Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā

[५०१] ५. रोहणमिगजातकवण्णना

[501] 5. Rohaṇamigajātakavaṇṇanā

एते यूथा पतियन्तीति इदं सत्था वेळुवने विहरन्तो आयस्मतो आनन्दस्स जीवितपरिच्‍चागं आरब्भ कथेसि। सो पनस्स जीवितपरिच्‍चागो असीतिनिपाते चूळहंसजातके (जा॰ २.२१.१ आदयो) धनपालदमने आवि भविस्सति। एवं तेनायस्मता सत्थु अत्थाय जीविते परिच्‍चत्ते धम्मसभायं कथं समुट्ठापेसुं ‘‘आवुसो, आयस्मा आनन्दो सेक्खपटिसम्भिदप्पत्तो हुत्वा दसबलस्सत्थाय जीवितं परिच्‍चजी’’ति। सत्था आगन्त्वा ‘‘काय नुत्थ, भिक्खवे, एतरहि कथाय सन्‍निसिन्‍ना’’ति पुच्छित्वा ‘‘इमाय नामा’’ति वुत्ते ‘‘न, भिक्खवे, इदानेव, पुब्बेपेस ममत्थाय जीवितं परिच्‍चजियेवा’’ति वत्वा अतीतं आहरि।

Eteyūthā patiyantīti idaṃ satthā veḷuvane viharanto āyasmato ānandassa jīvitapariccāgaṃ ārabbha kathesi. So panassa jīvitapariccāgo asītinipāte cūḷahaṃsajātake (jā. 2.21.1 ādayo) dhanapāladamane āvi bhavissati. Evaṃ tenāyasmatā satthu atthāya jīvite pariccatte dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ ‘‘āvuso, āyasmā ānando sekkhapaṭisambhidappatto hutvā dasabalassatthāya jīvitaṃ pariccajī’’ti. Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, idāneva, pubbepesa mamatthāya jīvitaṃ pariccajiyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.

अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्‍जं कारेन्ते खेमा नामस्स अग्गमहेसी अहोसि। तदा बोधिसत्तो हिमवन्तपदेसे मिगयोनियं निब्बत्तित्वा सुवण्णवण्णो अहोसि सोभग्गप्पत्तो। कनिट्ठोपिस्स चित्तमिगो नाम सुवण्णवण्णोव अहोसि, कनिट्ठभगिनीपिस्स सुतना नाम सुवण्णवण्णाव अहोसि। महासत्तो पन रोहणो नाम मिगराजा अहोसि। सो हिमवन्ते द्वे पब्बतराजियो अतिक्‍कमित्वा ततियाय अन्तरे रोहणं नाम सरं निस्साय असीतिमिगसहस्सपरिवारो वासं कप्पेसि। सो अन्धे जिण्णे मातापितरो पोसेसि। अथेको बाराणसितो अविदूरे नेसादगामवासी नेसादपुत्तो हिमवन्तं पविट्ठो महासत्तं दिस्वा अत्तनो गामं आगन्त्वा अपरभागे कालं करोन्तो पुत्तस्सारोचेसि ‘‘तात, अम्हाकं कम्मभूमियं असुकस्मिं नाम ठाने सुवण्णवण्णो मिगो वसति, सचे राजा पुच्छेय्य, कथेय्यासी’’ति।

Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente khemā nāmassa aggamahesī ahosi. Tadā bodhisatto himavantapadese migayoniyaṃ nibbattitvā suvaṇṇavaṇṇo ahosi sobhaggappatto. Kaniṭṭhopissa cittamigo nāma suvaṇṇavaṇṇova ahosi, kaniṭṭhabhaginīpissa sutanā nāma suvaṇṇavaṇṇāva ahosi. Mahāsatto pana rohaṇo nāma migarājā ahosi. So himavante dve pabbatarājiyo atikkamitvā tatiyāya antare rohaṇaṃ nāma saraṃ nissāya asītimigasahassaparivāro vāsaṃ kappesi. So andhe jiṇṇe mātāpitaro posesi. Atheko bārāṇasito avidūre nesādagāmavāsī nesādaputto himavantaṃ paviṭṭho mahāsattaṃ disvā attano gāmaṃ āgantvā aparabhāge kālaṃ karonto puttassārocesi ‘‘tāta, amhākaṃ kammabhūmiyaṃ asukasmiṃ nāma ṭhāne suvaṇṇavaṇṇo migo vasati, sace rājā puccheyya, katheyyāsī’’ti.

अथेकदिवसं खेमा देवी पच्‍चूसकाले सुपिनं अद्दस। एवरूपो सुपिनो अहोसि – सुवण्णवण्णो मिगो आगन्त्वा कञ्‍चनपीठे निसीदित्वा सुवण्णकिङ्किणिकं आकोटेन्तो विय मधुरस्सरेन देविया धम्मं देसेति, सा साधुकारं दत्वा धम्मं सुणाति। मिगो धम्मकथाय अनिट्ठिताय एव उट्ठाय गच्छति, सा ‘‘मिगं गण्हथ गण्हथा’’ति वदन्तीयेव पबुज्झि। परिचारिकायो तस्सा सद्दं सुत्वा ‘‘पिहितद्वारवातपानं गेहं वातस्सपि ओकासो नत्थि, अय्या, इमाय वेलाय मिगं गण्हापेती’’ति अवहसिंसु। सा तस्मिं खणे ‘‘सुपिनो अय’’न्ति ञत्वा चिन्तेसि ‘‘सुपिनोति वुत्ते राजा अनादरो भविस्सति, ‘दोहळो उप्पन्‍नो’ति वुत्ते पन आदरेन परियेसिस्सति, सुवण्णवण्णस्स मिगस्स धम्मकथं सुणिस्सामी’’ति। सा गिलानालयं कत्वा निपज्‍जि। राजा आगन्त्वा ‘‘भद्दे, किं ते अफासुक’’न्ति पुच्छि। ‘‘देव, अञ्‍ञं नत्थि, दोहळो पन मे उप्पन्‍नो’’ति। ‘‘किं इच्छसि देवी’’ति? ‘‘सुवण्णवण्णस्स धम्मिकमिगस्स धम्मं सोतुकामा देवा’’ति। ‘‘भद्दे, यं नत्थि, तत्थ ते दोहळो उप्पन्‍नो, सुवण्णवण्णो नाम मिगोयेव नत्थी’’ति। सो ‘‘सचे न लभामि, इधेव मे मरण’’न्ति रञ्‍ञो पिट्ठिं दत्वा निपज्‍जि।

