Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ဇာတက-အဋ္ဌကထာ • Jātaka-aṭṭhakathā

[၅၀၁] ၅. ရောဟဏမိဂဇာတကဝဏ္ဏနာ

[501] 5. Rohaṇamigajātakavaṇṇanā

ဧတေ ယူထာ ပတိယန္တီတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဝေဠုဝနေ ဝိဟရန္တော အာယသ္မတော အာနန္ဒသ္သ ဇီဝိတပရိစ္စာဂံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ သော ပနသ္သ ဇီဝိတပရိစ္စာဂော အသီတိနိပာတေ စူဠဟံသဇာတကေ (ဇာ. ၂.၂၁.၁ အာဒယော) ဓနပာလဒမနေ အာဝိ ဘဝိသ္သတိ။ ဧဝံ တေနာယသ္မတာ သတ္ထု အတ္ထာယ ဇီဝိတေ ပရိစ္စတ္တေ ဓမ္မသဘာယံ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ ‘‘အာဝုသော, အာယသ္မာ အာနန္ဒော သေက္ခပဋိသမ္ဘိဒပ္ပတ္တော ဟုတ္ဝာ ဒသဗလသ္သတ္ထာယ ဇီဝိတံ ပရိစ္စဇီ’’တိ။ သတ္ထာ အာဂန္တ္ဝာ ‘‘ကာယ နုတ္ထ, ဘိက္ခဝေ, ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတ္ဝာ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒာနေဝ, ပုဗ္ဗေပေသ မမတ္ထာယ ဇီဝိတံ ပရိစ္စဇိယေဝာ’’တိ ဝတ္ဝာ အတီတံ အာဟရိ။

Eteyūthā patiyantīti idaṃ satthā veḷuvane viharanto āyasmato ānandassa jīvitapariccāgaṃ ārabbha kathesi. So panassa jīvitapariccāgo asītinipāte cūḷahaṃsajātake (jā. 2.21.1 ādayo) dhanapāladamane āvi bhavissati. Evaṃ tenāyasmatā satthu atthāya jīvite pariccatte dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ ‘‘āvuso, āyasmā ānando sekkhapaṭisambhidappatto hutvā dasabalassatthāya jīvitaṃ pariccajī’’ti. Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, idāneva, pubbepesa mamatthāya jīvitaṃ pariccajiyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.

အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗ္ရဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ခေမာ နာမသ္သ အဂ္ဂမဟေသီ အဟောသိ။ တဒာ ဗောဓိသတ္တော ဟိမဝန္တပဒေသေ မိဂယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တိတ္ဝာ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏော အဟောသိ သောဘဂ္ဂပ္ပတ္တော။ ကနိဋ္ဌောပိသ္သ စိတ္တမိဂော နာမ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏောဝ အဟောသိ, ကနိဋ္ဌဘဂိနီပိသ္သ သုတနာ နာမ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏာဝ အဟောသိ။ မဟာသတ္တော ပန ရောဟဏော နာမ မိဂရာဇာ အဟောသိ။ သော ဟိမဝန္တေ ဒ္ဝေ ပဗ္ဗတရာဇိယော အတိက္ကမိတ္ဝာ တတိယာယ အန္တရေ ရောဟဏံ နာမ သရံ နိသ္သာယ အသီတိမိဂသဟသ္သပရိဝာရော ဝာသံ ကပ္ပေသိ။ သော အန္ဓေ ဇိဏ္ဏေ မာတာပိတရော ပောသေသိ။ အထေကော ဗာရာဏသိတော အဝိဒူရေ နေသာဒဂာမဝာသီ နေသာဒပုတ္တော ဟိမဝန္တံ ပဝိဋ္ဌော မဟာသတ္တံ ဒိသ္ဝာ အတ္တနော ဂာမံ အာဂန္တ္ဝာ အပရဘာဂေ ကာလံ ကရောန္တော ပုတ္တသ္သာရောစေသိ ‘‘တာတ, အမ္ဟာကံ ကမ္မဘူမိယံ အသုကသ္မိံ နာမ ဌာနေ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏော မိဂော ဝသတိ, သစေ ရာဇာ ပုစ္ဆေယ္ယ, ကထေယ္ယာသီ’’တိ။

Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente khemā nāmassa aggamahesī ahosi. Tadā bodhisatto himavantapadese migayoniyaṃ nibbattitvā suvaṇṇavaṇṇo ahosi sobhaggappatto. Kaniṭṭhopissa cittamigo nāma suvaṇṇavaṇṇova ahosi, kaniṭṭhabhaginīpissa sutanā nāma suvaṇṇavaṇṇāva ahosi. Mahāsatto pana rohaṇo nāma migarājā ahosi. So himavante dve pabbatarājiyo atikkamitvā tatiyāya antare rohaṇaṃ nāma saraṃ nissāya asītimigasahassaparivāro vāsaṃ kappesi. So andhe jiṇṇe mātāpitaro posesi. Atheko bārāṇasito avidūre nesādagāmavāsī nesādaputto himavantaṃ paviṭṭho mahāsattaṃ disvā attano gāmaṃ āgantvā aparabhāge kālaṃ karonto puttassārocesi ‘‘tāta, amhākaṃ kammabhūmiyaṃ asukasmiṃ nāma ṭhāne suvaṇṇavaṇṇo migo vasati, sace rājā puccheyya, katheyyāsī’’ti.

အထေကဒိဝသံ ခေမာ ဒေဝီ ပစ္စူသကာလေ သုပိနံ အဒ္ဒသ။ ဧဝရူပော သုပိနော အဟောသိ – သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏော မိဂော အာဂန္တ္ဝာ ကဉ္စနပီဌေ နိသီဒိတ္ဝာ သုဝဏ္ဏကိင္ကိဏိကံ အာကောဋေန္တော ဝိယ မဓုရသ္သရေန ဒေဝိယာ ဓမ္မံ ဒေသေတိ, သာ သာဓုကာရံ ဒတ္ဝာ ဓမ္မံ သုဏာတိ။ မိဂော ဓမ္မကထာယ အနိဋ္ဌိတာယ ဧဝ ဥဋ္ဌာယ ဂစ္ဆတိ, သာ ‘‘မိဂံ ဂဏ္ဟထ ဂဏ္ဟထာ’’တိ ဝဒန္တီယေဝ ပဗုဇ္ဈိ။ ပရိစာရိကာယော တသ္သာ သဒ္ဒံ သုတ္ဝာ ‘‘ပိဟိတဒ္ဝာရဝာတပာနံ ဂေဟံ ဝာတသ္သပိ ဩကာသော နတ္ထိ, အယ္ယာ, ဣမာယ ဝေလာယ မိဂံ ဂဏ္ဟာပေတီ’’တိ အဝဟသိံသု။ သာ တသ္မိံ ခဏေ ‘‘သုပိနော အယ’’န္တိ ဉတ္ဝာ စိန္တေသိ ‘‘သုပိနောတိ ဝုတ္တေ ရာဇာ အနာဒရော ဘဝိသ္သတိ, ‘ဒောဟဠော ဥပ္ပန္နော’တိ ဝုတ္တေ ပန အာဒရေန ပရိယေသိသ္သတိ, သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏသ္သ မိဂသ္သ ဓမ္မကထံ သုဏိသ္သာမီ’’တိ။ သာ ဂိလာနာလယံ ကတ္ဝာ နိပဇ္ဇိ။ ရာဇာ အာဂန္တ္ဝာ ‘‘ဘဒ္ဒေ, ကိံ တေ အဖာသုက’’န္တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘ဒေဝ, အညံ နတ္ထိ, ဒောဟဠော ပန မေ ဥပ္ပန္နော’’တိ။ ‘‘ကိံ ဣစ္ဆသိ ဒေဝီ’’တိ? ‘‘သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏသ္သ ဓမ္မိကမိဂသ္သ ဓမ္မံ သောတုကာမာ ဒေဝာ’’တိ။ ‘‘ဘဒ္ဒေ, ယံ နတ္ထိ, တတ္ထ တေ ဒောဟဠော ဥပ္ပန္နော, သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏော နာမ မိဂောယေဝ နတ္ထီ’’တိ။ သော ‘‘သစေ န လဘာမိ, ဣဓေဝ မေ မရဏ’’န္တိ ရညော ပိဋ္ဌိံ ဒတ္ဝာ နိပဇ္ဇိ။

