಸ್ಸಚೀತಿ ಉಪಯೋಗತ್ಥೇ ಸಾಮಿವಚನಂ, ಕಿಞ್ಚೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ, ಅಯಮೇವ ವಾ ಪಾಠೋ। ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಅಪ್ಪಮತ್ತಕಮ್ಪಿ ಕಲಭಾಗಂ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ನ ಜಾನಾಸೀ’’ತಿ ಅತ್ಥೋ ವುತ್ತೋ। ಏವಂ ಸನ್ತೇತಿ ನನು ಮಯಂ ರಟ್ಠಪಾಲ ಮರಣಾದೀಸು ಕೇನಚಿ ಉಪಾಯೇನ ಅಪ್ಪತೀಕಾರೇನ ಮರಣೇನಪಿ ತಯಾ ಅಕಾಮಕಾಪಿ ವಿನಾ ಭವಿಸ್ಸಾಮ, ಏವಂ ಸತಿ। ಯೇನಾತಿ ಯೇನ ಕಾರಣೇನ। ಕಿಂ ಪನಾತಿ ಏತ್ಥ ಕಿನ್ತಿ ಕಾರಣತ್ಥೇ ಪಚ್ಚತ್ತವಚನನ್ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಕೇನ ಪನ ಕಾರಣೇನಾ’’ತಿ।
295. Piyāyitabbato piyoti āha ‘‘pītijanako’’ti. Manassa appāyanato manāpoti āha ‘‘manavaḍḍhanako’’ti. Sukhedhito taruṇadārakakāle. Tato parañca sappikhīrādisādurasamanuññabhojanādiāhārasampattiyā sukhaparibhato. Atha vā daḷhabhattikadhātijanādiparijanasampattiyā ceva paricchadasampattiyā ca uḷārapaṇītasukhapaccayūpahārehi ca sukhedhito, akiccheneva dukkhappaccayavinodanena sukhaparibhato. Ajjhattikaṅgasampattiyā vā sukhedhito, bāhiraṅgasampattiyā sukhaparibhato. Kassacīti upayogatthe sāmivacanaṃ, kiñcīti vuttaṃ hoti, ayameva vā pāṭho. Tathā hi ‘‘appamattakampi kalabhāgaṃ dukkhassa na jānāsī’’ti attho vutto. Evaṃ santeti nanu mayaṃ raṭṭhapāla maraṇādīsu kenaci upāyena appatīkārena maraṇenapi tayā akāmakāpi vinā bhavissāma, evaṃ sati. Yenāti yena kāraṇena. Kiṃ panāti ettha kinti kāraṇatthe paccattavacananti dassento āha ‘‘kena pana kāraṇenā’’ti.
೨೯೬. ಪರಿಚಾರೇಹೀತಿ ಪರಿತೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಯಥಾಸಕಂ ವಿಸಯೇಸು ಚಾರೇಹಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ಉಪನೇಹೀ’’ತಿ। ಪರಿಚಾರೇಹೀತಿ ವಾ ಸುಖೂಪಕರಣೇಹಿ ಅತ್ತಾನಂ ಪರಿಚಾರೇಹಿ, ಅತ್ತನೋ ಪರಿಚರಣಂ ಕಾರೇಹಿ। ತಥಾಭೂತೋ ಚ ಯಸ್ಮಾ ಲಳನ್ತೋ ಕೀಳನ್ತೋ ನಾಮ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಲಳಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ನಿಚ್ಚದಾನಂ ದಾನಂ ನಾಮ, ಉಪೋಸಥದಿವಸಾದೀಸು ದಾತಬ್ಬಂ ಅತಿರೇಕದಾನಂ ಪದಾನಂ ನಾಮ। ಪವೇಣೀರಕ್ಖಣವಸೇನ ವಾ ದೀಯಮಾನಂ ದಾನಂ ನಾಮ, ಅತ್ತನಾವ ಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ದೀಯಮಾನಂ ಪದಾನಂ ನಾಮ। ಪಚುರಜನಸಾಧಾರಣಂ ವಾ ನಾತಿಉಳಾರಂ ದಾನಂ ನಾಮ, ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣಂ ಅತಿಉಳಾರಂ ಪದಾನಂ ನಾಮ। ಉದ್ದಸ್ಸೇತಬ್ಬಾತಿ ಉದ್ಧಂ ದಸ್ಸೇತಬ್ಬಾ। ಕುತೋ ಉದ್ಧಂ ತೇ ದಸ್ಸೇತಬ್ಬಾ? ಪಬ್ಬಜಿತತೋ ಉದ್ಧಂ ಅತ್ತಾನಂ ಮಾತಾಪಿತರೋ ದಸ್ಸೇತಬ್ಬಾ, ತೇನಾಹ ‘‘ಯಥಾ’’ತಿಆದಿ।
296.Paricārehīti parito tattha tattha yathāsakaṃ visayesu cārehi. Tenāha ‘‘ito cito ca upanehī’’ti. Paricārehīti vā sukhūpakaraṇehi attānaṃ paricārehi, attano paricaraṇaṃ kārehi. Tathābhūto ca yasmā laḷanto kīḷanto nāma hoti, tasmā ‘‘laḷā’’tiādi vuttaṃ. Niccadānaṃ dānaṃ nāma, uposathadivasādīsu dātabbaṃ atirekadānaṃ padānaṃ nāma. Paveṇīrakkhaṇavasena vā dīyamānaṃ dānaṃ nāma, attanāva paṭṭhapetvā dīyamānaṃ padānaṃ nāma. Pacurajanasādhāraṇaṃ vā nātiuḷāraṃ dānaṃ nāma, anaññasādhāraṇaṃ atiuḷāraṃ padānaṃ nāma. Uddassetabbāti uddhaṃ dassetabbā. Kuto uddhaṃ te dassetabbā? Pabbajitato uddhaṃ attānaṃ mātāpitaro dassetabbā, tenāha ‘‘yathā’’tiādi.
೨೯೯. ಬಲಂ ಗಹೇತ್ವಾತಿ ಏತ್ಥ ಬಲಗ್ಗಹಣಂ ನಾಮ ಕಾಯಬಲಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದನಮೇವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಕಾಯಬಲಂ ಜನೇತ್ವಾ’’ತಿ। ಏವಂ ವಿಹರನ್ತೋತಿ ಯಥಾ ಪಾಳಿಯಂ ವುತ್ತಂ ಏವಂ ಏಕೋ ವೂಪಕಟ್ಠೋ ಅಪ್ಪಮತ್ತೋ ವಿಹರನ್ತೋ। ತಸ್ಮಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ನೇಯ್ಯೋ, ನ ಉಗ್ಘಟಿತಞ್ಞೂ, ನ ಚ ವಿಪಞ್ಚಿತಞ್ಞೂ, ತಸ್ಮಾ। ಚಿರೇನ ಪಬ್ಬಜಿತೋ ದ್ವಾದಸಮೇ ವಸ್ಸೇ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ। ಯಂ ಪನ ವುತ್ತಂ ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ನ ಚಿರಸ್ಸೇವಾ’’ತಿ, ತಂ ಸಟ್ಠಿ ವಸ್ಸಾನಿ ತತೋ ಅಧಿಕಮ್ಪಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಪರಿವಾಸಂ ವಸನ್ತೇ ಉಪಾದಾಯ ವುತ್ತಂ।
299.Balaṃ gahetvāti ettha balaggahaṇaṃ nāma kāyabalassa uppādanamevāti āha ‘‘kāyabalaṃ janetvā’’ti. Evaṃ viharantoti yathā pāḷiyaṃ vuttaṃ evaṃ eko vūpakaṭṭho appamatto viharanto. Tasmāti yasmā neyyo, na ugghaṭitaññū, na ca vipañcitaññū, tasmā. Cirena pabbajito dvādasame vasse arahattaṃ pāpuṇi. Yaṃ pana vuttaṃ pāḷiyaṃ ‘‘na cirassevā’’ti, taṃ saṭṭhi vassāni tato adhikampi vipassanāparivāsaṃ vasante upādāya vuttaṃ.
ಸತ್ತದ್ವಾರಕೋಟ್ಠಕಸ್ಸಾತಿ ಸತ್ತಗಬ್ಭನ್ತರದ್ವಾರಕೋಟ್ಠಕಸೀಸೇನ ಗಬ್ಭನ್ತರಾನಿ ವದತಿ। ಪಹರಾಪೇತೀತಿ ವಯೋವುಡ್ಢಾನುರೂಪಂ ಕಪ್ಪಾಪನಾದಿನಾ ಅಲಙ್ಕಾರಾಪೇತಿ। ಅನ್ತೋಜಾತತಾಯ ಞಾತಿಸದಿಸೀ ದಾಸೀ ಞಾತಿದಾಸೀ। ಪೂತಿಭಾವೇನೇವ ಲಕ್ಖಿತಬ್ಬೋ ದೋಸೋ ವಾ ಅಭಿದೋಸೋ, ಸೋವ ಆಭಿದೋಸಿಕೋ, ಅಭಿದೋಸಂ ವಾ ಪಚ್ಚೂಸಕಾಲಂ ಗತೋ ಪತ್ತೋ ಅತಿಕ್ಕನ್ತೋತಿ ಆಭಿದೋಸಿಕೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಏಕರತ್ತಾತಿಕ್ಕನ್ತಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿ । ಅಪರಿಭೋಗಾರಹೋ ಪೂತಿಭೂತಭಾವೇನ। ಅರಿಯವೋಹಾರೇನಾತಿ ಅರಿಯಸಮುದಾಚಾರೇನ। ಅರಿಯಾ ಹಿ ಮಾತುಗಾಮಂ ಭಗಿನಿವಾದೇನ ಸಮುದಾಚರನ್ತಿ। ನಿಸ್ಸಟ್ಠಪರಿಗ್ಗಹನ್ತಿ ಪರಿಚ್ಚತ್ತಾಲಯಂ। ವತ್ತುಂ ವಟ್ಟತೀತಿ ನಿರಪೇಕ್ಖಭಾವತೋ ವುತ್ತಂ, ಇಧ ಪನ ವಿಸೇಸತೋ ಅಪರಿಭೋಗಾರಹತ್ತಾವ ವತ್ಥುನೋ। ನಿಮೀಯತಿ ಸಞ್ಞಾಯತೀತಿ ನಿಮಿತ್ತಂ, ತಥಾಸಲ್ಲಕ್ಖಿತೋ ಆಕಾರೋತಿ ಆಹ ‘‘ಆಕಾರಂ ಅಗ್ಗಹೇಸೀ’’ತಿ।
Sattadvārakoṭṭhakassāti sattagabbhantaradvārakoṭṭhakasīsena gabbhantarāni vadati. Paharāpetīti vayovuḍḍhānurūpaṃ kappāpanādinā alaṅkārāpeti. Antojātatāya ñātisadisī dāsī ñātidāsī. Pūtibhāveneva lakkhitabbo doso vā abhidoso, sova ābhidosiko, abhidosaṃ vā paccūsakālaṃ gato patto atikkantoti ābhidosiko. Tenāha ‘‘ekarattātikkantassā’’tiādi . Aparibhogāraho pūtibhūtabhāvena. Ariyavohārenāti ariyasamudācārena. Ariyā hi mātugāmaṃ bhaginivādena samudācaranti. Nissaṭṭhapariggahanti pariccattālayaṃ. Vattuṃ vaṭṭatīti nirapekkhabhāvato vuttaṃ, idha pana visesato aparibhogārahattāva vatthuno. Nimīyati saññāyatīti nimittaṃ, tathāsallakkhito ākāroti āha ‘‘ākāraṃ aggahesī’’ti.
೩೦೦. ಘರಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾತಿ ಗೇಹಸಾಮಿನಿಯಾ ನಿಸೀದಿತಬ್ಬಟ್ಠಾನಭೂತಂ ಅನ್ತೋಗೇಹಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ। ಆಲಪನೇತಿ ದಾಸಿಜನಸ್ಸ ಆಲಪನೇ। ಬಹಿ ನಿಕ್ಖಮನ್ತಾತಿ ಯಥಾವುತ್ತಅನ್ತೋಗೇಹತೋ ಬಹಿ ನಿಕ್ಖಮನ್ತಿಯೋ। ಘರೇಸು ಸಾಲಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಘರೇಸು ಏಕಮನ್ತೇ ಭೋಜನಸಾಲಾ ಹೋನ್ತಿ ಪಾಕಾರಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಾ ಸುಸಂವಿಹಿತದ್ವಾರಬನ್ಧಾ ಸುಸಮ್ಮಟ್ಠವಾಲಿಕಙ್ಗಣಾ।
300.Gharaṃpavisitvāti gehasāminiyā nisīditabbaṭṭhānabhūtaṃ antogehaṃ pavisitvā. Ālapaneti dāsijanassa ālapane. Bahi nikkhamantāti yathāvuttaantogehato bahi nikkhamantiyo. Gharesu sālā hontīti gharesu ekamante bhojanasālā honti pākāraparikkhittā susaṃvihitadvārabandhā susammaṭṭhavālikaṅgaṇā.
ಅನೋಕಪ್ಪನಂ ಅಸದ್ದಹನಂ। ಅಮರಿಸನಂ ಅಸಹನಂ। ಅನಾಗತವಚನಂ ಅನಾಗತಸದ್ದಪ್ಪಯೋಗೋ, ಅತ್ಥೋ ಪನ ವತ್ತಮಾನಕಾಲಿಕೋವ। ತೇನಾಹ ‘‘ಪಚ್ಚಕ್ಖಮ್ಪೀ’’ತಿ। ಅರಿಯಿದ್ಧಿಯನ್ತಿ ‘‘ಪಟಿಕೂಲೇ ಅಪಟಿಕೂಲಸಞ್ಞೀ ವಿಹರತೀ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೫.೧೪೪) ಏವಂ ವುತ್ತಅರಿಯಿದ್ಧಿಯಂ।
Anokappanaṃ asaddahanaṃ. Amarisanaṃ asahanaṃ. Anāgatavacanaṃ anāgatasaddappayogo, attho pana vattamānakālikova. Tenāha ‘‘paccakkhampī’’ti. Ariyiddhiyanti ‘‘paṭikūle apaṭikūlasaññī viharatī’’ti (a. ni. 5.144) evaṃ vuttaariyiddhiyaṃ.
ಪೂತಿಕುಮ್ಮಾಸೋ ಛಡ್ಡನೀಯಧಮ್ಮೋ ತಸ್ಸ ಗೇಹತೋ ಲದ್ಧೋಪಿ ನ ದಾತಬ್ಬಯುತ್ತಕೋ ದಾಸಿಜನೇನ ದಿನ್ನೋತಿ ಆಹ ‘‘ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮವಸೇನ ನೇವ ದಾನಂ ಅಲತ್ಥಮ್ಹಾ’’ತಿ। ‘‘ಇಮೇಹಿ ಮುಣ್ಡಕೇಹೀ’’ತಿಆದಿನಾ ನಿತ್ಥುನನವಚನೇನ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾನಂ ಅತ್ಥತೋ ಲದ್ಧಮೇವ, ತಸ್ಸ ಪನ ಉಜುಕಫಾಸುಸಮಾಚಾರವಸೇನ ಅಲದ್ಧತ್ತಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ನ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾನ’’ನ್ತಿ। ತೇನಾಹ – ‘‘ಪಟಿಸನ್ಥಾರವಸೇನ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾನಮ್ಪಿ ನ ಅಲತ್ಥಮ್ಹಾ’’ತಿ। ‘‘ನೇವ ದಾನ’’ನ್ತಿಆದಿ ಪಚ್ಚಾಸೀಸಾಯ ಅಕ್ಖನ್ತಿಯಾ ಚ ವುತ್ತಂ ವಿಯ ಪಚುರಜನೋ ಮಞ್ಞೇಯ್ಯಾತಿ ತನ್ನಿವತ್ತನತ್ಥಂ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಮಸ್ಸ ವಿವರಿತುಂ ‘‘ಕಸ್ಮಾ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಸುತ್ತಿಕಾಪಟಿಚ್ಛನ್ನನ್ತಿ ಸಿಪ್ಪಿಕಾಛದಾಹಿ ಛನ್ನಂ।
Pūtikummāso chaḍḍanīyadhammo tassa gehato laddhopi na dātabbayuttako dāsijanena dinnoti āha ‘‘deyyadhammavasena neva dānaṃ alatthamhā’’ti. ‘‘Imehi muṇḍakehī’’tiādinā nitthunanavacanena paccakkhānaṃ atthato laddhameva, tassa pana ujukaphāsusamācāravasena aladdhattā vuttaṃ ‘‘na paccakkhāna’’nti. Tenāha – ‘‘paṭisanthāravasena paccakkhānampi na alatthamhā’’ti. ‘‘Neva dāna’’ntiādi paccāsīsāya akkhantiyā ca vuttaṃ viya pacurajano maññeyyāti tannivattanatthaṃ adhippāyamassa vivarituṃ ‘‘kasmā panā’’tiādi vuttaṃ. Suttikāpaṭicchannanti sippikāchadāhi channaṃ.
ಉಕ್ಕಟ್ಠಏಕಾಸನಿಕತಾಯಾತಿ ಇದಂ ಭೂತಕಥನಮತ್ತಂ ಥೇರಸ್ಸ ತಥಾಭಾವದೀಪನತೋ। ಮುದುಕಸ್ಸಪಿ ಹಿ ಏಕಾಸನಿಕಸ್ಸ ಯಾಯ ನಿಸಜ್ಜಾಯ ಕಿಞ್ಚಿಮತ್ತಂ ಭೋಜನಂ ಭುತ್ತಂ, ವತ್ತಸೀಸೇನಪಿ ತತೋ ವುಟ್ಠಿತಸ್ಸ ಪುನ ಭುಞ್ಜಿತುಂ ನ ವಟ್ಟತಿ। ತೇನಾಹ ತಿಪಿಟಕಚೂಳಾಭಯತ್ಥೇರೋ ‘‘ಆಸನಂ ವಾ ರಕ್ಖೇಯ್ಯ ಭೋಜನಂ ವಾ’’ತಿ। ಉಕ್ಕಟ್ಠಸಪದಾನಚಾರಿಕೋತಿ ಪುರತೋ ಪಚ್ಛತೋ ಚ ಆಹಟಭಿಕ್ಖಮ್ಪಿ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಬಹಿದ್ವಾರೇ ಠತ್ವಾ ಪತ್ತವಿಸ್ಸಜ್ಜನಮೇವ ಕರೋತಿ। ಏತೇನೇವ ಥೇರಸ್ಸ ಉಕ್ಕಟ್ಠಪಿಣ್ಡಪಾತಿಕಭಾವೋ ದೀಪಿತೋ। ತೇನಾಹ – ‘‘ಸ್ವಾತನಾಯ ಭಿಕ್ಖಂ ನಾಮ ನಾಧಿವಾಸೇತೀ’’ತಿ। ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ಅಧಿವಾಸೇಸೀತಿ ಆಹ ‘‘ಮಾತು ಅನುಗ್ಗಹೇನಾ’’ತಿಆದಿ । ಪಣ್ಡಿತಾ ಹಿ ಮಾತಾಪಿತೂನಂ ಆಚರಿಯುಪಜ್ಝಾಯಾನಂ ವಾ ಕಾತಬ್ಬಂ ಅನುಗ್ಗಹಂ ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಧುತಙ್ಗಸುದ್ಧಿಕಾ ನ ಭವನ್ತಿ।
Ukkaṭṭhaekāsanikatāyāti idaṃ bhūtakathanamattaṃ therassa tathābhāvadīpanato. Mudukassapi hi ekāsanikassa yāya nisajjāya kiñcimattaṃ bhojanaṃ bhuttaṃ, vattasīsenapi tato vuṭṭhitassa puna bhuñjituṃ na vaṭṭati. Tenāha tipiṭakacūḷābhayatthero ‘‘āsanaṃ vā rakkheyya bhojanaṃ vā’’ti. Ukkaṭṭhasapadānacārikoti purato pacchato ca āhaṭabhikkhampi aggahetvā bahidvāre ṭhatvā pattavissajjanameva karoti. Eteneva therassa ukkaṭṭhapiṇḍapātikabhāvo dīpito. Tenāha – ‘‘svātanāya bhikkhaṃ nāma nādhivāsetī’’ti. Atha kasmā adhivāsesīti āha ‘‘mātu anuggahenā’’tiādi . Paṇḍitā hi mātāpitūnaṃ ācariyupajjhāyānaṃ vā kātabbaṃ anuggahaṃ ajjhupekkhitvā dhutaṅgasuddhikā na bhavanti.
೩೦೧. ಪಯುತ್ತನ್ತಿ ವದ್ಧಿವಸೇನ ಪಯೋಜಿತಂ, ತದ್ಧಿತಲೋಪಂ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ ಯಥಾ ಅಞ್ಞತ್ಥಾಪಿ ‘‘ಪಿತಾಮಹಂ ಧನಂ ಲದ್ಧಾ, ಸುಖಂ ಜೀವತಿ ಸಞ್ಚಯೋ’’ತಿ । ಜೇಟ್ಠಕಿತ್ಥಿಯೋತಿ ಪಧಾನಿತ್ಥಿಯೋ। ಇತೋತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಕುಲೇ ಅನುಭವಿತಬ್ಬವಿಭವಸಮ್ಪತ್ತಿತೋ। ಅಞ್ಞತೋತಿ ಇಮಸ್ಸ ದಿನ್ನತ್ತಾ ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ಕುಲೇ ಅನುಭವಿತಬ್ಬಸಮ್ಪತ್ತಿತೋ।
301.Payuttanti vaddhivasena payojitaṃ, taddhitalopaṃ katvā vuttanti veditabbaṃ yathā aññatthāpi ‘‘pitāmahaṃ dhanaṃ laddhā, sukhaṃ jīvati sañcayo’’ti . Jeṭṭhakitthiyoti padhānitthiyo. Itoti imasmiṃ kule anubhavitabbavibhavasampattito. Aññatoti imassa dinnattā aññasmiṃ kule anubhavitabbasampattito.
೩೦೨. ಚಿತ್ತವಿಚಿತ್ತನ್ತಿ ಕಪ್ಪನಾಯ ಚೇವ ಅರಹರೂಪೇನ ಅಲಙ್ಕಾರಾದಿನಾ ಚ ಚಿತ್ತಿತಞ್ಚೇವ ವಿಚಿತ್ತಿತಞ್ಚ। ವಣಕಾಯನ್ತಿ ವಣಭೂತಂ ಕಾಯಂ। ಸಮನ್ತತೋ ಉಸ್ಸಿತನ್ತಿ ಹೇಟ್ಠಿಮಕಾಯವಸೇನ ಹೇಟ್ಠಾ ಉಪರಿ ಚ ಸನ್ನಿಸ್ಸಿತಂ। ನಿಚ್ಚಾತುರನ್ತಿ ಅಭಿಣ್ಹಪ್ಪಟಿಪೀಳಿತಂ, ಸದಾ ದುಕ್ಖಿತಂ ವಾ। ಬಹುಸಙ್ಕಪ್ಪನ್ತಿ ರಾಗವತ್ಥುಭಾವೇನ ಅಭಿಜನೇಹಿ ಹಾವಭಾವವಿಲಾಸವಸೇನ, ಆಮಿಸವಸೇನ ಚ ಸೋಣಸಿಙ್ಗಾಲಾದೀಹಿ ಬಹೂಹಿ ಸಙ್ಕಪ್ಪೇತಬ್ಬಂ। ಠಿತೀತಿ ಅವಟ್ಠಾನಂ ಅವಿಪರಿಣಾಮೋ ನತ್ಥಿ। ತೇನಾಹ – ‘‘ಭಿಜ್ಜನಧಮ್ಮತಾವ ನಿಯತಾ’’ತಿ, ಪರಿಸ್ಸವಭಾವಾಪತ್ತಿ ಚೇವ ವಿನಾಸಪತ್ತಿ ಚ ಏಕನ್ತಿಕಾತಿ ಅತ್ಥೋ।
302.Cittavicittanti kappanāya ceva araharūpena alaṅkārādinā ca cittitañceva vicittitañca. Vaṇakāyanti vaṇabhūtaṃ kāyaṃ. Samantato ussitanti heṭṭhimakāyavasena heṭṭhā upari ca sannissitaṃ. Niccāturanti abhiṇhappaṭipīḷitaṃ, sadā dukkhitaṃ vā. Bahusaṅkappanti rāgavatthubhāvena abhijanehi hāvabhāvavilāsavasena, āmisavasena ca soṇasiṅgālādīhi bahūhi saṅkappetabbaṃ. Ṭhitīti avaṭṭhānaṃ avipariṇāmo natthi. Tenāha – ‘‘bhijjanadhammatāva niyatā’’ti, parissavabhāvāpatti ceva vināsapatti ca ekantikāti attho.
ಚಿತ್ತಕತಮ್ಪೀತಿ ಗನ್ಧಾದೀಹಿ ಚಿತ್ತಕತಮ್ಪಿ। ರೂಪನ್ತಿ ಸರೀರಂ।
Cittakatampīti gandhādīhi cittakatampi. Rūpanti sarīraṃ.
ಅಲತ್ತಕಕತಾತಿ ಪಿಣ್ಡಿಅಲತ್ತಕೇನ ಸುವಣ್ಣಕತಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅಲತ್ತಕೇನ ರಞ್ಜಿತಾ’’ತಿ। ಚುಣ್ಣಕಮಕ್ಖಿತನ್ತಿ ದೋಸನೀಹರಣೇಹಿ ತಾಪದಹನಾದೀಹಿ ಕತಾಭಿಸಙ್ಖಾರಮುಖಂ ಗೋರೋಚನಾದೀಹಿ ಓಭಾಸನಕಚುಣ್ಣೇಹಿ ಮಕ್ಖಿತಂ, ತೇನಾಹ ‘‘ಸಾಸಪಕಕ್ಕೇನಾ’’ತಿಆದಿ।
Alattakakatāti piṇḍialattakena suvaṇṇakatā. Tenāha ‘‘alattakena rañjitā’’ti. Cuṇṇakamakkhitanti dosanīharaṇehi tāpadahanādīhi katābhisaṅkhāramukhaṃ gorocanādīhi obhāsanakacuṇṇehi makkhitaṃ, tenāha ‘‘sāsapakakkenā’’tiādi.
ರಸೋದಕೇನಾತಿ ಸರಲನಿಯ್ಯಾಸರಸಮಿಸ್ಸೇನ ಉದಕೇನ। ಆವತ್ತನಪರಿವತ್ತೇ ಕತ್ವಾತಿ ಆವತ್ತನಪರಿವತ್ತನವಸೇನ ನತೇ ಕತ್ವಾ। ಅಟ್ಠಪದಕರಚನಾಯಾತಿ ಭಿತ್ತಿಕೂಟದ್ಧಚನ್ದಾದಿವಿಭಾಗಾಯ ಅಟ್ಠಪದಕರಚನಾಯ।
Rasodakenāti saralaniyyāsarasamissena udakena. Āvattanaparivatte katvāti āvattanaparivattanavasena nate katvā. Aṭṭhapadakaracanāyāti bhittikūṭaddhacandādivibhāgāya aṭṭhapadakaracanāya.
ವಿರವಮಾನೇತಿ ‘‘ಅಯಂ ಪಲಾಯತಿ, ಗಣ್ಹ ಗಣ್ಹಾ’’ತಿ ವಿರವಮಾನೇ। ಹಿರಞ್ಞಸುವಣ್ಣಓರೋಧೇತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ।
Viravamāneti ‘‘ayaṃ palāyati, gaṇha gaṇhā’’ti viravamāne. Hiraññasuvaṇṇaorodheti vattabbaṃ.
೩೦೩. ಉಸ್ಸಿತಾಯ ಉಸ್ಸಿತಾಯಾತಿ ಕುಲವಿಭವಬಾಹುಸಚ್ಚಪಞ್ಞಾಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಉಗ್ಗತಾಯ ಉಗ್ಗತಾಯ। ಅಭಿಲಕ್ಖಿತೋ ಉಳಾರಭಾವೇನ।
303.Ussitāya ussitāyāti kulavibhavabāhusaccapaññāsampattiyā uggatāya uggatāya. Abhilakkhito uḷārabhāvena.
೩೦೪. ಪರಿಜುಞ್ಞಾನೀತಿ ಪರಿಹಾನಾನಿ। ಯೇ ಬ್ಯಾಧಿನಾ ಅಭಿಭೂತಾ ಸತ್ತಾ ಜಿಣ್ಣಕಪ್ಪಾ ವಯೋಹಾನಿಸತ್ತಾ ವಿಯ ಹೋನ್ತಿ, ತತೋ ನಿವತ್ತೇನ್ತೋ ‘‘ಜರಾಜಿಣ್ಣೋ’’ತಿ ಆಹ। ವಯೋವುಡ್ಢೋ, ನ ಸೀಲಾದಿವುಡ್ಢೋ। ಮಹತ್ತಂ ಲಾತಿ ಗಣ್ಹಾತೀತಿ ಮಹಲ್ಲಕೋ, ಜಾತಿಯಾ ಮಹಲ್ಲಕೋ, ನ ವಿಭವಾದಿನಾತಿ ಜಾತಿಮಹಲ್ಲಕೋ । ದ್ವತ್ತಿರಾಜಪರಿವತ್ತಸಙ್ಖಾತಂ ಅದ್ಧಾನಂ ಕಾಲಂ ಗತೋ ವೀತಿವತ್ತೋತಿ ಅದ್ಧಗತೋ। ತಥಾ ಚ ಪಠಮವಯಂ ಮಜ್ಝಿಮವಯಞ್ಚ ಅತೀತೋ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅದ್ಧಾನಂ ಅತಿಕ್ಕನ್ತೋ’’ತಿ। ಜಿಣ್ಣಾದಿಪದೇಹಿ ಪಠಮವಯಮಜ್ಝಿಮವಯಸ್ಸ ಬೋಧಿತತ್ತಾ ಅನುಪ್ಪತ್ತತಾವಿಸಿಟ್ಠೋ ವಯ-ಸದ್ದೋ ಓಸಾನವಯವಿಸಯೋತಿ ಆಹ ‘‘ಪಚ್ಛಿಮವಯಂ ಅನುಪ್ಪತ್ತೋ’’ತಿ।
304.Parijuññānīti parihānāni. Ye byādhinā abhibhūtā sattā jiṇṇakappā vayohānisattā viya honti, tato nivattento ‘‘jarājiṇṇo’’ti āha. Vayovuḍḍho, na sīlādivuḍḍho. Mahattaṃ lāti gaṇhātīti mahallako, jātiyā mahallako, na vibhavādināti jātimahallako. Dvattirājaparivattasaṅkhātaṃ addhānaṃ kālaṃ gato vītivattoti addhagato. Tathā ca paṭhamavayaṃ majjhimavayañca atīto hotīti āha ‘‘addhānaṃ atikkanto’’ti. Jiṇṇādipadehi paṭhamavayamajjhimavayassa bodhitattā anuppattatāvisiṭṭho vaya-saddo osānavayavisayoti āha ‘‘pacchimavayaṃ anuppatto’’ti.
‘‘ಅಪ್ಪಿಚ್ಛೋ, ಅಪ್ಪಡಂಸಮಕಸವಾತಾತಪಸರೀಸಪಸಮ್ಫಸ್ಸೋ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೧೦.೧೧) ಏವಮಾದೀಸು ವಿಯ ಅಪ್ಪ-ಸದ್ದೋ ಅಭಾವತ್ಥೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನಾಹ ‘‘ಅಪ್ಪಾಬಾಧೋತಿ ಅರೋಗೋ, ಅಪ್ಪಾತಙ್ಕೋತಿ ನಿದ್ದುಕ್ಖೋ’’ತಿ। ಅಪ್ಪತ್ಥೋ ವಾ ಇಧ, ತತ್ಥಾಪಿ ಅಪ್ಪ-ಸದ್ದೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಏವಞ್ಹಿ ‘‘ಯೋ ಹಿ, ಗಹಪತಿ, ಇಮಂ ಪೂತಿಕಾಯಂ ಪರಿಹರನ್ತೋ ಮುಹುತ್ತಮ್ಪಿ ಆರೋಗ್ಯಂ ಪಟಿಜಾನೇಯ್ಯ ಕಿಮಞ್ಞತ್ರ ಬಾಲ್ಯಾ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೩.೧) ಸುತ್ತಪದಂ ಸಮತ್ಥಿತಂ ಹೋತಿ। ವಿಪಚ್ಚನಂ ವಿಪಾಕೋ, ಸೋ ಏವ ವೇಪಾಕೋ। ಸಮೋ ವೇಪಾಕೋ ಏತಿಸ್ಸಾ ಅತ್ಥೀತಿ ಸಮವೇಪಾಕಿನೀ, ತಾಯ। ತೇನೇವ ಸಮವೇಪಾಕಿನಿಭಾವೇನ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಸಮ್ಮದೇವ ಗಣ್ಹಾತಿ ಧಾರೇತೀತಿ ಗಹಣೀ। ಗಹಣಿಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಹಿ ಯಥಾಭುತ್ತಆಹಾರೋ ಸಮ್ಮದೇವ ಜೀರನ್ತೋ ಸರೀರೇ ತಿಟ್ಠತಿ, ನೋ ಅಞ್ಞಥಾ ಭುತ್ತಭುತ್ತೋ ಆಹಾರೋ ಜೀರತಿ ಗಹಣಿಯಾ ತಿಕ್ಖಭಾವೇನ। ತಥೇವ ತಿಟ್ಠತೀತಿ ಭುತ್ತಾಕಾರೇನೇವ ತಿಟ್ಠತಿ ಗಹಣಿಯಾ ಮನ್ದಭಾವತೋ। ಭತ್ತಚ್ಛನ್ದೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೇವ ಭುತ್ತಆಹಾರಸ್ಸ ಸಮ್ಮಾ ಪರಿಣಾಮಂ ಗತತ್ತಾ। ತೇನೇವಾತಿ ಸಮವೇಪಾಕಿನಿಭಾವೇನೇವ। ಪತ್ತಾನಂ ಭೋಗಾನಂ ಪರಿಕ್ಖಿಯಮಾನಂ ನ ಸಹಸಾ ಏಕಜ್ಝಂಯೇವ ಪರಿಕ್ಖಯಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಅಥ ಖೋ ಅನುಕ್ಕಮೇನ, ತಥಾ ಞಾತಯೋಪೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅನುಪುಬ್ಬೇನಾ’’ತಿ। ಛಾತಕಭಯಾದಿನಾತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಬ್ಯಾಧಿಭಯಾದಿಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ।
‘‘Appiccho, appaḍaṃsamakasavātātapasarīsapasamphasso’’ti (a. ni. 10.11) evamādīsu viya appa-saddo abhāvatthoti adhippāyenāha ‘‘appābādhoti arogo, appātaṅkoti niddukkho’’ti. Appattho vā idha, tatthāpi appa-saddo daṭṭhabbo. Evañhi ‘‘yo hi, gahapati, imaṃ pūtikāyaṃ pariharanto muhuttampi ārogyaṃ paṭijāneyya kimaññatra bālyā’’ti (saṃ. ni. 3.1) suttapadaṃ samatthitaṃ hoti. Vipaccanaṃ vipāko, so eva vepāko. Samo vepāko etissā atthīti samavepākinī, tāya. Teneva samavepākinibhāvena sabbampi sammadeva gaṇhāti dhāretīti gahaṇī. Gahaṇisampattiyā hi yathābhuttaāhāro sammadeva jīranto sarīre tiṭṭhati, no aññathā bhuttabhutto āhāro jīrati gahaṇiyā tikkhabhāvena. Tatheva tiṭṭhatīti bhuttākāreneva tiṭṭhati gahaṇiyā mandabhāvato. Bhattacchando uppajjateva bhuttaāhārassa sammā pariṇāmaṃ gatattā. Tenevāti samavepākinibhāveneva. Pattānaṃ bhogānaṃ parikkhiyamānaṃ na sahasā ekajjhaṃyeva parikkhayaṃ gacchanti, atha kho anukkamena, tathā ñātayopīti āha ‘‘anupubbenā’’ti. Chātakabhayādināti ādi-saddena byādhibhayādiṃ saṅgaṇhāti.
೩೦೫. ಉದ್ದೇಸಸೀಸೇನ ನಿದ್ದೇಸೋ ಗಹಿತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಧಮ್ಮನಿದ್ದೇಸಾ ಉದ್ದಿಟ್ಠಾ’’ತಿ। ಯಸ್ಮಾ ವಾ ಯೇ ಧಮ್ಮಾ ಉದ್ದಿಸಿತಬ್ಬಟ್ಠೇನ ‘‘ಉದ್ದೇಸಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ। ತೇವ ಧಮ್ಮಾ ನಿದ್ದಿಸಿತಬ್ಬಟ್ಠೇನ ನಿದ್ದೇಸಾತಿ ‘‘ಧಮ್ಮನಿದ್ದೇಸಾ ಉದ್ದಿಟ್ಠಾ’’ತಿ ಅತ್ಥೋ ವುತ್ತೋ। ಅಥ ವಾ ಯೇ ಧಮ್ಮಾ ಅನಿಚ್ಚತಾದಿವಿಭಾವನವಸೇನ ಉದ್ಧಂ ಉದ್ಧಂ ದೇಸೇಸ್ಸನ್ತಿ, ತೇ ಧಮ್ಮಾ ತಥೇವ ನಿಸ್ಸೇಸತೋ ದೇಸೇಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಏವಂ ಉದ್ದೇಸನಿದ್ದೇಸಪದಾನಂ ಅನತ್ಥನ್ತರತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ತತ್ಥಾತಿ ಜರಾಮರಣಸನ್ತಿಕೇ। ಅದ್ಧುವೋತಿ ನಿದ್ಧುವೋ ನ ಥಿರೋ, ಅನಿಚ್ಚೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಧುವಟ್ಠಾನವಿರಹಿತೋ’’ತಿ, ಅಜಾತಾಭೂತಾಸಙ್ಖತಧುವಭಾವಕಾರಣವಿವಿತ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಉಪನೀಯ್ಯತೀತಿ ವಾ ಜರಾಮರಣೇನ ಲೋಕೋ ಸಮ್ಮಾ ನೀಯತಿ, ತಸ್ಮಾ ಅದ್ಧುವೋತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ತಾಯಿತುನ್ತಿ ಜಾತಿಆದಿಬ್ಯಸನತೋ ರಕ್ಖಿತುಂ ಸಮತ್ಥೇನ ಇಸ್ಸರೇನ ಅತ್ತನಾ ವಿರಹಿತೋತಿ। ‘‘ಇಮಂ ಲೋಕಂ ಇತೋ ವಟ್ಟದುಕ್ಖತೋ ಮೋಚೇಸ್ಸಾಮಿ, ಜರಾಬ್ಯಾಧಿಮರಣಾನಂ ತಂ ಅಧಿಭವಿತುಂ ನ ದಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಏವಂ ಅಭಿಸರತೀತಿ ಅಭಿಸ್ಸರಣಂ, ಲೋಕಸ್ಸ ಸುಖಸ್ಸ ದಾತಾ ಹಿತಸ್ಸ ವಿಧಾತಾ ಕೋಚಿ ಇಸ್ಸರೋ, ತದಭಾವತೋ ಆಹ ‘‘ಅನಭಿಸ್ಸರೋತಿ ಅಸರಣೋ’’ತಿ। ನಿಸ್ಸಕೋ ಮಮಾಯಿತಬ್ಬವತ್ಥುಅಭಾವತೋ, ತೇನಾಹ ‘‘ಸಕಭಣ್ಡವಿರಹಿತೋ’’ತಿಆದಿ। ತಣ್ಹಾಯ ವಸೇ ಜಾತೋ ತಣ್ಹಾಯ ವಿಜಿತೋತಿ ಕತ್ವಾ ‘‘ತಣ್ಹಾಯ ದಾಸೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ।
305. Uddesasīsena niddeso gahitoti āha ‘‘dhammaniddesā uddiṭṭhā’’ti. Yasmā vā ye dhammā uddisitabbaṭṭhena ‘‘uddesā’’ti vuccanti. Teva dhammā niddisitabbaṭṭhena niddesāti ‘‘dhammaniddesā uddiṭṭhā’’ti attho vutto. Atha vā ye dhammā aniccatādivibhāvanavasena uddhaṃ uddhaṃ desessanti, te dhammā tatheva nissesato desessantīti evaṃ uddesaniddesapadānaṃ anatthantaratā veditabbā. Tatthāti jarāmaraṇasantike. Addhuvoti niddhuvo na thiro, aniccoti attho. Tenāha ‘‘dhuvaṭṭhānavirahito’’ti, ajātābhūtāsaṅkhatadhuvabhāvakāraṇavivittoti attho. Upanīyyatīti vā jarāmaraṇena loko sammā nīyati, tasmā addhuvoti evamettha attho daṭṭhabbo. Tāyitunti jātiādibyasanato rakkhituṃ samatthena issarena attanā virahitoti. ‘‘Imaṃ lokaṃ ito vaṭṭadukkhato mocessāmi, jarābyādhimaraṇānaṃ taṃ adhibhavituṃ na dassāmī’’ti evaṃ abhisaratīti abhissaraṇaṃ, lokassa sukhassa dātā hitassa vidhātā koci issaro, tadabhāvato āha ‘‘anabhissaroti asaraṇo’’ti. Nissako mamāyitabbavatthuabhāvato, tenāha ‘‘sakabhaṇḍavirahito’’tiādi. Taṇhāya vase jāto taṇhāya vijitoti katvā ‘‘taṇhāya dāso’’ti vuttaṃ.
೩೦೬. ಹತ್ಥಿವಿಸಯತ್ತಾ ಹತ್ಥಿಸನ್ನಿಸ್ಸಿತತ್ತಾ ವಾ ಹತ್ಥಿಸಿಪ್ಪಂ ‘‘ಹತ್ಥೀ’’ತಿ ಗಹಿತನ್ತಿ ಆಹ – ‘‘ಹತ್ಥಿಸ್ಮಿನ್ತಿ ಹತ್ಥಿಸಿಪ್ಪೇ’’ತಿ, ಸೇಸಪದೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಸಾತಿಸಯಂ ಊರುಬಲಂ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಊರುಬಲೀತಿ ಆಹ – ‘‘ಊರುಬಲಸಮ್ಪನ್ನೋ’’ತಿ, ತಮೇವತ್ಥಂ ಪಾಕಟಂ ಕತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯಸ್ಸ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಅಭಿನ್ನಂ ಪರಸೇನಂ ಭಿನ್ದತೋ ಭಿನ್ನಂ ಸಕಸೇನಂ ಸನ್ಧಾರಯತೋ ಉಪತ್ಥಮ್ಭಯತೋ। ಬಾಹುಬಲೀತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ‘‘ಯಸ್ಸ ಹಿ ಫಲಕಞ್ಚ ಆವುಧಞ್ಚ ಗಹೇತ್ವಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಅತ್ಥೋ ವತ್ತಬ್ಬೋ, ಇಧ ಪನ ಪರಹತ್ಥಗತಂ ರಜ್ಜಂ ಆಹರಿತುಂ ಬಾಹುಬಲನ್ತಿ ಯೋಜನಾ। ಯಥಾ ಹಿ ‘‘ಊರುಬಲೀ’’ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಬಾಹುಬಲಂ ಅನಾಮಸಿತ್ವಾ ಅತ್ಥೋ, ಏವಂ ‘‘ಬಾಹುಬಲೀ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಊರುಬಲಂ ಅನಾಮಸಿತ್ವಾ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ, ಆಹಿತೋ ಅಹಂಮಾನೋ ಏತ್ಥಾತಿ ಅತ್ತಾ, ಅತ್ತಭಾವೋ। ಅಲಂ ಸಮತ್ಥೋ ಅತ್ತಾ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಅಲಮತ್ಥೋತಿ ಆಹ ‘‘ಸಮತ್ಥಅತ್ತಭಾವೋ’’ತಿ।
306. Hatthivisayattā hatthisannissitattā vā hatthisippaṃ ‘‘hatthī’’ti gahitanti āha – ‘‘hatthisminti hatthisippe’’ti, sesapadesupi eseva nayo. Sātisayaṃ ūrubalaṃ etassa atthīti ūrubalīti āha – ‘‘ūrubalasampanno’’ti, tamevatthaṃ pākaṭaṃ katvā dassetuṃ ‘‘yassa hī’’tiādi vuttaṃ. Abhinnaṃ parasenaṃ bhindato bhinnaṃ sakasenaṃ sandhārayato upatthambhayato. Bāhubalīti etthāpi ‘‘yassa hi phalakañca āvudhañca gahetvā’’tiādinā attho vattabbo, idha pana parahatthagataṃ rajjaṃ āharituṃ bāhubalanti yojanā. Yathā hi ‘‘ūrubalī’’ti etthāpi bāhubalaṃ anāmasitvā attho, evaṃ ‘‘bāhubalī’’ti ettha ūrubalaṃ anāmasitvā attho veditabbo, āhito ahaṃmāno etthāti attā, attabhāvo. Alaṃ samattho attā etassāti alamatthoti āha ‘‘samatthaattabhāvo’’ti.
ಪರಿಯೋಧಾಯಾತಿ ವಾ ಪರಿತೋ ಆರಕ್ಖಂ ಓದಹಿತ್ವಾ। ‘‘ಸಂವಿಜ್ಜನ್ತೇ ಖೋ, ಭೋ ರಟ್ಠಪಾಲ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ರಾಜಕುಲೇ ಹತ್ಥಿಕಾಯಾಪಿ…ಪೇ॰… ವತ್ತಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ ಇದಮ್ಪಿ ಸೋ ರಾಜಾ ಉಪರಿ ಧಮ್ಮುದ್ದೇಸಸ್ಸ ಕಾರಣಂ ಆಹರನ್ತೋ ಆಹ।
Pariyodhāyāti vā parito ārakkhaṃ odahitvā. ‘‘Saṃvijjante kho, bho raṭṭhapāla, imasmiṃ rājakule hatthikāyāpi…pe… vattissantī’’ti idampi so rājā upari dhammuddesassa kāraṇaṃ āharanto āha.
ವುತ್ತಸ್ಸೇವ ಅನು ಪಚ್ಛಾ ಗಾಯನವಸೇನ ಕಥನಂ ಅನುಗೀತಿ। ತಾ ಪನ ಗಾಥಾ ಧಮ್ಮುದ್ದೇಸಾನಂ ದೇಸನಾನುಪುಬ್ಬಿಂ ಅನಾದಿಯಿತ್ವಾಪಿ ಯಥಾರಹಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹನವಸೇನ ಅನುಗೀತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಚತುನ್ನಂ ಧಮ್ಮುದ್ದೇಸಾನಂ ಅನುಗೀತಿ’’ನ್ತಿ।
Vuttasseva anu pacchā gāyanavasena kathanaṃ anugīti. Tā pana gāthā dhammuddesānaṃ desanānupubbiṃ anādiyitvāpi yathārahaṃ saṅgaṇhanavasena anugītāti āha ‘‘catunnaṃ dhammuddesānaṃ anugīti’’nti.
೩೦೭. ಏಕನ್ತಿ ಏಕಜಾತಿಯಂ। ವತ್ಥುಕಾಮಕಿಲೇಸಕಾಮಾ ವಿಸಯಭೇದೇನ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ತಥಾ ವುತ್ತಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ।
307.Ekanti ekajātiyaṃ. Vatthukāmakilesakāmā visayabhedena bhinditvā tathā vuttāti daṭṭhabbo.
ಸಾಗರನ್ತೇನಾತಿ ಸಾಗರಪರಿಯನ್ತೇನ।
Sāgarantenāti sāgarapariyantena.
ಅಹೋ ವತಾತಿ ಸೋಚನೇ ನಿಪಾತೋ, ‘‘ಅಹೋ ವತ ಪಾಪಂ ಕತಂ ಮಯಾ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ। ಅಮರಾತಿಆದೀಸು ಆಹೂತಿ ಕಥೇನ್ತಿ। ಮತಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ‘‘ಅಮ್ಹ’’ನ್ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ಸೋಕವಸೇನ ‘‘ಅಮರ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ।
Aho vatāti socane nipāto, ‘‘aho vata pāpaṃ kataṃ mayā’’tiādīsu viya. Amarātiādīsu āhūti kathenti. Mataṃ uddissa ‘‘amha’’nti vattabbe sokavasena ‘‘amara’’nti vuccati.
ವೋಸಾನನ್ತಿ ನಿಟ್ಠಂ, ಪರಿಯೋಸಾನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸಾವಾತಿ ಪಞ್ಞಾ ಏವ। ಧನತೋತಿ ಸಬ್ಬಧನತೋ। ಉತ್ತಮತರಾ ಸೇಟ್ಠಾ, ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಪಞ್ಞಾಜೀವಿಂ ಜೀವಿತಮಾಹು ಸೇಟ್ಠ’’ನ್ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೨೪೬; ಸು॰ ನಿ॰ ೧೮೪)।
Vosānanti niṭṭhaṃ, pariyosānanti attho. Sāvāti paññā eva. Dhanatoti sabbadhanato. Uttamatarā seṭṭhā, tenevāha ‘‘paññājīviṃ jīvitamāhu seṭṭha’’nti (saṃ. ni. 1.246; su. ni. 184).
ತೇಸು ಪಾಪಂ ಕರೋನ್ತೇಸು ಸತ್ತೇಸು, ನಿದ್ಧಾರಣೇ ಚೇತಂ ಭುಮ್ಮವಚನಂ। ಪರಮ್ಪರಾಯಾತಿ ಅತ್ತಭಾವಪರಮ್ಪರಾಯ। ಸಂಸಾರಂ ಆಪಜ್ಜಿತ್ವಾತಿ ಭವಾದೀಸು ಸಂಸಾರಸ್ಸ ಆಪಜ್ಜನಹೇತುಂ ಆಪಜ್ಜನ್ತೋ ಪರಲೋಕಂ ಉಪೇತಿ, ಪರಲೋಕಂ ಉಪೇನ್ತೋವ ಬಹುವಿಧದುಕ್ಖಸಙ್ಖಾತಂ ಗಬ್ಭಞ್ಚ ಉಪೇತಿ। ತಾದಿಸಸ್ಸಾತಿ ತಥಾರೂಪಸ್ಸ ಗಬ್ಭವಾಸದುಕ್ಖಾದೀನಂ ಅಧಿಟ್ಠಾನಭೂತಸ್ಸ ಅಪ್ಪಪಞ್ಞಸ್ಸ ಅಞ್ಞೋ ಅಪ್ಪಪಞ್ಞೋ ಚ ಅಭಿಸದ್ದಹನ್ತೋ ಹಿತಸುಖಾವಹನ್ತಿ ಪತ್ತಿಯಾಯನ್ತೋ।
Tesu pāpaṃ karontesu sattesu, niddhāraṇe cetaṃ bhummavacanaṃ. Paramparāyāti attabhāvaparamparāya. Saṃsāraṃ āpajjitvāti bhavādīsu saṃsārassa āpajjanahetuṃ āpajjanto paralokaṃ upeti, paralokaṃ upentova bahuvidhadukkhasaṅkhātaṃ gabbhañca upeti. Tādisassāti tathārūpassa gabbhavāsadukkhādīnaṃ adhiṭṭhānabhūtassa appapaññassa añño appapañño ca abhisaddahanto hitasukhāvahanti pattiyāyanto.
‘‘ಪಾಪಧಮ್ಮೋ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ತಾದಿಸಸ್ಸ ಪರಲೋಕೋ ನಾಮ ದುಗ್ಗತಿ ಏವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಪರಮ್ಹಿ ಅಪಾಯಲೋಕೇ’’ತಿ।
‘‘Pāpadhammo’’ti vuttattā tādisassa paraloko nāma duggati evāti āha ‘‘paramhi apāyaloke’’ti.
ವಿವಿಧರೂಪೇನಾತಿ ರೂಪಸದ್ದಾದಿವಸೇನ ತತ್ಥಪಿ ಪಣೀತತರಾದಿವಸೇನ ಬಹುವಿಧರೂಪೇನ।
Vividharūpenāti rūpasaddādivasena tatthapi paṇītatarādivasena bahuvidharūpena.
ಸಾಮಞ್ಞಮೇವಾತಿ ಸಮಣಭಾವೋ ಏವ ಸೇಯ್ಯೋ। ಏತ್ಥ ಚ ಆದಿತೋ ದ್ವೀಹಿ ಗಾಥಾಹಿ ಚತುತ್ಥೋ ಧಮ್ಮುದ್ದೇಸೋ ಅನುಗೀತೋ। ಚತುತ್ಥಗಾಥಾಯ ತತಿಯೋ। ಪಞ್ಚಮಗಾಥಾಯ ದುತಿಯೋ। ಛಟ್ಠಗಾಥಾಯ ದುತಿಯತತಿಯಾ। ಸತ್ತಮಗಾಥಾಯ ಪಠಮೋ ಧಮ್ಮುದ್ದೇಸೋ ಅನುಗೀತೋ, ಅಟ್ಠಮಾದೀಹಿ ಪವತ್ತಿನಿವತ್ತೀಸು ಕಾಮೇಸು ನೇಕ್ಖಮ್ಮೇ ಚ ಯಥಾರಹಂ ಆದೀನವಾನಿಸಂಸಂ ವಿಭಾವೇತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಪಬ್ಬಜ್ಜಕಾರಣಂ ಪರಮತೋ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಯಥಾವುತ್ತಧಮ್ಮುದ್ದೇಸಂ ನಿಗಮೇತಿ, ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ತಾ ಪನ ಗಾಥಾ ಧಮ್ಮುದ್ದೇಸಾನಂ ದೇಸನಾನುಪುಬ್ಬಿಂ ಅನಾದಿಯಿತ್ವಾಪಿ ಯಥಾರಹಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹನವಸೇನ ಅನುಗೀತಾ’’ತಿ। ಸೇಸಂ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮೇವ।
Sāmaññamevāti samaṇabhāvo eva seyyo. Ettha ca ādito dvīhi gāthāhi catuttho dhammuddeso anugīto. Catutthagāthāya tatiyo. Pañcamagāthāya dutiyo. Chaṭṭhagāthāya dutiyatatiyā. Sattamagāthāya paṭhamo dhammuddeso anugīto, aṭṭhamādīhi pavattinivattīsu kāmesu nekkhamme ca yathārahaṃ ādīnavānisaṃsaṃ vibhāvetvā attano pabbajjakāraṇaṃ paramato dassento yathāvuttadhammuddesaṃ nigameti, tena vuttaṃ ‘‘tā pana gāthā dhammuddesānaṃ desanānupubbiṃ anādiyitvāpi yathārahaṃ saṅgaṇhanavasena anugītā’’ti. Sesaṃ suviññeyyameva.
ರಟ್ಠಪಾಲಸುತ್ತವಣ್ಣನಾಯ ಲೀನತ್ಥಪ್ಪಕಾಸನಾ ಸಮತ್ತಾ।
Raṭṭhapālasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā samattā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಸುತ್ತಪಿಟಕ • Suttapiṭaka / ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯ • Majjhimanikāya / ೨. ರಟ್ಠಪಾಲಸುತ್ತಂ • 2. Raṭṭhapālasuttaṃ
ಅಟ್ಠಕಥಾ • Aṭṭhakathā / ಸುತ್ತಪಿಟಕ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / ೨. ರಟ್ಠಪಾಲಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ • 2. Raṭṭhapālasuttavaṇṇanā
