| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / थेरीगाथा-अट्ठकथा • Therīgāthā-aṭṭhakathā |
२. रोहिनीथेरीगाथावण्णना
2. Rohinītherīgāthāvaṇṇanā
समणाति भोति सुपीतिआदिका रोहिनिया थेरिया गाथा। अयम्पि पुरिमबुद्धेसु कताधिकारा तत्थ तत्थ भवे विवट्टूपनिस्सयं कुसलं उपचिनन्ती इतो एकनवुतिकप्पे विपस्सिस्स भगवतो काले कुलगेहे निब्बत्तित्वा विञ्ञुतं पत्वा, एकदिवसं बन्धुमतीनगरे भगवन्तं पिण्डाय चरन्तं दिस्वा पत्तं गहेत्वा पूवस्स पूरेत्वा भगवतो दत्वा पीतिसोमनस्सजाता पञ्चपतिट्ठितेन वन्दि। सा तेन पुञ्ञकम्मेन देवमनुस्सेसु संसरन्ती अनुक्कमेन उपचितविमोक्खसम्भारा हुत्वा इमस्मिं बुद्धुप्पादे वेसालियं महाविभवस्स ब्राह्मणस्स गेहे निब्बत्तित्वा रोहिनीति लद्धनामा विञ्ञुतं पत्वा, सत्थरि वेसालियं विहरन्ते विहारं गन्तवा धम्मं सुत्वा सोतापन्ना हुत्वा मातापितूनं धम्मं देसेत्वा सासने पसादं उप्पादेत्वा ते अनुजानापेत्वा सयं पब्बजित्वा विपस्सनाय कम्मं करोन्ती न चिरस्सेव सह पटिसम्भिदाहि अरहत्तं पापुणि। तेन वुत्तं –
Samaṇāti bhoti supītiādikā rohiniyā theriyā gāthā. Ayampi purimabuddhesu katādhikārā tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ kusalaṃ upacinantī ito ekanavutikappe vipassissa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patvā, ekadivasaṃ bandhumatīnagare bhagavantaṃ piṇḍāya carantaṃ disvā pattaṃ gahetvā pūvassa pūretvā bhagavato datvā pītisomanassajātā pañcapatiṭṭhitena vandi. Sā tena puññakammena devamanussesu saṃsarantī anukkamena upacitavimokkhasambhārā hutvā imasmiṃ buddhuppāde vesāliyaṃ mahāvibhavassa brāhmaṇassa gehe nibbattitvā rohinīti laddhanāmā viññutaṃ patvā, satthari vesāliyaṃ viharante vihāraṃ gantavā dhammaṃ sutvā sotāpannā hutvā mātāpitūnaṃ dhammaṃ desetvā sāsane pasādaṃ uppādetvā te anujānāpetvā sayaṃ pabbajitvā vipassanāya kammaṃ karontī na cirasseva saha paṭisambhidāhi arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ –
‘‘नगरे बन्धुमतिया, विपस्सिस्स महेसिनो।
‘‘Nagare bandhumatiyā, vipassissa mahesino;
पिण्डाय विचरन्तस्स, पूवेदासिमहं तदा॥
Piṇḍāya vicarantassa, pūvedāsimahaṃ tadā.
‘‘तेन कम्मेन सुकतेन, चेतनापणिधीहि च।
‘‘Tena kammena sukatena, cetanāpaṇidhīhi ca;
तत्थ चित्तं पसादेत्वा, तावतिंसमगच्छहं॥
Tattha cittaṃ pasādetvā, tāvatiṃsamagacchahaṃ.
‘‘छत्तिंसदेवराजूनं , महेसित्तमकारयिं।
‘‘Chattiṃsadevarājūnaṃ , mahesittamakārayiṃ;
पञ्ञासचक्कवत्तीनं, महेसित्तमकारयिं॥
Paññāsacakkavattīnaṃ, mahesittamakārayiṃ.
‘‘मनसा पत्थिता नाम, सब्बा मय्हं समिज्झथ।
‘‘Manasā patthitā nāma, sabbā mayhaṃ samijjhatha;
सम्पत्तिं अनुभोत्वान, देवेसु मनुजेसु च॥
Sampattiṃ anubhotvāna, devesu manujesu ca.
‘‘पच्छिमे भवसम्पत्ते, जातो विप्पकुले अहं।
‘‘Pacchime bhavasampatte, jāto vippakule ahaṃ;
रोहिनी नाम नामेन, ञातकेहि पियायिता॥
Rohinī nāma nāmena, ñātakehi piyāyitā.
‘‘भिक्खूनं सन्तिकं गन्त्वा, धम्मं सुत्वा यथातथं।
‘‘Bhikkhūnaṃ santikaṃ gantvā, dhammaṃ sutvā yathātathaṃ;
संविग्गमानसा हुत्वा, पब्बजिं अनगारियं॥
Saṃviggamānasā hutvā, pabbajiṃ anagāriyaṃ.
‘‘योनिसो पदहन्तीनं, अरहत्तमपापुणिं।
‘‘Yoniso padahantīnaṃ, arahattamapāpuṇiṃ;
एकनवुतितो कप्पे, यं दानमददिं तदा।
Ekanavutito kappe, yaṃ dānamadadiṃ tadā;
दुग्गतिं नाभिजानामि, पूवदानस्सिदं फलं॥
Duggatiṃ nābhijānāmi, pūvadānassidaṃ phalaṃ.
‘‘किलेसा झापिता मय्हं…पे॰… कतं बुद्धस्स सासन’’न्ति॥
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
अरहत्तं पन पत्वा अत्तनो पटिपत्तिं पच्चवेक्खित्वा पुब्बे सोतापन्नकाले पितरा अत्तना च वचनपटिवचनवसेन वुत्तगाथा उदानवसेन भासन्ती –
Arahattaṃ pana patvā attano paṭipattiṃ paccavekkhitvā pubbe sotāpannakāle pitarā attanā ca vacanapaṭivacanavasena vuttagāthā udānavasena bhāsantī –
२७१.
271.
‘‘समणाति भोति सुपि, समणाति पबुज्झसि।
‘‘Samaṇāti bhoti supi, samaṇāti pabujjhasi;
समणानेव कित्तेसि, समणी नून भविस्ससि॥
Samaṇāneva kittesi, samaṇī nūna bhavissasi.
२७२.
272.
‘‘विपुलं अन्नञ्च पानञ्च, समणानं पवेच्छसि।
‘‘Vipulaṃ annañca pānañca, samaṇānaṃ pavecchasi;
रोहिनी दानि पुच्छामि, केन ते समणा पिया॥
Rohinī dāni pucchāmi, kena te samaṇā piyā.
२७३.
273.
‘‘अकम्मकामा अलसा, परदत्तूपजीविनो।
‘‘Akammakāmā alasā, paradattūpajīvino;
आसंसुका सादुकामा, केन ते समणा पिया॥
Āsaṃsukā sādukāmā, kena te samaṇā piyā.
२७४.
274.
‘‘चिरस्सं वत मं तात, समणानं परिपुच्छसि।
‘‘Cirassaṃ vata maṃ tāta, samaṇānaṃ paripucchasi;
तेसं ते कित्तयिस्सामि, पञ्ञासीलपरक्कमं॥
Tesaṃ te kittayissāmi, paññāsīlaparakkamaṃ.
२७५.
275.
‘‘कम्मकामा अनलसा, कम्मसेट्ठस्स कारका।
‘‘Kammakāmā analasā, kammaseṭṭhassa kārakā;
रागं दोसं पजहन्ति, तेन मे समणा पिया॥
Rāgaṃ dosaṃ pajahanti, tena me samaṇā piyā.
२७६.
276.
‘‘तीणि पापस्स मूलानि, धुनन्ति सुचिकारिनो।
‘‘Tīṇi pāpassa mūlāni, dhunanti sucikārino;
सब्बं पापं पहीनेसं, तेन मे समणा पिया॥
Sabbaṃ pāpaṃ pahīnesaṃ, tena me samaṇā piyā.
२७७.
277.
‘‘कायकम्मं सुचि नेसं, वचीकम्मञ्च तादिसं।
‘‘Kāyakammaṃ suci nesaṃ, vacīkammañca tādisaṃ;
मनोकम्मं सुचि नेसं, तेन मे समणा पिया॥
Manokammaṃ suci nesaṃ, tena me samaṇā piyā.
२७८.
278.
‘‘विमला सङ्खमुत्ताव, सुद्धा सन्तरबाहिरा।
‘‘Vimalā saṅkhamuttāva, suddhā santarabāhirā;
पुण्णा सुक्कान धम्मानं, तेन मे समणा पिया॥
Puṇṇā sukkāna dhammānaṃ, tena me samaṇā piyā.
२७९.
279.
‘‘बहुस्सुता धम्मधरा, अरिया धम्मजीविनो।
‘‘Bahussutā dhammadharā, ariyā dhammajīvino;
अत्थं धम्मञ्च देसेन्ति, तेन मे समणा पिया॥
Atthaṃ dhammañca desenti, tena me samaṇā piyā.
२८०.
280.
‘‘बहुस्सुता धम्मधरा, अरिया धम्मजीविनो।
‘‘Bahussutā dhammadharā, ariyā dhammajīvino;
एकग्गचित्ता सतिमन्तो, तेन मे समणा पिया॥
Ekaggacittā satimanto, tena me samaṇā piyā.
२८१.
281.
‘‘दूरङ्गमा सतिमन्तो, मन्तभाणी अनुद्धता।
‘‘Dūraṅgamā satimanto, mantabhāṇī anuddhatā;
दुक्खस्सन्तं पजानन्ति, तेन मे समणा पिया॥
Dukkhassantaṃ pajānanti, tena me samaṇā piyā.
२८२.
282.
‘‘यस्मा गामा पक्कमन्ति, न विलोकेन्ति किञ्चनं।
‘‘Yasmā gāmā pakkamanti, na vilokenti kiñcanaṃ;
अनपेक्खाव गच्छन्ति, तेन मे समणा पिया॥
Anapekkhāva gacchanti, tena me samaṇā piyā.
२८३.
283.
‘‘न ते सं कोट्ठे ओपेन्ति, न कुम्भिं न खळोपियं।
‘‘Na te saṃ koṭṭhe openti, na kumbhiṃ na khaḷopiyaṃ;
परिनिट्ठितमेसाना, तेन मे समणा पिया॥
Pariniṭṭhitamesānā, tena me samaṇā piyā.
२८४.
284.
‘‘न ते हिरञ्ञं गण्हन्ति, न सुवण्णं न रूपियं।
‘‘Na te hiraññaṃ gaṇhanti, na suvaṇṇaṃ na rūpiyaṃ;
पच्चुप्पन्नेन यापेन्ति, तेन मे समणा पिया॥
Paccuppannena yāpenti, tena me samaṇā piyā.
२८५.
285.
‘‘नानाकुला पब्बजिता, नानाजनपदेहि च।
‘‘Nānākulā pabbajitā, nānājanapadehi ca;
अञ्ञमञ्ञं पिहयन्ति, तेन मे समणा पिया॥
Aññamaññaṃ pihayanti, tena me samaṇā piyā.
२८६.
286.
‘‘अत्थाय वत नो भोति, कुले जातासि रोहिनी।
‘‘Atthāya vata no bhoti, kule jātāsi rohinī;
सद्धा बुद्धे च धम्मे च, सङ्घे च तिब्बगारवा॥
Saddhā buddhe ca dhamme ca, saṅghe ca tibbagāravā.
२८७.
287.
‘‘तुवञ्हेतं पजानासि, पुञ्ञक्खेत्तं अनुत्तरं।
‘‘Tuvañhetaṃ pajānāsi, puññakkhettaṃ anuttaraṃ;
अम्हम्पि एते समणा, पटिग्गण्हन्ति दक्खिणं॥
Amhampi ete samaṇā, paṭiggaṇhanti dakkhiṇaṃ.
२८८.
288.
‘‘पतिट्ठितो हेत्थ यञ्ञो, विपुलो नो भविस्सति।
‘‘Patiṭṭhito hettha yañño, vipulo no bhavissati;
सचे भायसि दुक्खस्स, सचे ते दुक्खमप्पियं॥
Sace bhāyasi dukkhassa, sace te dukkhamappiyaṃ.
२८९.
289.
‘‘उपेहि सरणं बुद्धं, धम्मं सङ्घञ्च तादिनं।
‘‘Upehi saraṇaṃ buddhaṃ, dhammaṃ saṅghañca tādinaṃ;
समादियाहि सीलानि, तं ते अत्थाय हेहिति॥
Samādiyāhi sīlāni, taṃ te atthāya hehiti.
२९०.
290.
‘‘उपेमि सरणं बुद्धं, धम्मं सङ्घञ्च तादिनं।
‘‘Upemi saraṇaṃ buddhaṃ, dhammaṃ saṅghañca tādinaṃ;
समादियामि सीलानि, तं मे अत्थाय हेहिति॥
Samādiyāmi sīlāni, taṃ me atthāya hehiti.
२९१.
291.
‘‘ब्रह्मबन्धु पुरे आसिं, सो इदानिम्हि ब्राह्मणो।
‘‘Brahmabandhu pure āsiṃ, so idānimhi brāhmaṇo;
तेविज्जो सोत्तियो चम्हि, वेदगू चम्हि न्हातको’’ति॥ –
Tevijjo sottiyo camhi, vedagū camhi nhātako’’ti. –
इमा गाथा पच्चुदाहासि।
Imā gāthā paccudāhāsi.
तत्थ आदितो तिस्सो गाथा अत्तनो धीतु भिक्खूसु सम्मुतिं अनिच्छन्तेन वुत्ता। तत्थ समणाति भोति सुपीति भोति त्वं सुपनकालेपि ‘‘समणा समणा’’ति कित्तेन्ती समणपटिबद्धंयेव कथं कथेन्ती सुपसि। समणाति पबुज्झसीति सुपनतो उट्ठहन्तीपि ‘‘समणा’’इच्चेवं वत्वा पबुज्झसि निद्दाय वुट्ठासि। समणानेव कित्तेसीति सब्बकालम्पि समणे एव समणानमेव वा गुणे कित्तेसि अभित्थवसि। समणी नून भविस्ससीति गिहिरूपेन ठितापि चित्तेन समणी एव मञ्ञे भविस्ससि। अथ वा समणी नून भविस्ससीति इदानि गिहिरूपेन ठितापि न चिरेनेव समणी एव मञ्ञे भविस्ससि समणेसु एव निन्नपोणभावतो।
Tattha ādito tisso gāthā attano dhītu bhikkhūsu sammutiṃ anicchantena vuttā. Tattha samaṇāti bhoti supīti bhoti tvaṃ supanakālepi ‘‘samaṇā samaṇā’’ti kittentī samaṇapaṭibaddhaṃyeva kathaṃ kathentī supasi. Samaṇāti pabujjhasīti supanato uṭṭhahantīpi ‘‘samaṇā’’iccevaṃ vatvā pabujjhasi niddāya vuṭṭhāsi. Samaṇāneva kittesīti sabbakālampi samaṇe eva samaṇānameva vā guṇe kittesi abhitthavasi. Samaṇī nūna bhavissasīti gihirūpena ṭhitāpi cittena samaṇī eva maññe bhavissasi. Atha vā samaṇī nūna bhavissasīti idāni gihirūpena ṭhitāpi na cireneva samaṇī eva maññe bhavissasi samaṇesu eva ninnapoṇabhāvato.
पवेच्छसीति देसि। रोहिनी दानि पुच्छामीति, अम्म रोहिनि, तं अहं इदानि पुच्छामीति ब्राह्मणो अत्तनो धीतरं पुच्छन्तो आह। केन ते समणा पियाति, अम्म रोहिनि, त्वं सयन्तीपि पबुज्झन्तीपि अञ्ञदापि समणानमेव गुणे कित्तयसि, केन नाम कारणेन तुय्हं समणा पियायितब्बा जाताति अत्थो।
Pavecchasīti desi. Rohinī dāni pucchāmīti, amma rohini, taṃ ahaṃ idāni pucchāmīti brāhmaṇo attano dhītaraṃ pucchanto āha. Kena te samaṇā piyāti, amma rohini, tvaṃ sayantīpi pabujjhantīpi aññadāpi samaṇānameva guṇe kittayasi, kena nāma kāraṇena tuyhaṃ samaṇā piyāyitabbā jātāti attho.
इदानि ब्राह्मणो समणेसु दोसं धीतु आचिक्खन्तो ‘‘अकम्मकामा’’ति गाथमाह। तत्थ अकम्मकामाति न कम्मकामा, अत्तनो परेसञ्च अत्थावहं किञ्चि कम्मं न कातुकामा। अलसाति कुसीता। परदत्तूपजीविनोति परेहि दिन्नेनेव उपजीवनसीला। आसंसुकाति ततो एव घासच्छादनादीनं आसीसनका। सादुकामाति सादुं मधुरमेव आहारं इच्छनका। सब्बमेतं ब्राह्मणो समणानं गुणे अजानन्तो अत्तनाव परिकप्पितं दोसमाह।
Idāni brāhmaṇo samaṇesu dosaṃ dhītu ācikkhanto ‘‘akammakāmā’’ti gāthamāha. Tattha akammakāmāti na kammakāmā, attano paresañca atthāvahaṃ kiñci kammaṃ na kātukāmā. Alasāti kusītā. Paradattūpajīvinoti parehi dinneneva upajīvanasīlā. Āsaṃsukāti tato eva ghāsacchādanādīnaṃ āsīsanakā. Sādukāmāti sāduṃ madhurameva āhāraṃ icchanakā. Sabbametaṃ brāhmaṇo samaṇānaṃ guṇe ajānanto attanāva parikappitaṃ dosamāha.
तं सुत्वा रोहिनी ‘‘लद्धो दानि मे ओकासो अय्यानं गुणे कथेतु’’न्ति तुट्ठमानसा भिक्खूनं गुणे कित्तेतुकामा पठमं ताव तेसं कित्तने सोमनस्सं पवेदेन्ती ‘‘चीरस्सं वत मं, ताता’’ति गाथमाह। तत्थ चिरस्सं वताति चिरेन वत। ताताति पितरं आलपति। समणानन्ति समणे समणानं वा मय्हं पियायितब्बं परिपुच्छसि। तेसन्ति समणानं। पञ्ञासीलपरक्कमन्ति पञ्ञञ्च सीलञ्च उस्साहञ्च।
Taṃ sutvā rohinī ‘‘laddho dāni me okāso ayyānaṃ guṇe kathetu’’nti tuṭṭhamānasā bhikkhūnaṃ guṇe kittetukāmā paṭhamaṃ tāva tesaṃ kittane somanassaṃ pavedentī ‘‘cīrassaṃ vata maṃ, tātā’’ti gāthamāha. Tattha cirassaṃ vatāti cirena vata. Tātāti pitaraṃ ālapati. Samaṇānanti samaṇe samaṇānaṃ vā mayhaṃ piyāyitabbaṃ paripucchasi. Tesanti samaṇānaṃ. Paññāsīlaparakkamanti paññañca sīlañca ussāhañca.
कित्तयिस्सामीति कथयिस्सामि। पटिजानेत्वा ते कित्तेन्ती ‘‘अकम्मकामा अलसा’’ति तेन वुत्तं दोसं ताव निब्बेठेत्वा तप्पटिपक्खभूतं गुणं दस्सेतुं ‘‘कम्मकामा’’तिआदिमाह। तत्थ कम्मकामाति वत्तपटिवत्तादिभेदं कम्मं समणकिच्चं परिपूरणवसेन कामेन्ति इच्छन्तीति कम्मकामा। तत्थ युत्तप्पयुत्ता हुत्वा उट्ठाय समुट्ठाय वायमनतो न अलसाति अनलसा। तं पन कम्मं सेट्ठं उत्तमं निब्बानावहमेव करोन्तीति कम्मसेट्ठस्स कारका। करोन्ता पन तं पटिपत्तिया अनवज्जभावतो रागं दोसं पजहन्ति, यथा रागदोसा पहीयन्ति, एवं समणा कम्मं करोन्ति। तेन मे समणा पियाति तेन यथावुत्तेन सम्मापटिपज्जनेन मय्हं समणा पियायितब्बाति अत्थो।
Kittayissāmīti kathayissāmi. Paṭijānetvā te kittentī ‘‘akammakāmā alasā’’ti tena vuttaṃ dosaṃ tāva nibbeṭhetvā tappaṭipakkhabhūtaṃ guṇaṃ dassetuṃ ‘‘kammakāmā’’tiādimāha. Tattha kammakāmāti vattapaṭivattādibhedaṃ kammaṃ samaṇakiccaṃ paripūraṇavasena kāmenti icchantīti kammakāmā. Tattha yuttappayuttā hutvā uṭṭhāya samuṭṭhāya vāyamanato na alasāti analasā. Taṃ pana kammaṃ seṭṭhaṃ uttamaṃ nibbānāvahameva karontīti kammaseṭṭhassa kārakā. Karontā pana taṃ paṭipattiyā anavajjabhāvato rāgaṃ dosaṃ pajahanti, yathā rāgadosā pahīyanti, evaṃ samaṇā kammaṃ karonti. Tena me samaṇā piyāti tena yathāvuttena sammāpaṭipajjanena mayhaṃ samaṇā piyāyitabbāti attho.
तीणि पापस्स मूलानीति लोभदोसमोहसङ्खातानि अकुसलस्स तीणि मूलानि। धुनन्तीति निग्घातेन्ति, पजहन्तीति अत्थो। सुचिकारिनोति अनवज्जकम्मकारिनो। सब्बं पापं पहीनेसन्ति अग्गमग्गाधिगमेन एसं सब्बम्पि पापं पहीनं।
Tīṇi pāpassa mūlānīti lobhadosamohasaṅkhātāni akusalassa tīṇi mūlāni. Dhunantīti nigghātenti, pajahantīti attho. Sucikārinoti anavajjakammakārino. Sabbaṃ pāpaṃ pahīnesanti aggamaggādhigamena esaṃ sabbampi pāpaṃ pahīnaṃ.
एवं ‘‘समणा सुचिकारिनो’’ति सङ्खेपतो वुत्तमत्थं विभजित्वा दस्सेतुं ‘‘कायकम्म’’न्ति गाथमाह। तं सुविञ्ञेय्यमेव।
Evaṃ ‘‘samaṇā sucikārino’’ti saṅkhepato vuttamatthaṃ vibhajitvā dassetuṃ ‘‘kāyakamma’’nti gāthamāha. Taṃ suviññeyyameva.
विमला सङ्खमुत्तावाति सुधोतसङ्खा विय मुत्ता विय च विगतमला रागादिमलरहिता। सुद्धा सन्तरबाहिराति सन्तरञ्च बाहिरञ्च सन्तरबाहिरं। ततो सन्तरबाहिरतो सुद्धा, सुद्धासयपयोगाति अत्थो। पुण्णा सुक्कान धम्मानन्ति एकन्तसुक्केहि अनवज्जधम्मेहि परिपुण्णा, असेखेहि सीलक्खन्धादीहि समन्नागताति अत्थो।
Vimalā saṅkhamuttāvāti sudhotasaṅkhā viya muttā viya ca vigatamalā rāgādimalarahitā. Suddhā santarabāhirāti santarañca bāhirañca santarabāhiraṃ. Tato santarabāhirato suddhā, suddhāsayapayogāti attho. Puṇṇā sukkāna dhammānanti ekantasukkehi anavajjadhammehi paripuṇṇā, asekhehi sīlakkhandhādīhi samannāgatāti attho.
सुत्तगेय्यादिबहुं सुतं एतेसं, सुतेन वा उप्पन्नाति बहुस्सुता, परियत्तिबाहुसच्चेन पटिवेधबाहुसच्चेन च समन्नागताति अत्थो। तमेव दुविधम्पि धम्मं धारेन्तीति धम्मधरा। सत्तानं आचारसमाचारसिक्खापदेन अरीयन्तीति अरिया। धम्मेन ञायेन जीवन्तीति धम्मजीविनो। अत्थं धम्मञ्च देसेन्तीति भासितत्थञ्च देसनाधम्मञ्च कथेन्ति पकासेन्ति। अथ वा अत्थतो अनपेतं धम्मतो अनपेतञ्च देसेन्ति आचिक्खन्ति।
Suttageyyādibahuṃ sutaṃ etesaṃ, sutena vā uppannāti bahussutā, pariyattibāhusaccena paṭivedhabāhusaccena ca samannāgatāti attho. Tameva duvidhampi dhammaṃ dhārentīti dhammadharā. Sattānaṃ ācārasamācārasikkhāpadena arīyantīti ariyā. Dhammena ñāyena jīvantīti dhammajīvino. Atthaṃ dhammañca desentīti bhāsitatthañca desanādhammañca kathenti pakāsenti. Atha vā atthato anapetaṃ dhammato anapetañca desenti ācikkhanti.
एकग्गचित्ताति समाहितचित्ता। सतिमन्तोति उपट्ठितसतिनो।
Ekaggacittāti samāhitacittā. Satimantoti upaṭṭhitasatino.
दूरङ्गमाति अरञ्ञगता, मनुस्सूपचारं मुञ्चित्वा दूरं गच्छन्ता, इद्धानुभावेन वा यथारुचितं दूरं ठानं गच्छन्तीति दूरङ्गमा। मन्ता वुच्चति पञ्ञा, ताय भणनसीलताय मन्तभाणी। न उद्धताति अनुद्धता, उद्धच्चरहिता वूपसन्तचित्ता। दुक्खस्सन्तं पजानन्तीति वट्टदुक्खस्स परियन्तभूतं निब्बानं पटिविज्झन्ति।
Dūraṅgamāti araññagatā, manussūpacāraṃ muñcitvā dūraṃ gacchantā, iddhānubhāvena vā yathārucitaṃ dūraṃ ṭhānaṃ gacchantīti dūraṅgamā. Mantā vuccati paññā, tāya bhaṇanasīlatāya mantabhāṇī. Na uddhatāti anuddhatā, uddhaccarahitā vūpasantacittā. Dukkhassantaṃ pajānantīti vaṭṭadukkhassa pariyantabhūtaṃ nibbānaṃ paṭivijjhanti.
न विलोकेन्ति किञ्चनन्ति यतो गामतो पक्कमन्ति, तस्मिं गामे कञ्चि सत्तं वा सङ्खारं वा अपेक्खावसेन न ओलोकेन्ति, अथ खो पन अनपेक्खाव गच्छन्ति पक्कमन्ति।
Na vilokenti kiñcananti yato gāmato pakkamanti, tasmiṃ gāme kañci sattaṃ vā saṅkhāraṃ vā apekkhāvasena na olokenti, atha kho pana anapekkhāva gacchanti pakkamanti.
न ते सं कोट्ठे ओपेन्तीति ते समणा सं अत्तनो सन्तकं सापतेय्यं कोट्ठे न ओपेन्ति न पटिसामेत्वा ठपेन्ति तादिसस्स परिग्गहस्स अभावतो। कुम्भिन्ति कुम्भियं। खळोपियन्ति पच्छियं। परिनिट्ठितमेसानाति परकुलेसु परेसं अत्थाय सिद्धमेव घासं परियेसन्ता।
Na te saṃ koṭṭhe opentīti te samaṇā saṃ attano santakaṃ sāpateyyaṃ koṭṭhe na openti na paṭisāmetvā ṭhapenti tādisassa pariggahassa abhāvato. Kumbhinti kumbhiyaṃ. Khaḷopiyanti pacchiyaṃ. Pariniṭṭhitamesānāti parakulesu paresaṃ atthāya siddhameva ghāsaṃ pariyesantā.
हिरञ्ञन्ति कहापणं। रूपियन्ति रजतं। पच्चुप्पन्नेन यापेन्तीति अतीतं अननुसोचन्ता अनागतञ्च अपच्चासीसन्ता पच्चुप्पन्नेन यापेन्ति अत्तभावं पवत्तेन्ति।
Hiraññanti kahāpaṇaṃ. Rūpiyanti rajataṃ. Paccuppannena yāpentīti atītaṃ ananusocantā anāgatañca apaccāsīsantā paccuppannena yāpenti attabhāvaṃ pavattenti.
अञ्ञमञ्ञं पिहयन्तीति अञ्ञमञ्ञस्मिं मेत्तिं करोन्ति। ‘‘पिहायन्ति’’पि पाठो, सो एव अत्थो।
Aññamaññaṃ pihayantīti aññamaññasmiṃ mettiṃ karonti. ‘‘Pihāyanti’’pi pāṭho, so eva attho.
एवं सो ब्राह्मणो धीतुया सन्तिके भिक्खूनं गुणे सुत्वा पसन्नमानसो धीतरं पसंसन्तो ‘‘अत्थाय वता’’तिआदिमाह।
Evaṃ so brāhmaṇo dhītuyā santike bhikkhūnaṃ guṇe sutvā pasannamānaso dhītaraṃ pasaṃsanto ‘‘atthāya vatā’’tiādimāha.
अम्हम्पीति अम्हाकम्पि। दक्खिणन्ति देय्यधम्मं।
Amhampīti amhākampi. Dakkhiṇanti deyyadhammaṃ.
एत्थाति एतेसु समणेसु। यञ्ञोति दानधम्मो। विपुलोति विपुलफलो। सेसं वुत्तनयमेव।
Etthāti etesu samaṇesu. Yaññoti dānadhammo. Vipuloti vipulaphalo. Sesaṃ vuttanayameva.
एवं ब्राह्मणो सरणेसु सीलेसु च पतिट्ठितो अपरभागे सञ्जातसंवेगो पब्बजित्वा विपस्सनं वड्ढेत्वा अरहत्ते पतिट्ठाय अत्तनो पटिपत्तिं पच्चवेक्खित्वा उदानेन्तो ‘‘ब्रह्मबन्धू’’ति गाथमाह। तस्सत्थो हेट्ठा वुत्तोयेव।
Evaṃ brāhmaṇo saraṇesu sīlesu ca patiṭṭhito aparabhāge sañjātasaṃvego pabbajitvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahatte patiṭṭhāya attano paṭipattiṃ paccavekkhitvā udānento ‘‘brahmabandhū’’ti gāthamāha. Tassattho heṭṭhā vuttoyeva.
रोहिनीथेरीगाथावण्णना निट्ठिता।
Rohinītherīgāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / थेरीगाथापाळि • Therīgāthāpāḷi / २. रोहिनीथेरीगाथा • 2. Rohinītherīgāthā