Athekadivasaṃ khemā devī paccūsakāle supinaṃ addasa. Evarūpo supino ahosi – suvaṇṇavaṇṇo migo āgantvā kañcanapīṭhe nisīditvā suvaṇṇakiṅkiṇikaṃ ākoṭento viya madhurassarena deviyā dhammaṃ deseti, sā sādhukāraṃ datvā dhammaṃ suṇāti. Migo dhammakathāya aniṭṭhitāya eva uṭṭhāya gacchati, sā ‘‘migaṃ gaṇhatha gaṇhathā’’ti vadantīyeva pabujjhi. Paricārikāyo tassā saddaṃ sutvā ‘‘pihitadvāravātapānaṃ gehaṃ vātassapi okāso natthi, ayyā, imāya velāya migaṃ gaṇhāpetī’’ti avahasiṃsu. Sā tasmiṃ khaṇe ‘‘supino aya’’nti ñatvā cintesi ‘‘supinoti vutte rājā anādaro bhavissati, ‘dohaḷo uppanno’ti vutte pana ādarena pariyesissati, suvaṇṇavaṇṇassa migassa dhammakathaṃ suṇissāmī’’ti. Sā gilānālayaṃ katvā nipajji. Rājā āgantvā ‘‘bhadde, kiṃ te aphāsuka’’nti pucchi. ‘‘Deva, aññaṃ natthi, dohaḷo pana me uppanno’’ti. ‘‘Kiṃ icchasi devī’’ti? ‘‘Suvaṇṇavaṇṇassa dhammikamigassa dhammaṃ sotukāmā devā’’ti. ‘‘Bhadde, yaṃ natthi, tattha te dohaḷo uppanno, suvaṇṇavaṇṇo nāma migoyeva natthī’’ti. So ‘‘sace na labhāmi, idheva me maraṇa’’nti rañño piṭṭhiṃ datvā nipajji.

ရာဇာ ‘‘သစေ အတ္ထိ, လဘိသ္သသီ’’တိ ပရိသမဇ္ဈေ နိသီဒိတ္ဝာ မောရဇာတကေ (ဇာ. ၁.၂.၁၇ အာဒယော) ဝုတ္တနယေနေဝ အမစ္စေ စ ဗ္ရာဟ္မဏေ စ ပုစ္ဆိတ္ဝာ ‘‘သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏာ မိဂာ နာမ ဟောန္တီ’’တိ သုတ္ဝာ လုဒ္ဒကေ သန္နိပာတေတ္ဝာ ‘‘ဧဝရူပော မိဂော ကေန ဒိဋ္ဌော, ကေန သုတော’’တိ ပုစ္ဆိတ္ဝာ တေန နေသာဒပုတ္တေန ပိတု သန္တိကာ သုတနိယာမေန ကထိတေ ‘‘သမ္မ, တသ္သ တေ မိဂသ္သ အာနီတကာလေ မဟန္တံ သက္ကာရံ ကရိသ္သာမိ, ဂစ္ဆ အာနေဟိ န’’န္တိ ဝတ္ဝာ ပရိဗ္ဗယံ ဒတ္ဝာ တံ ပေသေသိ။ သောပိ ‘‘သစာဟံ, ဒေဝ, တံ အာနေတုံ န သက္ခိသ္သာမိ, စမ္မမသ္သ အာနေသ္သာမိ, တံ အာနေတုံ အသက္ကောန္တော လောမာနိပိသ္သ အာနေသ္သာမိ, တုမ္ဟေ မာ စိန္တယိတ္ထာ’’တိ ဝတ္ဝာ အတ္တနော နိဝေသနံ ဂန္တ္ဝာ ပုတ္တဒာရသ္သ ပရိဗ္ဗယံ ဒတ္ဝာ တတ္ထ ဂန္တ္ဝာ တံ မိဂရာဇာနံ ဒိသ္ဝာ ‘‘ကသ္မိံ နု ခော ဌာနေ ပာသံ ဩဍ္ဍေတ္ဝာ ဣမံ မိဂရာဇာနံ ဂဏ္ဟိတုံ သက္ခိသ္သာမီ’’တိ ဝီမံသန္တော ပာနီယတိတ္ထေ ဩကာသံ ပသ္သိ။ သော ဒဠ္ဟံ စမ္မယောတ္တံ ဝဋ္ဋေတ္ဝာ မဟာသတ္တသ္သ ပာနီယပိဝနဋ္ဌာနေ ယဋ္ဌိပာသံ ဩဍ္ဍေသိ။

Rājā ‘‘sace atthi, labhissasī’’ti parisamajjhe nisīditvā morajātake (jā. 1.2.17 ādayo) vuttanayeneva amacce ca brāhmaṇe ca pucchitvā ‘‘suvaṇṇavaṇṇā migā nāma hontī’’ti sutvā luddake sannipātetvā ‘‘evarūpo migo kena diṭṭho, kena suto’’ti pucchitvā tena nesādaputtena pitu santikā sutaniyāmena kathite ‘‘samma, tassa te migassa ānītakāle mahantaṃ sakkāraṃ karissāmi, gaccha ānehi na’’nti vatvā paribbayaṃ datvā taṃ pesesi. Sopi ‘‘sacāhaṃ, deva, taṃ ānetuṃ na sakkhissāmi, cammamassa ānessāmi, taṃ ānetuṃ asakkonto lomānipissa ānessāmi, tumhe mā cintayitthā’’ti vatvā attano nivesanaṃ gantvā puttadārassa paribbayaṃ datvā tattha gantvā taṃ migarājānaṃ disvā ‘‘kasmiṃ nu kho ṭhāne pāsaṃ oḍḍetvā imaṃ migarājānaṃ gaṇhituṃ sakkhissāmī’’ti vīmaṃsanto pānīyatitthe okāsaṃ passi. So daḷhaṃ cammayottaṃ vaṭṭetvā mahāsattassa pānīyapivanaṭṭhāne yaṭṭhipāsaṃ oḍḍesi.

ပုနဒိဝသေ မဟာသတ္တော အသီတိယာ မိဂသဟသ္သေဟိ သဒ္ဓိံ ဂောစရံ စရိတ္ဝာ ‘‘ပကတိတိတ္ထေယေဝ ပာနီယံ ပိဝိသ္သာမီ’’တိ တတ္ထ ဂန္တ္ဝာ ဩတရန္တောယေဝ ပာသေ ဗဇ္ဈိ။ သော ‘‘သစာဟံ ဣဒာနေဝ ဗဒ္ဓရဝံ ရဝိသ္သာမိ, ဉာတိဂဏာ ပာနီယံ အပိဝိတ္ဝာဝ ဘီတာ ပလာယိသ္သန္တီ’’တိ စိန္တေတ္ဝာ ယဋ္ဌိယံ အလ္လီယိတ္ဝာ အတ္တနော ဝသေ ဝတ္တေတ္ဝာ ပာနီယံ ပိဝန္တော ဝိယ အဟောသိ။ အထ အသီတိယာ မိဂသဟသ္သာနံ ပာနီယံ ပိဝိတ္ဝာ ဥတ္တရိတ္ဝာ ဌိတကာလေ ‘‘ပာသံ ဆိန္ဒိသ္သာမီ’’တိ တိက္ခတ္တုံ အာကဍ္ဎိ။ ပဌမဝာရေ စမ္မံ ဆိဇ္ဇိ, ဒုတိယဝာရေ မံသံ ဆိဇ္ဇိ, တတိယဝာရေ န္ဟာရုံ ဆိန္ဒိတ္ဝာ ပာသော အဋ္ဌိံ အာဟစ္စ အဋ္ဌာသိ။ သော ဆိန္ဒိတုံ အသက္ကောန္တော ဗဒ္ဓရဝံ ရဝိ, မိဂဂဏာ ဘာယိတ္ဝာ တီဟိ ဃဋာဟိ ပလာယိံသု။ စိတ္တမိဂော တိဏ္ဏမ္ပိ ဃဋာနံ အန္တရေ မဟာသတ္တံ အဒိသ္ဝာ ‘‘ဣဒံ ဘယံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ မမ ဘာတု ဥပ္ပန္နံ ဘဝိသ္သတီ’’တိ စိန္တေတ္ဝာ တသ္သ သန္တိကံ ဂန္တ္ဝာ ဗဒ္ဓံ ပသ္သိ။ အထ နံ မဟာသတ္တော ဒိသ္ဝာ ‘‘ဘာတိက, မာ ဣဓ တိဋ္ဌ, သာသင္ကံ ဣဒံ ဌာန’’န္တိ ဝတ္ဝာ ဥယ္ယောဇေန္တော ပဌမံ ဂာထမာဟ –

