Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / జాతక-అట్ఠకథా • Jātaka-aṭṭhakathā |
[౫౦౧] ౫. రోహణమిగజాతకవణ్ణనా
[501] 5. Rohaṇamigajātakavaṇṇanā
ఏతే యూథా పతియన్తీతి ఇదం సత్థా వేళువనే విహరన్తో ఆయస్మతో ఆనన్దస్స జీవితపరిచ్చాగం ఆరబ్భ కథేసి. సో పనస్స జీవితపరిచ్చాగో అసీతినిపాతే చూళహంసజాతకే (జా॰ ౨.౨౧.౧ ఆదయో) ధనపాలదమనే ఆవి భవిస్సతి. ఏవం తేనాయస్మతా సత్థు అత్థాయ జీవితే పరిచ్చత్తే ధమ్మసభాయం కథం సముట్ఠాపేసుం ‘‘ఆవుసో, ఆయస్మా ఆనన్దో సేక్ఖపటిసమ్భిదప్పత్తో హుత్వా దసబలస్సత్థాయ జీవితం పరిచ్చజీ’’తి. సత్థా ఆగన్త్వా ‘‘కాయ నుత్థ, భిక్ఖవే, ఏతరహి కథాయ సన్నిసిన్నా’’తి పుచ్ఛిత్వా ‘‘ఇమాయ నామా’’తి వుత్తే ‘‘న, భిక్ఖవే, ఇదానేవ, పుబ్బేపేస మమత్థాయ జీవితం పరిచ్చజియేవా’’తి వత్వా అతీతం ఆహరి.
Eteyūthā patiyantīti idaṃ satthā veḷuvane viharanto āyasmato ānandassa jīvitapariccāgaṃ ārabbha kathesi. So panassa jīvitapariccāgo asītinipāte cūḷahaṃsajātake (jā. 2.21.1 ādayo) dhanapāladamane āvi bhavissati. Evaṃ tenāyasmatā satthu atthāya jīvite pariccatte dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ ‘‘āvuso, āyasmā ānando sekkhapaṭisambhidappatto hutvā dasabalassatthāya jīvitaṃ pariccajī’’ti. Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, idāneva, pubbepesa mamatthāya jīvitaṃ pariccajiyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
అతీతే బారాణసియం బ్రహ్మదత్తే రజ్జం కారేన్తే ఖేమా నామస్స అగ్గమహేసీ అహోసి. తదా బోధిసత్తో హిమవన్తపదేసే మిగయోనియం నిబ్బత్తిత్వా సువణ్ణవణ్ణో అహోసి సోభగ్గప్పత్తో. కనిట్ఠోపిస్స చిత్తమిగో నామ సువణ్ణవణ్ణోవ అహోసి, కనిట్ఠభగినీపిస్స సుతనా నామ సువణ్ణవణ్ణావ అహోసి. మహాసత్తో పన రోహణో నామ మిగరాజా అహోసి. సో హిమవన్తే ద్వే పబ్బతరాజియో అతిక్కమిత్వా తతియాయ అన్తరే రోహణం నామ సరం నిస్సాయ అసీతిమిగసహస్సపరివారో వాసం కప్పేసి. సో అన్ధే జిణ్ణే మాతాపితరో పోసేసి. అథేకో బారాణసితో అవిదూరే నేసాదగామవాసీ నేసాదపుత్తో హిమవన్తం పవిట్ఠో మహాసత్తం దిస్వా అత్తనో గామం ఆగన్త్వా అపరభాగే కాలం కరోన్తో పుత్తస్సారోచేసి ‘‘తాత, అమ్హాకం కమ్మభూమియం అసుకస్మిం నామ ఠానే సువణ్ణవణ్ణో మిగో వసతి, సచే రాజా పుచ్ఛేయ్య, కథేయ్యాసీ’’తి.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente khemā nāmassa aggamahesī ahosi. Tadā bodhisatto himavantapadese migayoniyaṃ nibbattitvā suvaṇṇavaṇṇo ahosi sobhaggappatto. Kaniṭṭhopissa cittamigo nāma suvaṇṇavaṇṇova ahosi, kaniṭṭhabhaginīpissa sutanā nāma suvaṇṇavaṇṇāva ahosi. Mahāsatto pana rohaṇo nāma migarājā ahosi. So himavante dve pabbatarājiyo atikkamitvā tatiyāya antare rohaṇaṃ nāma saraṃ nissāya asītimigasahassaparivāro vāsaṃ kappesi. So andhe jiṇṇe mātāpitaro posesi. Atheko bārāṇasito avidūre nesādagāmavāsī nesādaputto himavantaṃ paviṭṭho mahāsattaṃ disvā attano gāmaṃ āgantvā aparabhāge kālaṃ karonto puttassārocesi ‘‘tāta, amhākaṃ kammabhūmiyaṃ asukasmiṃ nāma ṭhāne suvaṇṇavaṇṇo migo vasati, sace rājā puccheyya, katheyyāsī’’ti.
అథేకదివసం ఖేమా దేవీ పచ్చూసకాలే సుపినం అద్దస. ఏవరూపో సుపినో అహోసి – సువణ్ణవణ్ణో మిగో ఆగన్త్వా కఞ్చనపీఠే నిసీదిత్వా సువణ్ణకిఙ్కిణికం ఆకోటేన్తో వియ మధురస్సరేన దేవియా ధమ్మం దేసేతి, సా సాధుకారం దత్వా ధమ్మం సుణాతి. మిగో ధమ్మకథాయ అనిట్ఠితాయ ఏవ ఉట్ఠాయ గచ్ఛతి, సా ‘‘మిగం గణ్హథ గణ్హథా’’తి వదన్తీయేవ పబుజ్ఝి. పరిచారికాయో తస్సా సద్దం సుత్వా ‘‘పిహితద్వారవాతపానం గేహం వాతస్సపి ఓకాసో నత్థి, అయ్యా, ఇమాయ వేలాయ మిగం గణ్హాపేతీ’’తి అవహసింసు. సా తస్మిం ఖణే ‘‘సుపినో అయ’’న్తి ఞత్వా చిన్తేసి ‘‘సుపినోతి వుత్తే రాజా అనాదరో భవిస్సతి, ‘దోహళో ఉప్పన్నో’తి వుత్తే పన ఆదరేన పరియేసిస్సతి, సువణ్ణవణ్ణస్స మిగస్స ధమ్మకథం సుణిస్సామీ’’తి. సా గిలానాలయం కత్వా నిపజ్జి. రాజా ఆగన్త్వా ‘‘భద్దే, కిం తే అఫాసుక’’న్తి పుచ్ఛి. ‘‘దేవ, అఞ్ఞం నత్థి, దోహళో పన మే ఉప్పన్నో’’తి. ‘‘కిం ఇచ్ఛసి దేవీ’’తి? ‘‘సువణ్ణవణ్ణస్స ధమ్మికమిగస్స ధమ్మం సోతుకామా దేవా’’తి. ‘‘భద్దే, యం నత్థి, తత్థ తే దోహళో ఉప్పన్నో, సువణ్ణవణ్ణో నామ మిగోయేవ నత్థీ’’తి. సో ‘‘సచే న లభామి, ఇధేవ మే మరణ’’న్తి రఞ్ఞో పిట్ఠిం దత్వా నిపజ్జి.
Athekadivasaṃ khemā devī paccūsakāle supinaṃ addasa. Evarūpo supino ahosi – suvaṇṇavaṇṇo migo āgantvā kañcanapīṭhe nisīditvā suvaṇṇakiṅkiṇikaṃ ākoṭento viya madhurassarena deviyā dhammaṃ deseti, sā sādhukāraṃ datvā dhammaṃ suṇāti. Migo dhammakathāya aniṭṭhitāya eva uṭṭhāya gacchati, sā ‘‘migaṃ gaṇhatha gaṇhathā’’ti vadantīyeva pabujjhi. Paricārikāyo tassā saddaṃ sutvā ‘‘pihitadvāravātapānaṃ gehaṃ vātassapi okāso natthi, ayyā, imāya velāya migaṃ gaṇhāpetī’’ti avahasiṃsu. Sā tasmiṃ khaṇe ‘‘supino aya’’nti ñatvā cintesi ‘‘supinoti vutte rājā anādaro bhavissati, ‘dohaḷo uppanno’ti vutte pana ādarena pariyesissati, suvaṇṇavaṇṇassa migassa dhammakathaṃ suṇissāmī’’ti. Sā gilānālayaṃ katvā nipajji. Rājā āgantvā ‘‘bhadde, kiṃ te aphāsuka’’nti pucchi. ‘‘Deva, aññaṃ natthi, dohaḷo pana me uppanno’’ti. ‘‘Kiṃ icchasi devī’’ti? ‘‘Suvaṇṇavaṇṇassa dhammikamigassa dhammaṃ sotukāmā devā’’ti. ‘‘Bhadde, yaṃ natthi, tattha te dohaḷo uppanno, suvaṇṇavaṇṇo nāma migoyeva natthī’’ti. So ‘‘sace na labhāmi, idheva me maraṇa’’nti rañño piṭṭhiṃ datvā nipajji.
