Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਜਾਤਕ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Jātaka-aṭṭhakathā |
[੪੫] ੫. ਰੋਹਿਣਿਜਾਤਕવਣ੍ਣਨਾ
[45] 5. Rohiṇijātakavaṇṇanā
ਸੇਯ੍ਯੋ ਅਮਿਤ੍ਤੋਤਿਇਦਂ ਸਤ੍ਥਾ ਜੇਤવਨੇ વਿਹਰਨ੍ਤੋ ਏਕਂ ਅਨਾਥਪਿਣ੍ਡਿਕਸੇਟ੍ਠਿਨੋ ਦਾਸਿਂ ਆਰਬ੍ਭ ਕਥੇਸਿ। ਅਨਾਥਪਿਣ੍ਡਿਕਸ੍ਸ ਕਿਰ ਏਕਾ ਰੋਹਿਣੀ ਨਾਮ ਦਾਸੀ ਅਹੋਸਿ। ਤਸ੍ਸਾ વੀਹਿਪਹਰਣਟ੍ਠਾਨੇ ਆਗਨ੍ਤ੍વਾ ਮਹਲ੍ਲਿਕਾ ਮਾਤਾ ਨਿਪਜ੍ਜਿ, ਤਂ ਮਕ੍ਖਿਕਾ ਪਰਿવਾਰੇਤ੍વਾ ਸੂਚਿਯਾવਿਜ੍ਝਮਾਨਾ વਿਯ ਖਾਦਨ੍ਤਿ। ਸਾ ਧੀਤਰਂ ਆਹ – ‘‘ਅਮ੍ਮ, ਮਕ੍ਖਿਕਾ ਮਂ ਖਾਦਨ੍ਤਿ, ਏਤਾ વਾਰੇਹੀ’’ਤਿ। ਸਾ ‘‘વਾਰੇਸ੍ਸਾਮਿ, ਅਮ੍ਮਾ’’ਤਿ ਮੁਸਲਂ ਉਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ‘‘ਮਾਤੁ ਸਰੀਰੇ ਮਕ੍ਖਿਕਾ ਮਾਰੇਤ੍વਾ વਿਨਾਸਂ ਪਾਪੇਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਮਾਤਰਂ ਮੁਸਲੇਨ ਪਹਰਿਤ੍વਾ ਜੀવਿਤਕ੍ਖਯਂ ਪਾਪੇਸਿ। ਤਂ ਦਿਸ੍વਾ ‘‘ਮਾਤਾ ਮੇ ਮਤਾ’’ਤਿ ਰੋਦਿਤੁਂ ਆਰਭਿ। ਤਂ ਪવਤ੍ਤਿਂ ਸੇਟ੍ਠਿਸ੍ਸ ਆਰੋਚੇਸੁਂ। ਸੇਟ੍ਠਿ ਤਸ੍ਸਾ ਸਰੀਰਕਿਚ੍ਚਂ ਕਾਰੇਤ੍વਾ વਿਹਾਰਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਸਬ੍ਬਂ ਤਂ ਪવਤ੍ਤਿਂ ਸਤ੍ਥੁ ਆਰੋਚੇਸਿ। ਸਤ੍ਥਾ ‘‘ਨ ਖੋ, ਗਹਪਤਿ, ਏਸਾ ‘ਮਾਤੁ ਸਰੀਰੇ ਮਕ੍ਖਿਕਾ ਮਾਰੇਸ੍ਸਾਮੀ’ਤਿ ਇਦਾਨੇવ ਮੁਸਲੇਨ ਪਹਰਿਤ੍વਾ ਮਾਤਰਂ ਮਾਰੇਸਿ, ਪੁਬ੍ਬੇਪਿ ਮਾਰੇਸਿਯੇવਾ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਤੇਨ ਯਾਚਿਤੋ ਅਤੀਤਂ ਆਹਰਿ।
Seyyoamittotiidaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ anāthapiṇḍikaseṭṭhino dāsiṃ ārabbha kathesi. Anāthapiṇḍikassa kira ekā rohiṇī nāma dāsī ahosi. Tassā vīhipaharaṇaṭṭhāne āgantvā mahallikā mātā nipajji, taṃ makkhikā parivāretvā sūciyāvijjhamānā viya khādanti. Sā dhītaraṃ āha – ‘‘amma, makkhikā maṃ khādanti, etā vārehī’’ti. Sā ‘‘vāressāmi, ammā’’ti musalaṃ ukkhipitvā ‘‘mātu sarīre makkhikā māretvā vināsaṃ pāpessāmī’’ti mātaraṃ musalena paharitvā jīvitakkhayaṃ pāpesi. Taṃ disvā ‘‘mātā me matā’’ti rodituṃ ārabhi. Taṃ pavattiṃ seṭṭhissa ārocesuṃ. Seṭṭhi tassā sarīrakiccaṃ kāretvā vihāraṃ gantvā sabbaṃ taṃ pavattiṃ satthu ārocesi. Satthā ‘‘na kho, gahapati, esā ‘mātu sarīre makkhikā māressāmī’ti idāneva musalena paharitvā mātaraṃ māresi, pubbepi māresiyevā’’ti vatvā tena yācito atītaṃ āhari.
ਅਤੀਤੇ ਬਾਰਾਣਸਿਯਂ ਬ੍ਰਹ੍ਮਦਤ੍ਤੇ ਰਜ੍ਜਂ ਕਾਰੇਨ੍ਤੇ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤੋ ਸੇਟ੍ਠਿਕੁਲੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਤ੍વਾ ਪਿਤੁਅਚ੍ਚਯੇਨ ਸੇਟ੍ਠਿਟ੍ਠਾਨਂ ਪਾਪੁਣਿ। ਤਸ੍ਸਾਪਿ ਰੋਹਿਣੀਯੇવ ਨਾਮ ਦਾਸੀ ਅਹੋਸਿ। ਸਾਪਿ ਅਤ੍ਤਨੋ વੀਹਿਪਹਰਣਟ੍ਠਾਨਂ ਆਗਨ੍ਤ੍વਾ ਨਿਪਨ੍ਨਂ ਮਾਤਰਂ ‘‘ਮਕ੍ਖਿਕਾ ਮੇ, ਅਮ੍ਮ, વਾਰੇਹੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਾ ਏવਮੇવ ਮੁਸਲੇਨ ਪਹਰਿਤ੍વਾ ਮਾਤਰਂ ਜੀવਿਤਕ੍ਖਯਂ ਪਾਪੇਤ੍વਾ ਰੋਦਿਤੁਂ ਆਰਭਿ। ਬੋਧਿਸਤ੍ਤੋ ਤਂ ਪવਤ੍ਤਿਂ ਸੁਤ੍વਾ ‘‘ਅਮਿਤ੍ਤੋਪਿ ਹਿ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਲੋਕੇ ਪਣ੍ਡਿਤੋવ ਸੇਯ੍ਯੋ’’ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ਇਮਂ ਗਾਥਮਾਹ –
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto seṭṭhikule nibbattitvā pituaccayena seṭṭhiṭṭhānaṃ pāpuṇi. Tassāpi rohiṇīyeva nāma dāsī ahosi. Sāpi attano vīhipaharaṇaṭṭhānaṃ āgantvā nipannaṃ mātaraṃ ‘‘makkhikā me, amma, vārehī’’ti vuttā evameva musalena paharitvā mātaraṃ jīvitakkhayaṃ pāpetvā rodituṃ ārabhi. Bodhisatto taṃ pavattiṃ sutvā ‘‘amittopi hi imasmiṃ loke paṇḍitova seyyo’’ti cintetvā imaṃ gāthamāha –
੪੫.
45.
‘‘ਸੇਯ੍ਯੋ ਅਮਿਤ੍ਤੋ ਮੇਧਾવੀ, ਯਞ੍ਚੇ ਬਾਲਾਨੁਕਮ੍ਪਕੋ।
‘‘Seyyo amitto medhāvī, yañce bālānukampako;
ਪਸ੍ਸ ਰੋਹਿਣਿਕਂ ਜਮ੍ਮਿਂ, ਮਾਤਰਂ ਹਨ੍ਤ੍વਾਨ ਸੋਚਤੀ’’ਤਿ॥
Passa rohiṇikaṃ jammiṃ, mātaraṃ hantvāna socatī’’ti.