Punadivase mahāsatto asītiyā migasahassehi saddhiṃ gocaraṃ caritvā ‘‘pakatitittheyeva pānīyaṃ pivissāmī’’ti tattha gantvā otarantoyeva pāse bajjhi. So ‘‘sacāhaṃ idāneva baddharavaṃ ravissāmi, ñātigaṇā pānīyaṃ apivitvāva bhītā palāyissantī’’ti cintetvā yaṭṭhiyaṃ allīyitvā attano vase vattetvā pānīyaṃ pivanto viya ahosi. Atha asītiyā migasahassānaṃ pānīyaṃ pivitvā uttaritvā ṭhitakāle ‘‘pāsaṃ chindissāmī’’ti tikkhattuṃ ākaḍḍhi. Paṭhamavāre cammaṃ chijji, dutiyavāre maṃsaṃ chijji, tatiyavāre nhāruṃ chinditvā pāso aṭṭhiṃ āhacca aṭṭhāsi. So chindituṃ asakkonto baddharavaṃ ravi, migagaṇā bhāyitvā tīhi ghaṭāhi palāyiṃsu. Cittamigo tiṇṇampi ghaṭānaṃ antare mahāsattaṃ adisvā ‘‘idaṃ bhayaṃ uppajjamānaṃ mama bhātu uppannaṃ bhavissatī’’ti cintetvā tassa santikaṃ gantvā baddhaṃ passi. Atha naṃ mahāsatto disvā ‘‘bhātika, mā idha tiṭṭha, sāsaṅkaṃ idaṃ ṭhāna’’nti vatvā uyyojento paṭhamaṃ gāthamāha –

၁၀၄.

104.

‘‘ဧတေ ယူထာ ပတိယန္တိ၊ ဘီတာ မရဏသ္သ စိတ္တက။

‘‘Ete yūthā patiyanti, bhītā maraṇassa cittaka;

ဂစ္ဆ တုဝမ္ပိ မာကင္ခိ၊ ဇီဝိသ္သန္တိ တယာ သဟာ’’တိ။

Gaccha tuvampi mākaṅkhi, jīvissanti tayā sahā’’ti.

တတ္ထ ဧတေတိ စက္ခုပထံ အတိက္ကမိတ္ဝာ ဒူရဂတေ သန္ဓာယာဟ။ ပတိယန္တီတိ ပတိဂစ္ဆန္တိ, ပလာယန္တီတိ အတ္ထော။ စိတ္တကာတိ တံ အာလပတိ။ တယာ သဟာတိ တ္ဝံ ဧတေသံ မမ ဌာနေ ဌတ္ဝာ ရာဇာ ဟောဟိ, ဧတေ တယာ သဒ္ဓိံ ဇီဝိသ္သန္တီတိ။

Tattha eteti cakkhupathaṃ atikkamitvā dūragate sandhāyāha. Patiyantīti patigacchanti, palāyantīti attho. Cittakāti taṃ ālapati. Tayā sahāti tvaṃ etesaṃ mama ṭhāne ṭhatvā rājā hohi, ete tayā saddhiṃ jīvissantīti.

တတော ဥဘိန္နမ္ပိ တိသ္သော ဧကန္တရိကဂာထာယော ဟောန္တိ –

Tato ubhinnampi tisso ekantarikagāthāyo honti –

၁၀၅.

105.

‘‘နာဟံ ရောဟဏ ဂစ္ဆာမိ၊ ဟဒယံ မေ အဝကသ္သတိ။

‘‘Nāhaṃ rohaṇa gacchāmi, hadayaṃ me avakassati;

န တံ အဟံ ဇဟိသ္သာမိ၊ ဣဓ ဟိသ္သာမိ ဇီဝိတံ။

Na taṃ ahaṃ jahissāmi, idha hissāmi jīvitaṃ.

၁၀၆.

106.

‘‘တေ ဟိ နူန မရိသ္သန္တိ၊ အန္ဓာ အပရိဏာယကာ။

‘‘Te hi nūna marissanti, andhā apariṇāyakā;

ဂစ္ဆ တုဝမ္ပိ မာကင္ခိ၊ ဇီဝိသ္သန္တိ တယာ သဟ။

Gaccha tuvampi mākaṅkhi, jīvissanti tayā saha.

၁၀၇.

107.

‘‘နာဟံ ရောဟဏ ဂစ္ဆာမိ၊ ဟဒယံ မေ အဝကသ္သတိ။

‘‘Nāhaṃ rohaṇa gacchāmi, hadayaṃ me avakassati;

န တံ ဗဒ္ဓံ ဇဟိသ္သာမိ၊ ဣဓ ဟိသ္သာမိ ဇီဝိတ’’န္တိ။

Na taṃ baddhaṃ jahissāmi, idha hissāmi jīvita’’nti.

တတ္ထ ရောဟဏာတိ မဟာသတ္တံ နာမေနာလပတိ။ အဝကသ္သတီတိ ကဍ္ဎယတိ, သောကေန ဝာ ကဍ္ဎီယတိ ။ တေ ဟိ နူနာတိ တေ အမ္ဟာကံ မာတာပိတရော ဧကံသေနေဝ ဒ္ဝီသုပိ အမ္ဟေသု ဣဓ မတေသု အပရိဏာယကာ ဟုတ္ဝာ အပ္ပဋိဇဂ္ဂိယမာနာ သုသ္သိတ္ဝာ မရိသ္သန္တိ, တသ္မာ ဘာတိက စိတ္တက, ဂစ္ဆ တုဝံ, တယာ သဟ တေ ဇီဝိသ္သန္တီတိ အတ္ထော။ ဣဓ ဟိသ္သာမီတိ ဣမသ္မိံယေဝ ဌာနေ ဇီဝိတံ ဇဟိသ္သာမီတိ။

Tattha rohaṇāti mahāsattaṃ nāmenālapati. Avakassatīti kaḍḍhayati, sokena vā kaḍḍhīyati . Te hi nūnāti te amhākaṃ mātāpitaro ekaṃseneva dvīsupi amhesu idha matesu apariṇāyakā hutvā appaṭijaggiyamānā sussitvā marissanti, tasmā bhātika cittaka, gaccha tuvaṃ, tayā saha te jīvissantīti attho. Idha hissāmīti imasmiṃyeva ṭhāne jīvitaṃ jahissāmīti.

ဣတိ ဝတ္ဝာ ဗောဓိသတ္တသ္သ ဒက္ခိဏပသ္သံ နိသ္သာယ တံ သန္ဓာရေတ္ဝာ အသ္သာသေန္တော အဋ္ဌာသိ။ သုတနာပိ မိဂပောတိကာ ပလာယိတ္ဝာ မိဂာနံ အန္တရေ ဥဘော ဘာတိကေ အပသ္သန္တီ ‘‘ဣဒံ ဘယံ မမ ဘာတိကာနံ ဥပ္ပန္နံ ဘဝိသ္သတီ’’တိ နိဝတ္တိတ္ဝာ တေသံ သန္တိကံ အာဂတာ။ နံ အာဂစ္ဆန္တိံ ဒိသ္ဝာ မဟာသတ္တော ပဉ္စမံ ဂာထမာဟ –

Iti vatvā bodhisattassa dakkhiṇapassaṃ nissāya taṃ sandhāretvā assāsento aṭṭhāsi. Sutanāpi migapotikā palāyitvā migānaṃ antare ubho bhātike apassantī ‘‘idaṃ bhayaṃ mama bhātikānaṃ uppannaṃ bhavissatī’’ti nivattitvā tesaṃ santikaṃ āgatā. Naṃ āgacchantiṃ disvā mahāsatto pañcamaṃ gāthamāha –

၁၀၈.

