| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / मिलिन्दपञ्हपाळि • Milindapañhapāḷi |
५. रुक्खअचेतनाभावपञ्हो
5. Rukkhaacetanābhāvapañho
५. ‘‘भन्ते नागसेन, भासितम्पेतं तथागतेन –
5. ‘‘Bhante nāgasena, bhāsitampetaṃ tathāgatena –
‘‘‘अचेतनं ब्राह्मण अस्सुणन्तं, जानो अजानन्तमिमं पलासं।
‘‘‘Acetanaṃ brāhmaṇa assuṇantaṃ, jāno ajānantamimaṃ palāsaṃ;
आरद्धवीरियो धुवं अप्पमत्तो, सुखसेय्यं पुच्छसि किस्स हेतू’ति 1॥
Āraddhavīriyo dhuvaṃ appamatto, sukhaseyyaṃ pucchasi kissa hetū’ti 2.
पुन च भणितं –
Puna ca bhaṇitaṃ –
‘‘‘इति फन्दनरुक्खोपि, तावदे अज्झभासथ।
‘‘‘Iti phandanarukkhopi, tāvade ajjhabhāsatha;
‘‘यदि, भन्ते नागसेन, रुक्खो अचेतनो, तेन हि फन्दनेन रुक्खेन भारद्वाजेन सह सल्लपितन्ति यं वचनं, तं मिच्छा। यदि फन्दनेन रुक्खेन भारद्वाजेन सद्धिं सल्लपितं, तेन हि रुक्खो अचेतनोति तम्पि वचनं मिच्छा। अयम्पि उभतो कोटिको पञ्हो तवानुप्पतो, सो तया निब्बाहितब्बो’’ति।
‘‘Yadi, bhante nāgasena, rukkho acetano, tena hi phandanena rukkhena bhāradvājena saha sallapitanti yaṃ vacanaṃ, taṃ micchā. Yadi phandanena rukkhena bhāradvājena saddhiṃ sallapitaṃ, tena hi rukkho acetanoti tampi vacanaṃ micchā. Ayampi ubhato koṭiko pañho tavānuppato, so tayā nibbāhitabbo’’ti.
‘‘भासितम्पेतं, महाराज, भगवता ‘रुक्खो अचेतनो’ति, फन्दनेन च रुक्खेन भारद्वाजेन सद्धिं सल्लपितं, तञ्च पन वचनं लोकसमञ्ञाय भणितं। नत्थि, महाराज, अचेतनस्स रुक्खस्स सल्लापो नाम, अपि च, महाराज, तस्मिं रुक्खे अधिवत्थाय देवतायेतं अधिवचनं रुक्खोति, रुक्खो सल्लपतीति चेसा लोकपण्णत्ति, यथा, महाराज, सकटं धञ्ञस्स परिपूरितं धञ्ञसकटन्ति जनो वोहरति, न च तं धञ्ञमयं सकटं, रुक्खमयं सकटं, तस्मिं सकटे धञ्ञस्स पन आकिरितत्ता धञ्ञसकटन्ति जनो वोहरति, एवमेव खो, महाराज, न रुक्खो सल्लपति, रुक्खो अचेतनो, या पन तस्मिं रुक्खे अधिवत्था देवता, तस्सा येव तं अधिवचनं रुक्खोति, रुक्खो सल्लपतीति चेसा लोकपण्णत्ति।
‘‘Bhāsitampetaṃ, mahārāja, bhagavatā ‘rukkho acetano’ti, phandanena ca rukkhena bhāradvājena saddhiṃ sallapitaṃ, tañca pana vacanaṃ lokasamaññāya bhaṇitaṃ. Natthi, mahārāja, acetanassa rukkhassa sallāpo nāma, api ca, mahārāja, tasmiṃ rukkhe adhivatthāya devatāyetaṃ adhivacanaṃ rukkhoti, rukkho sallapatīti cesā lokapaṇṇatti, yathā, mahārāja, sakaṭaṃ dhaññassa paripūritaṃ dhaññasakaṭanti jano voharati, na ca taṃ dhaññamayaṃ sakaṭaṃ, rukkhamayaṃ sakaṭaṃ, tasmiṃ sakaṭe dhaññassa pana ākiritattā dhaññasakaṭanti jano voharati, evameva kho, mahārāja, na rukkho sallapati, rukkho acetano, yā pana tasmiṃ rukkhe adhivatthā devatā, tassā yeva taṃ adhivacanaṃ rukkhoti, rukkho sallapatīti cesā lokapaṇṇatti.
‘‘यथा वा पन, महाराज, दधिं मन्थयमानो तक्कं मन्थेमीति वोहरति, न तं तक्कं, यं सो मन्थेति, दधिं येव सो मन्थेन्तो तक्कं मन्थेमीति वोहरति, एवमेव खो, महाराज, न रुक्खो सल्लपति, रुक्खो अचेतनो । या पन तस्मिं रुक्खे अधिवत्था देवता, तस्सायेव तं अधिवचनं रुक्खोति, रुक्खो सल्लपतीति चेसा लोकपण्णत्ति।
‘‘Yathā vā pana, mahārāja, dadhiṃ manthayamāno takkaṃ manthemīti voharati, na taṃ takkaṃ, yaṃ so mantheti, dadhiṃ yeva so manthento takkaṃ manthemīti voharati, evameva kho, mahārāja, na rukkho sallapati, rukkho acetano . Yā pana tasmiṃ rukkhe adhivatthā devatā, tassāyeva taṃ adhivacanaṃ rukkhoti, rukkho sallapatīti cesā lokapaṇṇatti.
‘‘यथा वा पन, महाराज, असन्तं साधेतुकामो सन्तं साधेमीति वोहरति , असिद्धं सिद्धन्ति वोहरति, एवमेसा लोकसमञ्ञा, एवमेव खो, महाराज, न रुक्खो सल्लपति, रुक्खो अचेतनो। या पन तस्मिं रुक्खे अधिवत्था देवता, तस्सायेव तं अधिवचनं रुक्खोति, रुक्खो सल्लपतीति चेसा लोकपण्णत्ति, याय, महाराज, लोकसमञ्ञाय जनो वोहरति, तथागतोपि तायेव लोकसमञ्ञाय सत्तानं धम्मं देसेती’’ति। ‘‘साधु, भन्ते नागसेन, एवमेतं तथा सम्पटिच्छामी’’ति।
‘‘Yathā vā pana, mahārāja, asantaṃ sādhetukāmo santaṃ sādhemīti voharati , asiddhaṃ siddhanti voharati, evamesā lokasamaññā, evameva kho, mahārāja, na rukkho sallapati, rukkho acetano. Yā pana tasmiṃ rukkhe adhivatthā devatā, tassāyeva taṃ adhivacanaṃ rukkhoti, rukkho sallapatīti cesā lokapaṇṇatti, yāya, mahārāja, lokasamaññāya jano voharati, tathāgatopi tāyeva lokasamaññāya sattānaṃ dhammaṃ desetī’’ti. ‘‘Sādhu, bhante nāgasena, evametaṃ tathā sampaṭicchāmī’’ti.
रुक्खअचेतनाभावपञ्हो पञ्चमो।
Rukkhaacetanābhāvapañho pañcamo.
Footnotes:
