Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / బుద్ధవంస-అట్ఠకథా • Buddhavaṃsa-aṭṭhakathā |
౭. రేవతబుద్ధవంసవణ్ణనా
7. Revatabuddhavaṃsavaṇṇanā
సుమనస్స పన భగవతో అపరభాగే సాసనే చస్స అన్తరహితే నవుతివస్ససహస్సాయుకా మనుస్సా అనుక్కమేన పరిహాయిత్వా దసవస్సాయుకా హుత్వా పున అనుక్కమేన వడ్ఢిత్వా అసఙ్ఖ్యేయ్యాయుకా హుత్వా పున పరిహాయమానా సట్ఠివస్ససహస్సాయుకా అహేసుం. తదా రేవతో నామ సత్థా ఉదపాది. సోపి పారమియో పూరేత్వా అనేకరతనసముజ్జలితభవనే తుసితభవనే నిబ్బత్తిత్వా తతో చవిత్వా సబ్బధనధఞ్ఞవతిసుధఞ్ఞవతీనగరే సబ్బాలఙ్కారసమలఙ్కతఅమితరుచిరపరివారపరివుతస్స సిరివిభవసముదయేనాకులస్స సబ్బసమిద్ధివిపులస్స విపులస్స నామ రఞ్ఞో కులే సబ్బజననయనాలిపాలిసమాకులాయ సమ్ఫుల్లనయనకువలయసస్సిరికసినిద్ధవదనకమలాకరసోభాసముజ్జలాయ సురుచిరమనోహరగుణగణవిపులాయ విపులాయ నామ అగ్గమహేసియా కుచ్ఛిస్మిం పటిసన్ధిం గహేత్వా దసన్నం మాసానం అచ్చయేన చిత్తకూటపబ్బతతో సువణ్ణహంసరాజా వియ మాతుకుచ్ఛితో నిక్ఖమి.
Sumanassa pana bhagavato aparabhāge sāsane cassa antarahite navutivassasahassāyukā manussā anukkamena parihāyitvā dasavassāyukā hutvā puna anukkamena vaḍḍhitvā asaṅkhyeyyāyukā hutvā puna parihāyamānā saṭṭhivassasahassāyukā ahesuṃ. Tadā revato nāma satthā udapādi. Sopi pāramiyo pūretvā anekaratanasamujjalitabhavane tusitabhavane nibbattitvā tato cavitvā sabbadhanadhaññavatisudhaññavatīnagare sabbālaṅkārasamalaṅkataamitaruciraparivāraparivutassa sirivibhavasamudayenākulassa sabbasamiddhivipulassa vipulassa nāma rañño kule sabbajananayanālipālisamākulāya samphullanayanakuvalayasassirikasiniddhavadanakamalākarasobhāsamujjalāya suruciramanoharaguṇagaṇavipulāya vipulāya nāma aggamahesiyā kucchismiṃ paṭisandhiṃ gahetvā dasannaṃ māsānaṃ accayena cittakūṭapabbatato suvaṇṇahaṃsarājā viya mātukucchito nikkhami.
తస్స పటిసన్ధియం జాతియఞ్చ పాటిహారియాని పుబ్బే వుత్తనయానేవ అహేసుం. సుదస్సనరతనగ్ఘిఆవేళనామకా తయో చస్స పాసాదా అహేసుం. సుదస్సనాదేవిప్పముఖాని తేత్తింస ఇత్థిసహస్సాని పచ్చుపట్ఠితాని అహేసుం. తాహి పరివుతో సో సురయువతీహి పరివుతో దేవకుమారో వియ ఛబ్బస్ససహస్సాని విసయసుఖమనుభవమానో అగారం అజ్ఝావసి. సో సుదస్సనాయ నామ దేవియా వరుణే నామ తనయే జాతే చత్తారి నిమిత్తాని దిస్వా నానావిరాగతనువరవసననివసనో ఆముక్కముత్తాహారమణికుణ్డలో వరకేయూరమకుటకటకధరో పరమసురభిగన్ధకుసుమసమలఙ్కతో పరమరుచిరకరనికరో సరదసమయరజనికరో వియ తారాగణపరివుతో వియ చన్దో తిదసగణపరివుతో వియ దససతనయనో బ్రహ్మగణపరివుతో వియ చ హారితమహాబ్రహ్మా చతురఙ్గినియా మహతియా సేనాయ పరివుతో ఆజఞ్ఞరథేన మహాభినిక్ఖమనం నిక్ఖమిత్వా సబ్బాభరణాని ఓముఞ్చిత్వా భణ్డాగారికస్స హత్థే దత్వా జలజామలావికలనీలకువలయదలసదిసేనాతినిసితేనాతితిఖిణేనాసినా సకేసమకుటం ఛిన్దిత్వా ఆకాసే ఖిపి. తం సక్కో దేవరాజా సువణ్ణచఙ్కోటకేన పటిగ్గహేత్వా తావతింసభవనం నేత్వా సినేరుముద్ధని సత్తరతనమయం చేతియం అకాసి.
Tassa paṭisandhiyaṃ jātiyañca pāṭihāriyāni pubbe vuttanayāneva ahesuṃ. Sudassanaratanagghiāveḷanāmakā tayo cassa pāsādā ahesuṃ. Sudassanādevippamukhāni tettiṃsa itthisahassāni paccupaṭṭhitāni ahesuṃ. Tāhi parivuto so surayuvatīhi parivuto devakumāro viya chabbassasahassāni visayasukhamanubhavamāno agāraṃ ajjhāvasi. So sudassanāya nāma deviyā varuṇe nāma tanaye jāte cattāri nimittāni disvā nānāvirāgatanuvaravasananivasano āmukkamuttāhāramaṇikuṇḍalo varakeyūramakuṭakaṭakadharo paramasurabhigandhakusumasamalaṅkato paramarucirakaranikaro saradasamayarajanikaro viya tārāgaṇaparivuto viya cando tidasagaṇaparivuto viya dasasatanayano brahmagaṇaparivuto viya ca hāritamahābrahmā caturaṅginiyā mahatiyā senāya parivuto ājaññarathena mahābhinikkhamanaṃ nikkhamitvā sabbābharaṇāni omuñcitvā bhaṇḍāgārikassa hatthe datvā jalajāmalāvikalanīlakuvalayadalasadisenātinisitenātitikhiṇenāsinā sakesamakuṭaṃ chinditvā ākāse khipi. Taṃ sakko devarājā suvaṇṇacaṅkoṭakena paṭiggahetvā tāvatiṃsabhavanaṃ netvā sinerumuddhani sattaratanamayaṃ cetiyaṃ akāsi.
మహాపురిసో పన దేవదత్తాని కాసాయాని పరిదహిత్వా పబ్బజి, ఏకా చ నం పురిసకోటి అనుపబ్బజి. సో తేహి పరివుతో సత్తమాసే పధానచరియం చరిత్వా విసాఖపుణ్ణమాయ అఞ్ఞతరాయ సాధుదేవియా నామ సేట్ఠిధీతాయ దిన్నం మధుపాయాసం పరిభుఞ్జిత్వా సాలవనే దివావిహారం వీతినామేత్వా సాయన్హసమయే అఞ్ఞతరేనాజీవకేన దిన్నా అట్ఠ తిణముట్ఠియో గహేత్వా మత్తవరనాగగామీ నాగబోధిం పదక్ఖిణం కత్వా తేపణ్ణాసహత్థవిత్థతం తిణసన్థరం సన్థరిత్వా చతురఙ్గవీరియం అధిట్ఠాయ నిసీదిత్వా మారబలం విధమిత్వా సబ్బఞ్ఞుతఞ్ఞాణం పటివిజ్ఝిత్వా – ‘‘అనేకజాతిసంసారం…పే॰… తణ్హానం ఖయమజ్ఝగా’’తి (ధ॰ ప॰ ౧౫౩-౧౫౪) ఉదానం ఉదానేసి. తేన వుత్తం –
Mahāpuriso pana devadattāni kāsāyāni paridahitvā pabbaji, ekā ca naṃ purisakoṭi anupabbaji. So tehi parivuto sattamāse padhānacariyaṃ caritvā visākhapuṇṇamāya aññatarāya sādhudeviyā nāma seṭṭhidhītāya dinnaṃ madhupāyāsaṃ paribhuñjitvā sālavane divāvihāraṃ vītināmetvā sāyanhasamaye aññatarenājīvakena dinnā aṭṭha tiṇamuṭṭhiyo gahetvā mattavaranāgagāmī nāgabodhiṃ padakkhiṇaṃ katvā tepaṇṇāsahatthavitthataṃ tiṇasantharaṃ santharitvā caturaṅgavīriyaṃ adhiṭṭhāya nisīditvā mārabalaṃ vidhamitvā sabbaññutaññāṇaṃ paṭivijjhitvā – ‘‘anekajātisaṃsāraṃ…pe… taṇhānaṃ khayamajjhagā’’ti (dha. pa. 153-154) udānaṃ udānesi. Tena vuttaṃ –
౧.
1.
‘‘సుమనస్స అపరేన, రేవతో నామ నాయకో;
‘‘Sumanassa aparena, revato nāma nāyako;
అనుపమో అసదిసో, అతులో ఉత్తమో జినో’’తి.
Anupamo asadiso, atulo uttamo jino’’ti.
రేవతో కిర సత్థా బోధిసమీపేయేవ సత్తసత్తాహాని వీతినామేత్వా ధమ్మదేసనత్థం బ్రహ్మాయాచనం సమ్పటిచ్ఛిత్వా – ‘‘కస్స ను ఖో అహం పఠమం ధమ్మం దేసేయ్య’’న్తి (దీ॰ ని॰ ౨.౭౨; మ॰ ని॰ ౧.౨౮౪; ౨.౩౪౧; మహావ॰ ౧౦) ఉపధారేన్తో అత్తనా సహ పబ్బజితభిక్ఖుకోటియో అఞ్ఞే చ బహూ దేవమనుస్సే ఉపనిస్సయసమ్పన్నే దిస్వా ఆకాసేన గన్త్వా వరుణారామే ఓతరిత్వా తేహి పరివుతో గమ్భీరం నిపుణం తిపరివట్టం అప్పటివత్తియం అఞ్ఞేన అనుత్తరం ధమ్మచక్కం పవత్తేత్వా భిక్ఖూనం కోటి అరహత్తే పతిట్ఠాపేసి. తీసు మగ్గఫలేసు పతిట్ఠితానం గణనపరిచ్ఛేదో నత్థి. తేన వుత్తం –
Revato kira satthā bodhisamīpeyeva sattasattāhāni vītināmetvā dhammadesanatthaṃ brahmāyācanaṃ sampaṭicchitvā – ‘‘kassa nu kho ahaṃ paṭhamaṃ dhammaṃ deseyya’’nti (dī. ni. 2.72; ma. ni. 1.284; 2.341; mahāva. 10) upadhārento attanā saha pabbajitabhikkhukoṭiyo aññe ca bahū devamanusse upanissayasampanne disvā ākāsena gantvā varuṇārāme otaritvā tehi parivuto gambhīraṃ nipuṇaṃ tiparivaṭṭaṃ appaṭivattiyaṃ aññena anuttaraṃ dhammacakkaṃ pavattetvā bhikkhūnaṃ koṭi arahatte patiṭṭhāpesi. Tīsu maggaphalesu patiṭṭhitānaṃ gaṇanaparicchedo natthi. Tena vuttaṃ –
౨.
2.
‘‘సోపి ధమ్మం పకాసేసి, బ్రహ్మునా అభియాచితో;
‘‘Sopi dhammaṃ pakāsesi, brahmunā abhiyācito;
ఖన్ధధాతువవత్థానం, అప్పవత్తం భవాభవే’’తి.
Khandhadhātuvavatthānaṃ, appavattaṃ bhavābhave’’ti.
తత్థ ఖన్ధధాతువవత్థానన్తి పఞ్చన్నం ఖన్ధానం అట్ఠారసన్నం ధాతూనం నామరూపవవత్థానాదివసేన విభాగకరణం. సభావలక్ఖణసామఞ్ఞలక్ఖణాదివసేన రూపారూపధమ్మపరిగ్గహో ఖన్ధధాతువవత్థానం నామ. అథ వా ఫేణపిణ్డూపమం రూపం పరిమద్దనాసహనతో ఛిద్దావఛిద్దాదిభావతో చ ఉదకపుబ్బుళకం వియ వేదనా ముహుత్తరమణీయభావతో, మరీచికా వియ సఞ్ఞా విప్పలమ్భనతో, కదలిక్ఖన్ధో వియ సఙ్ఖారా అసారకతో, మాయా వియ విఞ్ఞాణం వఞ్చనకతో’’తి ఏవమాదినాపి నయేన అనిచ్చానుపస్సనాదివసేనపి ఖన్ధధాతువవత్థానం వేదితబ్బం (విభ॰ అట్ఠ॰ ౨౬ కమాదివినిచ్ఛయకథా). అప్పవత్తం భవాభవేతి ఏత్థ భవోతి వడ్ఢి, అభవోతి హాని. భవోతి సస్సతదిట్ఠి , అభవోతి ఉచ్ఛేదదిట్ఠి. భవోతి ఖుద్దకభవో, అభవోతి మహాభవో. భవోతి కామభవో, అభవోతి రూపారూపభవోతి ఏవమాదినా నయేన భవాభవానం అత్థో వేదితబ్బో (మ॰ ని॰ అట్ఠ॰ ౨.౨౨౩; సం॰ ని॰ అట్ఠ॰ ౩.౫.౧౦౮౦; ఉదా॰ అట్ఠ॰ ౨౦). తేసం భవాభవానం అప్పవత్తిహేతుభూతం ధమ్మం పకాసేసీతి అత్థో. అథ వా భవతి అనేనాతి భవో, తీసు భవేసు ఉప్పత్తినిమిత్తం కమ్మాదికం. ఉపపత్తిభవో అభవో నామ. ఉభయత్థ నికన్తియా పహానకరం అప్పవత్తం ధమ్మం దేసేసీతి అత్థో. తస్స పన రేవతబుద్ధస్స తయోవ అభిసమయా అహేసుం. పఠమో పనస్స గణనపథం వీతివత్తో. తేన వుత్తం –
Tattha khandhadhātuvavatthānanti pañcannaṃ khandhānaṃ aṭṭhārasannaṃ dhātūnaṃ nāmarūpavavatthānādivasena vibhāgakaraṇaṃ. Sabhāvalakkhaṇasāmaññalakkhaṇādivasena rūpārūpadhammapariggaho khandhadhātuvavatthānaṃ nāma. Atha vā pheṇapiṇḍūpamaṃ rūpaṃ parimaddanāsahanato chiddāvachiddādibhāvato ca udakapubbuḷakaṃ viya vedanā muhuttaramaṇīyabhāvato, marīcikā viya saññā vippalambhanato, kadalikkhandho viya saṅkhārā asārakato, māyā viya viññāṇaṃ vañcanakato’’ti evamādināpi nayena aniccānupassanādivasenapi khandhadhātuvavatthānaṃ veditabbaṃ (vibha. aṭṭha. 26 kamādivinicchayakathā). Appavattaṃ bhavābhaveti ettha bhavoti vaḍḍhi, abhavoti hāni. Bhavoti sassatadiṭṭhi , abhavoti ucchedadiṭṭhi. Bhavoti khuddakabhavo, abhavoti mahābhavo. Bhavoti kāmabhavo, abhavoti rūpārūpabhavoti evamādinā nayena bhavābhavānaṃ attho veditabbo (ma. ni. aṭṭha. 2.223; saṃ. ni. aṭṭha. 3.5.1080; udā. aṭṭha. 20). Tesaṃ bhavābhavānaṃ appavattihetubhūtaṃ dhammaṃ pakāsesīti attho. Atha vā bhavati anenāti bhavo, tīsu bhavesu uppattinimittaṃ kammādikaṃ. Upapattibhavo abhavo nāma. Ubhayattha nikantiyā pahānakaraṃ appavattaṃ dhammaṃ desesīti attho. Tassa pana revatabuddhassa tayova abhisamayā ahesuṃ. Paṭhamo panassa gaṇanapathaṃ vītivatto. Tena vuttaṃ –
౩.
3.
‘‘తస్సాభిసమయా తీణి, అహేసుం ధమ్మదేసనే;
‘‘Tassābhisamayā tīṇi, ahesuṃ dhammadesane;
గణనాయ న వత్తబ్బో, పఠమాభిసమయో అహూ’’తి.
Gaṇanāya na vattabbo, paṭhamābhisamayo ahū’’ti.
తత్థ తీణీతి తయో, లిఙ్గవిపల్లాసో కతో, అయం పఠమో అభిసమయో అహోసి.
Tattha tīṇīti tayo, liṅgavipallāso kato, ayaṃ paṭhamo abhisamayo ahosi.
అథాపరేన సమయేన నగరుత్తరే ఉత్తరే నగరే సబ్బారిన్దమో అరిన్దమో నామ రాజా అహోసి. సో కిర భగవన్తం అత్తనో నగరమనుప్పత్తం సుత్వా తీహి జనకోటీహి పరివుతో భగవతో పచ్చుగ్గమనం కత్వా స్వాతనాయ నిమన్తేత్వా బుద్ధప్పముఖస్స భిక్ఖుసఙ్ఘస్స సత్తాహం మహాదానం పవత్తేత్వా తిగావుతవిత్థతం దీపపూజం కత్వా భగవన్తం ఉపసఙ్కమిత్వా నిసీది. అథ భగవా తస్స మనోనుకూలం విచిత్తనయం ధమ్మం దేసేసి. తత్థ దేవమనుస్సానం కోటిసహస్సస్స దుతియాభిసమయో అహోసి. తేన వుత్తం –
Athāparena samayena nagaruttare uttare nagare sabbārindamo arindamo nāma rājā ahosi. So kira bhagavantaṃ attano nagaramanuppattaṃ sutvā tīhi janakoṭīhi parivuto bhagavato paccuggamanaṃ katvā svātanāya nimantetvā buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa sattāhaṃ mahādānaṃ pavattetvā tigāvutavitthataṃ dīpapūjaṃ katvā bhagavantaṃ upasaṅkamitvā nisīdi. Atha bhagavā tassa manonukūlaṃ vicittanayaṃ dhammaṃ desesi. Tattha devamanussānaṃ koṭisahassassa dutiyābhisamayo ahosi. Tena vuttaṃ –
౪.
4.
‘‘యదా అరిన్దమం రాజం, వినేసి రేవతో ముని;
‘‘Yadā arindamaṃ rājaṃ, vinesi revato muni;
తదా కోటిసహస్సానం, దుతియాభిసమయో అహూ’’తి.
Tadā koṭisahassānaṃ, dutiyābhisamayo ahū’’ti.
అయం దుతియో అభిసమయో.
Ayaṃ dutiyo abhisamayo.
అథాపరేన సమయేన రేవతో సత్థా ఉత్తరనిగమం నామ ఉపనిస్సాయ విహరన్తో సత్తాహం నిరోధసమాపత్తిం సమాపజ్జిత్వా నిసీది. తదా కిర ఉత్తరనిగమవాసినో మనుస్సా యాగుభత్తఖజ్జకభేసజ్జపానకాదీని ఆహరిత్వా భిక్ఖుసఙ్ఘస్స మహాదానం దత్వా భిక్ఖూ పరిపుచ్ఛింసు – ‘‘కుహిం, భన్తే, భగవా’’తి? తతో తేసం భిక్ఖూ ఆహంసు – ‘‘భగవా, ఆవుసో, నిరోధసమాపత్తిం సమాపన్నో’’తి. అథాతీతే తస్మిం సత్తాహే భగవన్తం నిరోధసమాపత్తితో వుట్ఠితం సరదసమయే సూరియో వియ అత్తనో అనూపమాయ బుద్ధసిరియా విరోచమానం దిస్వా నిరోధసమాపత్తియా గుణానిసంసం పుచ్ఛింసు. భగవా చ తేసం నిరోధసమాపత్తియా గుణానిసంసం కథేసి. తదా దేవమనుస్సానం కోటిసతం అరహత్తే పతిట్ఠాసి. అయం తతియో అభిసమయో అహోసి. తేన వుత్తం –
Athāparena samayena revato satthā uttaranigamaṃ nāma upanissāya viharanto sattāhaṃ nirodhasamāpattiṃ samāpajjitvā nisīdi. Tadā kira uttaranigamavāsino manussā yāgubhattakhajjakabhesajjapānakādīni āharitvā bhikkhusaṅghassa mahādānaṃ datvā bhikkhū paripucchiṃsu – ‘‘kuhiṃ, bhante, bhagavā’’ti? Tato tesaṃ bhikkhū āhaṃsu – ‘‘bhagavā, āvuso, nirodhasamāpattiṃ samāpanno’’ti. Athātīte tasmiṃ sattāhe bhagavantaṃ nirodhasamāpattito vuṭṭhitaṃ saradasamaye sūriyo viya attano anūpamāya buddhasiriyā virocamānaṃ disvā nirodhasamāpattiyā guṇānisaṃsaṃ pucchiṃsu. Bhagavā ca tesaṃ nirodhasamāpattiyā guṇānisaṃsaṃ kathesi. Tadā devamanussānaṃ koṭisataṃ arahatte patiṭṭhāsi. Ayaṃ tatiyo abhisamayo ahosi. Tena vuttaṃ –
౫.
5.
‘‘సత్తాహం పటిసల్లానా, వుట్ఠహిత్వా నరాసభో;
‘‘Sattāhaṃ paṭisallānā, vuṭṭhahitvā narāsabho;
కోటిసతం నరమరూనం, వినేసి ఉత్తమే ఫలే’’తి.
Koṭisataṃ naramarūnaṃ, vinesi uttame phale’’ti.
సుధఞ్ఞవతీనగరే పఠమమహాపాతిమోక్ఖుద్దేసే ఏహిభిక్ఖుపబ్బజ్జాయ పబ్బజితానం అరహన్తానం గణనపథం వీతివత్తానం పఠమో సన్నిపాతో అహోసి. మేఖలనగరే కోటిసతసహస్ససఙ్ఖాతానం ఏహిభిక్ఖుపబ్బజ్జాయ పబ్బజితానం అరహన్తానం దుతియో సన్నిపాతో అహోసి. రేవతస్స పన భగవతో ధమ్మచక్కానువత్తకో వరుణో నామ అగ్గసావకో పఞ్ఞవన్తానం అగ్గో ఆబాధికో అహోసి. తత్థ గిలానపుచ్ఛనత్థాయ సమ్పత్తమహాజనస్స లక్ఖణత్తయపరిదీపకం ధమ్మం దేసేత్వా కోటిసతసహస్సం పురిసానం ఏహిభిక్ఖుపబ్బజ్జాయ పబ్బాజేత్వా అరహత్తే పతిట్ఠాపేత్వా చతురఙ్గినికే సన్నిపాతే పాతిమోక్ఖం ఉద్దిసి. అయం తతియో సన్నిపాతో అహోసి. తేన వుత్తం –
Sudhaññavatīnagare paṭhamamahāpātimokkhuddese ehibhikkhupabbajjāya pabbajitānaṃ arahantānaṃ gaṇanapathaṃ vītivattānaṃ paṭhamo sannipāto ahosi. Mekhalanagare koṭisatasahassasaṅkhātānaṃ ehibhikkhupabbajjāya pabbajitānaṃ arahantānaṃ dutiyo sannipāto ahosi. Revatassa pana bhagavato dhammacakkānuvattako varuṇo nāma aggasāvako paññavantānaṃ aggo ābādhiko ahosi. Tattha gilānapucchanatthāya sampattamahājanassa lakkhaṇattayaparidīpakaṃ dhammaṃ desetvā koṭisatasahassaṃ purisānaṃ ehibhikkhupabbajjāya pabbājetvā arahatte patiṭṭhāpetvā caturaṅginike sannipāte pātimokkhaṃ uddisi. Ayaṃ tatiyo sannipāto ahosi. Tena vuttaṃ –
౬.
6.
‘‘సన్నిపాతా తయో ఆసుం, రేవతస్స మహేసినో;
‘‘Sannipātā tayo āsuṃ, revatassa mahesino;
ఖీణాసవానం విమలానం, సువిముత్తాన తాదినం.
Khīṇāsavānaṃ vimalānaṃ, suvimuttāna tādinaṃ.
౭.
7.
‘‘అతిక్కన్తా గణనపథం, పఠమం యే సమాగతా;
‘‘Atikkantā gaṇanapathaṃ, paṭhamaṃ ye samāgatā;
కోటిసతసహస్సానం, దుతియో ఆసి సమాగమో.
Koṭisatasahassānaṃ, dutiyo āsi samāgamo.
౮.
8.
‘‘యోపి పఞ్ఞాయ అసమో, తస్స చక్కానువత్తకో;
‘‘Yopi paññāya asamo, tassa cakkānuvattako;
సో తదా బ్యాధితో ఆసి, పత్తో జీవితసంసయం.
So tadā byādhito āsi, patto jīvitasaṃsayaṃ.
౯.
9.
‘‘తస్స గిలానపుచ్ఛాయ, యే తదా ఉపగతా మునీ;
‘‘Tassa gilānapucchāya, ye tadā upagatā munī;
కోటిసతసహస్సా అరహన్తో, తతియో ఆసి సమాగమో’’తి.
Koṭisatasahassā arahanto, tatiyo āsi samāgamo’’ti.
తత్థ చక్కానువత్తకోతి ధమ్మచక్కానువత్తకో. పత్తో జీవితసంసయన్తి ఏత్థ జీవితే సంసయం జీవితసంసయం, జీవితక్ఖయం పాపుణాతి వా, న వా పాపుణాతీతి ఏవం జీవితసంసయం పత్తో, బ్యాధితస్స బలవభావేన మరతి, న మరతీతి జీవితే సంసయం పత్తోతి అత్థో. యే తదా ఉపగతా మునీతి ఇతి దీఘభావే సతి భిక్ఖూనం ఉపరి హోతి, రస్సే అనుస్సరేన సద్ధిం వరుణస్స ఉపరి హోతి.
Tattha cakkānuvattakoti dhammacakkānuvattako. Patto jīvitasaṃsayanti ettha jīvite saṃsayaṃ jīvitasaṃsayaṃ, jīvitakkhayaṃ pāpuṇāti vā, na vā pāpuṇātīti evaṃ jīvitasaṃsayaṃ patto, byādhitassa balavabhāvena marati, na maratīti jīvite saṃsayaṃ pattoti attho. Ye tadā upagatā munīti iti dīghabhāve sati bhikkhūnaṃ upari hoti, rasse anussarena saddhiṃ varuṇassa upari hoti.
తదా అమ్హాకం బోధిసత్తో రమ్మవతీనగరే అతిదేవో నామ బ్రాహ్మణో హుత్వా బ్రాహ్మణధమ్మే పారం గతో రేవతం సమ్మాసమ్బుద్ధం దిస్వా తస్స ధమ్మకథం సుత్వా సరణేసు పతిట్ఠాయ సిలోకసహస్సేన దసబలం కిత్తేత్వా సహస్సగ్ఘనికేన ఉత్తరాసఙ్గేన భగవన్తం పూజేసి. సోపి నం బుద్ధో బ్యాకాసి – ‘‘ఇతో కప్పసతసహస్సాధికానం ద్విన్నం అసఙ్ఖ్యేయ్యానం మత్థకే గోతమో నామ బుద్ధో భవిస్సతీ’’తి. తేన వుత్తం –
Tadā amhākaṃ bodhisatto rammavatīnagare atidevo nāma brāhmaṇo hutvā brāhmaṇadhamme pāraṃ gato revataṃ sammāsambuddhaṃ disvā tassa dhammakathaṃ sutvā saraṇesu patiṭṭhāya silokasahassena dasabalaṃ kittetvā sahassagghanikena uttarāsaṅgena bhagavantaṃ pūjesi. Sopi naṃ buddho byākāsi – ‘‘ito kappasatasahassādhikānaṃ dvinnaṃ asaṅkhyeyyānaṃ matthake gotamo nāma buddho bhavissatī’’ti. Tena vuttaṃ –
౧౦.
10.
‘‘అహం తేన సమయేన, అతిదేవో నామ బ్రాహ్మణో;
‘‘Ahaṃ tena samayena, atidevo nāma brāhmaṇo;
ఉపగన్త్వా రేవతం బుద్ధం, సరణం తస్స గఞ్ఛహం.
Upagantvā revataṃ buddhaṃ, saraṇaṃ tassa gañchahaṃ.
౧౧.
11.
‘‘తస్స సీలం సమాధిఞ్చ, పఞ్ఞాగుణమనుత్తమం;
‘‘Tassa sīlaṃ samādhiñca, paññāguṇamanuttamaṃ;
థోమయిత్వా యథాథామం, ఉత్తరీయమదాసహం.
Thomayitvā yathāthāmaṃ, uttarīyamadāsahaṃ.
౧౨.
12.
‘‘సోపి మం బుద్ధో బ్యాకాసి, రేవతో లోకనాయకో;
‘‘Sopi maṃ buddho byākāsi, revato lokanāyako;
అపరిమేయ్యితో కప్పే, అయం బుద్ధో భవిస్సతి.
Aparimeyyito kappe, ayaṃ buddho bhavissati.
౧౩.
13.
‘పధానం పదహిత్వాన…పే॰… హేస్సామ సమ్ముఖా ఇమ’’’న్తి. –
‘Padhānaṃ padahitvāna…pe… hessāma sammukhā ima’’’nti. –
అట్ఠ గాథా విత్థారేతబ్బా.
Aṭṭha gāthā vitthāretabbā.
౧౪.
14.
‘‘తస్సాపి వచనం సుత్వా, భియ్యో చిత్తం పసాదయిం;
‘‘Tassāpi vacanaṃ sutvā, bhiyyo cittaṃ pasādayiṃ;
ఉత్తరిం వతమధిట్ఠాసిం, దసపారమిపూరియా.
Uttariṃ vatamadhiṭṭhāsiṃ, dasapāramipūriyā.
౧౫.
15.
‘‘తదాపి తం బుద్ధధమ్మం, సరిత్వా అనుబ్రూహయిం;
‘‘Tadāpi taṃ buddhadhammaṃ, saritvā anubrūhayiṃ;
ఆహరిస్సామి తం ధమ్మం, యం మయ్హం అభిపత్థిత’’న్తి.
Āharissāmi taṃ dhammaṃ, yaṃ mayhaṃ abhipatthita’’nti.
తత్థ సరణం తస్స గఞ్ఛహన్తి తం సరణం అగఞ్ఛిం అహం, ఉపయోగత్థే సామివచనం. పఞ్ఞాగుణన్తి పఞ్ఞాసమ్పత్తిం. అనుత్తమన్తి సేట్ఠం. ‘‘పఞ్ఞావిముత్తిగుణముత్తమ’’న్తిపి పాఠో, సో ఉత్తానోవ. థోమయిత్వాతి థోమేత్వా వణ్ణయిత్వా. యథాథామన్తి యథాబలం. ఉత్తరీయన్తి ఉత్తరాసఙ్గం. అదాసహన్తి అదాసిం అహం. బుద్ధధమ్మన్తి బుద్ధభావకరం ధమ్మం, పారమీధమ్మన్తి అత్థో. సరిత్వాతి అనుస్సరిత్వా. అనుబ్రూహయిన్తి అభివడ్ఢేసిం. ఆహరిస్సామీతి ఆనయిస్సామి. తం ధమ్మన్తి తం బుద్ధత్తం. యం మయ్హం అభిపత్థితన్తి యం మయా అభిపత్థితం బుద్ధత్తం, తం ఆహరిస్సామీతి అత్థో.
Tattha saraṇaṃ tassa gañchahanti taṃ saraṇaṃ agañchiṃ ahaṃ, upayogatthe sāmivacanaṃ. Paññāguṇanti paññāsampattiṃ. Anuttamanti seṭṭhaṃ. ‘‘Paññāvimuttiguṇamuttama’’ntipi pāṭho, so uttānova. Thomayitvāti thometvā vaṇṇayitvā. Yathāthāmanti yathābalaṃ. Uttarīyanti uttarāsaṅgaṃ. Adāsahanti adāsiṃ ahaṃ. Buddhadhammanti buddhabhāvakaraṃ dhammaṃ, pāramīdhammanti attho. Saritvāti anussaritvā. Anubrūhayinti abhivaḍḍhesiṃ. Āharissāmīti ānayissāmi. Taṃ dhammanti taṃ buddhattaṃ. Yaṃ mayhaṃ abhipatthitanti yaṃ mayā abhipatthitaṃ buddhattaṃ, taṃ āharissāmīti attho.
తస్స పన రేవతస్స భగవతో నగరం సుధఞ్ఞవతీ నామ అహోసి, పితా విపులో నామ ఖత్తియో, మాతా విపులా నామ, వరుణో చ బ్రహ్మదేవో చ ద్వే అగ్గసావకా, సమ్భవో నామ ఉపట్ఠాకో, భద్దా చ సుభద్దా చ ద్వే అగ్గసావికా, నాగరుక్ఖో బోధి, సరీరం అసీతిహత్థుబ్బేధం అహోసి, ఆయు సట్ఠివస్ససహస్సాని, సుదస్సనా నామ అగ్గమహేసీ, వరుణో నామ పుత్తో, ఆజఞ్ఞరథేన నిక్ఖమి.
Tassa pana revatassa bhagavato nagaraṃ sudhaññavatī nāma ahosi, pitā vipulo nāma khattiyo, mātā vipulā nāma, varuṇo ca brahmadevo ca dve aggasāvakā, sambhavo nāma upaṭṭhāko, bhaddā ca subhaddā ca dve aggasāvikā, nāgarukkho bodhi, sarīraṃ asītihatthubbedhaṃ ahosi, āyu saṭṭhivassasahassāni, sudassanā nāma aggamahesī, varuṇo nāma putto, ājaññarathena nikkhami.
‘‘తస్స దేహాభినిక్ఖన్తం, పభాజాలమనుత్తరం;
‘‘Tassa dehābhinikkhantaṃ, pabhājālamanuttaraṃ;
దివా చేవ తదా రత్తిం, నిచ్చం ఫరతి యోజనం.
Divā ceva tadā rattiṃ, niccaṃ pharati yojanaṃ.
‘‘ధాతుయో మమ సబ్బాపి, వికిరన్తూతి సో జినో;
‘‘Dhātuyo mama sabbāpi, vikirantūti so jino;
అధిట్ఠాసి మహావీరో, సబ్బసత్తానుకమ్పకో.
Adhiṭṭhāsi mahāvīro, sabbasattānukampako.
‘‘మహానాగవనుయ్యానే, మహతో నగరస్స సో;
‘‘Mahānāgavanuyyāne, mahato nagarassa so;
పూజితో నరమరూహి, పరినిబ్బాయి రేవతో’’తి.
Pūjito naramarūhi, parinibbāyi revato’’ti.
తేన వుత్తం –
Tena vuttaṃ –
౧౬.
16.
‘‘నగరం సుధఞ్ఞవతీ నామ, విపులో నామ ఖత్తియో;
‘‘Nagaraṃ sudhaññavatī nāma, vipulo nāma khattiyo;
విపులా నామ జనికా, రేవతస్స మహేసినో.
Vipulā nāma janikā, revatassa mahesino.
౨౧.
21.
‘‘వరుణో బ్రహ్మదేవో చ, అహేసుం అగ్గసావకా;
‘‘Varuṇo brahmadevo ca, ahesuṃ aggasāvakā;
సమ్భవో నాముపట్ఠాకో, రేవతస్స మహేసినో.
Sambhavo nāmupaṭṭhāko, revatassa mahesino.
౨౨.
22.
‘‘భద్దా చేవ సుభద్దా చ, అహేసుం అగ్గసావికా;
‘‘Bhaddā ceva subhaddā ca, ahesuṃ aggasāvikā;
సోపి బుద్ధో అసమసమో, నాగమూలే అబుజ్ఝథ.
Sopi buddho asamasamo, nāgamūle abujjhatha.
౨౩.
23.
‘‘పదుమో కుఞ్జరో చేవ, అహేసుం అగ్గుపట్ఠకా;
‘‘Padumo kuñjaro ceva, ahesuṃ aggupaṭṭhakā;
సిరిమా చేవ యసవతీ, అహేసుం అగ్గుపట్ఠికా.
Sirimā ceva yasavatī, ahesuṃ aggupaṭṭhikā.
౨౪.
24.
‘‘ఉచ్చత్తనేన సో బుద్ధో, అసీతిహత్థముగ్గతో;
‘‘Uccattanena so buddho, asītihatthamuggato;
ఓభాసేతి దిసా సబ్బా, ఇన్దకేతువ ఉగ్గతో.
Obhāseti disā sabbā, indaketuva uggato.
౨౫.
25.
‘‘తస్స సరీరే నిబ్బత్తా, పభామాలా అనుత్తరా;
‘‘Tassa sarīre nibbattā, pabhāmālā anuttarā;
దివా వా యది వా రత్తిం, సమన్తా ఫరతి యోజనం.
Divā vā yadi vā rattiṃ, samantā pharati yojanaṃ.
౨౬.
26.
‘‘సట్ఠివస్ససహస్సాని , ఆయు విజ్జతి తావదే;
‘‘Saṭṭhivassasahassāni , āyu vijjati tāvade;
తావతా దిట్ఠమానో సో, తారేసి జనతం బహుం.
Tāvatā diṭṭhamāno so, tāresi janataṃ bahuṃ.
౨౭.
27.
‘‘దస్సయిత్వా బుద్ధబలం అమతం లోకే పకాసయం;
‘‘Dassayitvā buddhabalaṃ amataṃ loke pakāsayaṃ;
నిబ్బాయి అనుపాదానో, యథగ్గుపాదానసఙ్ఖయా.
Nibbāyi anupādāno, yathaggupādānasaṅkhayā.
౨౮.
28.
‘‘సో చ కాయో రతననిభో, సో చ ధమ్మో అసాదిసో;
‘‘So ca kāyo ratananibho, so ca dhammo asādiso;
సబ్బం తమన్తరహితం, నను రిత్తా సబ్బసఙ్ఖారా’’తి.
Sabbaṃ tamantarahitaṃ, nanu rittā sabbasaṅkhārā’’ti.
తత్థ ఓభాసేతీతి పకాసయతి. ఉగ్గతోతి ఉస్సితో. పభామాలాతి పభావేలా. యథగ్గీతి అగ్గి వియ. ఉపాదానసఙ్ఖయాతి ఇన్ధనక్ఖయా. సో చ కాయో రతననిభోతి సో చ తస్స భగవతో కాయో సువణ్ణవణ్ణో. ‘‘తఞ్చ కాయం రతననిభ’’న్తిపి పాఠో, లిఙ్గవిపల్లాసేన వుత్తం. సోయేవ పనస్సత్థో. సేసగాథాసు సబ్బత్థ ఉత్తానమేవాతి.
Tattha obhāsetīti pakāsayati. Uggatoti ussito. Pabhāmālāti pabhāvelā. Yathaggīti aggi viya. Upādānasaṅkhayāti indhanakkhayā. So ca kāyo ratananibhoti so ca tassa bhagavato kāyo suvaṇṇavaṇṇo. ‘‘Tañca kāyaṃ ratananibha’’ntipi pāṭho, liṅgavipallāsena vuttaṃ. Soyeva panassattho. Sesagāthāsu sabbattha uttānamevāti.
రేవతబుద్ధవంసవణ్ణనా నిట్ఠితా.
Revatabuddhavaṃsavaṇṇanā niṭṭhitā.
నిట్ఠితో పఞ్చమో బుద్ధవంసో.
Niṭṭhito pañcamo buddhavaṃso.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / ఖుద్దకనికాయ • Khuddakanikāya / బుద్ధవంసపాళి • Buddhavaṃsapāḷi / ౭. రేవతబుద్ధవంసో • 7. Revatabuddhavaṃso