రాజా ‘‘సచే అత్థి, లభిస్ససీ’’తి పరిసమజ్ఝే నిసీదిత్వా మోరజాతకే (జా॰ ౧.౨.౧౭ ఆదయో) వుత్తనయేనేవ అమచ్చే చ బ్రాహ్మణే చ పుచ్ఛిత్వా ‘‘సువణ్ణవణ్ణా మిగా నామ హోన్తీ’’తి సుత్వా లుద్దకే సన్నిపాతేత్వా ‘‘ఏవరూపో మిగో కేన దిట్ఠో, కేన సుతో’’తి పుచ్ఛిత్వా తేన నేసాదపుత్తేన పితు సన్తికా సుతనియామేన కథితే ‘‘సమ్మ, తస్స తే మిగస్స ఆనీతకాలే మహన్తం సక్కారం కరిస్సామి, గచ్ఛ ఆనేహి న’’న్తి వత్వా పరిబ్బయం దత్వా తం పేసేసి. సోపి ‘‘సచాహం, దేవ, తం ఆనేతుం న సక్ఖిస్సామి, చమ్మమస్స ఆనేస్సామి, తం ఆనేతుం అసక్కోన్తో లోమానిపిస్స ఆనేస్సామి, తుమ్హే మా చిన్తయిత్థా’’తి వత్వా అత్తనో నివేసనం గన్త్వా పుత్తదారస్స పరిబ్బయం దత్వా తత్థ గన్త్వా తం మిగరాజానం దిస్వా ‘‘కస్మిం ను ఖో ఠానే పాసం ఓడ్డేత్వా ఇమం మిగరాజానం గణ్హితుం సక్ఖిస్సామీ’’తి వీమంసన్తో పానీయతిత్థే ఓకాసం పస్సి. సో దళ్హం చమ్మయోత్తం వట్టేత్వా మహాసత్తస్స పానీయపివనట్ఠానే యట్ఠిపాసం ఓడ్డేసి.
Rājā ‘‘sace atthi, labhissasī’’ti parisamajjhe nisīditvā morajātake (jā. 1.2.17 ādayo) vuttanayeneva amacce ca brāhmaṇe ca pucchitvā ‘‘suvaṇṇavaṇṇā migā nāma hontī’’ti sutvā luddake sannipātetvā ‘‘evarūpo migo kena diṭṭho, kena suto’’ti pucchitvā tena nesādaputtena pitu santikā sutaniyāmena kathite ‘‘samma, tassa te migassa ānītakāle mahantaṃ sakkāraṃ karissāmi, gaccha ānehi na’’nti vatvā paribbayaṃ datvā taṃ pesesi. Sopi ‘‘sacāhaṃ, deva, taṃ ānetuṃ na sakkhissāmi, cammamassa ānessāmi, taṃ ānetuṃ asakkonto lomānipissa ānessāmi, tumhe mā cintayitthā’’ti vatvā attano nivesanaṃ gantvā puttadārassa paribbayaṃ datvā tattha gantvā taṃ migarājānaṃ disvā ‘‘kasmiṃ nu kho ṭhāne pāsaṃ oḍḍetvā imaṃ migarājānaṃ gaṇhituṃ sakkhissāmī’’ti vīmaṃsanto pānīyatitthe okāsaṃ passi. So daḷhaṃ cammayottaṃ vaṭṭetvā mahāsattassa pānīyapivanaṭṭhāne yaṭṭhipāsaṃ oḍḍesi.
పునదివసే మహాసత్తో అసీతియా మిగసహస్సేహి సద్ధిం గోచరం చరిత్వా ‘‘పకతితిత్థేయేవ పానీయం పివిస్సామీ’’తి తత్థ గన్త్వా ఓతరన్తోయేవ పాసే బజ్ఝి. సో ‘‘సచాహం ఇదానేవ బద్ధరవం రవిస్సామి, ఞాతిగణా పానీయం అపివిత్వావ భీతా పలాయిస్సన్తీ’’తి చిన్తేత్వా యట్ఠియం అల్లీయిత్వా అత్తనో వసే వత్తేత్వా పానీయం పివన్తో వియ అహోసి. అథ అసీతియా మిగసహస్సానం పానీయం పివిత్వా ఉత్తరిత్వా ఠితకాలే ‘‘పాసం ఛిన్దిస్సామీ’’తి తిక్ఖత్తుం ఆకడ్ఢి. పఠమవారే చమ్మం ఛిజ్జి, దుతియవారే మంసం ఛిజ్జి, తతియవారే న్హారుం ఛిన్దిత్వా పాసో అట్ఠిం ఆహచ్చ అట్ఠాసి. సో ఛిన్దితుం అసక్కోన్తో బద్ధరవం రవి, మిగగణా భాయిత్వా తీహి ఘటాహి పలాయింసు. చిత్తమిగో తిణ్ణమ్పి ఘటానం అన్తరే మహాసత్తం అదిస్వా ‘‘ఇదం భయం ఉప్పజ్జమానం మమ భాతు ఉప్పన్నం భవిస్సతీ’’తి చిన్తేత్వా తస్స సన్తికం గన్త్వా బద్ధం పస్సి. అథ నం మహాసత్తో దిస్వా ‘‘భాతిక, మా ఇధ తిట్ఠ, సాసఙ్కం ఇదం ఠాన’’న్తి వత్వా ఉయ్యోజేన్తో పఠమం గాథమాహ –
Punadivase mahāsatto asītiyā migasahassehi saddhiṃ gocaraṃ caritvā ‘‘pakatitittheyeva pānīyaṃ pivissāmī’’ti tattha gantvā otarantoyeva pāse bajjhi. So ‘‘sacāhaṃ idāneva baddharavaṃ ravissāmi, ñātigaṇā pānīyaṃ apivitvāva bhītā palāyissantī’’ti cintetvā yaṭṭhiyaṃ allīyitvā attano vase vattetvā pānīyaṃ pivanto viya ahosi. Atha asītiyā migasahassānaṃ pānīyaṃ pivitvā uttaritvā ṭhitakāle ‘‘pāsaṃ chindissāmī’’ti tikkhattuṃ ākaḍḍhi. Paṭhamavāre cammaṃ chijji, dutiyavāre maṃsaṃ chijji, tatiyavāre nhāruṃ chinditvā pāso aṭṭhiṃ āhacca aṭṭhāsi. So chindituṃ asakkonto baddharavaṃ ravi, migagaṇā bhāyitvā tīhi ghaṭāhi palāyiṃsu. Cittamigo tiṇṇampi ghaṭānaṃ antare mahāsattaṃ adisvā ‘‘idaṃ bhayaṃ uppajjamānaṃ mama bhātu uppannaṃ bhavissatī’’ti cintetvā tassa santikaṃ gantvā baddhaṃ passi. Atha naṃ mahāsatto disvā ‘‘bhātika, mā idha tiṭṭha, sāsaṅkaṃ idaṃ ṭhāna’’nti vatvā uyyojento paṭhamaṃ gāthamāha –
౧౦౪.
104.
‘‘ఏతే యూథా పతియన్తి, భీతా మరణస్స చిత్తక;
‘‘Ete yūthā patiyanti, bhītā maraṇassa cittaka;
గచ్ఛ తువమ్పి మాకఙ్ఖి, జీవిస్సన్తి తయా సహా’’తి.
Gaccha tuvampi mākaṅkhi, jīvissanti tayā sahā’’ti.