Athekadivasaṃ khemā devī paccūsakāle supinaṃ addasa. Evarūpo supino ahosi – suvaṇṇavaṇṇo migo āgantvā kañcanapīṭhe nisīditvā suvaṇṇakiṅkiṇikaṃ ākoṭento viya madhurassarena deviyā dhammaṃ deseti, sā sādhukāraṃ datvā dhammaṃ suṇāti. Migo dhammakathāya aniṭṭhitāya eva uṭṭhāya gacchati, sā ‘‘migaṃ gaṇhatha gaṇhathā’’ti vadantīyeva pabujjhi. Paricārikāyo tassā saddaṃ sutvā ‘‘pihitadvāravātapānaṃ gehaṃ vātassapi okāso natthi, ayyā, imāya velāya migaṃ gaṇhāpetī’’ti avahasiṃsu. Sā tasmiṃ khaṇe ‘‘supino aya’’nti ñatvā cintesi ‘‘supinoti vutte rājā anādaro bhavissati, ‘dohaḷo uppanno’ti vutte pana ādarena pariyesissati, suvaṇṇavaṇṇassa migassa dhammakathaṃ suṇissāmī’’ti. Sā gilānālayaṃ katvā nipajji. Rājā āgantvā ‘‘bhadde, kiṃ te aphāsuka’’nti pucchi. ‘‘Deva, aññaṃ natthi, dohaḷo pana me uppanno’’ti. ‘‘Kiṃ icchasi devī’’ti? ‘‘Suvaṇṇavaṇṇassa dhammikamigassa dhammaṃ sotukāmā devā’’ti. ‘‘Bhadde, yaṃ natthi, tattha te dohaḷo uppanno, suvaṇṇavaṇṇo nāma migoyeva natthī’’ti. So ‘‘sace na labhāmi, idheva me maraṇa’’nti rañño piṭṭhiṃ datvā nipajji.

राजा ‘‘सचे अत्थि, लभिस्ससी’’ति परिसमज्झे निसीदित्वा मोरजातके (जा॰ १.२.१७ आदयो) वुत्तनयेनेव अमच्‍चे च ब्राह्मणे च पुच्छित्वा ‘‘सुवण्णवण्णा मिगा नाम होन्ती’’ति सुत्वा लुद्दके सन्‍निपातेत्वा ‘‘एवरूपो मिगो केन दिट्ठो, केन सुतो’’ति पुच्छित्वा तेन नेसादपुत्तेन पितु सन्तिका सुतनियामेन कथिते ‘‘सम्म, तस्स ते मिगस्स आनीतकाले महन्तं सक्‍कारं करिस्सामि, गच्छ आनेहि न’’न्ति वत्वा परिब्बयं दत्वा तं पेसेसि। सोपि ‘‘सचाहं, देव, तं आनेतुं न सक्खिस्सामि, चम्ममस्स आनेस्सामि, तं आनेतुं असक्‍कोन्तो लोमानिपिस्स आनेस्सामि, तुम्हे मा चिन्तयित्था’’ति वत्वा अत्तनो निवेसनं गन्त्वा पुत्तदारस्स परिब्बयं दत्वा तत्थ गन्त्वा तं मिगराजानं दिस्वा ‘‘कस्मिं नु खो ठाने पासं ओड्डेत्वा इमं मिगराजानं गण्हितुं सक्खिस्सामी’’ति वीमंसन्तो पानीयतित्थे ओकासं पस्सि। सो दळ्हं चम्मयोत्तं वट्टेत्वा महासत्तस्स पानीयपिवनट्ठाने यट्ठिपासं ओड्डेसि।

Rājā ‘‘sace atthi, labhissasī’’ti parisamajjhe nisīditvā morajātake (jā. 1.2.17 ādayo) vuttanayeneva amacce ca brāhmaṇe ca pucchitvā ‘‘suvaṇṇavaṇṇā migā nāma hontī’’ti sutvā luddake sannipātetvā ‘‘evarūpo migo kena diṭṭho, kena suto’’ti pucchitvā tena nesādaputtena pitu santikā sutaniyāmena kathite ‘‘samma, tassa te migassa ānītakāle mahantaṃ sakkāraṃ karissāmi, gaccha ānehi na’’nti vatvā paribbayaṃ datvā taṃ pesesi. Sopi ‘‘sacāhaṃ, deva, taṃ ānetuṃ na sakkhissāmi, cammamassa ānessāmi, taṃ ānetuṃ asakkonto lomānipissa ānessāmi, tumhe mā cintayitthā’’ti vatvā attano nivesanaṃ gantvā puttadārassa paribbayaṃ datvā tattha gantvā taṃ migarājānaṃ disvā ‘‘kasmiṃ nu kho ṭhāne pāsaṃ oḍḍetvā imaṃ migarājānaṃ gaṇhituṃ sakkhissāmī’’ti vīmaṃsanto pānīyatitthe okāsaṃ passi. So daḷhaṃ cammayottaṃ vaṭṭetvā mahāsattassa pānīyapivanaṭṭhāne yaṭṭhipāsaṃ oḍḍesi.

पुनदिवसे महासत्तो असीतिया मिगसहस्सेहि सद्धिं गोचरं चरित्वा ‘‘पकतितित्थेयेव पानीयं पिविस्सामी’’ति तत्थ गन्त्वा ओतरन्तोयेव पासे बज्झि। सो ‘‘सचाहं इदानेव बद्धरवं रविस्सामि, ञातिगणा पानीयं अपिवित्वाव भीता पलायिस्सन्ती’’ति चिन्तेत्वा यट्ठियं अल्‍लीयित्वा अत्तनो वसे वत्तेत्वा पानीयं पिवन्तो विय अहोसि। अथ असीतिया मिगसहस्सानं पानीयं पिवित्वा उत्तरित्वा ठितकाले ‘‘पासं छिन्दिस्सामी’’ति तिक्खत्तुं आकड्ढि। पठमवारे चम्मं छिज्‍जि, दुतियवारे मंसं छिज्‍जि, ततियवारे न्हारुं छिन्दित्वा पासो अट्ठिं आहच्‍च अट्ठासि। सो छिन्दितुं असक्‍कोन्तो बद्धरवं रवि, मिगगणा भायित्वा तीहि घटाहि पलायिंसु। चित्तमिगो तिण्णम्पि घटानं अन्तरे महासत्तं अदिस्वा ‘‘इदं भयं उप्पज्‍जमानं मम भातु उप्पन्‍नं भविस्सती’’ति चिन्तेत्वा तस्स सन्तिकं गन्त्वा बद्धं पस्सि। अथ नं महासत्तो दिस्वा ‘‘भातिक, मा इध तिट्ठ, सासङ्कं इदं ठान’’न्ति वत्वा उय्योजेन्तो पठमं गाथमाह –

Punadivase mahāsatto asītiyā migasahassehi saddhiṃ gocaraṃ caritvā ‘‘pakatitittheyeva pānīyaṃ pivissāmī’’ti tattha gantvā otarantoyeva pāse bajjhi. So ‘‘sacāhaṃ idāneva baddharavaṃ ravissāmi, ñātigaṇā pānīyaṃ apivitvāva bhītā palāyissantī’’ti cintetvā yaṭṭhiyaṃ allīyitvā attano vase vattetvā pānīyaṃ pivanto viya ahosi. Atha asītiyā migasahassānaṃ pānīyaṃ pivitvā uttaritvā ṭhitakāle ‘‘pāsaṃ chindissāmī’’ti tikkhattuṃ ākaḍḍhi. Paṭhamavāre cammaṃ chijji, dutiyavāre maṃsaṃ chijji, tatiyavāre nhāruṃ chinditvā pāso aṭṭhiṃ āhacca aṭṭhāsi. So chindituṃ asakkonto baddharavaṃ ravi, migagaṇā bhāyitvā tīhi ghaṭāhi palāyiṃsu. Cittamigo tiṇṇampi ghaṭānaṃ antare mahāsattaṃ adisvā ‘‘idaṃ bhayaṃ uppajjamānaṃ mama bhātu uppannaṃ bhavissatī’’ti cintetvā tassa santikaṃ gantvā baddhaṃ passi. Atha naṃ mahāsatto disvā ‘‘bhātika, mā idha tiṭṭha, sāsaṅkaṃ idaṃ ṭhāna’’nti vatvā uyyojento paṭhamaṃ gāthamāha –

१०४.

104.

‘‘एते यूथा पतियन्ति, भीता मरणस्स चित्तक।

‘‘Ete yūthā patiyanti, bhītā maraṇassa cittaka;

गच्छ तुवम्पि माकङ्खि, जीविस्सन्ति तया सहा’’ति॥

Gaccha tuvampi mākaṅkhi, jīvissanti tayā sahā’’ti.

तत्थ एतेति चक्खुपथं अतिक्‍कमित्वा दूरगते सन्धायाह। पतियन्तीति पतिगच्छन्ति, पलायन्तीति अत्थो। चित्तकाति तं आलपति। तया सहाति त्वं एतेसं मम ठाने ठत्वा राजा होहि, एते तया सद्धिं जीविस्सन्तीति।

Tattha eteti cakkhupathaṃ atikkamitvā dūragate sandhāyāha. Patiyantīti patigacchanti, palāyantīti attho. Cittakāti taṃ ālapati. Tayā sahāti tvaṃ etesaṃ mama ṭhāne ṭhatvā rājā hohi, ete tayā saddhiṃ jīvissantīti.

ततो उभिन्‍नम्पि तिस्सो एकन्तरिकगाथायो होन्ति –

Tato ubhinnampi tisso ekantarikagāthāyo honti –

१०५.

105.

‘‘नाहं रोहण गच्छामि, हदयं मे अवकस्सति।

‘‘Nāhaṃ rohaṇa gacchāmi, hadayaṃ me avakassati;

न तं अहं जहिस्सामि, इध हिस्सामि जीवितं॥

Na taṃ ahaṃ jahissāmi, idha hissāmi jīvitaṃ.

१०६.

106.

‘‘ते हि नून मरिस्सन्ति, अन्धा अपरिणायका।

‘‘Te hi nūna marissanti, andhā apariṇāyakā;

गच्छ तुवम्पि माकङ्खि, जीविस्सन्ति तया सह॥

Gaccha tuvampi mākaṅkhi, jīvissanti tayā saha.

१०७.

107.

‘‘नाहं रोहण गच्छामि, हदयं मे अवकस्सति।

‘‘Nāhaṃ rohaṇa gacchāmi, hadayaṃ me avakassati;

न तं बद्धं जहिस्सामि, इध हिस्सामि जीवित’’न्ति॥

Na taṃ baddhaṃ jahissāmi, idha hissāmi jīvita’’nti.

तत्थ रोहणाति महासत्तं नामेनालपति। अवकस्सतीति कड्ढयति, सोकेन वा कड्ढीयति । ते हि नूनाति ते अम्हाकं मातापितरो एकंसेनेव द्वीसुपि अम्हेसु इध मतेसु अपरिणायका हुत्वा अप्पटिजग्गियमाना सुस्सित्वा मरिस्सन्ति, तस्मा भातिक चित्तक, गच्छ तुवं, तया सह ते जीविस्सन्तीति अत्थो। इध हिस्सामीति इमस्मिंयेव ठाने जीवितं जहिस्सामीति।

Tattha rohaṇāti mahāsattaṃ nāmenālapati. Avakassatīti kaḍḍhayati, sokena vā kaḍḍhīyati . Te hi nūnāti te amhākaṃ mātāpitaro ekaṃseneva dvīsupi amhesu idha matesu apariṇāyakā hutvā appaṭijaggiyamānā sussitvā marissanti, tasmā bhātika cittaka, gaccha tuvaṃ, tayā saha te jīvissantīti attho. Idha hissāmīti imasmiṃyeva ṭhāne jīvitaṃ jahissāmīti.

इति वत्वा बोधिसत्तस्स दक्खिणपस्सं निस्साय तं सन्धारेत्वा अस्सासेन्तो अट्ठासि। सुतनापि मिगपोतिका पलायित्वा मिगानं अन्तरे उभो भातिके अपस्सन्ती ‘‘इदं भयं मम भातिकानं उप्पन्‍नं भविस्सती’’ति निवत्तित्वा तेसं सन्तिकं आगता। नं आगच्छन्तिं दिस्वा महासत्तो पञ्‍चमं गाथमाह –

Iti vatvā bodhisattassa dakkhiṇapassaṃ nissāya taṃ sandhāretvā assāsento aṭṭhāsi. Sutanāpi migapotikā palāyitvā migānaṃ antare ubho bhātike apassantī ‘‘idaṃ bhayaṃ mama bhātikānaṃ uppannaṃ bhavissatī’’ti nivattitvā tesaṃ santikaṃ āgatā. Naṃ āgacchantiṃ disvā mahāsatto pañcamaṃ gāthamāha –

१०८.

