A World of Knowledge
    Upanishads

    Rudrahridaya Upanishad

    Sanskrit Devanagari with Roman transliteration (IAST)

     

    ॥ रुद्रहृदयोपनिषत् ॥

    ॥ rudrahṛdayopaniṣat ॥

    यद्ब्रह्म रुद्रहृदयमहाविद्याप्रकाशितम् ।
    तद्ब्रह्ममात्रावस्थानपदवीमधुना भजे ॥

    yadbrahma rudrahṛdayamahāvidyāprakāśitam ।
    tadbrahmamātrāvasthānapadavīmadhunā bhaje ॥

    ॐ सह नाववतु ॥

    oṃ saha nāvavatu ॥

    सह नौ भुनक्तु ॥

    saha nau bhunaktu ॥

    सह वीर्यं करवावहै ॥

    saha vīryaṃ karavāvahai ॥

    तेजस्विनावधीतमस्तु मा विद्विषावहै ॥

    tejasvināvadhītamastu mā vidviṣāvahai ॥

    ॐ शान्तिः शान्तिः शान्तिः ॥

    oṃ śāntiḥ śāntiḥ śāntiḥ ॥

    हरिः ॐ ॥

    hariḥ oṃ ॥

    हृदयं कुण्डली भस्मरुद्राक्षगणदर्शनम् ।
    तारसारं महावाक्यं पञ्चब्रह्माग्निहोत्रकम् ॥ १॥

    hṛdayaṃ kuṇḍalī bhasmarudrākṣagaṇadarśanam ।
    tārasāraṃ mahāvākyaṃ pañcabrahmāgnihotrakam ॥ 1॥

    प्रणम्य शिरसा पादौ शुको व्यासमुवाच ह ।
    को देवः सर्वदेवेषु कस्मिन्देवाश्च सर्वशः ॥ २॥

    praṇamya śirasā pādau śuko vyāsamuvāca ha ।
    ko devaḥ sarvadeveṣu kasmindevāśca sarvaśaḥ ॥ 2॥

    कस्य शुश्रूषणान्नित्यं प्रीता देवा भवन्ति मे ।
    तस्य तद्वचनं श्रुत्वा प्रत्युवाच पिता शुकम् ॥ ३॥

    kasya śuśrūṣaṇānnityaṃ prītā devā bhavanti me ।
    tasya tadvacanaṃ śrutvā pratyuvāca pitā śukam ॥ 3॥

    सर्वदेवात्मको रुद्रः सर्वे देवाः शिवात्मकाः ।
    रुद्रस्य दक्षिणे पार्श्वे रविर्ब्रह्मा त्रयोऽग्नयः ॥ ४॥

    sarvadevātmako rudraḥ sarve devāḥ śivātmakāḥ ।
    rudrasya dakṣiṇe pārśve ravirbrahmā trayo'gnayaḥ ॥ 4॥

    वामपार्श्वे उमा देवी विष्णुः सोमोऽपि ते त्रयः ।
    या उमा सा स्वयं विष्णुर्यो विष्णुः स हि चन्द्रमाः ॥ ५॥

    vāmapārśve umā devī viṣṇuḥ somo'pi te trayaḥ ।
    yā umā sā svayaṃ viṣṇuryo viṣṇuḥ sa hi candramāḥ ॥ 5॥

    ये नमस्यन्ति गोविन्दं ते नमस्यन्ति शङ्करम् ।
    येऽर्चयन्ति हरिं भक्त्या तेऽर्चयन्ति वृषध्वजम् ॥ ६॥

    ye namasyanti govindaṃ te namasyanti śaṅkaram ।
    ye'rcayanti hariṃ bhaktyā te'rcayanti vṛṣadhvajam ॥ 6॥

    ये द्विषन्ति विरूपाक्षं ते द्विषन्ति जनार्दनम् ।
    ये रुद्रं नाभिजानन्ति ते न जानन्ति केशवम् ॥ ७॥

    ye dviṣanti virūpākṣaṃ te dviṣanti janārdanam ।
    ye rudraṃ nābhijānanti te na jānanti keśavam ॥ 7॥

    रुद्रात्प्रवर्तते बीजं बीजयोनिर्जनार्दनः ।
    यो रुद्रः स स्वयं ब्रह्मा यो ब्रह्मा स हुताशनः ॥ ८॥

    rudrātpravartate bījaṃ bījayonirjanārdanaḥ ।
    yo rudraḥ sa svayaṃ brahmā yo brahmā sa hutāśanaḥ ॥ 8॥