108.

‘‘ဂစ္ဆ ဘီရု ပလာယသ္သု၊ ကူဋေ ဗဒ္ဓောသ္မိ အာယသေ။

‘‘Gaccha bhīru palāyassu, kūṭe baddhosmi āyase;

ဂစ္ဆ တုဝမ္ပိ မာကင္ခိ၊ ဇီဝိသ္သန္တိ တယာ သဟာ’’တိ။

Gaccha tuvampi mākaṅkhi, jīvissanti tayā sahā’’ti.

တတ္ထ ဘီရူတိ မာတုဂာမော နာမ အပ္ပမတ္တကေနပိ ဘာယတိ, တေန နံ ဧဝံ အာလပတိ။ ကူဋေတိ ပဋိစ္ဆန္နပာသေ။ အာယသေတိ သော ဟိ အန္တောဥဒကေ အယက္ခန္ဓံ ကောဋ္ဋေတ္ဝာ တတ္ထ သာရဒာရုံ ယဋ္ဌိံ ဗန္ဓိတ္ဝာ ဩဍ္ဍိတော, တသ္မာ ဧဝမာဟ။ တယာ သဟာတိ တေ အသီတိသဟသ္သာ မိဂာ တယာ သဒ္ဓိံ ဇီဝိသ္သန္တီတိ။

Tattha bhīrūti mātugāmo nāma appamattakenapi bhāyati, tena naṃ evaṃ ālapati. Kūṭeti paṭicchannapāse. Āyaseti so hi antoudake ayakkhandhaṃ koṭṭetvā tattha sāradāruṃ yaṭṭhiṃ bandhitvā oḍḍito, tasmā evamāha. Tayā sahāti te asītisahassā migā tayā saddhiṃ jīvissantīti.

တတော ပရံ ပုရိမနယေနေဝ တိသ္သော ဂာထာ ဟောန္တိ –

Tato paraṃ purimanayeneva tisso gāthā honti –

၁၀၉.

109.

‘‘နာဟံ ရောဟဏ ဂစ္ဆာမိ၊ ဟဒယံ မေ အဝကသ္သတိ။

‘‘Nāhaṃ rohaṇa gacchāmi, hadayaṃ me avakassati;

န တံ အဟံ ဇဟိသ္သာမိ၊ ဣဓ ဟိသ္သာမိ ဇီဝိတံ။

Na taṃ ahaṃ jahissāmi, idha hissāmi jīvitaṃ.

၁၁၀.

110.

‘‘တေ ဟိ နူန မရိသ္သန္တိ၊ အန္ဓာ အပရိဏာယကာ။

‘‘Te hi nūna marissanti, andhā apariṇāyakā;

ဂစ္ဆ တုဝမ္ပိ မာကင္ခိ၊ ဇီဝိသ္သန္တိ တယာ သဟ။

Gaccha tuvampi mākaṅkhi, jīvissanti tayā saha.

၁၁၁.

111.

‘‘နာဟံ ရောဟဏ ဂစ္ဆာမိ၊ ဟဒယံ မေ အဝကသ္သတိ။

‘‘Nāhaṃ rohaṇa gacchāmi, hadayaṃ me avakassati;

န တံ ဗဒ္ဓံ ဇဟိသ္သာမိ၊ ဣဓ ဟိသ္သာမိ ဇီဝိတ’’န္တိ။

Na taṃ baddhaṃ jahissāmi, idha hissāmi jīvita’’nti.

တတ္ထ တေ ဟိ နူနာတိ ဣဓာပိ မာတာပိတရောယေဝ သန္ဓာယာဟ။

Tattha te hi nūnāti idhāpi mātāpitaroyeva sandhāyāha.

သာပိ တထေဝ ပဋိက္ခိပိတ္ဝာ မဟာသတ္တသ္သ ဝာမပသ္သံ နိသ္သာယ အသ္သာသယမာနာ အဋ္ဌာသိ။ လုဒ္ဒောပိ တေ မိဂေ ပလာယန္တေ ဒိသ္ဝာ ဗဒ္ဓရဝဉ္စ သုတ္ဝာ ‘‘ဗဒ္ဓော ဘဝိသ္သတိ မိဂရာဇာ’’တိ ဒဠ္ဟံ ကစ္ဆံ ဗန္ဓိတ္ဝာ မိဂမာရဏသတ္တိံ အာဒာယ ဝေဂေနာဂစ္ဆိ။ မဟာသတ္တော တံ အာဂစ္ဆန္တံ ဒိသ္ဝာ နဝမံ ဂာထမာဟ –

Sāpi tatheva paṭikkhipitvā mahāsattassa vāmapassaṃ nissāya assāsayamānā aṭṭhāsi. Luddopi te mige palāyante disvā baddharavañca sutvā ‘‘baddho bhavissati migarājā’’ti daḷhaṃ kacchaṃ bandhitvā migamāraṇasattiṃ ādāya vegenāgacchi. Mahāsatto taṃ āgacchantaṃ disvā navamaṃ gāthamāha –

၁၁၂.

112.

‘‘အယံ သော လုဒ္ဒကော ဧတိ၊ လုဒ္ဒရူပော သဟာဝုဓော။

‘‘Ayaṃ so luddako eti, luddarūpo sahāvudho;

ယော နော ဝဓိသ္သတိ အဇ္ဇ၊ ဥသုနာ သတ္တိယာ အပီ’’တိ။

Yo no vadhissati ajja, usunā sattiyā apī’’ti.

တတ္ထ လုဒ္ဒရူပောတိ ဒာရုဏဇာတိကော။ သတ္တိယာ အပီတိ သတ္တိယာပိ နော ပဟရိတ္ဝာ ဝဓိသ္သတိ, တသ္မာ ယာဝ သော နာဂစ္ဆတိ, တာဝ ပလာယထာတိ။

Tattha luddarūpoti dāruṇajātiko. Sattiyā apīti sattiyāpi no paharitvā vadhissati, tasmā yāva so nāgacchati, tāva palāyathāti.

တံ ဒိသ္ဝာပိ စိတ္တမိဂော န ပလာယိ။ သုတနာ ပန သကဘာဝေန သဏ္ဌာတုံ အသက္ကောန္တီ မရဏဘယဘီတာ ထောကံ ပလာယိတ္ဝာ – ‘‘အဟံ ဒ္ဝေ ဘာတိကေ ပဟာယ ကုဟိံ ပလာယိသ္သာမီ’’တိ အတ္တနော ဇီဝိတံ ဇဟိတ္ဝာ နလာဋေန မစ္စုံ အာဒာယ ပုနာဂန္တ္ဝာ ဘာတု ဝာမပသ္သေ အဋ္ဌာသိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ ဒသမံ ဂာထမာဟ –

Taṃ disvāpi cittamigo na palāyi. Sutanā pana sakabhāvena saṇṭhātuṃ asakkontī maraṇabhayabhītā thokaṃ palāyitvā – ‘‘ahaṃ dve bhātike pahāya kuhiṃ palāyissāmī’’ti attano jīvitaṃ jahitvā nalāṭena maccuṃ ādāya punāgantvā bhātu vāmapasse aṭṭhāsi. Tamatthaṃ pakāsento satthā dasamaṃ gāthamāha –

၁၁၃.

113.

‘‘သာ မုဟုတ္တံ ပလာယိတ္ဝာ၊ ဘယဋ္ဋာ ဘယတဇ္ဇိတာ။

‘‘Sā muhuttaṃ palāyitvā, bhayaṭṭā bhayatajjitā;

သုဒုက္ကရံ အကရာ ဘီရု၊ မရဏာယူပနိဝတ္တထာ’’တိ။

Sudukkaraṃ akarā bhīru, maraṇāyūpanivattathā’’ti.

တတ္ထ မရဏာယူပနိဝတ္တထာတိ မရဏတ္ထာယ ဥပနိဝတ္တိ။

Tattha maraṇāyūpanivattathāti maraṇatthāya upanivatti.

