| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / ชาตก-อฎฺฐกถา • Jātaka-aṭṭhakathā |
[๔๕] ๕. โรหิณิชาตกวณฺณนา
[45] 5. Rohiṇijātakavaṇṇanā
เสโยฺย อมิโตฺตติอิทํ สตฺถา เชตวเน วิหรโนฺต เอกํ อนาถปิณฺฑิกเสฎฺฐิโน ทาสิํ อารพฺภ กเถสิฯ อนาถปิณฺฑิกสฺส กิร เอกา โรหิณี นาม ทาสี อโหสิฯ ตสฺสา วีหิปหรณฎฺฐาเน อาคนฺตฺวา มหลฺลิกา มาตา นิปชฺชิ, ตํ มกฺขิกา ปริวาเรตฺวา สูจิยาวิชฺฌมานา วิย ขาทนฺติฯ สา ธีตรํ อาห – ‘‘อมฺม, มกฺขิกา มํ ขาทนฺติ, เอตา วาเรหี’’ติฯ สา ‘‘วาเรสฺสามิ, อมฺมา’’ติ มุสลํ อุกฺขิปิตฺวา ‘‘มาตุ สรีเร มกฺขิกา มาเรตฺวา วินาสํ ปาเปสฺสามี’’ติ มาตรํ มุสเลน ปหริตฺวา ชีวิตกฺขยํ ปาเปสิฯ ตํ ทิสฺวา ‘‘มาตา เม มตา’’ติ โรทิตุํ อารภิฯ ตํ ปวตฺติํ เสฎฺฐิสฺส อาโรเจสุํฯ เสฎฺฐิ ตสฺสา สรีรกิจฺจํ กาเรตฺวา วิหารํ คนฺตฺวา สพฺพํ ตํ ปวตฺติํ สตฺถุ อาโรเจสิฯ สตฺถา ‘‘น โข, คหปติ, เอสา ‘มาตุ สรีเร มกฺขิกา มาเรสฺสามี’ติ อิทาเนว มุสเลน ปหริตฺวา มาตรํ มาเรสิ, ปุเพฺพปิ มาเรสิเยวา’’ติ วตฺวา เตน ยาจิโต อตีตํ อาหริฯ
Seyyoamittotiidaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ anāthapiṇḍikaseṭṭhino dāsiṃ ārabbha kathesi. Anāthapiṇḍikassa kira ekā rohiṇī nāma dāsī ahosi. Tassā vīhipaharaṇaṭṭhāne āgantvā mahallikā mātā nipajji, taṃ makkhikā parivāretvā sūciyāvijjhamānā viya khādanti. Sā dhītaraṃ āha – ‘‘amma, makkhikā maṃ khādanti, etā vārehī’’ti. Sā ‘‘vāressāmi, ammā’’ti musalaṃ ukkhipitvā ‘‘mātu sarīre makkhikā māretvā vināsaṃ pāpessāmī’’ti mātaraṃ musalena paharitvā jīvitakkhayaṃ pāpesi. Taṃ disvā ‘‘mātā me matā’’ti rodituṃ ārabhi. Taṃ pavattiṃ seṭṭhissa ārocesuṃ. Seṭṭhi tassā sarīrakiccaṃ kāretvā vihāraṃ gantvā sabbaṃ taṃ pavattiṃ satthu ārocesi. Satthā ‘‘na kho, gahapati, esā ‘mātu sarīre makkhikā māressāmī’ti idāneva musalena paharitvā mātaraṃ māresi, pubbepi māresiyevā’’ti vatvā tena yācito atītaṃ āhari.
อตีเต พาราณสิยํ พฺรหฺมทเตฺต รชฺชํ กาเรเนฺต โพธิสโตฺต เสฎฺฐิกุเล นิพฺพตฺติตฺวา ปิตุอจฺจเยน เสฎฺฐิฎฺฐานํ ปาปุณิฯ ตสฺสาปิ โรหิณีเยว นาม ทาสี อโหสิฯ สาปิ อตฺตโน วีหิปหรณฎฺฐานํ อาคนฺตฺวา นิปนฺนํ มาตรํ ‘‘มกฺขิกา เม, อมฺม, วาเรหี’’ติ วุตฺตา เอวเมว มุสเลน ปหริตฺวา มาตรํ ชีวิตกฺขยํ ปาเปตฺวา โรทิตุํ อารภิฯ โพธิสโตฺต ตํ ปวตฺติํ สุตฺวา ‘‘อมิโตฺตปิ หิ อิมสฺมิํ โลเก ปณฺฑิโตว เสโยฺย’’ติ จิเนฺตตฺวา อิมํ คาถมาห –
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto seṭṭhikule nibbattitvā pituaccayena seṭṭhiṭṭhānaṃ pāpuṇi. Tassāpi rohiṇīyeva nāma dāsī ahosi. Sāpi attano vīhipaharaṇaṭṭhānaṃ āgantvā nipannaṃ mātaraṃ ‘‘makkhikā me, amma, vārehī’’ti vuttā evameva musalena paharitvā mātaraṃ jīvitakkhayaṃ pāpetvā rodituṃ ārabhi. Bodhisatto taṃ pavattiṃ sutvā ‘‘amittopi hi imasmiṃ loke paṇḍitova seyyo’’ti cintetvā imaṃ gāthamāha –
๔๕.
45.
‘‘เสโยฺย อมิโตฺต เมธาวี, ยเญฺจ พาลานุกมฺปโก;
‘‘Seyyo amitto medhāvī, yañce bālānukampako;
ปสฺส โรหิณิกํ ชมฺมิํ, มาตรํ หนฺตฺวาน โสจตี’’ติฯ
Passa rohiṇikaṃ jammiṃ, mātaraṃ hantvāna socatī’’ti.
ตตฺถ เมธาวีติ ปณฺฑิโต ญาณี วิภาวีฯ ยเญฺจ พาลานุกมฺปโกติ เอตฺถ ยนฺติ ลิงฺควิปลฺลาโส กโต, เจติ นามเตฺถ นิปาโตฯ โย นาม พาโล อนุกมฺปโก, ตโต สตคุเณน สหสฺสคุเณน ปณฺฑิโต อมิโตฺต โหโนฺตปิ เสโยฺยเยวาติ อโตฺถฯ อถ วา ยนฺติ ปฎิเสธนเตฺถ นิปาโต, โน เจ พาลานุกมฺปโกติ อโตฺถฯ ชมฺมินฺติ ลามิกํ ทนฺธํฯ มาตรํ หนฺตฺวาน โสจตีติ ‘‘มกฺขิกา มาเรสฺสามี’’ติ มาตรํ หนฺตฺวา อิทานิ อยํ พาลา สยเมว โรทติ ปริเทวติฯ อิมินา การเณน อิมสฺมิํ โลเก อมิโตฺตปิ ปณฺฑิโต เสโยฺยติ โพธิสโตฺต ปณฺฑิตํ ปสํสโนฺต อิมาย คาถาย ธมฺมํ เทเสสิฯ
Tattha medhāvīti paṇḍito ñāṇī vibhāvī. Yañce bālānukampakoti ettha yanti liṅgavipallāso kato, ceti nāmatthe nipāto. Yo nāma bālo anukampako, tato sataguṇena sahassaguṇena paṇḍito amitto hontopi seyyoyevāti attho. Atha vā yanti paṭisedhanatthe nipāto, no ce bālānukampakoti attho. Jamminti lāmikaṃ dandhaṃ. Mātaraṃ hantvāna socatīti ‘‘makkhikā māressāmī’’ti mātaraṃ hantvā idāni ayaṃ bālā sayameva rodati paridevati. Iminā kāraṇena imasmiṃ loke amittopi paṇḍito seyyoti bodhisatto paṇḍitaṃ pasaṃsanto imāya gāthāya dhammaṃ desesi.
สตฺถา ‘‘น โข, คหปติ, เอสา อิทาเนว ‘มกฺขิกา มาเรสฺสามี’ติ มาตรํ ฆาเตสิ, ปุเพฺพปิ ฆาเตสิเยวา’’ติ อิมํ ธมฺมเทสนํ อาหริตฺวา อนุสนฺธิํ ฆเฎตฺวา ชาตกํ สโมธาเนสิ – ‘‘ตทา มาตาเยว มาตา อโหสิ, ธีตาเยว ธีตา, มหาเสฎฺฐิ ปน อหเมว อโหสิ’’นฺติฯ
Satthā ‘‘na kho, gahapati, esā idāneva ‘makkhikā māressāmī’ti mātaraṃ ghātesi, pubbepi ghātesiyevā’’ti imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā anusandhiṃ ghaṭetvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā mātāyeva mātā ahosi, dhītāyeva dhītā, mahāseṭṭhi pana ahameva ahosi’’nti.
โรหิณิชาตกวณฺณนา ปญฺจมาฯ
Rohiṇijātakavaṇṇanā pañcamā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / ขุทฺทกนิกาย • Khuddakanikāya / ชาตกปาฬิ • Jātakapāḷi / ๔๕. โรหิณิชาตกํ • 45. Rohiṇijātakaṃ