    ब्रह्मविष्णुमयो रुद्र अग्नीषोमात्कं जगत् ।
    पुंलिङ्गं सर्वमीशानं स्त्रीलिङ्गं भगवत्युमा ॥ ९॥

    brahmaviṣṇumayo rudra agnīṣomātkaṃ jagat ।
    puṃliṅgaṃ sarvamīśānaṃ strīliṅgaṃ bhagavatyumā ॥ 9॥

    उमारुद्रात्मिकाः सर्वाः ग्रजाः स्थावरजङ्गमाः ।
    व्यक्तं सर्वमुमारूपमव्यक्तं तु महेश्वरम् ॥ १०॥

    umārudrātmikāḥ sarvāḥ grajāḥ sthāvarajaṅgamāḥ ।
    vyaktaṃ sarvamumārūpamavyaktaṃ tu maheśvaram ॥ 10॥

    उमा शङ्करयोगो यः स योगो विष्णुरुच्यते ।
    यस्तु तस्मै नमस्कारं कुर्याद्भक्तिसमन्वितः ॥ ११॥

    umā śaṅkarayogo yaḥ sa yogo viṣṇurucyate ।
    yastu tasmai namaskāraṃ kuryādbhaktisamanvitaḥ ॥ 11॥

    आत्मानं परमात्मानमन्तरात्मानमेव च ।
    ज्ञात्वा त्रिविधमात्मानं परमात्मानमाश्रयेत् ॥ १२॥

    ātmānaṃ paramātmānamantarātmānameva ca ।
    jñātvā trividhamātmānaṃ paramātmānamāśrayet ॥ 12॥

    अन्तरात्मा भवेद्ब्रह्मा परमात्मा महेश्वरः ।
    सर्वेषामेव भूतानां विष्णुरात्मा सनातनः ॥ १३॥

    antarātmā bhavedbrahmā paramātmā maheśvaraḥ ।
    sarveṣāmeva bhūtānāṃ viṣṇurātmā sanātanaḥ ॥ 13॥

    अस्य त्रैलोक्यवृक्षस्य भूमौ विटपशाखिनः ।
    अग्रं मध्यं तथा मूलं विष्णुब्रह्ममहेश्वराः ॥ १४॥

    asya trailokyavṛkṣasya bhūmau viṭapaśākhinaḥ ।
    agraṃ madhyaṃ tathā mūlaṃ viṣṇubrahmamaheśvarāḥ ॥ 14॥

    कार्यं विष्णुः क्रिया ब्रह्मा कारणं तु महेश्वरः ।
    प्रयोजनार्थं रुद्रेण मूर्तिरेका त्रिधा कृता ॥ १५॥

    kāryaṃ viṣṇuḥ kriyā brahmā kāraṇaṃ tu maheśvaraḥ ।
    prayojanārthaṃ rudreṇa mūrtirekā tridhā kṛtā ॥ 15॥

    धर्मो रुद्रो जगद्विष्णुः सर्वज्ञानं पितामहः ।
    श्रीरुद्र रुद्र रुद्रेति यस्तं ब्रूयाद्विचक्षणः ॥ १६॥

    dharmo rudro jagadviṣṇuḥ sarvajñānaṃ pitāmahaḥ ।
    śrīrudra rudra rudreti yastaṃ brūyādvicakṣaṇaḥ ॥ 16॥

    कीर्तनात्सर्वदेवस्य सर्वपापैः प्रमुच्यते ।
    रुद्रो नर उमा नारी तस्मै तस्यै नमो नमः ॥ १७॥

    kīrtanātsarvadevasya sarvapāpaiḥ pramucyate ।
    rudro nara umā nārī tasmai tasyai namo namaḥ ॥ 17॥

    रुद्रो ब्रह्मा उमा वाणी तस्मै तस्यै नमो नमः ।
    रुद्रो विष्णुरुमा लक्ष्मीस्तस्मै तस्यै नमो नमः ॥ १८॥

    rudro brahmā umā vāṇī tasmai tasyai namo namaḥ ।
    rudro viṣṇurumā lakṣmīstasmai tasyai namo namaḥ ॥ 18॥

    रुद्रः सूर्य उमा छाया तस्मै तस्यै नमो नमः ।
    रुद्रः सोम उमा तारा तस्मै तस्यै नमो नमः ॥ १९॥

    rudraḥ sūrya umā chāyā tasmai tasyai namo namaḥ ।
    rudraḥ soma umā tārā tasmai tasyai namo namaḥ ॥ 19॥