108.

‘‘गच्छ भीरु पलायस्सु, कूटे बद्धोस्मि आयसे।

‘‘Gaccha bhīru palāyassu, kūṭe baddhosmi āyase;

गच्छ तुवम्पि माकङ्खि, जीविस्सन्ति तया सहा’’ति॥

Gaccha tuvampi mākaṅkhi, jīvissanti tayā sahā’’ti.

तत्थ भीरूति मातुगामो नाम अप्पमत्तकेनपि भायति, तेन नं एवं आलपति। कूटेति पटिच्छन्‍नपासे। आयसेति सो हि अन्तोउदके अयक्खन्धं कोट्टेत्वा तत्थ सारदारुं यट्ठिं बन्धित्वा ओड्डितो, तस्मा एवमाह। तया सहाति ते असीतिसहस्सा मिगा तया सद्धिं जीविस्सन्तीति।

Tattha bhīrūti mātugāmo nāma appamattakenapi bhāyati, tena naṃ evaṃ ālapati. Kūṭeti paṭicchannapāse. Āyaseti so hi antoudake ayakkhandhaṃ koṭṭetvā tattha sāradāruṃ yaṭṭhiṃ bandhitvā oḍḍito, tasmā evamāha. Tayā sahāti te asītisahassā migā tayā saddhiṃ jīvissantīti.

ततो परं पुरिमनयेनेव तिस्सो गाथा होन्ति –

Tato paraṃ purimanayeneva tisso gāthā honti –

१०९.

109.

‘‘नाहं रोहण गच्छामि, हदयं मे अवकस्सति।

‘‘Nāhaṃ rohaṇa gacchāmi, hadayaṃ me avakassati;

न तं अहं जहिस्सामि, इध हिस्सामि जीवितं॥

Na taṃ ahaṃ jahissāmi, idha hissāmi jīvitaṃ.

११०.

110.

‘‘ते हि नून मरिस्सन्ति, अन्धा अपरिणायका।

‘‘Te hi nūna marissanti, andhā apariṇāyakā;

गच्छ तुवम्पि माकङ्खि, जीविस्सन्ति तया सह॥

Gaccha tuvampi mākaṅkhi, jīvissanti tayā saha.

१११.

111.

‘‘नाहं रोहण गच्छामि, हदयं मे अवकस्सति।

‘‘Nāhaṃ rohaṇa gacchāmi, hadayaṃ me avakassati;

न तं बद्धं जहिस्सामि, इध हिस्सामि जीवित’’न्ति॥

Na taṃ baddhaṃ jahissāmi, idha hissāmi jīvita’’nti.

तत्थ ते हि नूनाति इधापि मातापितरोयेव सन्धायाह।

Tattha te hi nūnāti idhāpi mātāpitaroyeva sandhāyāha.

सापि तथेव पटिक्खिपित्वा महासत्तस्स वामपस्सं निस्साय अस्सासयमाना अट्ठासि। लुद्दोपि ते मिगे पलायन्ते दिस्वा बद्धरवञ्‍च सुत्वा ‘‘बद्धो भविस्सति मिगराजा’’ति दळ्हं कच्छं बन्धित्वा मिगमारणसत्तिं आदाय वेगेनागच्छि। महासत्तो तं आगच्छन्तं दिस्वा नवमं गाथमाह –

Sāpi tatheva paṭikkhipitvā mahāsattassa vāmapassaṃ nissāya assāsayamānā aṭṭhāsi. Luddopi te mige palāyante disvā baddharavañca sutvā ‘‘baddho bhavissati migarājā’’ti daḷhaṃ kacchaṃ bandhitvā migamāraṇasattiṃ ādāya vegenāgacchi. Mahāsatto taṃ āgacchantaṃ disvā navamaṃ gāthamāha –

११२.

112.

‘‘अयं सो लुद्दको एति, लुद्दरूपो सहावुधो।

‘‘Ayaṃ so luddako eti, luddarūpo sahāvudho;

यो नो वधिस्सति अज्‍ज, उसुना सत्तिया अपी’’ति॥

Yo no vadhissati ajja, usunā sattiyā apī’’ti.

तत्थ लुद्दरूपोति दारुणजातिको। सत्तिया अपीति सत्तियापि नो पहरित्वा वधिस्सति, तस्मा याव सो नागच्छति, ताव पलायथाति।

Tattha luddarūpoti dāruṇajātiko. Sattiyā apīti sattiyāpi no paharitvā vadhissati, tasmā yāva so nāgacchati, tāva palāyathāti.

तं दिस्वापि चित्तमिगो न पलायि। सुतना पन सकभावेन सण्ठातुं असक्‍कोन्ती मरणभयभीता थोकं पलायित्वा – ‘‘अहं द्वे भातिके पहाय कुहिं पलायिस्सामी’’ति अत्तनो जीवितं जहित्वा नलाटेन मच्‍चुं आदाय पुनागन्त्वा भातु वामपस्से अट्ठासि। तमत्थं पकासेन्तो सत्था दसमं गाथमाह –

Taṃ disvāpi cittamigo na palāyi. Sutanā pana sakabhāvena saṇṭhātuṃ asakkontī maraṇabhayabhītā thokaṃ palāyitvā – ‘‘ahaṃ dve bhātike pahāya kuhiṃ palāyissāmī’’ti attano jīvitaṃ jahitvā nalāṭena maccuṃ ādāya punāgantvā bhātu vāmapasse aṭṭhāsi. Tamatthaṃ pakāsento satthā dasamaṃ gāthamāha –

११३.

113.

‘‘सा मुहुत्तं पलायित्वा, भयट्टा भयतज्‍जिता।

‘‘Sā muhuttaṃ palāyitvā, bhayaṭṭā bhayatajjitā;

सुदुक्‍करं अकरा भीरु, मरणायूपनिवत्तथा’’ति॥

Sudukkaraṃ akarā bhīru, maraṇāyūpanivattathā’’ti.

तत्थ मरणायूपनिवत्तथाति मरणत्थाय उपनिवत्ति।

Tattha maraṇāyūpanivattathāti maraṇatthāya upanivatti.