తత్థ ఏతేతి చక్ఖుపథం అతిక్కమిత్వా దూరగతే సన్ధాయాహ. పతియన్తీతి పతిగచ్ఛన్తి, పలాయన్తీతి అత్థో. చిత్తకాతి తం ఆలపతి. తయా సహాతి త్వం ఏతేసం మమ ఠానే ఠత్వా రాజా హోహి, ఏతే తయా సద్ధిం జీవిస్సన్తీతి.
Tattha eteti cakkhupathaṃ atikkamitvā dūragate sandhāyāha. Patiyantīti patigacchanti, palāyantīti attho. Cittakāti taṃ ālapati. Tayā sahāti tvaṃ etesaṃ mama ṭhāne ṭhatvā rājā hohi, ete tayā saddhiṃ jīvissantīti.
తతో ఉభిన్నమ్పి తిస్సో ఏకన్తరికగాథాయో హోన్తి –
Tato ubhinnampi tisso ekantarikagāthāyo honti –
౧౦౫.
105.
‘‘నాహం రోహణ గచ్ఛామి, హదయం మే అవకస్సతి;
‘‘Nāhaṃ rohaṇa gacchāmi, hadayaṃ me avakassati;
న తం అహం జహిస్సామి, ఇధ హిస్సామి జీవితం.
Na taṃ ahaṃ jahissāmi, idha hissāmi jīvitaṃ.
౧౦౬.
106.
‘‘తే హి నూన మరిస్సన్తి, అన్ధా అపరిణాయకా;
‘‘Te hi nūna marissanti, andhā apariṇāyakā;
గచ్ఛ తువమ్పి మాకఙ్ఖి, జీవిస్సన్తి తయా సహ.
Gaccha tuvampi mākaṅkhi, jīvissanti tayā saha.
౧౦౭.
107.
‘‘నాహం రోహణ గచ్ఛామి, హదయం మే అవకస్సతి;
‘‘Nāhaṃ rohaṇa gacchāmi, hadayaṃ me avakassati;
న తం బద్ధం జహిస్సామి, ఇధ హిస్సామి జీవిత’’న్తి.
Na taṃ baddhaṃ jahissāmi, idha hissāmi jīvita’’nti.
తత్థ రోహణాతి మహాసత్తం నామేనాలపతి. అవకస్సతీతి కడ్ఢయతి, సోకేన వా కడ్ఢీయతి . తే హి నూనాతి తే అమ్హాకం మాతాపితరో ఏకంసేనేవ ద్వీసుపి అమ్హేసు ఇధ మతేసు అపరిణాయకా హుత్వా అప్పటిజగ్గియమానా సుస్సిత్వా మరిస్సన్తి, తస్మా భాతిక చిత్తక, గచ్ఛ తువం, తయా సహ తే జీవిస్సన్తీతి అత్థో. ఇధ హిస్సామీతి ఇమస్మింయేవ ఠానే జీవితం జహిస్సామీతి.
Tattha rohaṇāti mahāsattaṃ nāmenālapati. Avakassatīti kaḍḍhayati, sokena vā kaḍḍhīyati . Te hi nūnāti te amhākaṃ mātāpitaro ekaṃseneva dvīsupi amhesu idha matesu apariṇāyakā hutvā appaṭijaggiyamānā sussitvā marissanti, tasmā bhātika cittaka, gaccha tuvaṃ, tayā saha te jīvissantīti attho. Idha hissāmīti imasmiṃyeva ṭhāne jīvitaṃ jahissāmīti.
ఇతి వత్వా బోధిసత్తస్స దక్ఖిణపస్సం నిస్సాయ తం సన్ధారేత్వా అస్సాసేన్తో అట్ఠాసి. సుతనాపి మిగపోతికా పలాయిత్వా మిగానం అన్తరే ఉభో భాతికే అపస్సన్తీ ‘‘ఇదం భయం మమ భాతికానం ఉప్పన్నం భవిస్సతీ’’తి నివత్తిత్వా తేసం సన్తికం ఆగతా. నం ఆగచ్ఛన్తిం దిస్వా మహాసత్తో పఞ్చమం గాథమాహ –
Iti vatvā bodhisattassa dakkhiṇapassaṃ nissāya taṃ sandhāretvā assāsento aṭṭhāsi. Sutanāpi migapotikā palāyitvā migānaṃ antare ubho bhātike apassantī ‘‘idaṃ bhayaṃ mama bhātikānaṃ uppannaṃ bhavissatī’’ti nivattitvā tesaṃ santikaṃ āgatā. Naṃ āgacchantiṃ disvā mahāsatto pañcamaṃ gāthamāha –
౧౦౮.
108.
‘‘గచ్ఛ భీరు పలాయస్సు, కూటే బద్ధోస్మి ఆయసే;
‘‘Gaccha bhīru palāyassu, kūṭe baddhosmi āyase;
గచ్ఛ తువమ్పి మాకఙ్ఖి, జీవిస్సన్తి తయా సహా’’తి.
Gaccha tuvampi mākaṅkhi, jīvissanti tayā sahā’’ti.
తత్థ భీరూతి మాతుగామో నామ అప్పమత్తకేనపి భాయతి, తేన నం ఏవం ఆలపతి. కూటేతి పటిచ్ఛన్నపాసే. ఆయసేతి సో హి అన్తోఉదకే అయక్ఖన్ధం కోట్టేత్వా తత్థ సారదారుం యట్ఠిం బన్ధిత్వా ఓడ్డితో, తస్మా ఏవమాహ. తయా సహాతి తే అసీతిసహస్సా మిగా తయా సద్ధిం జీవిస్సన్తీతి.
Tattha bhīrūti mātugāmo nāma appamattakenapi bhāyati, tena naṃ evaṃ ālapati. Kūṭeti paṭicchannapāse. Āyaseti so hi antoudake ayakkhandhaṃ koṭṭetvā tattha sāradāruṃ yaṭṭhiṃ bandhitvā oḍḍito, tasmā evamāha. Tayā sahāti te asītisahassā migā tayā saddhiṃ jīvissantīti.
తతో పరం పురిమనయేనేవ తిస్సో గాథా హోన్తి –
Tato paraṃ purimanayeneva tisso gāthā honti –
౧౦౯.
109.
‘‘నాహం రోహణ గచ్ఛామి, హదయం మే అవకస్సతి;
‘‘Nāhaṃ rohaṇa gacchāmi, hadayaṃ me avakassati;
న తం అహం జహిస్సామి, ఇధ హిస్సామి జీవితం.
Na taṃ ahaṃ jahissāmi, idha hissāmi jīvitaṃ.
౧౧౦.
110.
‘‘తే హి నూన మరిస్సన్తి, అన్ధా అపరిణాయకా;
‘‘Te hi nūna marissanti, andhā apariṇāyakā;
గచ్ఛ తువమ్పి మాకఙ్ఖి, జీవిస్సన్తి తయా సహ.
Gaccha tuvampi mākaṅkhi, jīvissanti tayā saha.
౧౧౧.
111.
‘‘నాహం రోహణ గచ్ఛామి, హదయం మే అవకస్సతి;
‘‘Nāhaṃ rohaṇa gacchāmi, hadayaṃ me avakassati;
న తం బద్ధం జహిస్సామి, ఇధ హిస్సామి జీవిత’’న్తి.
Na taṃ baddhaṃ jahissāmi, idha hissāmi jīvita’’nti.
తత్థ తే హి నూనాతి ఇధాపి మాతాపితరోయేవ సన్ధాయాహ.
Tattha te hi nūnāti idhāpi mātāpitaroyeva sandhāyāha.
సాపి తథేవ పటిక్ఖిపిత్వా మహాసత్తస్స వామపస్సం నిస్సాయ అస్సాసయమానా అట్ఠాసి. లుద్దోపి తే మిగే పలాయన్తే దిస్వా బద్ధరవఞ్చ సుత్వా ‘‘బద్ధో భవిస్సతి మిగరాజా’’తి దళ్హం కచ్ఛం బన్ధిత్వా మిగమారణసత్తిం ఆదాయ వేగేనాగచ్ఛి. మహాసత్తో తం ఆగచ్ఛన్తం దిస్వా నవమం గాథమాహ –
Sāpi tatheva paṭikkhipitvā mahāsattassa vāmapassaṃ nissāya assāsayamānā aṭṭhāsi. Luddopi te mige palāyante disvā baddharavañca sutvā ‘‘baddho bhavissati migarājā’’ti daḷhaṃ kacchaṃ bandhitvā migamāraṇasattiṃ ādāya vegenāgacchi. Mahāsatto taṃ āgacchantaṃ disvā navamaṃ gāthamāha –
౧౧౨.