    रुद्रो दिवा उमा रात्रिस्तस्मै तस्यै नमो नमः ।
    रुद्रो यज्ञ उमा वेदिस्तस्मै तस्यै नमो नमः ॥ २०॥

    rudro divā umā rātristasmai tasyai namo namaḥ ।
    rudro yajña umā vedistasmai tasyai namo namaḥ ॥ 20॥

    रुद्रो वह्निरुमा स्वाहा तस्मै तस्यै नमो नमः ।
    रुद्रो वेद उमा शास्तं तस्मै तस्यै नमो नमः ॥ २१॥

    rudro vahnirumā svāhā tasmai tasyai namo namaḥ ।
    rudro veda umā śāstaṃ tasmai tasyai namo namaḥ ॥ 21॥

    रुद्रो वृक्ष उमा वल्ली तस्मै तस्यै नमो नमः ।
    रुद्रो गन्ध उमा पुष्पं तस्मै तस्यै नमो नमः ॥ २२॥

    rudro vṛkṣa umā vallī tasmai tasyai namo namaḥ ।
    rudro gandha umā puṣpaṃ tasmai tasyai namo namaḥ ॥ 22॥

    रुद्रोऽर्थ अक्षरः सोमा तस्मै तस्यै नमो नमः ।
    रुद्रो लिङ्गमुमा पीठं तस्मै तस्यै नमो नमः ॥ २३॥

    rudro'rtha akṣaraḥ somā tasmai tasyai namo namaḥ ।
    rudro liṅgamumā pīṭhaṃ tasmai tasyai namo namaḥ ॥ 23॥

    सर्वदेवात्मकं रुद्रं नमस्कुर्यात्पृथक्पृथक् ।
    एभिर्मन्त्रपदैरेव नमस्यामीशपार्वती ॥ २४॥

    sarvadevātmakaṃ rudraṃ namaskuryātpṛthakpṛthak ।
    ebhirmantrapadaireva namasyāmīśapārvatī ॥ 24॥

    यत्र यत्र भवेत्सार्धमिमं मन्त्रमुदीरयेत् ।
    ब्रह्महा जलमध्ये तु सर्वपापैः प्रमुच्यते ॥ २५॥

    yatra yatra bhavetsārdhamimaṃ mantramudīrayet ।
    brahmahā jalamadhye tu sarvapāpaiḥ pramucyate ॥ 25॥

    सर्वाधिष्ठानमद्वन्द्वं परं ब्रह्म सनातनम् ।
    सच्चिदानन्दरूपं तदवाङ्मनसगोचरम् ॥ २६॥

    sarvādhiṣṭhānamadvandvaṃ paraṃ brahma sanātanam ।
    saccidānandarūpaṃ tadavāṅmanasagocaram ॥ 26॥

    तस्मिन्सुविदिते सर्वं विज्ञातं स्यादिदं शुक ।
    तदात्मकत्वात्सर्वस्य तस्माद्भिन्नं नहि क्वचित् ॥ २७॥

    tasminsuvidite sarvaṃ vijñātaṃ syādidaṃ śuka ।
    tadātmakatvātsarvasya tasmādbhinnaṃ nahi kvacit ॥ 27॥

    द्वे विद्ये वेदितव्ये हि परा चैवापरा च ते ।
    तत्रापरा तु विद्यैषा ऋग्वेदो यजुरेव च ॥ २८॥

    dve vidye veditavye hi parā caivāparā ca te ।
    tatrāparā tu vidyaiṣā ṛgvedo yajureva ca ॥ 28॥

    सामवेदस्तथाथर्ववेदः शिक्षा मुनीश्वर ।
    कल्पो व्याकरणं चैव निरुक्तं छन्द एव च ॥ २९॥

    sāmavedastathātharvavedaḥ śikṣā munīśvara ।
    kalpo vyākaraṇaṃ caiva niruktaṃ chanda eva ca ॥ 29॥

    ज्योतिषं च यथा नात्मविषया अपि बुद्धयः ।
    अथैषा परमा विद्या ययात्मा परमाक्षरम् ॥ ३०॥

    jyotiṣaṃ ca yathā nātmaviṣayā api buddhayaḥ ।
    athaiṣā paramā vidyā yayātmā paramākṣaram ॥ 30॥

    यत्तदद्रेश्यमग्राह्यमगोत्रं रूपवर्जितम् ।
    अचक्षुःश्रोत्रमत्यर्थं तदपाणिपदं तथा ॥ ३१॥

    yattadadreśyamagrāhyamagotraṃ rūpavarjitam ।
    acakṣuḥśrotramatyarthaṃ tadapāṇipadaṃ tathā ॥ 31॥