လုဒ္ဒောပိ အာဂန္တ္ဝာ တေ တယော ဇနေ ဧကတော ဌိတေ ဒိသ္ဝာ မေတ္တစိတ္တံ ဥပ္ပာဒေတ္ဝာ ဧကကုစ္ဆိယံ နိဗ္ဗတ္တဘာတရော ဝိယ တေ မညမာနော စိန္တေသိ ‘‘မိဂရာဇာ, တာဝ ပာသေ ဗဒ္ဓော, ဣမေ ပန ဒ္ဝေ ဇနာ ဟိရောတ္တပ္ပဗန္ဓနေန ဗဒ္ဓာ, ကိံ နု ခော ဣမေ ဧတသ္သ ဟောန္တီ’’တိ? အထ နံ ပုစ္ဆန္တော ဂာထမာဟ –

Luddopi āgantvā te tayo jane ekato ṭhite disvā mettacittaṃ uppādetvā ekakucchiyaṃ nibbattabhātaro viya te maññamāno cintesi ‘‘migarājā, tāva pāse baddho, ime pana dve janā hirottappabandhanena baddhā, kiṃ nu kho ime etassa hontī’’ti? Atha naṃ pucchanto gāthamāha –

၁၁၄.

114.

‘‘ကိံ နု တေမေ မိဂာ ဟောန္တိ၊ မုတ္တာ ဗဒ္ဓံ ဥပာသရေ။

‘‘Kiṃ nu teme migā honti, muttā baddhaṃ upāsare;

န တံ စဇိတုမိစ္ဆန္တိ၊ ဇီဝိတသ္သပိ ကာရဏာ’’တိ။

Na taṃ cajitumicchanti, jīvitassapi kāraṇā’’ti.

တတ္ထ ကိံ နု တေမေတိ ကိံ နု တေ ဣမေ။ ဥပာသရေတိ ဥပာသန္တိ။

Tattha kiṃ nu temeti kiṃ nu te ime. Upāsareti upāsanti.

အထသ္သ ဗောဓိသတ္တော အာစိက္ခိ –

Athassa bodhisatto ācikkhi –

၁၁၅.

115.

‘‘ဘာတရော ဟောန္တိ မေ လုဒ္ဒ၊ သောဒရိယာ ဧကမာတုကာ။

‘‘Bhātaro honti me ludda, sodariyā ekamātukā;

န မံ စဇိတုမိစ္ဆန္တိ၊ ဇီဝိတသ္သပိ ကာရဏာ’’တိ။

Na maṃ cajitumicchanti, jīvitassapi kāraṇā’’ti.

သော တသ္သ ဝစနံ သုတ္ဝာ ဘိယ္ယောသောမတ္တာယ မုဒုစိတ္တော အဟောသိ။ စိတ္တမိဂရာဇာ တသ္သ မုဒုစိတ္တဘာဝံ ဉတ္ဝာ ‘‘သမ္မ လုဒ္ဒက, မာ တ္ဝံ ဧတံ မိဂရာဇာနံ ‘မိဂမတ္တောယေဝာ’တိ မညိတ္ထ, အယဉ္ဟိ အသီတိယာ မိဂသဟသ္သာနံ ရာဇာ သီလာစာရသမ္ပန္နော သဗ္ဗသတ္တေသု မုဒုစိတ္တော မဟာပညော အန္ဓေ ဇိဏ္ဏေ မာတာပိတရော ပောသေတိ။ သစေ တ္ဝံ ဧဝရူပံ ဓမ္မိကံ မိဂံ မာရေသိ, ဧတံ မာရေန္တော မာတာပိတရော စ နော မဉ္စ ဘဂိနိဉ္စ မေတိ အမ္ဟေ ပဉ္စပိ ဇနေ မာရေသိယေဝ။ မယ္ဟံ ပန ဘာတု ဇီဝိတံ ဒေန္တော ပဉ္စန္နမ္ပိ ဇနာနံ ဇီဝိတဒာယကောသီ’’တိ ဝတ္ဝာ ဂာထမာဟ –

So tassa vacanaṃ sutvā bhiyyosomattāya muducitto ahosi. Cittamigarājā tassa muducittabhāvaṃ ñatvā ‘‘samma luddaka, mā tvaṃ etaṃ migarājānaṃ ‘migamattoyevā’ti maññittha, ayañhi asītiyā migasahassānaṃ rājā sīlācārasampanno sabbasattesu muducitto mahāpañño andhe jiṇṇe mātāpitaro poseti. Sace tvaṃ evarūpaṃ dhammikaṃ migaṃ māresi, etaṃ mārento mātāpitaro ca no mañca bhaginiñca meti amhe pañcapi jane māresiyeva. Mayhaṃ pana bhātu jīvitaṃ dento pañcannampi janānaṃ jīvitadāyakosī’’ti vatvā gāthamāha –

၁၁၆.

116.

‘‘တေ ဟိ နူန မရိသ္သန္တိ၊ အန္ဓာ အပရိဏာယကာ။

‘‘Te hi nūna marissanti, andhā apariṇāyakā;

ပဉ္စန္နံ ဇီဝိတံ ဒေဟိ၊ ဘာတရံ မုဉ္စ လုဒ္ဒကာ’’တိ။

Pañcannaṃ jīvitaṃ dehi, bhātaraṃ muñca luddakā’’ti.

သော တသ္သ ဓမ္မကထံ သုတ္ဝာ ပသန္နစိတ္တော ‘‘မာ ဘာယိ သာမီ’’တိ ဝတ္ဝာ အနန္တရံ ဂာထမာဟ –

So tassa dhammakathaṃ sutvā pasannacitto ‘‘mā bhāyi sāmī’’ti vatvā anantaraṃ gāthamāha –

၁၁၇.

117.

‘‘သော ဝော အဟံ ပမောက္ခာမိ၊ မာတာပေတ္တိဘရံ မိဂံ။

‘‘So vo ahaṃ pamokkhāmi, mātāpettibharaṃ migaṃ;

နန္ဒန္တု မာတာပိတရော၊ မုတ္တံ ဒိသ္ဝာ မဟာမိဂ’’န္တိ။

Nandantu mātāpitaro, muttaṃ disvā mahāmiga’’nti.

တတ္ထ ဝောတိ နိပာတမတ္တံ။ မုတ္တန္တိ ဗန္ဓနာ မုတ္တံ ပသ္သိတ္ဝာ။

Tattha voti nipātamattaṃ. Muttanti bandhanā muttaṃ passitvā.

ဧဝဉ္စ ပန ဝတ္ဝာ စိန္တေသိ ‘‘ရညာ ဒိန္နယသော မယ္ဟံ ကိံ ကရိသ္သတိ, သစာဟံ ဣမံ မိဂရာဇာနံ ဝဓိသ္သာမိ, အယံ ဝာ မေ ပထဝီ ဘိဇ္ဇိတ္ဝာ ဝိဝရံ ဒသ္သတိ, အသနိ ဝာ မေ မတ္ထကေ ပတိသ္သတိ, ဝိသ္သဇ္ဇေသ္သာမိ န’’န္တိ။ သော မဟာသတ္တံ ဥပသင္ကမိတ္ဝာ ယဋ္ဌိံ ပာတေတ္ဝာ စမ္မယောတ္တံ ဆိန္ဒိတ္ဝာ မိဂရာဇာနံ အာလိင္ဂိတ္ဝာ ဥဒကပရိယန္တေ နိပဇ္ဇာပေတ္ဝာ မုဒုစိတ္တေန သဏိကံ ပာသာ မောစေတ္ဝာ န္ဟာရူဟိ န္ဟာရုံ, မံသေန မံသံ, စမ္မေန စမ္မံ သမောဓာနေတ္ဝာ ဥဒကေန လောဟိတံ ဓောဝိတ္ဝာ မေတ္တစိတ္တေန ပုနပ္ပုနံ ပရိမဇ္ဇိ။ တသ္သ မေတ္တာနုဘာဝေနေဝ မဟာသတ္တသ္သ ပာရမိတာနုဘာဝေန စ သဗ္ဗာနိ န္ဟာရုမံသစမ္မာနိ သန္ဓီယိံသု, ပာဒော သဉ္ဆန္နဆဝိ သဉ္ဆန္နလောမော အဟောသိ, အသုကဋ္ဌာနေ ဗဒ္ဓော အဟောသီတိပိ န ပညာယိ။ မဟာသတ္တော သုခပ္ပတ္တော ဟုတ္ဝာ အဋ္ဌာသိ။ တံ ဒိသ္ဝာ စိတ္တမိဂော သောမနသ္သဇာတော လုဒ္ဒသ္သ အနုမောဒနံ ကရောန္တော ဂာထမာဟ –

Evañca pana vatvā cintesi ‘‘raññā dinnayaso mayhaṃ kiṃ karissati, sacāhaṃ imaṃ migarājānaṃ vadhissāmi, ayaṃ vā me pathavī bhijjitvā vivaraṃ dassati, asani vā me matthake patissati, vissajjessāmi na’’nti. So mahāsattaṃ upasaṅkamitvā yaṭṭhiṃ pātetvā cammayottaṃ chinditvā migarājānaṃ āliṅgitvā udakapariyante nipajjāpetvā muducittena saṇikaṃ pāsā mocetvā nhārūhi nhāruṃ, maṃsena maṃsaṃ, cammena cammaṃ samodhānetvā udakena lohitaṃ dhovitvā mettacittena punappunaṃ parimajji. Tassa mettānubhāveneva mahāsattassa pāramitānubhāvena ca sabbāni nhārumaṃsacammāni sandhīyiṃsu, pādo sañchannachavi sañchannalomo ahosi, asukaṭṭhāne baddho ahosītipi na paññāyi. Mahāsatto sukhappatto hutvā aṭṭhāsi. Taṃ disvā cittamigo somanassajāto luddassa anumodanaṃ karonto gāthamāha –

၁၁၈.

118.

‘‘ဧဝံ လုဒ္ဒက နန္ဒသ္သု၊ သဟ သဗ္ဗေဟိ ဉာတိဘိ။

‘‘Evaṃ luddaka nandassu, saha sabbehi ñātibhi;

ယထာဟမဇ္ဇ နန္ဒာမိ၊ မုတ္တံ ဒိသ္ဝာ မဟာမိဂ’’န္တိ။

Yathāhamajja nandāmi, muttaṃ disvā mahāmiga’’nti.

အထ မဟာသတ္တော ‘‘ကိံ နု ခော ဧသ လုဒ္ဒော မံ ဂဏ္ဟန္တော အတ္တနော ကာမေန ဂဏ္ဟိ, ဥဒာဟု အညသ္သ အာဏတ္တိယာ’’တိ စိန္တေတ္ဝာ ဂဟိတကာရဏံ ပုစ္ဆိ။ လုဒ္ဒပုတ္တော အာဟ – ‘‘သာမိ, န မယ္ဟံ တုမ္ဟေဟိ ကမ္မံ အတ္ထိ, ရညော ပန အဂ္ဂမဟေသီ ခေမာ နာမ တုမ္ဟာကံ ဓမ္မကထံ သောတုကာမာ, တဒတ္ထာယ ရညော အာဏတ္တိယာ တ္ဝံ မယာ ဂဟိတော’’တိ။ သမ္မ, ဧဝံ သန္တေ မံ ဝိသ္သဇ္ဇေန္တော အတိဒုက္ကရံ ကရောသိ, ဧဟိ မံ နေတ္ဝာ ရညော ဒသ္သေဟိ, ဒေဝိယာ ဓမ္မံ ကထေသ္သာမီတိ။ သာမိ, ရာဇာနော နာမ ကက္ခဠာ, ကော ဇာနာတိ, ကိံ ဘဝိသ္သတိ, မယ္ဟံ ရညာ ဒိန္နယသေန ကမ္မံ နတ္ထိ, ဂစ္ဆ တ္ဝံ ယထာသုခန္တိ။ ပုန မဟာသတ္တော ‘‘ဣမိနာ မံ ဝိသ္သဇ္ဇေန္တေန အတိဒုက္ကရံ ကတံ, ယသပဋိလာဘသ္သ ဥပာယမသ္သ ကရိသ္သာမီ’’တိ စိန္တေတ္ဝာ ‘‘သမ္မ, ပိဋ္ဌိံ တာဝ မေ ဟတ္ထေန ပရိမဇ္ဇာ’’တိ အာဟ။ ‘‘သော ပရိမဇ္ဇိ, ဟတ္ထော သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏေဟိ လောမေဟိ ပူရိ’’။ ‘‘သာမိ, ဣမေဟိ လောမေဟိ ကိံ ကာရောမီ’’တိ။ ‘‘သမ္မ, ဣမာနိ ဟရိတ္ဝာ ရညော စ ဒေဝိယာ စ ဒသ္သေတ္ဝာ ‘ဣမာနိ တသ္သ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏမိဂသ္သ လောမာနီ’တိ ဝတ္ဝာ မမ ဌာနေ ဌတ္ဝာ ဣမာဟိ ဂာထာဟိ ဒေဝိယာ ဓမ္မံ ဒေသေဟိ, တံ သုတ္ဝာယေဝ စသ္သာ ဒောဟဠော ပဋိပ္ပသ္သမ္ဘိသ္သတီ’’တိ ။ ‘‘ဓမ္မံ စရ မဟာရာဇာ’’တိ ဒသ ဓမ္မစရိယဂာထာ ဥဂ္ဂဏ္ဟာပေတ္ဝာ ပဉ္စ သီလာနိ ဒတ္ဝာ အပ္ပမာဒေန ဩဝဒိတ္ဝာ ဥယ္ယောဇေသိ။ လုဒ္ဒပုတ္တော မဟာသတ္တံ အာစရိယဋ္ဌာနေ ဌပေတ္ဝာ တိက္ခတ္တုံ ပဒက္ခိဏံ ကတ္ဝာ စတူသု ဌာနေသု ဝန္ဒိတ္ဝာ လောမာနိ ပဒုမိနိပတ္တေန ဂဟေတ္ဝာ ပက္ကာမိ။ တေပိ တယော ဇနာ ထောကံ အနုဂန္တ္ဝာ မုခေန ဂောစရဉ္စ ပာနီယဉ္စ ဂဟေတ္ဝာ မာတာပိတူနံ သန္တိကံ ဂမိံသု။ မာတာပိတရော ‘‘တာတ ရောဟဏ, တ္ဝံ ကိရ ပာသေ ဗဒ္ဓော ကထံ မုတ္တောသီ’’တိ ပုစ္ဆန္တာ ဂာထမာဟံသု –

Atha mahāsatto ‘‘kiṃ nu kho esa luddo maṃ gaṇhanto attano kāmena gaṇhi, udāhu aññassa āṇattiyā’’ti cintetvā gahitakāraṇaṃ pucchi. Luddaputto āha – ‘‘sāmi, na mayhaṃ tumhehi kammaṃ atthi, rañño pana aggamahesī khemā nāma tumhākaṃ dhammakathaṃ sotukāmā, tadatthāya rañño āṇattiyā tvaṃ mayā gahito’’ti. Samma, evaṃ sante maṃ vissajjento atidukkaraṃ karosi, ehi maṃ netvā rañño dassehi, deviyā dhammaṃ kathessāmīti. Sāmi, rājāno nāma kakkhaḷā, ko jānāti, kiṃ bhavissati, mayhaṃ raññā dinnayasena kammaṃ natthi, gaccha tvaṃ yathāsukhanti. Puna mahāsatto ‘‘iminā maṃ vissajjentena atidukkaraṃ kataṃ, yasapaṭilābhassa upāyamassa karissāmī’’ti cintetvā ‘‘samma, piṭṭhiṃ tāva me hatthena parimajjā’’ti āha. ‘‘So parimajji, hattho suvaṇṇavaṇṇehi lomehi pūri’’. ‘‘Sāmi, imehi lomehi kiṃ kāromī’’ti. ‘‘Samma, imāni haritvā rañño ca deviyā ca dassetvā ‘imāni tassa suvaṇṇavaṇṇamigassa lomānī’ti vatvā mama ṭhāne ṭhatvā imāhi gāthāhi deviyā dhammaṃ desehi, taṃ sutvāyeva cassā dohaḷo paṭippassambhissatī’’ti . ‘‘Dhammaṃ cara mahārājā’’ti dasa dhammacariyagāthā uggaṇhāpetvā pañca sīlāni datvā appamādena ovaditvā uyyojesi. Luddaputto mahāsattaṃ ācariyaṭṭhāne ṭhapetvā tikkhattuṃ padakkhiṇaṃ katvā catūsu ṭhānesu vanditvā lomāni paduminipattena gahetvā pakkāmi. Tepi tayo janā thokaṃ anugantvā mukhena gocarañca pānīyañca gahetvā mātāpitūnaṃ santikaṃ gamiṃsu. Mātāpitaro ‘‘tāta rohaṇa, tvaṃ kira pāse baddho kathaṃ muttosī’’ti pucchantā gāthamāhaṃsu –

၁၁၉.