112.
‘‘అయం సో లుద్దకో ఏతి, లుద్దరూపో సహావుధో;
‘‘Ayaṃ so luddako eti, luddarūpo sahāvudho;
యో నో వధిస్సతి అజ్జ, ఉసునా సత్తియా అపీ’’తి.
Yo no vadhissati ajja, usunā sattiyā apī’’ti.
తత్థ లుద్దరూపోతి దారుణజాతికో. సత్తియా అపీతి సత్తియాపి నో పహరిత్వా వధిస్సతి, తస్మా యావ సో నాగచ్ఛతి, తావ పలాయథాతి.
Tattha luddarūpoti dāruṇajātiko. Sattiyā apīti sattiyāpi no paharitvā vadhissati, tasmā yāva so nāgacchati, tāva palāyathāti.
తం దిస్వాపి చిత్తమిగో న పలాయి. సుతనా పన సకభావేన సణ్ఠాతుం అసక్కోన్తీ మరణభయభీతా థోకం పలాయిత్వా – ‘‘అహం ద్వే భాతికే పహాయ కుహిం పలాయిస్సామీ’’తి అత్తనో జీవితం జహిత్వా నలాటేన మచ్చుం ఆదాయ పునాగన్త్వా భాతు వామపస్సే అట్ఠాసి. తమత్థం పకాసేన్తో సత్థా దసమం గాథమాహ –
Taṃ disvāpi cittamigo na palāyi. Sutanā pana sakabhāvena saṇṭhātuṃ asakkontī maraṇabhayabhītā thokaṃ palāyitvā – ‘‘ahaṃ dve bhātike pahāya kuhiṃ palāyissāmī’’ti attano jīvitaṃ jahitvā nalāṭena maccuṃ ādāya punāgantvā bhātu vāmapasse aṭṭhāsi. Tamatthaṃ pakāsento satthā dasamaṃ gāthamāha –
౧౧౩.
113.
‘‘సా ముహుత్తం పలాయిత్వా, భయట్టా భయతజ్జితా;
‘‘Sā muhuttaṃ palāyitvā, bhayaṭṭā bhayatajjitā;
సుదుక్కరం అకరా భీరు, మరణాయూపనివత్తథా’’తి.
Sudukkaraṃ akarā bhīru, maraṇāyūpanivattathā’’ti.
తత్థ మరణాయూపనివత్తథాతి మరణత్థాయ ఉపనివత్తి.
Tattha maraṇāyūpanivattathāti maraṇatthāya upanivatti.
లుద్దోపి ఆగన్త్వా తే తయో జనే ఏకతో ఠితే దిస్వా మేత్తచిత్తం ఉప్పాదేత్వా ఏకకుచ్ఛియం నిబ్బత్తభాతరో వియ తే మఞ్ఞమానో చిన్తేసి ‘‘మిగరాజా, తావ పాసే బద్ధో, ఇమే పన ద్వే జనా హిరోత్తప్పబన్ధనేన బద్ధా, కిం ను ఖో ఇమే ఏతస్స హోన్తీ’’తి? అథ నం పుచ్ఛన్తో గాథమాహ –
Luddopi āgantvā te tayo jane ekato ṭhite disvā mettacittaṃ uppādetvā ekakucchiyaṃ nibbattabhātaro viya te maññamāno cintesi ‘‘migarājā, tāva pāse baddho, ime pana dve janā hirottappabandhanena baddhā, kiṃ nu kho ime etassa hontī’’ti? Atha naṃ pucchanto gāthamāha –
౧౧౪.
114.
‘‘కిం ను తేమే మిగా హోన్తి, ముత్తా బద్ధం ఉపాసరే;
‘‘Kiṃ nu teme migā honti, muttā baddhaṃ upāsare;
న తం చజితుమిచ్ఛన్తి, జీవితస్సపి కారణా’’తి.
Na taṃ cajitumicchanti, jīvitassapi kāraṇā’’ti.
తత్థ కిం ను తేమేతి కిం ను తే ఇమే. ఉపాసరేతి ఉపాసన్తి.
Tattha kiṃ nu temeti kiṃ nu te ime. Upāsareti upāsanti.
అథస్స బోధిసత్తో ఆచిక్ఖి –
Athassa bodhisatto ācikkhi –
౧౧౫.
115.
‘‘భాతరో హోన్తి మే లుద్ద, సోదరియా ఏకమాతుకా;
‘‘Bhātaro honti me ludda, sodariyā ekamātukā;
న మం చజితుమిచ్ఛన్తి, జీవితస్సపి కారణా’’తి.
Na maṃ cajitumicchanti, jīvitassapi kāraṇā’’ti.
సో తస్స వచనం సుత్వా భియ్యోసోమత్తాయ ముదుచిత్తో అహోసి. చిత్తమిగరాజా తస్స ముదుచిత్తభావం ఞత్వా ‘‘సమ్మ లుద్దక, మా త్వం ఏతం మిగరాజానం ‘మిగమత్తోయేవా’తి మఞ్ఞిత్థ, అయఞ్హి అసీతియా మిగసహస్సానం రాజా సీలాచారసమ్పన్నో సబ్బసత్తేసు ముదుచిత్తో మహాపఞ్ఞో అన్ధే జిణ్ణే మాతాపితరో పోసేతి. సచే త్వం ఏవరూపం ధమ్మికం మిగం మారేసి, ఏతం మారేన్తో మాతాపితరో చ నో మఞ్చ భగినిఞ్చ మేతి అమ్హే పఞ్చపి జనే మారేసియేవ. మయ్హం పన భాతు జీవితం దేన్తో పఞ్చన్నమ్పి జనానం జీవితదాయకోసీ’’తి వత్వా గాథమాహ –
So tassa vacanaṃ sutvā bhiyyosomattāya muducitto ahosi. Cittamigarājā tassa muducittabhāvaṃ ñatvā ‘‘samma luddaka, mā tvaṃ etaṃ migarājānaṃ ‘migamattoyevā’ti maññittha, ayañhi asītiyā migasahassānaṃ rājā sīlācārasampanno sabbasattesu muducitto mahāpañño andhe jiṇṇe mātāpitaro poseti. Sace tvaṃ evarūpaṃ dhammikaṃ migaṃ māresi, etaṃ mārento mātāpitaro ca no mañca bhaginiñca meti amhe pañcapi jane māresiyeva. Mayhaṃ pana bhātu jīvitaṃ dento pañcannampi janānaṃ jīvitadāyakosī’’ti vatvā gāthamāha –
౧౧౬.
116.
‘‘తే హి నూన మరిస్సన్తి, అన్ధా అపరిణాయకా;
‘‘Te hi nūna marissanti, andhā apariṇāyakā;
పఞ్చన్నం జీవితం దేహి, భాతరం ముఞ్చ లుద్దకా’’తి.
Pañcannaṃ jīvitaṃ dehi, bhātaraṃ muñca luddakā’’ti.
సో తస్స ధమ్మకథం సుత్వా పసన్నచిత్తో ‘‘మా భాయి సామీ’’తి వత్వా అనన్తరం గాథమాహ –
So tassa dhammakathaṃ sutvā pasannacitto ‘‘mā bhāyi sāmī’’ti vatvā anantaraṃ gāthamāha –
౧౧౭.
117.
‘‘సో వో అహం పమోక్ఖామి, మాతాపేత్తిభరం మిగం;
‘‘So vo ahaṃ pamokkhāmi, mātāpettibharaṃ migaṃ;
నన్దన్తు మాతాపితరో, ముత్తం దిస్వా మహామిగ’’న్తి.
Nandantu mātāpitaro, muttaṃ disvā mahāmiga’’nti.
తత్థ వోతి నిపాతమత్తం. ముత్తన్తి బన్ధనా ముత్తం పస్సిత్వా.
Tattha voti nipātamattaṃ. Muttanti bandhanā muttaṃ passitvā.
ఏవఞ్చ పన వత్వా చిన్తేసి ‘‘రఞ్ఞా దిన్నయసో మయ్హం కిం కరిస్సతి, సచాహం ఇమం మిగరాజానం వధిస్సామి, అయం వా మే పథవీ భిజ్జిత్వా వివరం దస్సతి, అసని వా మే మత్థకే పతిస్సతి, విస్సజ్జేస్సామి న’’న్తి. సో మహాసత్తం ఉపసఙ్కమిత్వా యట్ఠిం పాతేత్వా చమ్మయోత్తం ఛిన్దిత్వా మిగరాజానం ఆలిఙ్గిత్వా ఉదకపరియన్తే నిపజ్జాపేత్వా ముదుచిత్తేన సణికం పాసా మోచేత్వా న్హారూహి న్హారుం, మంసేన మంసం, చమ్మేన చమ్మం సమోధానేత్వా ఉదకేన లోహితం ధోవిత్వా మేత్తచిత్తేన పునప్పునం పరిమజ్జి. తస్స మేత్తానుభావేనేవ మహాసత్తస్స పారమితానుభావేన చ సబ్బాని న్హారుమంసచమ్మాని సన్ధీయింసు, పాదో సఞ్ఛన్నఛవి సఞ్ఛన్నలోమో అహోసి, అసుకట్ఠానే బద్ధో అహోసీతిపి న పఞ్ఞాయి. మహాసత్తో సుఖప్పత్తో హుత్వా అట్ఠాసి. తం దిస్వా చిత్తమిగో సోమనస్సజాతో లుద్దస్స అనుమోదనం కరోన్తో గాథమాహ –
Evañca pana vatvā cintesi ‘‘raññā dinnayaso mayhaṃ kiṃ karissati, sacāhaṃ imaṃ migarājānaṃ vadhissāmi, ayaṃ vā me pathavī bhijjitvā vivaraṃ dassati, asani vā me matthake patissati, vissajjessāmi na’’nti. So mahāsattaṃ upasaṅkamitvā yaṭṭhiṃ pātetvā cammayottaṃ chinditvā migarājānaṃ āliṅgitvā udakapariyante nipajjāpetvā muducittena saṇikaṃ pāsā mocetvā nhārūhi nhāruṃ, maṃsena maṃsaṃ, cammena cammaṃ samodhānetvā udakena lohitaṃ dhovitvā mettacittena punappunaṃ parimajji. Tassa mettānubhāveneva mahāsattassa pāramitānubhāvena ca sabbāni nhārumaṃsacammāni sandhīyiṃsu, pādo sañchannachavi sañchannalomo ahosi, asukaṭṭhāne baddho ahosītipi na paññāyi. Mahāsatto sukhappatto hutvā aṭṭhāsi. Taṃ disvā cittamigo somanassajāto luddassa anumodanaṃ karonto gāthamāha –
౧౧౮.
118.
‘‘ఏవం లుద్దక నన్దస్సు, సహ సబ్బేహి ఞాతిభి;
‘‘Evaṃ luddaka nandassu, saha sabbehi ñātibhi;
యథాహమజ్జ నన్దామి, ముత్తం దిస్వా మహామిగ’’న్తి.
Yathāhamajja nandāmi, muttaṃ disvā mahāmiga’’nti.
అథ మహాసత్తో ‘‘కిం ను ఖో ఏస లుద్దో మం గణ్హన్తో అత్తనో కామేన గణ్హి, ఉదాహు అఞ్ఞస్స ఆణత్తియా’’తి చిన్తేత్వా గహితకారణం పుచ్ఛి. లుద్దపుత్తో ఆహ – ‘‘సామి, న మయ్హం తుమ్హేహి కమ్మం అత్థి, రఞ్ఞో పన అగ్గమహేసీ ఖేమా నామ తుమ్హాకం ధమ్మకథం సోతుకామా, తదత్థాయ రఞ్ఞో ఆణత్తియా త్వం మయా గహితో’’తి. సమ్మ, ఏవం సన్తే మం విస్సజ్జేన్తో అతిదుక్కరం కరోసి, ఏహి మం నేత్వా రఞ్ఞో దస్సేహి, దేవియా ధమ్మం కథేస్సామీతి. సామి, రాజానో నామ కక్ఖళా, కో జానాతి, కిం భవిస్సతి, మయ్హం రఞ్ఞా దిన్నయసేన కమ్మం నత్థి, గచ్ఛ త్వం యథాసుఖన్తి. పున మహాసత్తో ‘‘ఇమినా మం విస్సజ్జేన్తేన అతిదుక్కరం కతం, యసపటిలాభస్స ఉపాయమస్స కరిస్సామీ’’తి చిన్తేత్వా ‘‘సమ్మ, పిట్ఠిం తావ మే హత్థేన పరిమజ్జా’’తి ఆహ. ‘‘సో పరిమజ్జి, హత్థో సువణ్ణవణ్ణేహి లోమేహి పూరి’’. ‘‘సామి, ఇమేహి లోమేహి కిం కారోమీ’’తి. ‘‘సమ్మ, ఇమాని హరిత్వా రఞ్ఞో చ దేవియా చ దస్సేత్వా ‘ఇమాని తస్స సువణ్ణవణ్ణమిగస్స లోమానీ’తి వత్వా మమ ఠానే ఠత్వా ఇమాహి గాథాహి దేవియా ధమ్మం దేసేహి, తం సుత్వాయేవ చస్సా దోహళో పటిప్పస్సమ్భిస్సతీ’’తి . ‘‘ధమ్మం చర మహారాజా’’తి దస ధమ్మచరియగాథా ఉగ్గణ్హాపేత్వా పఞ్చ సీలాని దత్వా అప్పమాదేన ఓవదిత్వా ఉయ్యోజేసి. లుద్దపుత్తో మహాసత్తం ఆచరియట్ఠానే ఠపేత్వా తిక్ఖత్తుం పదక్ఖిణం కత్వా చతూసు ఠానేసు వన్దిత్వా లోమాని పదుమినిపత్తేన గహేత్వా పక్కామి. తేపి తయో జనా థోకం అనుగన్త్వా ముఖేన గోచరఞ్చ పానీయఞ్చ గహేత్వా మాతాపితూనం సన్తికం గమింసు. మాతాపితరో ‘‘తాత రోహణ, త్వం కిర పాసే బద్ధో కథం ముత్తోసీ’’తి పుచ్ఛన్తా గాథమాహంసు –
Atha mahāsatto ‘‘kiṃ nu kho esa luddo maṃ gaṇhanto attano kāmena gaṇhi, udāhu aññassa āṇattiyā’’ti cintetvā gahitakāraṇaṃ pucchi. Luddaputto āha – ‘‘sāmi, na mayhaṃ tumhehi kammaṃ atthi, rañño pana aggamahesī khemā nāma tumhākaṃ dhammakathaṃ sotukāmā, tadatthāya rañño āṇattiyā tvaṃ mayā gahito’’ti. Samma, evaṃ sante maṃ vissajjento atidukkaraṃ karosi, ehi maṃ netvā rañño dassehi, deviyā dhammaṃ kathessāmīti. Sāmi, rājāno nāma kakkhaḷā, ko jānāti, kiṃ bhavissati, mayhaṃ raññā dinnayasena kammaṃ natthi, gaccha tvaṃ yathāsukhanti. Puna mahāsatto ‘‘iminā maṃ vissajjentena atidukkaraṃ kataṃ, yasapaṭilābhassa upāyamassa karissāmī’’ti cintetvā ‘‘samma, piṭṭhiṃ tāva me hatthena parimajjā’’ti āha. ‘‘So parimajji, hattho suvaṇṇavaṇṇehi lomehi pūri’’. ‘‘Sāmi, imehi lomehi kiṃ kāromī’’ti. ‘‘Samma, imāni haritvā rañño ca deviyā ca dassetvā ‘imāni tassa suvaṇṇavaṇṇamigassa lomānī’ti vatvā mama ṭhāne ṭhatvā imāhi gāthāhi deviyā dhammaṃ desehi, taṃ sutvāyeva cassā dohaḷo paṭippassambhissatī’’ti . ‘‘Dhammaṃ cara mahārājā’’ti dasa dhammacariyagāthā uggaṇhāpetvā pañca sīlāni datvā appamādena ovaditvā uyyojesi. Luddaputto mahāsattaṃ ācariyaṭṭhāne ṭhapetvā tikkhattuṃ padakkhiṇaṃ katvā catūsu ṭhānesu vanditvā lomāni paduminipattena gahetvā pakkāmi. Tepi tayo janā thokaṃ anugantvā mukhena gocarañca pānīyañca gahetvā mātāpitūnaṃ santikaṃ gamiṃsu. Mātāpitaro ‘‘tāta rohaṇa, tvaṃ kira pāse baddho kathaṃ muttosī’’ti pucchantā gāthamāhaṃsu –
౧౧౯.
119.
‘‘కథం త్వం పమోక్ఖో ఆసి, ఉపనీతస్మి జీవితే;
‘‘Kathaṃ tvaṃ pamokkho āsi, upanītasmi jīvite;
కథం పుత్త అమోచేసి, కూటపాసమ్హ లుద్దకో’’తి.
Kathaṃ putta amocesi, kūṭapāsamha luddako’’ti.
తత్థ ఉపనీతస్మీతి తవ జీవితే మరణసన్తికం ఉపనీతే కథం పమోక్ఖో ఆసి.
Tattha upanītasmīti tava jīvite maraṇasantikaṃ upanīte kathaṃ pamokkho āsi.
తం సుత్వా బోధిసత్తో తిస్సో గాథా అభాసి –
Taṃ sutvā bodhisatto tisso gāthā abhāsi –
౧౨౦.
120.
‘‘భణం కణ్ణసుఖం వాచం, హదయఙ్గం హదయస్సితం;
‘‘Bhaṇaṃ kaṇṇasukhaṃ vācaṃ, hadayaṅgaṃ hadayassitaṃ;
సుభాసితాహి వాచాహి, చిత్తకో మం అమోచయి.
Subhāsitāhi vācāhi, cittako maṃ amocayi.
౧౨౧.
121.
‘‘భణం కణ్ణసుఖం వాచం, హదయఙ్గం హదయస్సితం;
‘‘Bhaṇaṃ kaṇṇasukhaṃ vācaṃ, hadayaṅgaṃ hadayassitaṃ;
సుభాసితాహి వాచాహి, సుతనా మం అమోచయి.
Subhāsitāhi vācāhi, sutanā maṃ amocayi.
౧౨౨.
122.
‘‘సుత్వా కణ్ణసుఖం వాచం, హదయఙ్గం హదయస్సితం;
‘‘Sutvā kaṇṇasukhaṃ vācaṃ, hadayaṅgaṃ hadayassitaṃ;
సుభాసితాని సుత్వాన, లుద్దకో మం అమోచయీ’’తి.
Subhāsitāni sutvāna, luddako maṃ amocayī’’ti.
తత్థ భణన్తి భణన్తో. హదయఙ్గన్తి హదయఙ్గమం. దుతియగాథాయ భణన్తి భణమానా. సుత్వాతి సో ఇమేసం ఉభిన్నం వాచం సుత్వా.
Tattha bhaṇanti bhaṇanto. Hadayaṅganti hadayaṅgamaṃ. Dutiyagāthāya bhaṇanti bhaṇamānā. Sutvāti so imesaṃ ubhinnaṃ vācaṃ sutvā.
అథస్స మాతాపితరో అనుమోదన్తా ఆహంసు –
Athassa mātāpitaro anumodantā āhaṃsu –
౧౨౩.
123.
‘‘ఏవం ఆనన్దితో హోతు, సహ దారేహి లుద్దకో;
‘‘Evaṃ ānandito hotu, saha dārehi luddako;
యథా మయజ్జ నన్దామ, దిస్వా రోహణమాగత’’న్తి.
Yathā mayajja nandāma, disvā rohaṇamāgata’’nti.
లుద్దోపి అరఞ్ఞా నిక్ఖమిత్వా రాజకులం గన్త్వా రాజానం వన్దిత్వా ఏకమన్తం అట్ఠాసి. తం దిస్వా రాజా గాథమాహ –
Luddopi araññā nikkhamitvā rājakulaṃ gantvā rājānaṃ vanditvā ekamantaṃ aṭṭhāsi. Taṃ disvā rājā gāthamāha –
౧౨౪.
124.
‘‘నను త్వం అవచ లుద్ద, ‘మిగచమ్మాని ఆహరిం’;
‘‘Nanu tvaṃ avaca ludda, ‘migacammāni āhariṃ’;
అథ కేన ను వణ్ణేన, మిగచమ్మాని నాహరీ’’తి.
Atha kena nu vaṇṇena, migacammāni nāharī’’ti.
తత్థ మిగచమ్మానీతి మిగం వా చమ్మం వా. ఆహరిన్తి ఆహరిస్సామి. ఇదం వుత్తం హోతి – అమ్భో లుద్ద, నను త్వం ఏవం అవచ ‘‘మిగం ఆనేతుం అసక్కోన్తో చమ్మం ఆహరిస్సామి, తం అసక్కోన్తో లోమానీ’’తి, సో త్వం కేన కారణేన నేవ మిగం, న మిగచమ్మం ఆహరీతి?
Tattha migacammānīti migaṃ vā cammaṃ vā. Āharinti āharissāmi. Idaṃ vuttaṃ hoti – ambho ludda, nanu tvaṃ evaṃ avaca ‘‘migaṃ ānetuṃ asakkonto cammaṃ āharissāmi, taṃ asakkonto lomānī’’ti, so tvaṃ kena kāraṇena neva migaṃ, na migacammaṃ āharīti?
తం సుత్వా లుద్దో గాథమాహ –
Taṃ sutvā luddo gāthamāha –
౧౨౫.
125.
‘‘ఆగమా చేవ హత్థత్థం, కూటపాసఞ్చ సో మిగో;
‘‘Āgamā ceva hatthatthaṃ, kūṭapāsañca so migo;
అబజ్ఝి తం మిగరాజం, తఞ్చ ముత్తా ఉపాసరే.
Abajjhi taṃ migarājaṃ, tañca muttā upāsare.
౧౨౬.
126.
‘‘తస్స మే అహు సంవేగో, అబ్భుతో లోమహంసనో;
‘‘Tassa me ahu saṃvego, abbhuto lomahaṃsano;
ఇమఞ్చాహం మిగం హఞ్ఞే, అజ్జ హిస్సామి జీవిత’’న్తి.
Imañcāhaṃ migaṃ haññe, ajja hissāmi jīvita’’nti.
తత్థ ఆగమాతి మహారాజ, సో మిగో మమ హత్థత్థం హత్థపాసఞ్చేవ మయా ఓడ్డితం కూటపాసఞ్చ ఆగతో, తస్మిఞ్చ కూటపాసే అబజ్ఝి. తఞ్చ ముత్తా ఉపాసరేతి తఞ్చ బద్ధం అపరే ముత్తా అబద్ధావ ద్వే మిగా అస్సాసేన్తా తం నిస్సాయ అట్ఠంసు. అబ్భుతోతి పుబ్బే అభూతపుబ్బో. ఇమఞ్చాహన్తి అథ మే సంవిగ్గస్స ఏతదహోసి ‘‘సచే అహం ఇమం మిగం హనిస్సామి, అజ్జేవ ఇమస్మింయేవ ఠానే జీవితం జహిస్సామీ’’తి.
Tattha āgamāti mahārāja, so migo mama hatthatthaṃ hatthapāsañceva mayā oḍḍitaṃ kūṭapāsañca āgato, tasmiñca kūṭapāse abajjhi. Tañca muttā upāsareti tañca baddhaṃ apare muttā abaddhāva dve migā assāsentā taṃ nissāya aṭṭhaṃsu. Abbhutoti pubbe abhūtapubbo. Imañcāhanti atha me saṃviggassa etadahosi ‘‘sace ahaṃ imaṃ migaṃ hanissāmi, ajjeva imasmiṃyeva ṭhāne jīvitaṃ jahissāmī’’ti.
తం సుత్వా రాజా ఆహ –
Taṃ sutvā rājā āha –
౧౨౭.
127.
‘‘కీదిసా తే మిగా లుద్ద, కీదిసా ధమ్మికా మిగా;
‘‘Kīdisā te migā ludda, kīdisā dhammikā migā;
కథంవణ్ణా కథంసీలా, బాళ్హం ఖో నే పసంససీ’’తి.
Kathaṃvaṇṇā kathaṃsīlā, bāḷhaṃ kho ne pasaṃsasī’’ti.
ఇదం సో రాజా విమ్హయవసేన పునప్పునం పుచ్ఛతి. తం సుత్వా లుద్దో గాథమాహ –
Idaṃ so rājā vimhayavasena punappunaṃ pucchati. Taṃ sutvā luddo gāthamāha –
౧౨౮.
128.
‘‘ఓదాతసిఙ్గా సుచివాలా, జాతరూపతచూపమా;
‘‘Odātasiṅgā sucivālā, jātarūpatacūpamā;
పాదా లోహితకా తేసం, అఞ్జితక్ఖా మనోరమా’’తి.
Pādā lohitakā tesaṃ, añjitakkhā manoramā’’ti.
తత్థ ఓదాతసిఙ్గాతి రజతదామసదిససిఙ్గా. సుచివాలాతి చామరివాలసదిసేన సుచినా వాలేన సమన్నాగతా. లోహితకాతి రత్తనఖా పవాళసదిసా. పాదాతి ఖురపరియన్తా. అఞ్జితక్ఖాతి అఞ్జితేహి వియ విసుద్ధపఞ్చపసాదేహి అక్ఖీహి సమన్నాగతా.
Tattha odātasiṅgāti rajatadāmasadisasiṅgā. Sucivālāti cāmarivālasadisena sucinā vālena samannāgatā. Lohitakāti rattanakhā pavāḷasadisā. Pādāti khurapariyantā. Añjitakkhāti añjitehi viya visuddhapañcapasādehi akkhīhi samannāgatā.
ఇతి సో కథేన్తోవ మహాసత్తస్స సువణ్ణవణ్ణాని లోమాని రఞ్ఞో హత్థే ఠపేత్వా తేసం మిగానం సరీరవణ్ణం పకాసేన్తో గాథమాహ –
Iti so kathentova mahāsattassa suvaṇṇavaṇṇāni lomāni rañño hatthe ṭhapetvā tesaṃ migānaṃ sarīravaṇṇaṃ pakāsento gāthamāha –
౧౨౯.
129.
‘‘ఏదిసా తే మిగా దేవ, ఏదిసా ధమ్మికా మిగా;
‘‘Edisā te migā deva, edisā dhammikā migā;
మాతాపేత్తిభరా దేవ, న తే సో అభిహారితు’’న్తి.
Mātāpettibharā deva, na te so abhihāritu’’nti.
తత్థ మాతాపేత్తిభరాతి జిణ్ణే అన్ధే మాతాపితరో పోసేన్తి, ఏతాదిసా నేసం ధమ్మికతా. న తే సో అభిహారితున్తి సో మిగరాజా న సక్కా కేనచి తవ పణ్ణాకారత్థాయ అభిహరితున్తి అత్థో. ‘‘అభిహారయి’’న్తిపి పాఠో, సో అహం తం తే పణ్ణాకారత్థాయ నాభిహారయిం న ఆహరిన్తి అత్థో.
Tattha mātāpettibharāti jiṇṇe andhe mātāpitaro posenti, etādisā nesaṃ dhammikatā. Na te so abhihāritunti so migarājā na sakkā kenaci tava paṇṇākāratthāya abhiharitunti attho. ‘‘Abhihārayi’’ntipi pāṭho, so ahaṃ taṃ te paṇṇākāratthāya nābhihārayiṃ na āharinti attho.
ఇతి సో మహాసత్తస్స చ చిత్తమిగస్స చ సుతనాయ మిగపోతికాయ చ గుణం కథేత్వా ‘‘మహారాజ, అహం తేన మిగరఞ్ఞా ‘అత్తనో లోమాని దస్సేత్వా మమ ఠానే ఠత్వా దసహి రాజధమ్మచరియగాథాహి దేవియా ధమ్మం కథేయ్యాసీ’తి ఉగ్గణ్హాపితో ఆణత్తో’’తి ఆహ. తం సుత్వా రాజా నం న్హాపేత్వా అహతవత్థాని నివాసేత్వా సత్తరతనఖచితే పల్లఙ్కే నిసీదాపేత్వా సయం దేవియా సద్ధిం నీచాసనే ఏకమన్తం నిసీదిత్వా తం అఞ్జలిం పగ్గయ్హ యాచతి. సో ధమ్మం దేసేన్తో ఆహ –
Iti so mahāsattassa ca cittamigassa ca sutanāya migapotikāya ca guṇaṃ kathetvā ‘‘mahārāja, ahaṃ tena migaraññā ‘attano lomāni dassetvā mama ṭhāne ṭhatvā dasahi rājadhammacariyagāthāhi deviyā dhammaṃ katheyyāsī’ti uggaṇhāpito āṇatto’’ti āha. Taṃ sutvā rājā naṃ nhāpetvā ahatavatthāni nivāsetvā sattaratanakhacite pallaṅke nisīdāpetvā sayaṃ deviyā saddhiṃ nīcāsane ekamantaṃ nisīditvā taṃ añjaliṃ paggayha yācati. So dhammaṃ desento āha –
‘‘ధమ్మం చర మహారాజ, మాతాపితూసు ఖత్తియ;
‘‘Dhammaṃ cara mahārāja, mātāpitūsu khattiya;
ఇధ ధమ్మం చరిత్వాన, రాజ సగ్గం గమిస్ససి.
Idha dhammaṃ caritvāna, rāja saggaṃ gamissasi.
‘‘ధమ్మం చర మహారాజ, పుత్తదారేసు ఖత్తియ;
‘‘Dhammaṃ cara mahārāja, puttadāresu khattiya;
ఇధ ధమ్మం చరిత్వాన, రాజ సగ్గం గమిస్ససి.
Idha dhammaṃ caritvāna, rāja saggaṃ gamissasi.
‘‘ధమ్మం చర మహారాజ, మిత్తామచ్చేసు ఖత్తియ;
‘‘Dhammaṃ cara mahārāja, mittāmaccesu khattiya;
ఇధ ధమ్మం చరిత్వాన, రాజ సగ్గం గమిస్ససి.
Idha dhammaṃ caritvāna, rāja saggaṃ gamissasi.
‘‘ధమ్మం చర మహారాజ, వాహనేసు బలేసు చ;
‘‘Dhammaṃ cara mahārāja, vāhanesu balesu ca;
ఇధ ధమ్మం చరిత్వాన, రాజ సగ్గం గమిస్ససి.
Idha dhammaṃ caritvāna, rāja saggaṃ gamissasi.
‘‘ధమ్మం చర మహారాజ, గామేసు నిగమేసు చ;
‘‘Dhammaṃ cara mahārāja, gāmesu nigamesu ca;
ఇధ ధమ్మం చరిత్వాన, రాజ సగ్గం గమిస్ససి.
Idha dhammaṃ caritvāna, rāja saggaṃ gamissasi.
‘‘ధమ్మం చర మహారాజ, రట్ఠేసు జనపదేసు చ;
‘‘Dhammaṃ cara mahārāja, raṭṭhesu janapadesu ca;
ఇధ ధమ్మం చరిత్వాన, రాజ సగ్గం గమిస్ససి.
Idha dhammaṃ caritvāna, rāja saggaṃ gamissasi.
‘‘ధమ్మం చర మహారాజ, సమణబ్రాహ్మణేసు చ;
‘‘Dhammaṃ cara mahārāja, samaṇabrāhmaṇesu ca;
ఇధ ధమ్మం చరిత్వాన, రాజ సగ్గం గమిస్ససి.
Idha dhammaṃ caritvāna, rāja saggaṃ gamissasi.
‘‘ధమ్మం చర మహారాజ, మిగపక్ఖీసు ఖత్తియ;
‘‘Dhammaṃ cara mahārāja, migapakkhīsu khattiya;
ఇధ ధమ్మం చరిత్వాన, రాజ సగ్గం గమిస్ససి.
Idha dhammaṃ caritvāna, rāja saggaṃ gamissasi.
‘‘ధమ్మం చర మహారాజ, ధమ్మో చిణ్ణో సుఖావహో;
‘‘Dhammaṃ cara mahārāja, dhammo ciṇṇo sukhāvaho;
ఇధ ధమ్మం చరిత్వాన, రాజ సగ్గం గమిస్ససి.
Idha dhammaṃ caritvāna, rāja saggaṃ gamissasi.