ਤਤ੍ਥ ਮੇਧਾવੀਤਿ ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਞਾਣੀ વਿਭਾવੀ। ਯਞ੍ਚੇ ਬਾਲਾਨੁਕਮ੍ਪਕੋਤਿ ਏਤ੍ਥ ਯਨ੍ਤਿ ਲਿਙ੍ਗવਿਪਲ੍ਲਾਸੋ ਕਤੋ, ਚੇਤਿ ਨਾਮਤ੍ਥੇ ਨਿਪਾਤੋ। ਯੋ ਨਾਮ ਬਾਲੋ ਅਨੁਕਮ੍ਪਕੋ, ਤਤੋ ਸਤਗੁਣੇਨ ਸਹਸ੍ਸਗੁਣੇਨ ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਅਮਿਤ੍ਤੋ ਹੋਨ੍ਤੋਪਿ ਸੇਯ੍ਯੋਯੇવਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਥ વਾ ਯਨ੍ਤਿ ਪਟਿਸੇਧਨਤ੍ਥੇ ਨਿਪਾਤੋ, ਨੋ ਚੇ ਬਾਲਾਨੁਕਮ੍ਪਕੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਜਮ੍ਮਿਨ੍ਤਿ ਲਾਮਿਕਂ ਦਨ੍ਧਂ। ਮਾਤਰਂ ਹਨ੍ਤ੍વਾਨ ਸੋਚਤੀਤਿ ‘‘ਮਕ੍ਖਿਕਾ ਮਾਰੇਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਮਾਤਰਂ ਹਨ੍ਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਅਯਂ ਬਾਲਾ ਸਯਮੇવ ਰੋਦਤਿ ਪਰਿਦੇવਤਿ। ਇਮਿਨਾ ਕਾਰਣੇਨ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਲੋਕੇ ਅਮਿਤ੍ਤੋਪਿ ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਸੇਯ੍ਯੋਤਿ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤੋ ਪਣ੍ਡਿਤਂ ਪਸਂਸਨ੍ਤੋ ਇਮਾਯ ਗਾਥਾਯ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਸਿ।
Tattha medhāvīti paṇḍito ñāṇī vibhāvī. Yañce bālānukampakoti ettha yanti liṅgavipallāso kato, ceti nāmatthe nipāto. Yo nāma bālo anukampako, tato sataguṇena sahassaguṇena paṇḍito amitto hontopi seyyoyevāti attho. Atha vā yanti paṭisedhanatthe nipāto, no ce bālānukampakoti attho. Jamminti lāmikaṃ dandhaṃ. Mātaraṃ hantvāna socatīti ‘‘makkhikā māressāmī’’ti mātaraṃ hantvā idāni ayaṃ bālā sayameva rodati paridevati. Iminā kāraṇena imasmiṃ loke amittopi paṇḍito seyyoti bodhisatto paṇḍitaṃ pasaṃsanto imāya gāthāya dhammaṃ desesi.
ਸਤ੍ਥਾ ‘‘ਨ ਖੋ, ਗਹਪਤਿ, ਏਸਾ ਇਦਾਨੇવ ‘ਮਕ੍ਖਿਕਾ ਮਾਰੇਸ੍ਸਾਮੀ’ਤਿ ਮਾਤਰਂ ਘਾਤੇਸਿ, ਪੁਬ੍ਬੇਪਿ ਘਾਤੇਸਿਯੇવਾ’’ਤਿ ਇਮਂ ਧਮ੍ਮਦੇਸਨਂ ਆਹਰਿਤ੍વਾ ਅਨੁਸਨ੍ਧਿਂ ਘਟੇਤ੍વਾ ਜਾਤਕਂ ਸਮੋਧਾਨੇਸਿ – ‘‘ਤਦਾ ਮਾਤਾਯੇવ ਮਾਤਾ ਅਹੋਸਿ, ਧੀਤਾਯੇવ ਧੀਤਾ, ਮਹਾਸੇਟ੍ਠਿ ਪਨ ਅਹਮੇવ ਅਹੋਸਿ’’ਨ੍ਤਿ।
Satthā ‘‘na kho, gahapati, esā idāneva ‘makkhikā māressāmī’ti mātaraṃ ghātesi, pubbepi ghātesiyevā’’ti imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā anusandhiṃ ghaṭetvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā mātāyeva mātā ahosi, dhītāyeva dhītā, mahāseṭṭhi pana ahameva ahosi’’nti.
ਰੋਹਿਣਿਜਾਤਕવਣ੍ਣਨਾ ਪਞ੍ਚਮਾ।
Rohiṇijātakavaṇṇanā pañcamā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ • Khuddakanikāya / ਜਾਤਕਪਾਲ਼ਿ • Jātakapāḷi / ੪੫. ਰੋਹਿਣਿਜਾਤਕਂ • 45. Rohiṇijātakaṃ