119.

‘‘ကထံ တ္ဝံ ပမောက္ခော အာသိ၊ ဥပနီတသ္မိ ဇီဝိတေ။

‘‘Kathaṃ tvaṃ pamokkho āsi, upanītasmi jīvite;

ကထံ ပုတ္တ အမောစေသိ၊ ကူဋပာသမ္ဟ လုဒ္ဒကော’’တိ။

Kathaṃ putta amocesi, kūṭapāsamha luddako’’ti.

တတ္ထ ဥပနီတသ္မီတိ တဝ ဇီဝိတေ မရဏသန္တိကံ ဥပနီတေ ကထံ ပမောက္ခော အာသိ။

Tattha upanītasmīti tava jīvite maraṇasantikaṃ upanīte kathaṃ pamokkho āsi.

တံ သုတ္ဝာ ဗောဓိသတ္တော တိသ္သော ဂာထာ အဘာသိ –

Taṃ sutvā bodhisatto tisso gāthā abhāsi –

၁၂၀.

120.

‘‘ဘဏံ ကဏ္ဏသုခံ ဝာစံ၊ ဟဒယင္ဂံ ဟဒယသ္သိတံ။

‘‘Bhaṇaṃ kaṇṇasukhaṃ vācaṃ, hadayaṅgaṃ hadayassitaṃ;

သုဘာသိတာဟိ ဝာစာဟိ၊ စိတ္တကော မံ အမောစယိ။

Subhāsitāhi vācāhi, cittako maṃ amocayi.

၁၂၁.

121.

‘‘ဘဏံ ကဏ္ဏသုခံ ဝာစံ၊ ဟဒယင္ဂံ ဟဒယသ္သိတံ။

‘‘Bhaṇaṃ kaṇṇasukhaṃ vācaṃ, hadayaṅgaṃ hadayassitaṃ;

သုဘာသိတာဟိ ဝာစာဟိ၊ သုတနာ မံ အမောစယိ။

Subhāsitāhi vācāhi, sutanā maṃ amocayi.

၁၂၂.

122.

‘‘သုတ္ဝာ ကဏ္ဏသုခံ ဝာစံ၊ ဟဒယင္ဂံ ဟဒယသ္သိတံ။

‘‘Sutvā kaṇṇasukhaṃ vācaṃ, hadayaṅgaṃ hadayassitaṃ;

သုဘာသိတာနိ သုတ္ဝာန၊ လုဒ္ဒကော မံ အမောစယီ’’တိ။

Subhāsitāni sutvāna, luddako maṃ amocayī’’ti.

တတ္ထ ဘဏန္တိ ဘဏန္တော။ ဟဒယင္ဂန္တိ ဟဒယင္ဂမံ။ ဒုတိယဂာထာယ ဘဏန္တိ ဘဏမာနာ။ သုတ္ဝာတိ သော ဣမေသံ ဥဘိန္နံ ဝာစံ သုတ္ဝာ။

Tattha bhaṇanti bhaṇanto. Hadayaṅganti hadayaṅgamaṃ. Dutiyagāthāya bhaṇanti bhaṇamānā. Sutvāti so imesaṃ ubhinnaṃ vācaṃ sutvā.

အထသ္သ မာတာပိတရော အနုမောဒန္တာ အာဟံသု –

Athassa mātāpitaro anumodantā āhaṃsu –

၁၂၃.

123.

‘‘ဧဝံ အာနန္ဒိတော ဟောတု၊ သဟ ဒာရေဟိ လုဒ္ဒကော။

‘‘Evaṃ ānandito hotu, saha dārehi luddako;

ယထာ မယဇ္ဇ နန္ဒာမ၊ ဒိသ္ဝာ ရောဟဏမာဂတ’’န္တိ။

Yathā mayajja nandāma, disvā rohaṇamāgata’’nti.

လုဒ္ဒောပိ အရညာ နိက္ခမိတ္ဝာ ရာဇကုလံ ဂန္တ္ဝာ ရာဇာနံ ဝန္ဒိတ္ဝာ ဧကမန္တံ အဋ္ဌာသိ။ တံ ဒိသ္ဝာ ရာဇာ ဂာထမာဟ –

Luddopi araññā nikkhamitvā rājakulaṃ gantvā rājānaṃ vanditvā ekamantaṃ aṭṭhāsi. Taṃ disvā rājā gāthamāha –

၁၂၄.

124.

‘‘နနု တ္ဝံ အဝစ လုဒ္ဒ၊ ‘မိဂစမ္မာနိ အာဟရိံ’။

‘‘Nanu tvaṃ avaca ludda, ‘migacammāni āhariṃ’;

အထ ကေန နု ဝဏ္ဏေန၊ မိဂစမ္မာနိ နာဟရီ’’တိ။

Atha kena nu vaṇṇena, migacammāni nāharī’’ti.

တတ္ထ မိဂစမ္မာနီတိ မိဂံ ဝာ စမ္မံ ဝာ။ အာဟရိန္တိ အာဟရိသ္သာမိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – အမ္ဘော လုဒ္ဒ, နနု တ္ဝံ ဧဝံ အဝစ ‘‘မိဂံ အာနေတုံ အသက္ကောန္တော စမ္မံ အာဟရိသ္သာမိ, တံ အသက္ကောန္တော လောမာနီ’’တိ, သော တ္ဝံ ကေန ကာရဏေန နေဝ မိဂံ, န မိဂစမ္မံ အာဟရီတိ?

Tattha migacammānīti migaṃ vā cammaṃ vā. Āharinti āharissāmi. Idaṃ vuttaṃ hoti – ambho ludda, nanu tvaṃ evaṃ avaca ‘‘migaṃ ānetuṃ asakkonto cammaṃ āharissāmi, taṃ asakkonto lomānī’’ti, so tvaṃ kena kāraṇena neva migaṃ, na migacammaṃ āharīti?

တံ သုတ္ဝာ လုဒ္ဒော ဂာထမာဟ –

Taṃ sutvā luddo gāthamāha –

၁၂၅.

125.

‘‘အာဂမာ စေဝ ဟတ္ထတ္ထံ၊ ကူဋပာသဉ္စ သော မိဂော။

‘‘Āgamā ceva hatthatthaṃ, kūṭapāsañca so migo;

အဗဇ္ဈိ တံ မိဂရာဇံ၊ တဉ္စ မုတ္တာ ဥပာသရေ။

Abajjhi taṃ migarājaṃ, tañca muttā upāsare.

၁၂၆.

126.

‘‘တသ္သ မေ အဟု သံဝေဂော၊ အဗ္ဘုတော လောမဟံသနော။

‘‘Tassa me ahu saṃvego, abbhuto lomahaṃsano;

ဣမဉ္စာဟံ မိဂံ ဟညေ၊ အဇ္ဇ ဟိသ္သာမိ ဇီဝိတ’’န္တိ။

Imañcāhaṃ migaṃ haññe, ajja hissāmi jīvita’’nti.

တတ္ထ အာဂမာတိ မဟာရာဇ, သော မိဂော မမ ဟတ္ထတ္ထံ ဟတ္ထပာသဉ္စေဝ မယာ ဩဍ္ဍိတံ ကူဋပာသဉ္စ အာဂတော, တသ္မိဉ္စ ကူဋပာသေ အဗဇ္ဈိ။ တဉ္စ မုတ္တာ ဥပာသရေတိ တဉ္စ ဗဒ္ဓံ အပရေ မုတ္တာ အဗဒ္ဓာဝ ဒ္ဝေ မိဂာ အသ္သာသေန္တာ တံ နိသ္သာယ အဋ္ဌံသု။ အဗ္ဘုတောတိ ပုဗ္ဗေ အဘူတပုဗ္ဗော။ ဣမဉ္စာဟန္တိ အထ မေ သံဝိဂ္ဂသ္သ ဧတဒဟောသိ ‘‘သစေ အဟံ ဣမံ မိဂံ ဟနိသ္သာမိ, အဇ္ဇေဝ ဣမသ္မိံယေဝ ဌာနေ ဇီဝိတံ ဇဟိသ္သာမီ’’တိ။

Tattha āgamāti mahārāja, so migo mama hatthatthaṃ hatthapāsañceva mayā oḍḍitaṃ kūṭapāsañca āgato, tasmiñca kūṭapāse abajjhi. Tañca muttā upāsareti tañca baddhaṃ apare muttā abaddhāva dve migā assāsentā taṃ nissāya aṭṭhaṃsu. Abbhutoti pubbe abhūtapubbo. Imañcāhanti atha me saṃviggassa etadahosi ‘‘sace ahaṃ imaṃ migaṃ hanissāmi, ajjeva imasmiṃyeva ṭhāne jīvitaṃ jahissāmī’’ti.

တံ သုတ္ဝာ ရာဇာ အာဟ –

Taṃ sutvā rājā āha –

၁၂၇.

127.

‘‘ကီဒိသာ တေ မိဂာ လုဒ္ဒ၊ ကီဒိသာ ဓမ္မိကာ မိဂာ။

‘‘Kīdisā te migā ludda, kīdisā dhammikā migā;

ကထံဝဏ္ဏာ ကထံသီလာ၊ ဗာဠ္ဟံ ခော နေ ပသံသသီ’’တိ။

Kathaṃvaṇṇā kathaṃsīlā, bāḷhaṃ kho ne pasaṃsasī’’ti.

ဣဒံ သော ရာဇာ ဝိမ္ဟယဝသေန ပုနပ္ပုနံ ပုစ္ဆတိ။ တံ သုတ္ဝာ လုဒ္ဒော ဂာထမာဟ –

Idaṃ so rājā vimhayavasena punappunaṃ pucchati. Taṃ sutvā luddo gāthamāha –

၁၂၈.

128.

‘‘ဩဒာတသိင္ဂာ သုစိဝာလာ၊ ဇာတရူပတစူပမာ။

‘‘Odātasiṅgā sucivālā, jātarūpatacūpamā;

ပာဒာ လောဟိတကာ တေသံ၊ အဉ္ဇိတက္ခာ မနောရမာ’’တိ။

Pādā lohitakā tesaṃ, añjitakkhā manoramā’’ti.

တတ္ထ ဩဒာတသိင္ဂာတိ ရဇတဒာမသဒိသသိင္ဂာ။ သုစိဝာလာတိ စာမရိဝာလသဒိသေန သုစိနာ ဝာလေန သမန္နာဂတာ။ လောဟိတကာတိ ရတ္တနခာ ပဝာဠသဒိသာ။ ပာဒာတိ ခုရပရိယန္တာ။ အဉ္ဇိတက္ခာတိ အဉ္ဇိတေဟိ ဝိယ ဝိသုဒ္ဓပဉ္စပသာဒေဟိ အက္ခီဟိ သမန္နာဂတာ။

Tattha odātasiṅgāti rajatadāmasadisasiṅgā. Sucivālāti cāmarivālasadisena sucinā vālena samannāgatā. Lohitakāti rattanakhā pavāḷasadisā. Pādāti khurapariyantā. Añjitakkhāti añjitehi viya visuddhapañcapasādehi akkhīhi samannāgatā.

ဣတိ သော ကထေန္တောဝ မဟာသတ္တသ္သ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏာနိ လောမာနိ ရညော ဟတ္ထေ ဌပေတ္ဝာ တေသံ မိဂာနံ သရီရဝဏ္ဏံ ပကာသေန္တော ဂာထမာဟ –

Iti so kathentova mahāsattassa suvaṇṇavaṇṇāni lomāni rañño hatthe ṭhapetvā tesaṃ migānaṃ sarīravaṇṇaṃ pakāsento gāthamāha –

၁၂၉.

129.

‘‘ဧဒိသာ တေ မိဂာ ဒေဝ၊ ဧဒိသာ ဓမ္မိကာ မိဂာ။

‘‘Edisā te migā deva, edisā dhammikā migā;

မာတာပေတ္တိဘရာ ဒေဝ၊ န တေ သော အဘိဟာရိတု’’န္တိ။

Mātāpettibharā deva, na te so abhihāritu’’nti.

တတ္ထ မာတာပေတ္တိဘရာတိ ဇိဏ္ဏေ အန္ဓေ မာတာပိတရော ပောသေန္တိ, ဧတာဒိသာ နေသံ ဓမ္မိကတာ။ န တေ သော အဘိဟာရိတုန္တိ သော မိဂရာဇာ န သက္ကာ ကေနစိ တဝ ပဏ္ဏာကာရတ္ထာယ အဘိဟရိတုန္တိ အတ္ထော။ ‘‘အဘိဟာရယိ’’န္တိပိ ပာဌော, သော အဟံ တံ တေ ပဏ္ဏာကာရတ္ထာယ နာဘိဟာရယိံ န အာဟရိန္တိ အတ္ထော။

Tattha mātāpettibharāti jiṇṇe andhe mātāpitaro posenti, etādisā nesaṃ dhammikatā. Na te so abhihāritunti so migarājā na sakkā kenaci tava paṇṇākāratthāya abhiharitunti attho. ‘‘Abhihārayi’’ntipi pāṭho, so ahaṃ taṃ te paṇṇākāratthāya nābhihārayiṃ na āharinti attho.

ဣတိ သော မဟာသတ္တသ္သ စ စိတ္တမိဂသ္သ စ သုတနာယ မိဂပောတိကာယ စ ဂုဏံ ကထေတ္ဝာ ‘‘မဟာရာဇ, အဟံ တေန မိဂရညာ ‘အတ္တနော လောမာနိ ဒသ္သေတ္ဝာ မမ ဌာနေ ဌတ္ဝာ ဒသဟိ ရာဇဓမ္မစရိယဂာထာဟိ ဒေဝိယာ ဓမ္မံ ကထေယ္ယာသီ’တိ ဥဂ္ဂဏ္ဟာပိတော အာဏတ္တော’’တိ အာဟ။ တံ သုတ္ဝာ ရာဇာ နံ န္ဟာပေတ္ဝာ အဟတဝတ္ထာနိ နိဝာသေတ္ဝာ သတ္တရတနခစိတေ ပလ္လင္ကေ နိသီဒာပေတ္ဝာ သယံ ဒေဝိယာ သဒ္ဓိံ နီစာသနေ ဧကမန္တံ နိသီဒိတ္ဝာ တံ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂယ္ဟ ယာစတိ။ သော ဓမ္မံ ဒေသေန္တော အာဟ –

Iti so mahāsattassa ca cittamigassa ca sutanāya migapotikāya ca guṇaṃ kathetvā ‘‘mahārāja, ahaṃ tena migaraññā ‘attano lomāni dassetvā mama ṭhāne ṭhatvā dasahi rājadhammacariyagāthāhi deviyā dhammaṃ katheyyāsī’ti uggaṇhāpito āṇatto’’ti āha. Taṃ sutvā rājā naṃ nhāpetvā ahatavatthāni nivāsetvā sattaratanakhacite pallaṅke nisīdāpetvā sayaṃ deviyā saddhiṃ nīcāsane ekamantaṃ nisīditvā taṃ añjaliṃ paggayha yācati. So dhammaṃ desento āha –

‘‘ဓမ္မံ စရ မဟာရာဇ၊ မာတာပိတူသု ခတ္တိယ။

‘‘Dhammaṃ cara mahārāja, mātāpitūsu khattiya;