    नित्यं विभुं सर्वगतं सुसूक्ष्मं च तदव्ययम् ।
    तद्भूतयोनिं पश्यन्ति धीरा आत्मानमात्मनि ॥ ३२॥

    nityaṃ vibhuṃ sarvagataṃ susūkṣmaṃ ca tadavyayam ।
    tadbhūtayoniṃ paśyanti dhīrā ātmānamātmani ॥ 32॥

    यः सर्वज्ञः सर्वविद्यो यस्य ज्ञानमयं तपः ।
    तस्मादत्रान्नरूपेण जायते जगदावलिः ॥ ३३॥

    yaḥ sarvajñaḥ sarvavidyo yasya jñānamayaṃ tapaḥ ।
    tasmādatrānnarūpeṇa jāyate jagadāvaliḥ ॥ 33॥

    सत्यवद्भाति तत्सर्वं रज्जुसर्पवदास्थितम् ।
    तदेतदक्षरं सत्यं तद्विज्ञाय विमुच्यते ॥ ३४॥

    satyavadbhāti tatsarvaṃ rajjusarpavadāsthitam ।
    tadetadakṣaraṃ satyaṃ tadvijñāya vimucyate ॥ 34॥

    ज्ञानेनैव हि संसारविनाशो नैव कर्मणा ।
    श्रोत्रियं ब्रह्मनिष्ठं स्वगुरुं गच्छेद्यथाविधि ॥ ३५॥

    jñānenaiva hi saṃsāravināśo naiva karmaṇā ।
    śrotriyaṃ brahmaniṣṭhaṃ svaguruṃ gacchedyathāvidhi ॥ 35॥

    गुरुस्तस्मै परां विद्यां दद्याद्ब्रह्मात्मबोधिनीम् ।
    गुहायां निहितं साक्षादक्षरं वेद चेन्नरः ॥ ३६॥

    gurustasmai parāṃ vidyāṃ dadyādbrahmātmabodhinīm ।
    guhāyāṃ nihitaṃ sākṣādakṣaraṃ veda cennaraḥ ॥ 36॥

    छित्वाऽविद्यामहाग्रन्थिं शिवं गच्छेत्सनातनम् ।
    तदेतदमृतं सत्यं तद्बोद्धव्यं मुमुक्षिभिः ॥ ३७॥

    chitvā'vidyāmahāgranthiṃ śivaṃ gacchetsanātanam ।
    tadetadamṛtaṃ satyaṃ tadboddhavyaṃ mumukṣibhiḥ ॥ 37॥

    धनुस्तारं शरो ह्यात्मा ब्रह्म तल्लक्ष्यमुच्यते ।
    अप्रमत्तेन वेद्धव्यं शरवत्तन्मयो भवेत् ॥ ३८॥

    dhanustāraṃ śaro hyātmā brahma tallakṣyamucyate ।
    apramattena veddhavyaṃ śaravattanmayo bhavet ॥ 38॥

    लक्ष्यं सर्वगतं चैव शरः सर्वगतो मुखः ।
    वेद्धा सर्वगतश्चैव शिवलक्ष्यं न संशयः ॥ ३९॥

    lakṣyaṃ sarvagataṃ caiva śaraḥ sarvagato mukhaḥ ।
    veddhā sarvagataścaiva śivalakṣyaṃ na saṃśayaḥ ॥ 39॥

    न तत्र चन्द्रार्कवपुः प्रकाशते
    न वान्ति वाताः सकला देवताश्च ।
    स एष देवः कृतभावभूतः
    स्वयं विशुद्धो विरजः प्रकाशते ॥ ४०॥

    na tatra candrārkavapuḥ prakāśate
    na vānti vātāḥ sakalā devatāśca ।
    sa eṣa devaḥ kṛtabhāvabhūtaḥ
    svayaṃ viśuddho virajaḥ prakāśate ॥ 40॥

    द्वौ सुपर्णौ शरीरेऽस्मिञ्जीवेशाक्ष्यौ सह स्थितौ ।
    तयोर्जीवः फलं भुङ्क्ते कर्मणो न महेश्वरः ॥ ४१॥

    dvau suparṇau śarīre'smiñjīveśākṣyau saha sthitau ।
    tayorjīvaḥ phalaṃ bhuṅkte karmaṇo na maheśvaraḥ ॥ 41॥

    केवलं साक्षिरूपेण विना भोगं महेश्वरः ।
    प्रकाशते स्वयं भेदः कल्पितो मायया तयोः ॥ ४२॥

    kevalaṃ sākṣirūpeṇa vinā bhogaṃ maheśvaraḥ ।
    prakāśate svayaṃ bhedaḥ kalpito māyayā tayoḥ ॥ 42॥