लुद्दोपि आगन्त्वा ते तयो जने एकतो ठिते दिस्वा मेत्तचित्तं उप्पादेत्वा एककुच्छियं निब्बत्तभातरो विय ते मञ्‍ञमानो चिन्तेसि ‘‘मिगराजा, ताव पासे बद्धो, इमे पन द्वे जना हिरोत्तप्पबन्धनेन बद्धा, किं नु खो इमे एतस्स होन्ती’’ति? अथ नं पुच्छन्तो गाथमाह –

Luddopi āgantvā te tayo jane ekato ṭhite disvā mettacittaṃ uppādetvā ekakucchiyaṃ nibbattabhātaro viya te maññamāno cintesi ‘‘migarājā, tāva pāse baddho, ime pana dve janā hirottappabandhanena baddhā, kiṃ nu kho ime etassa hontī’’ti? Atha naṃ pucchanto gāthamāha –

११४.

114.

‘‘किं नु तेमे मिगा होन्ति, मुत्ता बद्धं उपासरे।

‘‘Kiṃ nu teme migā honti, muttā baddhaṃ upāsare;

न तं चजितुमिच्छन्ति, जीवितस्सपि कारणा’’ति॥

Na taṃ cajitumicchanti, jīvitassapi kāraṇā’’ti.

तत्थ किं नु तेमेति किं नु ते इमे। उपासरेति उपासन्ति।

Tattha kiṃ nu temeti kiṃ nu te ime. Upāsareti upāsanti.

अथस्स बोधिसत्तो आचिक्खि –

Athassa bodhisatto ācikkhi –

११५.

115.

‘‘भातरो होन्ति मे लुद्द, सोदरिया एकमातुका।

‘‘Bhātaro honti me ludda, sodariyā ekamātukā;

न मं चजितुमिच्छन्ति, जीवितस्सपि कारणा’’ति॥

Na maṃ cajitumicchanti, jīvitassapi kāraṇā’’ti.

सो तस्स वचनं सुत्वा भिय्योसोमत्ताय मुदुचित्तो अहोसि। चित्तमिगराजा तस्स मुदुचित्तभावं ञत्वा ‘‘सम्म लुद्दक, मा त्वं एतं मिगराजानं ‘मिगमत्तोयेवा’ति मञ्‍ञित्थ, अयञ्हि असीतिया मिगसहस्सानं राजा सीलाचारसम्पन्‍नो सब्बसत्तेसु मुदुचित्तो महापञ्‍ञो अन्धे जिण्णे मातापितरो पोसेति। सचे त्वं एवरूपं धम्मिकं मिगं मारेसि, एतं मारेन्तो मातापितरो च नो मञ्‍च भगिनिञ्‍च मेति अम्हे पञ्‍चपि जने मारेसियेव। मय्हं पन भातु जीवितं देन्तो पञ्‍चन्‍नम्पि जनानं जीवितदायकोसी’’ति वत्वा गाथमाह –

So tassa vacanaṃ sutvā bhiyyosomattāya muducitto ahosi. Cittamigarājā tassa muducittabhāvaṃ ñatvā ‘‘samma luddaka, mā tvaṃ etaṃ migarājānaṃ ‘migamattoyevā’ti maññittha, ayañhi asītiyā migasahassānaṃ rājā sīlācārasampanno sabbasattesu muducitto mahāpañño andhe jiṇṇe mātāpitaro poseti. Sace tvaṃ evarūpaṃ dhammikaṃ migaṃ māresi, etaṃ mārento mātāpitaro ca no mañca bhaginiñca meti amhe pañcapi jane māresiyeva. Mayhaṃ pana bhātu jīvitaṃ dento pañcannampi janānaṃ jīvitadāyakosī’’ti vatvā gāthamāha –

११६.

116.

‘‘ते हि नून मरिस्सन्ति, अन्धा अपरिणायका।

‘‘Te hi nūna marissanti, andhā apariṇāyakā;

पञ्‍चन्‍नं जीवितं देहि, भातरं मुञ्‍च लुद्दका’’ति॥

Pañcannaṃ jīvitaṃ dehi, bhātaraṃ muñca luddakā’’ti.

सो तस्स धम्मकथं सुत्वा पसन्‍नचित्तो ‘‘मा भायि सामी’’ति वत्वा अनन्तरं गाथमाह –

So tassa dhammakathaṃ sutvā pasannacitto ‘‘mā bhāyi sāmī’’ti vatvā anantaraṃ gāthamāha –

११७.

117.

‘‘सो वो अहं पमोक्खामि, मातापेत्तिभरं मिगं।

‘‘So vo ahaṃ pamokkhāmi, mātāpettibharaṃ migaṃ;

नन्दन्तु मातापितरो, मुत्तं दिस्वा महामिग’’न्ति॥

Nandantu mātāpitaro, muttaṃ disvā mahāmiga’’nti.

तत्थ वोति निपातमत्तं। मुत्तन्ति बन्धना मुत्तं पस्सित्वा।

Tattha voti nipātamattaṃ. Muttanti bandhanā muttaṃ passitvā.

एवञ्‍च पन वत्वा चिन्तेसि ‘‘रञ्‍ञा दिन्‍नयसो मय्हं किं करिस्सति, सचाहं इमं मिगराजानं वधिस्सामि, अयं वा मे पथवी भिज्‍जित्वा विवरं दस्सति, असनि वा मे मत्थके पतिस्सति, विस्सज्‍जेस्सामि न’’न्ति। सो महासत्तं उपसङ्कमित्वा यट्ठिं पातेत्वा चम्मयोत्तं छिन्दित्वा मिगराजानं आलिङ्गित्वा उदकपरियन्ते निपज्‍जापेत्वा मुदुचित्तेन सणिकं पासा मोचेत्वा न्हारूहि न्हारुं, मंसेन मंसं, चम्मेन चम्मं समोधानेत्वा उदकेन लोहितं धोवित्वा मेत्तचित्तेन पुनप्पुनं परिमज्‍जि। तस्स मेत्तानुभावेनेव महासत्तस्स पारमितानुभावेन च सब्बानि न्हारुमंसचम्मानि सन्धीयिंसु, पादो सञ्छन्‍नछवि सञ्छन्‍नलोमो अहोसि, असुकट्ठाने बद्धो अहोसीतिपि न पञ्‍ञायि। महासत्तो सुखप्पत्तो हुत्वा अट्ठासि। तं दिस्वा चित्तमिगो सोमनस्सजातो लुद्दस्स अनुमोदनं करोन्तो गाथमाह –

Evañca pana vatvā cintesi ‘‘raññā dinnayaso mayhaṃ kiṃ karissati, sacāhaṃ imaṃ migarājānaṃ vadhissāmi, ayaṃ vā me pathavī bhijjitvā vivaraṃ dassati, asani vā me matthake patissati, vissajjessāmi na’’nti. So mahāsattaṃ upasaṅkamitvā yaṭṭhiṃ pātetvā cammayottaṃ chinditvā migarājānaṃ āliṅgitvā udakapariyante nipajjāpetvā muducittena saṇikaṃ pāsā mocetvā nhārūhi nhāruṃ, maṃsena maṃsaṃ, cammena cammaṃ samodhānetvā udakena lohitaṃ dhovitvā mettacittena punappunaṃ parimajji. Tassa mettānubhāveneva mahāsattassa pāramitānubhāvena ca sabbāni nhārumaṃsacammāni sandhīyiṃsu, pādo sañchannachavi sañchannalomo ahosi, asukaṭṭhāne baddho ahosītipi na paññāyi. Mahāsatto sukhappatto hutvā aṭṭhāsi. Taṃ disvā cittamigo somanassajāto luddassa anumodanaṃ karonto gāthamāha –

११८.

118.

‘‘एवं लुद्दक नन्दस्सु, सह सब्बेहि ञातिभि।

‘‘Evaṃ luddaka nandassu, saha sabbehi ñātibhi;

यथाहमज्‍ज नन्दामि, मुत्तं दिस्वा महामिग’’न्ति॥

Yathāhamajja nandāmi, muttaṃ disvā mahāmiga’’nti.

अथ महासत्तो ‘‘किं नु खो एस लुद्दो मं गण्हन्तो अत्तनो कामेन गण्हि, उदाहु अञ्‍ञस्स आणत्तिया’’ति चिन्तेत्वा गहितकारणं पुच्छि। लुद्दपुत्तो आह – ‘‘सामि, न मय्हं तुम्हेहि कम्मं अत्थि, रञ्‍ञो पन अग्गमहेसी खेमा नाम तुम्हाकं धम्मकथं सोतुकामा, तदत्थाय रञ्‍ञो आणत्तिया त्वं मया गहितो’’ति। सम्म, एवं सन्ते मं विस्सज्‍जेन्तो अतिदुक्‍करं करोसि, एहि मं नेत्वा रञ्‍ञो दस्सेहि, देविया धम्मं कथेस्सामीति। सामि, राजानो नाम कक्खळा, को जानाति, किं भविस्सति, मय्हं रञ्‍ञा दिन्‍नयसेन कम्मं नत्थि, गच्छ त्वं यथासुखन्ति। पुन महासत्तो ‘‘इमिना मं विस्सज्‍जेन्तेन अतिदुक्‍करं कतं, यसपटिलाभस्स उपायमस्स करिस्सामी’’ति चिन्तेत्वा ‘‘सम्म, पिट्ठिं ताव मे हत्थेन परिमज्‍जा’’ति आह। ‘‘सो परिमज्‍जि, हत्थो सुवण्णवण्णेहि लोमेहि पूरि’’। ‘‘सामि, इमेहि लोमेहि किं कारोमी’’ति। ‘‘सम्म, इमानि हरित्वा रञ्‍ञो च देविया च दस्सेत्वा ‘इमानि तस्स सुवण्णवण्णमिगस्स लोमानी’ति वत्वा मम ठाने ठत्वा इमाहि गाथाहि देविया धम्मं देसेहि, तं सुत्वायेव चस्सा दोहळो पटिप्पस्सम्भिस्सती’’ति । ‘‘धम्मं चर महाराजा’’ति दस धम्मचरियगाथा उग्गण्हापेत्वा पञ्‍च सीलानि दत्वा अप्पमादेन ओवदित्वा उय्योजेसि। लुद्दपुत्तो महासत्तं आचरियट्ठाने ठपेत्वा तिक्खत्तुं पदक्खिणं कत्वा चतूसु ठानेसु वन्दित्वा लोमानि पदुमिनिपत्तेन गहेत्वा पक्‍कामि। तेपि तयो जना थोकं अनुगन्त्वा मुखेन गोचरञ्‍च पानीयञ्‍च गहेत्वा मातापितूनं सन्तिकं गमिंसु। मातापितरो ‘‘तात रोहण, त्वं किर पासे बद्धो कथं मुत्तोसी’’ति पुच्छन्ता गाथमाहंसु –

Atha mahāsatto ‘‘kiṃ nu kho esa luddo maṃ gaṇhanto attano kāmena gaṇhi, udāhu aññassa āṇattiyā’’ti cintetvā gahitakāraṇaṃ pucchi. Luddaputto āha – ‘‘sāmi, na mayhaṃ tumhehi kammaṃ atthi, rañño pana aggamahesī khemā nāma tumhākaṃ dhammakathaṃ sotukāmā, tadatthāya rañño āṇattiyā tvaṃ mayā gahito’’ti. Samma, evaṃ sante maṃ vissajjento atidukkaraṃ karosi, ehi maṃ netvā rañño dassehi, deviyā dhammaṃ kathessāmīti. Sāmi, rājāno nāma kakkhaḷā, ko jānāti, kiṃ bhavissati, mayhaṃ raññā dinnayasena kammaṃ natthi, gaccha tvaṃ yathāsukhanti. Puna mahāsatto ‘‘iminā maṃ vissajjentena atidukkaraṃ kataṃ, yasapaṭilābhassa upāyamassa karissāmī’’ti cintetvā ‘‘samma, piṭṭhiṃ tāva me hatthena parimajjā’’ti āha. ‘‘So parimajji, hattho suvaṇṇavaṇṇehi lomehi pūri’’. ‘‘Sāmi, imehi lomehi kiṃ kāromī’’ti. ‘‘Samma, imāni haritvā rañño ca deviyā ca dassetvā ‘imāni tassa suvaṇṇavaṇṇamigassa lomānī’ti vatvā mama ṭhāne ṭhatvā imāhi gāthāhi deviyā dhammaṃ desehi, taṃ sutvāyeva cassā dohaḷo paṭippassambhissatī’’ti . ‘‘Dhammaṃ cara mahārājā’’ti dasa dhammacariyagāthā uggaṇhāpetvā pañca sīlāni datvā appamādena ovaditvā uyyojesi. Luddaputto mahāsattaṃ ācariyaṭṭhāne ṭhapetvā tikkhattuṃ padakkhiṇaṃ katvā catūsu ṭhānesu vanditvā lomāni paduminipattena gahetvā pakkāmi. Tepi tayo janā thokaṃ anugantvā mukhena gocarañca pānīyañca gahetvā mātāpitūnaṃ santikaṃ gamiṃsu. Mātāpitaro ‘‘tāta rohaṇa, tvaṃ kira pāse baddho kathaṃ muttosī’’ti pucchantā gāthamāhaṃsu –

११९.

119.

‘‘कथं त्वं पमोक्खो आसि, उपनीतस्मि जीविते।

‘‘Kathaṃ tvaṃ pamokkho āsi, upanītasmi jīvite;

कथं पुत्त अमोचेसि, कूटपासम्ह लुद्दको’’ति॥

Kathaṃ putta amocesi, kūṭapāsamha luddako’’ti.

तत्थ उपनीतस्मीति तव जीविते मरणसन्तिकं उपनीते कथं पमोक्खो आसि।

Tattha upanītasmīti tava jīvite maraṇasantikaṃ upanīte kathaṃ pamokkho āsi.

तं सुत्वा बोधिसत्तो तिस्सो गाथा अभासि –

Taṃ sutvā bodhisatto tisso gāthā abhāsi –

१२०.

120.

‘‘भणं कण्णसुखं वाचं, हदयङ्गं हदयस्सितं।

‘‘Bhaṇaṃ kaṇṇasukhaṃ vācaṃ, hadayaṅgaṃ hadayassitaṃ;

सुभासिताहि वाचाहि, चित्तको मं अमोचयि॥

Subhāsitāhi vācāhi, cittako maṃ amocayi.

१२१.

121.

‘‘भणं कण्णसुखं वाचं, हदयङ्गं हदयस्सितं।

‘‘Bhaṇaṃ kaṇṇasukhaṃ vācaṃ, hadayaṅgaṃ hadayassitaṃ;

सुभासिताहि वाचाहि, सुतना मं अमोचयि॥

Subhāsitāhi vācāhi, sutanā maṃ amocayi.

१२२.

122.

‘‘सुत्वा कण्णसुखं वाचं, हदयङ्गं हदयस्सितं।

‘‘Sutvā kaṇṇasukhaṃ vācaṃ, hadayaṅgaṃ hadayassitaṃ;

सुभासितानि सुत्वान, लुद्दको मं अमोचयी’’ति॥

Subhāsitāni sutvāna, luddako maṃ amocayī’’ti.

तत्थ भणन्ति भणन्तो। हदयङ्गन्ति हदयङ्गमं। दुतियगाथाय भणन्ति भणमाना। सुत्वाति सो इमेसं उभिन्‍नं वाचं सुत्वा।

Tattha bhaṇanti bhaṇanto. Hadayaṅganti hadayaṅgamaṃ. Dutiyagāthāya bhaṇanti bhaṇamānā. Sutvāti so imesaṃ ubhinnaṃ vācaṃ sutvā.

अथस्स मातापितरो अनुमोदन्ता आहंसु –

Athassa mātāpitaro anumodantā āhaṃsu –

१२३.

123.

‘‘एवं आनन्दितो होतु, सह दारेहि लुद्दको।

‘‘Evaṃ ānandito hotu, saha dārehi luddako;

यथा मयज्‍ज नन्दाम, दिस्वा रोहणमागत’’न्ति॥

Yathā mayajja nandāma, disvā rohaṇamāgata’’nti.

लुद्दोपि अरञ्‍ञा निक्खमित्वा राजकुलं गन्त्वा राजानं वन्दित्वा एकमन्तं अट्ठासि। तं दिस्वा राजा गाथमाह –

Luddopi araññā nikkhamitvā rājakulaṃ gantvā rājānaṃ vanditvā ekamantaṃ aṭṭhāsi. Taṃ disvā rājā gāthamāha –

१२४.

124.

‘‘ननु त्वं अवच लुद्द, ‘मिगचम्मानि आहरिं’।

‘‘Nanu tvaṃ avaca ludda, ‘migacammāni āhariṃ’;

अथ केन नु वण्णेन, मिगचम्मानि नाहरी’’ति॥

Atha kena nu vaṇṇena, migacammāni nāharī’’ti.

तत्थ मिगचम्मानीति मिगं वा चम्मं वा। आहरिन्ति आहरिस्सामि। इदं वुत्तं होति – अम्भो लुद्द, ननु त्वं एवं अवच ‘‘मिगं आनेतुं असक्‍कोन्तो चम्मं आहरिस्सामि, तं असक्‍कोन्तो लोमानी’’ति, सो त्वं केन कारणेन नेव मिगं, न मिगचम्मं आहरीति?

Tattha migacammānīti migaṃ vā cammaṃ vā. Āharinti āharissāmi. Idaṃ vuttaṃ hoti – ambho ludda, nanu tvaṃ evaṃ avaca ‘‘migaṃ ānetuṃ asakkonto cammaṃ āharissāmi, taṃ asakkonto lomānī’’ti, so tvaṃ kena kāraṇena neva migaṃ, na migacammaṃ āharīti?

तं सुत्वा लुद्दो गाथमाह –

Taṃ sutvā luddo gāthamāha –

१२५.

125.

‘‘आगमा चेव हत्थत्थं, कूटपासञ्‍च सो मिगो।

‘‘Āgamā ceva hatthatthaṃ, kūṭapāsañca so migo;

अबज्झि तं मिगराजं, तञ्‍च मुत्ता उपासरे॥

Abajjhi taṃ migarājaṃ, tañca muttā upāsare.

१२६.

126.

‘‘तस्स मे अहु संवेगो, अब्भुतो लोमहंसनो।

‘‘Tassa me ahu saṃvego, abbhuto lomahaṃsano;

इमञ्‍चाहं मिगं हञ्‍ञे, अज्‍ज हिस्सामि जीवित’’न्ति॥

Imañcāhaṃ migaṃ haññe, ajja hissāmi jīvita’’nti.

तत्थ आगमाति महाराज, सो मिगो मम हत्थत्थं हत्थपासञ्‍चेव मया ओड्डितं कूटपासञ्‍च आगतो, तस्मिञ्‍च कूटपासे अबज्झि। तञ्‍च मुत्ता उपासरेति तञ्‍च बद्धं अपरे मुत्ता अबद्धाव द्वे मिगा अस्सासेन्ता तं निस्साय अट्ठंसु। अब्भुतोति पुब्बे अभूतपुब्बो। इमञ्‍चाहन्ति अथ मे संविग्गस्स एतदहोसि ‘‘सचे अहं इमं मिगं हनिस्सामि, अज्‍जेव इमस्मिंयेव ठाने जीवितं जहिस्सामी’’ति।

Tattha āgamāti mahārāja, so migo mama hatthatthaṃ hatthapāsañceva mayā oḍḍitaṃ kūṭapāsañca āgato, tasmiñca kūṭapāse abajjhi. Tañca muttā upāsareti tañca baddhaṃ apare muttā abaddhāva dve migā assāsentā taṃ nissāya aṭṭhaṃsu. Abbhutoti pubbe abhūtapubbo. Imañcāhanti atha me saṃviggassa etadahosi ‘‘sace ahaṃ imaṃ migaṃ hanissāmi, ajjeva imasmiṃyeva ṭhāne jīvitaṃ jahissāmī’’ti.

तं सुत्वा राजा आह –

Taṃ sutvā rājā āha –

१२७.

127.

‘‘कीदिसा ते मिगा लुद्द, कीदिसा धम्मिका मिगा।

‘‘Kīdisā te migā ludda, kīdisā dhammikā migā;

कथंवण्णा कथंसीला, बाळ्हं खो ने पसंससी’’ति॥

Kathaṃvaṇṇā kathaṃsīlā, bāḷhaṃ kho ne pasaṃsasī’’ti.

इदं सो राजा विम्हयवसेन पुनप्पुनं पुच्छति। तं सुत्वा लुद्दो गाथमाह –

Idaṃ so rājā vimhayavasena punappunaṃ pucchati. Taṃ sutvā luddo gāthamāha –

१२८.

128.

‘‘ओदातसिङ्गा सुचिवाला, जातरूपतचूपमा।

‘‘Odātasiṅgā sucivālā, jātarūpatacūpamā;

पादा लोहितका तेसं, अञ्‍जितक्खा मनोरमा’’ति॥

Pādā lohitakā tesaṃ, añjitakkhā manoramā’’ti.

तत्थ ओदातसिङ्गाति रजतदामसदिससिङ्गा। सुचिवालाति चामरिवालसदिसेन सुचिना वालेन समन्‍नागता। लोहितकाति रत्तनखा पवाळसदिसा। पादाति खुरपरियन्ता। अञ्‍जितक्खाति अञ्‍जितेहि विय विसुद्धपञ्‍चपसादेहि अक्खीहि समन्‍नागता।

Tattha odātasiṅgāti rajatadāmasadisasiṅgā. Sucivālāti cāmarivālasadisena sucinā vālena samannāgatā. Lohitakāti rattanakhā pavāḷasadisā. Pādāti khurapariyantā. Añjitakkhāti añjitehi viya visuddhapañcapasādehi akkhīhi samannāgatā.

इति सो कथेन्तोव महासत्तस्स सुवण्णवण्णानि लोमानि रञ्‍ञो हत्थे ठपेत्वा तेसं मिगानं सरीरवण्णं पकासेन्तो गाथमाह –

Iti so kathentova mahāsattassa suvaṇṇavaṇṇāni lomāni rañño hatthe ṭhapetvā tesaṃ migānaṃ sarīravaṇṇaṃ pakāsento gāthamāha –

१२९.

129.

‘‘एदिसा ते मिगा देव, एदिसा धम्मिका मिगा।

‘‘Edisā te migā deva, edisā dhammikā migā;

मातापेत्तिभरा देव, न ते सो अभिहारितु’’न्ति॥

Mātāpettibharā deva, na te so abhihāritu’’nti.

तत्थ मातापेत्तिभराति जिण्णे अन्धे मातापितरो पोसेन्ति, एतादिसा नेसं धम्मिकता। न ते सो अभिहारितुन्ति सो मिगराजा न सक्‍का केनचि तव पण्णाकारत्थाय अभिहरितुन्ति अत्थो। ‘‘अभिहारयि’’न्तिपि पाठो, सो अहं तं ते पण्णाकारत्थाय नाभिहारयिं न आहरिन्ति अत्थो।

Tattha mātāpettibharāti jiṇṇe andhe mātāpitaro posenti, etādisā nesaṃ dhammikatā. Na te so abhihāritunti so migarājā na sakkā kenaci tava paṇṇākāratthāya abhiharitunti attho. ‘‘Abhihārayi’’ntipi pāṭho, so ahaṃ taṃ te paṇṇākāratthāya nābhihārayiṃ na āharinti attho.

इति सो महासत्तस्स च चित्तमिगस्स च सुतनाय मिगपोतिकाय च गुणं कथेत्वा ‘‘महाराज, अहं तेन मिगरञ्‍ञा ‘अत्तनो लोमानि दस्सेत्वा मम ठाने ठत्वा दसहि राजधम्मचरियगाथाहि देविया धम्मं कथेय्यासी’ति उग्गण्हापितो आणत्तो’’ति आह। तं सुत्वा राजा नं न्हापेत्वा अहतवत्थानि निवासेत्वा सत्तरतनखचिते पल्‍लङ्के निसीदापेत्वा सयं देविया सद्धिं नीचासने एकमन्तं निसीदित्वा तं अञ्‍जलिं पग्गय्ह याचति। सो धम्मं देसेन्तो आह –

Iti so mahāsattassa ca cittamigassa ca sutanāya migapotikāya ca guṇaṃ kathetvā ‘‘mahārāja, ahaṃ tena migaraññā ‘attano lomāni dassetvā mama ṭhāne ṭhatvā dasahi rājadhammacariyagāthāhi deviyā dhammaṃ katheyyāsī’ti uggaṇhāpito āṇatto’’ti āha. Taṃ sutvā rājā naṃ nhāpetvā ahatavatthāni nivāsetvā sattaratanakhacite pallaṅke nisīdāpetvā sayaṃ deviyā saddhiṃ nīcāsane ekamantaṃ nisīditvā taṃ añjaliṃ paggayha yācati. So dhammaṃ desento āha –

‘‘धम्मं चर महाराज, मातापितूसु खत्तिय।

‘‘Dhammaṃ cara mahārāja, mātāpitūsu khattiya;