‘‘ధమ్మం చర మహారాజ, సఇన్దా దేవా సబ్రహ్మకా;
‘‘Dhammaṃ cara mahārāja, saindā devā sabrahmakā;
సుచిణ్ణేన దివం పత్తా, మా ధమ్మం రాజ పామదో’’తి. (జా॰ ౨.౧౮.౧౧౪-౧౨౩);
Suciṇṇena divaṃ pattā, mā dhammaṃ rāja pāmado’’ti. (jā. 2.18.114-123);
ఇతి నేసాదపుత్తో మహాసత్తేన దేసితనియామేన ఆకాసగఙ్గం ఓతారేన్తో వియ బుద్ధలీలాయ ధమ్మం దేసేసి. మహాజనో సాధుకారసహస్సాని పవత్తేసి. ధమ్మకథం సుత్వాయేవ దేవియా దోహళో పటిప్పస్సమ్భి. రాజా తుస్సిత్వా లుద్దపుత్తం మహన్తేన యసేన సన్తప్పేన్తో తిస్సో గాథా అభాసి –
Iti nesādaputto mahāsattena desitaniyāmena ākāsagaṅgaṃ otārento viya buddhalīlāya dhammaṃ desesi. Mahājano sādhukārasahassāni pavattesi. Dhammakathaṃ sutvāyeva deviyā dohaḷo paṭippassambhi. Rājā tussitvā luddaputtaṃ mahantena yasena santappento tisso gāthā abhāsi –
౧౩౦.
130.
‘‘దమ్మి నిక్ఖసతం లుద్ద, థూలఞ్చ మణికుణ్డలం;
‘‘Dammi nikkhasataṃ ludda, thūlañca maṇikuṇḍalaṃ;
చతుస్సదఞ్చ పల్లఙ్కం, ఉమాపుప్ఫసరిన్నిభం.
Catussadañca pallaṅkaṃ, umāpupphasarinnibhaṃ.
౧౩౧.
131.
‘‘ద్వే చ సాదిసియో భరియా, ఉసభఞ్చ గవం సతం;
‘‘Dve ca sādisiyo bhariyā, usabhañca gavaṃ sataṃ;
ధమ్మేన రజ్జం కారేస్సం, బహుకారో మేసి లుద్దక.
Dhammena rajjaṃ kāressaṃ, bahukāro mesi luddaka.
౧౩౨.
132.
‘‘కసివాణిజ్జా ఇణదానం, ఉచ్ఛాచరియా చ లుద్దక;
‘‘Kasivāṇijjā iṇadānaṃ, ucchācariyā ca luddaka;
ఏతేన దారం పోసేహి, మా పాపం అకరీ పునా’’తి.
Etena dāraṃ posehi, mā pāpaṃ akarī punā’’ti.
తత్థ థూలన్తి మహగ్ఘం మణికుణ్డలపసాధనఞ్చ తే దమ్మి. చతుస్సదన్తి చతురుస్సదం, చతుఉస్సీసకన్తి అత్థో. ఉమాపుప్ఫసరిన్నిభన్తి నీలపచ్చత్థరణత్తా ఉమాపుప్ఫసదిసాయ నిభాయ ఓభాసేన సమన్నాగతం, కాళవణ్ణదారుసారమయం వా. సాదిసియోతి అఞ్ఞమఞ్ఞం రూపేన చ భోగేన చ సదిసా. ఉసభఞ్చ గవం సతన్తి ఉసభం జేట్ఠకం కత్వా గవం సతఞ్చ తే దమ్మి. కారేస్సన్తి దస రాజధమ్మే అకోపేన్తో ధమ్మేనేవ రజ్జం కారేస్సామి. బహుకారో మేసీతి సువణ్ణవణ్ణస్స మిగరఞ్ఞో ఠానే ఠత్వా ధమ్మస్స దేసితత్తా త్వం మమ బహుపకారో, మిగరాజేన వుత్తనియామేనేవ తే అహం పఞ్చసు సీలేసు పతిట్ఠాపితో. కసివాణిజ్జాతి సమ్మ లుద్దక, అహమ్పి మిగరాజానం అదిస్వా తస్స వచనమేవ సుత్వా పఞ్చసు సీలేసు పతిట్ఠితో, త్వమ్పి ఇతో పట్ఠాయ సీలవా హోహి, యాని తాని కసివాణిజ్జాని ఇణదానం ఉఞ్ఛాచరియాతి ఆజీవముఖాని, ఏతేనేవ సమ్మాఆజీవేన తవ పుత్తదారం పోసేహి, మా పున పాపం కరీతి.
Tattha thūlanti mahagghaṃ maṇikuṇḍalapasādhanañca te dammi. Catussadanti caturussadaṃ, catuussīsakanti attho. Umāpupphasarinnibhanti nīlapaccattharaṇattā umāpupphasadisāya nibhāya obhāsena samannāgataṃ, kāḷavaṇṇadārusāramayaṃ vā. Sādisiyoti aññamaññaṃ rūpena ca bhogena ca sadisā. Usabhañca gavaṃ satanti usabhaṃ jeṭṭhakaṃ katvā gavaṃ satañca te dammi. Kāressanti dasa rājadhamme akopento dhammeneva rajjaṃ kāressāmi. Bahukāro mesīti suvaṇṇavaṇṇassa migarañño ṭhāne ṭhatvā dhammassa desitattā tvaṃ mama bahupakāro, migarājena vuttaniyāmeneva te ahaṃ pañcasu sīlesu patiṭṭhāpito. Kasivāṇijjāti samma luddaka, ahampi migarājānaṃ adisvā tassa vacanameva sutvā pañcasu sīlesu patiṭṭhito, tvampi ito paṭṭhāya sīlavā hohi, yāni tāni kasivāṇijjāni iṇadānaṃ uñchācariyāti ājīvamukhāni, eteneva sammāājīvena tava puttadāraṃ posehi, mā puna pāpaṃ karīti.
సో రఞ్ఞో కథం సుత్వా ‘‘న మే ఘరావాసేనత్థో, పబ్బజ్జం మే అనుజానాథ దేవా’’తి అనుజానాపేత్వా రఞ్ఞా దిన్నధనం పుత్తదారస్స దత్వా హిమవన్తం పవిసిత్వా ఇసిపబ్బజ్జం పబ్బజిత్వా అట్ఠ సమాపత్తియో నిబ్బత్తేత్వా బ్రహ్మలోకపరాయణో అహోసి. రాజాపి మహాసత్తస్స ఓవాదే ఠత్వా సగ్గపురం పూరేసి, తస్స ఓవాదో వస్ససహస్సం పవత్తి.
So rañño kathaṃ sutvā ‘‘na me gharāvāsenattho, pabbajjaṃ me anujānātha devā’’ti anujānāpetvā raññā dinnadhanaṃ puttadārassa datvā himavantaṃ pavisitvā isipabbajjaṃ pabbajitvā aṭṭha samāpattiyo nibbattetvā brahmalokaparāyaṇo ahosi. Rājāpi mahāsattassa ovāde ṭhatvā saggapuraṃ pūresi, tassa ovādo vassasahassaṃ pavatti.
సత్థా ఇమం ధమ్మదేసనం ఆహరిత్వా ‘‘ఏవం భిక్ఖవే పుబ్బేపి మమత్థాయ ఆనన్దేన జీవితం పరిచ్చత్తమేవా’’తి వత్వా జాతకం సమోధానేసి – ‘‘తదా లుద్దో ఛన్నో అహోసి, రాజా సారిపుత్తో, దేవీ ఖేమా భిక్ఖునీ, మాతాపితరో మహారాజకులాని, సుతనా ఉప్పలవణ్ణా, చిత్తమిగో ఆనన్దో, అసీతి మిగసహస్సాని సాకియగణో, రోహణో మిగరాజా పన అహమేవ అహోసి’’న్తి.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā ‘‘evaṃ bhikkhave pubbepi mamatthāya ānandena jīvitaṃ pariccattamevā’’ti vatvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā luddo channo ahosi, rājā sāriputto, devī khemā bhikkhunī, mātāpitaro mahārājakulāni, sutanā uppalavaṇṇā, cittamigo ānando, asīti migasahassāni sākiyagaṇo, rohaṇo migarājā pana ahameva ahosi’’nti.
రోహణమిగజాతకవణ్ణనా పఞ్చమా.
Rohaṇamigajātakavaṇṇanā pañcamā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / ఖుద్దకనికాయ • Khuddakanikāya / జాతకపాళి • Jātakapāḷi / ౫౦౧. రోహణమిగజాతకం • 501. Rohaṇamigajātakaṃ