    घटाकाशमठाकाशौ यथाकाशप्रभेदतः ।
    कल्पितौ परमौ जीवशिवरूपेण कल्पितौ ॥ ४३॥

    ghaṭākāśamaṭhākāśau yathākāśaprabhedataḥ ।
    kalpitau paramau jīvaśivarūpeṇa kalpitau ॥ 43॥

    तत्त्वतश्च शिवः साक्षाच्चिज्जीवश्च स्वतः सदा ।
    चिच्चिदाकारतो भिन्ना न भिन्ना चित्त्वहानितः ॥ ४४॥

    tattvataśca śivaḥ sākṣāccijjīvaśca svataḥ sadā ।
    ciccidākārato bhinnā na bhinnā cittvahānitaḥ ॥ 44॥

    चितश्चिन्न चिदाकारद्भिद्यते जडरूपतः ।
    भिद्यते चेज्जडो भेदश्चिदेका सर्वदा खलु ॥ ४५॥

    citaścinna cidākāradbhidyate jaḍarūpataḥ ।
    bhidyate cejjaḍo bhedaścidekā sarvadā khalu ॥ 45॥

    तर्कतश्च प्रमाणाच्च चिदेकत्वव्यवस्थितेः ।
    चिदेकत्वपरिज्ञाने न शोचति न मुह्यति ॥ ४६॥

    tarkataśca pramāṇācca cidekatvavyavasthiteḥ ।
    cidekatvaparijñāne na śocati na muhyati ॥ 46॥

    अद्वैतं परमानन्दं शिवं याति तु कैवलम् ॥ ४७॥

    advaitaṃ paramānandaṃ śivaṃ yāti tu kaivalam ॥ 47॥

    अधिष्ठानं समस्तस्य जगतः सत्यचिद्घनम् ।
    अहमस्मीति निश्चित्य वीतशोको भवेन्मुनिः ॥ ४८॥

    adhiṣṭhānaṃ samastasya jagataḥ satyacidghanam ।
    ahamasmīti niścitya vītaśoko bhavenmuniḥ ॥ 48॥

    स्वशरीरे स्वयं ज्योतिःस्वरूपं सर्वसाक्षिणम् ।
    क्षीणदोषाः प्रपश्यन्ति नेतरे माययावृताः ॥ ४९॥

    svaśarīre svayaṃ jyotiḥsvarūpaṃ sarvasākṣiṇam ।
    kṣīṇadoṣāḥ prapaśyanti netare māyayāvṛtāḥ ॥ 49॥

    एवं रूपपरिज्ञानं यस्यास्ति परयोगिनः ।
    कुत्रचिद्गमनं नास्ति तस्य पूर्णस्वरूपिणः ॥ ५०॥

    evaṃ rūpaparijñānaṃ yasyāsti parayoginaḥ ।
    kutracidgamanaṃ nāsti tasya pūrṇasvarūpiṇaḥ ॥ 50॥

    आकाशमेकं सम्पूर्णं कुत्रचिन्नैव गच्छति ।
    तद्वत्स्वात्मपरिज्ञानी कुत्रचिन्नैव गच्छति ॥ ५१॥

    ākāśamekaṃ sampūrṇaṃ kutracinnaiva gacchati ।
    tadvatsvātmaparijñānī kutracinnaiva gacchati ॥ 51॥

    स यो ह वै तत्परमं ब्रह्म यो वेद वै मुनिः ।
    ब्रह्मैव भवति स्वस्थः सच्चिदानन्द मातृकः ॥ ५२॥

    sa yo ha vai tatparamaṃ brahma yo veda vai muniḥ ।
    brahmaiva bhavati svasthaḥ saccidānanda mātṛkaḥ ॥ 52॥

    इत्युपनिषत् ॥

    ityupaniṣat ॥

    ॐ सह नाववतु ॥

    oṃ saha nāvavatu ॥

    सह नौ भुनक्तु ॥

    saha nau bhunaktu ॥

    सह वीर्यं करवावहै ॥

    saha vīryaṃ karavāvahai ॥

    तेजस्विनावधीतमस्तु मा विद्विषावहै ॥

    tejasvināvadhītamastu mā vidviṣāvahai ॥

    ॐ शान्तिः शान्तिः शान्तिः ॥

    oṃ śāntiḥ śāntiḥ śāntiḥ ॥

    इति रुद्रहृदयोपनिषत्समाप्ता ॥

    iti rudrahṛdayopaniṣatsamāptā ॥


    © 1991-2024 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact