Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / అఙ్గుత్తరనికాయ (అట్ఠకథా) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā)

    నమో తస్స భగవతో అరహతో సమ్మాసమ్బుద్ధస్స

    Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa

    అఙ్గుత్తరనికాయే

    Aṅguttaranikāye

    ఏకకనిపాత-అట్ఠకథా

    Ekakanipāta-aṭṭhakathā

    గన్థారమ్భకథా

    Ganthārambhakathā

    ‘‘కరుణాసీతలహదయం , పఞ్ఞాపజ్జోతవిహతమోహతమం;

    ‘‘Karuṇāsītalahadayaṃ , paññāpajjotavihatamohatamaṃ;

    సనరామరలోకగరుం, వన్దే సుగతం గతివిముత్తం.

    Sanarāmaralokagaruṃ, vande sugataṃ gativimuttaṃ.

    ‘‘బుద్ధోపి బుద్ధభావం, భావేత్వా చేవ సచ్ఛికత్వా చ;

    ‘‘Buddhopi buddhabhāvaṃ, bhāvetvā ceva sacchikatvā ca;

    యం ఉపగతో గతమలం, వన్దే తమనుత్తరం ధమ్మం.

    Yaṃ upagato gatamalaṃ, vande tamanuttaraṃ dhammaṃ.

    ‘‘సుగతస్స ఓరసానం, పుత్తానం మారసేనమథనానం;

    ‘‘Sugatassa orasānaṃ, puttānaṃ mārasenamathanānaṃ;

    అట్ఠన్నమ్పి సమూహం, సిరసా వన్దే అరియసఙ్ఘం.

    Aṭṭhannampi samūhaṃ, sirasā vande ariyasaṅghaṃ.

    ‘‘ఇతి మే పసన్నమతినో, రతనత్తయవన్దనామయం పుఞ్ఞం;

    ‘‘Iti me pasannamatino, ratanattayavandanāmayaṃ puññaṃ;

    యం సువిహతన్తరాయో, హుత్వా తస్సానుభావేన.

    Yaṃ suvihatantarāyo, hutvā tassānubhāvena.

    ‘‘ఏకకదుకాదిపటిమణ్డితస్స అఙ్గుత్తరాగమవరస్స;

    ‘‘Ekakadukādipaṭimaṇḍitassa aṅguttarāgamavarassa;

    ధమ్మకథికపుఙ్గవానం, విచిత్తపటిభానజననస్స.

    Dhammakathikapuṅgavānaṃ, vicittapaṭibhānajananassa.

    ‘‘అత్థప్పకాసనత్థం, అట్ఠకథా ఆదితో వసిసతేహి;

    ‘‘Atthappakāsanatthaṃ, aṭṭhakathā ādito vasisatehi;

    పఞ్చహి యా సఙ్గీతా, అనుసఙ్గీతా చ పచ్ఛాపి.

    Pañcahi yā saṅgītā, anusaṅgītā ca pacchāpi.

    ‘‘సీహళదీపం పన ఆభతాథ వసినా మహామహిన్దేన;

    ‘‘Sīhaḷadīpaṃ pana ābhatātha vasinā mahāmahindena;

    ఠపితా సీహళభాసాయ, దీపవాసీనమత్థాయ.

    Ṭhapitā sīhaḷabhāsāya, dīpavāsīnamatthāya.

    ‘‘అపనేత్వాన తతోహం, సీహళభాసం మనోరమం భాసం;

    ‘‘Apanetvāna tatohaṃ, sīhaḷabhāsaṃ manoramaṃ bhāsaṃ;

    తన్తినయానుచ్ఛవికం, ఆరోపేన్తో విగతదోసం.

    Tantinayānucchavikaṃ, āropento vigatadosaṃ.

    ‘‘సమయం అవిలోమేన్తో, థేరానం థేరవంసదీపానం;

    ‘‘Samayaṃ avilomento, therānaṃ theravaṃsadīpānaṃ;

    సునిపుణవినిచ్ఛయానం, మహావిహారే నివాసీనం.

    Sunipuṇavinicchayānaṃ, mahāvihāre nivāsīnaṃ.

    ‘‘హిత్వా పునప్పునాగతమత్థం, అత్థం పకాసయిస్సామి;

    ‘‘Hitvā punappunāgatamatthaṃ, atthaṃ pakāsayissāmi;

    సుజనస్స చ తుట్ఠత్థం, చిరట్ఠితత్థఞ్చ ధమ్మస్స.

    Sujanassa ca tuṭṭhatthaṃ, ciraṭṭhitatthañca dhammassa.

    ‘‘సావత్థిపభూతీనం, నగరానం వణ్ణనా కతా హేట్ఠా;

    ‘‘Sāvatthipabhūtīnaṃ, nagarānaṃ vaṇṇanā katā heṭṭhā;

    దీఘస్స మజ్ఝిమస్స చ, యా మే అత్థం వదన్తేన.

    Dīghassa majjhimassa ca, yā me atthaṃ vadantena.

    ‘‘విత్థారవసేన సుదం, వత్థూని చ తత్థ యాని వుత్తాని;

    ‘‘Vitthāravasena sudaṃ, vatthūni ca tattha yāni vuttāni;

    తేసమ్పి న ఇధ భియ్యో, విత్థారకథం కరిస్సామి.

    Tesampi na idha bhiyyo, vitthārakathaṃ karissāmi.

    ‘‘సుత్తానం పన అత్థా, న వినా వత్థూహి యే పకాసన్తి;

    ‘‘Suttānaṃ pana atthā, na vinā vatthūhi ye pakāsanti;

    తేసం పకాసనత్థం, వత్థూనిపి దస్సయిస్సామి.

    Tesaṃ pakāsanatthaṃ, vatthūnipi dassayissāmi.

    ‘‘సీలకథా ధుతధమ్మా, కమ్మట్ఠానాని చేవ సబ్బాని;

    ‘‘Sīlakathā dhutadhammā, kammaṭṭhānāni ceva sabbāni;

    చరియావిధానసహితో, ఝానసమాపత్తివిత్థారో.

    Cariyāvidhānasahito, jhānasamāpattivitthāro.

    ‘‘సబ్బా చ అభిఞ్ఞాయో, పఞ్ఞాసఙ్కలననిచ్ఛయో చేవ;

    ‘‘Sabbā ca abhiññāyo, paññāsaṅkalananicchayo ceva;

    ఖన్ధాధాతాయతనిన్ద్రియాని, అరియాని చేవ చత్తారి.

    Khandhādhātāyatanindriyāni, ariyāni ceva cattāri.

    ‘‘సచ్చాని పచ్చయాకారదేసనా సుపరిసుద్ధనిపుణనయా;

    ‘‘Saccāni paccayākāradesanā suparisuddhanipuṇanayā;

    అవిముత్తతన్తిమగ్గా, విపస్సనాభావనా చేవ.

    Avimuttatantimaggā, vipassanābhāvanā ceva.

    ‘‘ఇతి పన సబ్బం యస్మా, విసుద్ధిమగ్గే మయా సుపరిసుద్ధం;

    ‘‘Iti pana sabbaṃ yasmā, visuddhimagge mayā suparisuddhaṃ;

    వుత్తం తస్మా భియ్యో, న తం ఇధ విచారయిస్సామి.

    Vuttaṃ tasmā bhiyyo, na taṃ idha vicārayissāmi.

    ‘‘మజ్ఝే విసుద్ధిమగ్గో, ఏస చతున్నమ్పి ఆగమానఞ్హి;

    ‘‘Majjhe visuddhimaggo, esa catunnampi āgamānañhi;

    ఠత్వా పకాసయిస్సతి, తత్థ యథాభాసితమత్థం.

    Ṭhatvā pakāsayissati, tattha yathābhāsitamatthaṃ.

    ‘‘ఇచ్చేవ కతో తస్మా, తమ్పి గహేత్వాన సద్ధిమేతాయ;

    ‘‘Icceva kato tasmā, tampi gahetvāna saddhimetāya;

    అట్ఠకథాయ విజానథ, అఙ్గుత్తరనిస్సితం అత్థ’’న్తి.

    Aṭṭhakathāya vijānatha, aṅguttaranissitaṃ attha’’nti.

    సంఖేపకథా

    Saṃkhepakathā

    ౧. రూపాదివగ్గవణ్ణనా

    1. Rūpādivaggavaṇṇanā

    తత్థ అఙ్గుత్తరాగమో నామ ఏకకనిపాతో దుకనిపాతో తికనిపాతో చతుక్కనిపాతో పఞ్చకనిపాతో ఛక్కనిపాతో సత్తకనిపాతో అట్ఠకనిపాతో నవకనిపాతో దసకనిపాతో ఏకాదసకనిపాతోతి ఏకాదస నిపాతా హోన్తి. సుత్తతో –

    Tattha aṅguttarāgamo nāma ekakanipāto dukanipāto tikanipāto catukkanipāto pañcakanipāto chakkanipāto sattakanipāto aṭṭhakanipāto navakanipāto dasakanipāto ekādasakanipātoti ekādasa nipātā honti. Suttato –

    ‘‘నవ సుత్తసహస్సాని, పఞ్చ సుత్తసతాని చ;

    ‘‘Nava suttasahassāni, pañca suttasatāni ca;

    సత్తపఞ్ఞాస సుత్తాని, హోన్తి అఙ్గుత్తరాగమే’’.

    Sattapaññāsa suttāni, honti aṅguttarāgame’’.

    తస్స నిపాతేసు ఏకకనిపాతో ఆది, సుత్తేసు చిత్తపరియాదానసుత్తం. తస్సాపి ‘‘ఏవం మే సుత’’న్తిఆదికం ఆయస్మతా ఆనన్దేన పఠమమహాసఙ్గీతికాలే వుత్తం నిదానమాది. సా పనేసా పఠమమహాసఙ్గీతి సుమఙ్గలవిలాసినియా దీఘనికాయట్ఠకథాయ ఆదిమ్హి విత్థారితా, తస్మా సా తత్థ విత్థారితనయేనేవ వేదితబ్బా.

    Tassa nipātesu ekakanipāto ādi, suttesu cittapariyādānasuttaṃ. Tassāpi ‘‘evaṃ me suta’’ntiādikaṃ āyasmatā ānandena paṭhamamahāsaṅgītikāle vuttaṃ nidānamādi. Sā panesā paṭhamamahāsaṅgīti sumaṅgalavilāsiniyā dīghanikāyaṭṭhakathāya ādimhi vitthāritā, tasmā sā tattha vitthāritanayeneva veditabbā.

    నిదానవణ్ణనా

    Nidānavaṇṇanā

    . యం పనేతం ‘‘ఏవం మే సుత’’న్తిఆదికం నిదానం, తత్థ ఏవన్తి నిపాతపదం, మేతిఆదీని నామపదాని. సావత్థియం విహరతీతి ఏత్థ వీతి ఉపసగ్గపదం, హరతీతి ఆఖ్యాతపదన్తి ఇమినా తావ నయేన పదవిభాగో వేదితబ్బో.

    1. Yaṃ panetaṃ ‘‘evaṃ me suta’’ntiādikaṃ nidānaṃ, tattha evanti nipātapadaṃ, metiādīni nāmapadāni. Sāvatthiyaṃ viharatīti ettha ti upasaggapadaṃ, haratīti ākhyātapadanti iminā tāva nayena padavibhāgo veditabbo.

    అత్థతో పన ఏవంసద్దో తావ ఉపమూపదేస-సమ్పహంసన-గరహణవచన-సమ్పటిగ్గహాకారనిదస్సనావధారణాది-అనేకత్థప్పభేదో. తథా హేస ‘‘ఏవం జాతేన మచ్చేన, కత్తబ్బం కుసలం బహు’’న్తి ఏవమాదీసు (ధ॰ ప॰ ౫౩) ఉపమాయం ఆగతో. ‘‘ఏవం తే అభిక్కమితబ్బం, ఏవం తే పటిక్కమితబ్బ’’న్తిఆదీసు (అ॰ ని॰ ౪.౧౨౨) ఉపదేసే. ‘‘ఏవమేతం భగవా, ఏవమేతం సుగతా’’తిఆదీసు (అ॰ ని॰ ౩.౬౬) సమ్పహంసనే. ‘‘ఏవమేవం పనాయం వసలీ యస్మిం వా తస్మిం వా తస్స ముణ్డకస్స సమణకస్స వణ్ణం భాసతీ’’తిఆదీసు (సం॰ ని॰ ౧.౧౮౭) గరహణే. ‘‘ఏవం, భన్తేతి ఖో తే భిక్ఖూ భగవతో పచ్చస్సోసు’’న్తిఆదీసు (మ॰ ని॰ ౧.౧) వచనసమ్పటిగ్గహే. ‘‘ఏవం బ్యాఖో అహం, భన్తే, భగవతా ధమ్మం దేసితం ఆజానామీ’’తిఆదీసు (మ॰ ని॰ ౧.౩౯౮) ఆకారే. ‘‘ఏహి త్వం, మాణవక, యేన సమణో ఆనన్దో తేనుపసఙ్కమ; ఉపసఙ్కమిత్వా మమ వచనేన సమణం ఆనన్దం అప్పాబాధం అప్పాతఙ్కం లహుట్ఠానం బలం ఫాసువిహారం పుచ్ఛ – ‘సుభో మాణవో తోదేయ్యపుత్తో భవన్తం ఆనన్దం అప్పాబాధం…పే॰… ఫాసువిహారం పుచ్ఛతీ’తి, ఏవఞ్చ వదేహి ‘‘సాధు కిర భవం ఆనన్దో యేన సుభస్స మాణవస్స తోదేయ్యపుత్తస్స నివేసనం, తేనుపసఙ్కమతు అనుకమ్పం ఉపాదాయా’’తిఆదీసు (దీ॰ ని॰ ౧.౪౪౫) నిదస్సనే. ‘‘తం కిం మఞ్ఞథ, కాలామా, ఇమే ధమ్మా కుసలా వా అకుసలా వాతి? అకుసలా, భన్తే. సావజ్జా వా అనవజ్జా వాతి? సావజ్జా, భన్తే. విఞ్ఞుగరహితా వా విఞ్ఞుప్పసత్థా వాతి? విఞ్ఞుగరహితా, భన్తే. సమత్తా సమాదిన్నా అహితాయ దుక్ఖాయ సంవత్తన్తి నో వా, కథం వో ఏత్థ హోతీతి? సమత్తా, భన్తే, సమాదిన్నా అహితాయ దుక్ఖాయ సంవత్తన్తి, ఏవం నో ఏత్థ హోతీ’’తిఆదీసు (అ॰ ని॰ ౩.౬౬) అవధారణే. స్వాయమిధ ఆకారనిదస్సనావధారణేసు దట్ఠబ్బో.

    Atthato pana evaṃsaddo tāva upamūpadesa-sampahaṃsana-garahaṇavacana-sampaṭiggahākāranidassanāvadhāraṇādi-anekatthappabhedo. Tathā hesa ‘‘evaṃ jātena maccena, kattabbaṃ kusalaṃ bahu’’nti evamādīsu (dha. pa. 53) upamāyaṃ āgato. ‘‘Evaṃ te abhikkamitabbaṃ, evaṃ te paṭikkamitabba’’ntiādīsu (a. ni. 4.122) upadese. ‘‘Evametaṃ bhagavā, evametaṃ sugatā’’tiādīsu (a. ni. 3.66) sampahaṃsane. ‘‘Evamevaṃ panāyaṃ vasalī yasmiṃ vā tasmiṃ vā tassa muṇḍakassa samaṇakassa vaṇṇaṃ bhāsatī’’tiādīsu (saṃ. ni. 1.187) garahaṇe. ‘‘Evaṃ, bhanteti kho te bhikkhū bhagavato paccassosu’’ntiādīsu (ma. ni. 1.1) vacanasampaṭiggahe. ‘‘Evaṃ byākho ahaṃ, bhante, bhagavatā dhammaṃ desitaṃ ājānāmī’’tiādīsu (ma. ni. 1.398) ākāre. ‘‘Ehi tvaṃ, māṇavaka, yena samaṇo ānando tenupasaṅkama; upasaṅkamitvā mama vacanena samaṇaṃ ānandaṃ appābādhaṃ appātaṅkaṃ lahuṭṭhānaṃ balaṃ phāsuvihāraṃ puccha – ‘subho māṇavo todeyyaputto bhavantaṃ ānandaṃ appābādhaṃ…pe… phāsuvihāraṃ pucchatī’ti, evañca vadehi ‘‘sādhu kira bhavaṃ ānando yena subhassa māṇavassa todeyyaputtassa nivesanaṃ, tenupasaṅkamatu anukampaṃ upādāyā’’tiādīsu (dī. ni. 1.445) nidassane. ‘‘Taṃ kiṃ maññatha, kālāmā, ime dhammā kusalā vā akusalā vāti? Akusalā, bhante. Sāvajjā vā anavajjā vāti? Sāvajjā, bhante. Viññugarahitā vā viññuppasatthā vāti? Viññugarahitā, bhante. Samattā samādinnā ahitāya dukkhāya saṃvattanti no vā, kathaṃ vo ettha hotīti? Samattā, bhante, samādinnā ahitāya dukkhāya saṃvattanti, evaṃ no ettha hotī’’tiādīsu (a. ni. 3.66) avadhāraṇe. Svāyamidha ākāranidassanāvadhāraṇesu daṭṭhabbo.

    తత్థ ఆకారత్థేన ఏవంసద్దేన ఏతమత్థం దీపేతి – నానానయనిపుణం అనేకజ్ఝాసయసముట్ఠానం అత్థబ్యఞ్జనసమ్పన్నం వివిధపాటిహారియం ధమ్మత్థదేసనాపటివేధగమ్భీరం సబ్బసత్తానం సకసకభాసానురూపతో సోతపథమాగచ్ఛన్తం తస్స భగవతో వచనం సబ్బప్పకారేన కో సమత్థో విఞ్ఞాతుం, సబ్బథామేన పన సోతుకామతం జనేత్వాపి ఏవం మే సుతం, మయాపి ఏకేనాకారేన సుతన్తి.

    Tattha ākāratthena evaṃsaddena etamatthaṃ dīpeti – nānānayanipuṇaṃ anekajjhāsayasamuṭṭhānaṃ atthabyañjanasampannaṃ vividhapāṭihāriyaṃ dhammatthadesanāpaṭivedhagambhīraṃ sabbasattānaṃ sakasakabhāsānurūpato sotapathamāgacchantaṃ tassa bhagavato vacanaṃ sabbappakārena ko samattho viññātuṃ, sabbathāmena pana sotukāmataṃ janetvāpi evaṃ me sutaṃ, mayāpi ekenākārena sutanti.

    నిదస్సనత్థేన ‘‘నాహం సయమ్భూ, న మయా ఇదం సచ్ఛికత’’న్తి అత్తానం పరిమోచేన్తో ‘‘ఏవం మే సుతం, మయాపి ఏవం సుత’’న్తి ఇదాని వత్తబ్బం సకలం సుత్తం నిదస్సేతి.

    Nidassanatthena ‘‘nāhaṃ sayambhū, na mayā idaṃ sacchikata’’nti attānaṃ parimocento ‘‘evaṃ me sutaṃ, mayāpi evaṃ suta’’nti idāni vattabbaṃ sakalaṃ suttaṃ nidasseti.

    అవధారణత్థేన ‘‘ఏతదగ్గం, భిక్ఖవే, మమ సావకానం భిక్ఖూనం బహుస్సుతానం యదిదం ఆనన్దో, సతిమన్తానం, గతిమన్తానం, ధితిమన్తానం, ఉపట్ఠాకానం యదిదం ఆనన్దో’’తి (అ॰ ని॰ ౧.౨౧౯, ౨౨౩) ఏవం భగవతా , ‘‘ఆయస్మా ఆనన్దో అత్థకుసలో ధమ్మకుసలో బ్యఞ్జనకుసలో నిరుత్తికుసలో పుబ్బాపరకుసలో’’తి (అ॰ ని॰ ౫.౧౬౯) ఏవం ధమ్మసేనాపతినా చ పసత్థభావానురూపం అత్తనో ధారణబలం దస్సేన్తో సత్తానం సోతుకామతం జనేతి ‘‘ఏవం మే సుతం, తఞ్చ ఖో అత్థతో వా బ్యఞ్జనతో వా అనూనమనధికం, ఏవమేవ, న అఞ్ఞథా దట్ఠబ్బ’’న్తి.

    Avadhāraṇatthena ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ bahussutānaṃ yadidaṃ ānando, satimantānaṃ, gatimantānaṃ, dhitimantānaṃ, upaṭṭhākānaṃ yadidaṃ ānando’’ti (a. ni. 1.219, 223) evaṃ bhagavatā , ‘‘āyasmā ānando atthakusalo dhammakusalo byañjanakusalo niruttikusalo pubbāparakusalo’’ti (a. ni. 5.169) evaṃ dhammasenāpatinā ca pasatthabhāvānurūpaṃ attano dhāraṇabalaṃ dassento sattānaṃ sotukāmataṃ janeti ‘‘evaṃ me sutaṃ, tañca kho atthato vā byañjanato vā anūnamanadhikaṃ, evameva, na aññathā daṭṭhabba’’nti.

    మేసద్దో తీసు అత్థేసు దిస్సతి. తథా హిస్స ‘‘గాథాభిగీతం మే అభోజనేయ్య’’న్తిఆదీసు (సు॰ ని॰ ౮౧; సం॰ ని॰ ౧.౧౯౪) మయాతి అత్థో. ‘‘సాధు మే, భన్తే, భగవా సంఖిత్తేన ధమ్మం దేసేతూ’’తిఆదీసు (సం॰ ని॰ ౪.౮౮) మయ్హన్తి అత్థో. ‘‘ధమ్మదాయాదా మే, భిక్ఖవే, భవథా’’తిఆదీసు (మ॰ ని॰ ౧.౨౯) మమాతి అత్థో. ఇధ పన ‘‘మయా సుత’’న్తి చ, ‘‘మమ సుత’’న్తి చ అత్థద్వయే యుజ్జతి.

    Mesaddo tīsu atthesu dissati. Tathā hissa ‘‘gāthābhigītaṃ me abhojaneyya’’ntiādīsu (su. ni. 81; saṃ. ni. 1.194) mayāti attho. ‘‘Sādhu me, bhante, bhagavā saṃkhittena dhammaṃ desetū’’tiādīsu (saṃ. ni. 4.88) mayhanti attho. ‘‘Dhammadāyādā me, bhikkhave, bhavathā’’tiādīsu (ma. ni. 1.29) mamāti attho. Idha pana ‘‘mayā suta’’nti ca, ‘‘mama suta’’nti ca atthadvaye yujjati.

    సుతన్తి అయం సుతసద్దో సఉపసగ్గో చ అనుపసగ్గో చ గమన-విస్సుత-కిలిన్నఉపచితానుయోగ-సోతవిఞ్ఞేయ్య-సోతద్వారానుసారవిఞ్ఞాతాదిఅనేకత్థప్పభేదో. తథా హిస్స – ‘‘సేనాయ పసుతో’’తిఆదీసు గచ్ఛన్తోతి అత్థో. ‘‘సుతధమ్మస్స పస్సతో’’తిఆదీసు (ఉదా॰ ౧౧) విస్సుతధమ్మస్సాతి అత్థో. ‘‘అవస్సుతా అవస్సుతస్సా’’తిఆదీసు (పాచి॰ ౬౫౭) కిలిన్నాకిలిన్నస్సాతి అత్థో. ‘‘తుమ్హేహి పుఞ్ఞం పసుతం అనప్పక’’న్తిఆదీసు (ఖు॰ పా॰ ౭-౧౨) ఉపచితన్తి అత్థో. ‘‘యే ఝానప్పసుతా ధీరా’’తిఆదీసు (ధ॰ ప॰ ౧౮౧) ఝానానుయుత్తాతి అత్థో. ‘‘దిట్ఠం సుతం ముత’’న్తిఆదీసు (మ॰ ని॰ ౧.౨౪౧) సోతవిఞ్ఞేయ్యన్తి అత్థో. ‘‘సుతధరో సుతసన్నిచయో’’తిఆదీసు (మ॰ ని॰ ౧.౩౩౯) సోతద్వారానుసారవిఞ్ఞాతధరోతి అత్థో. ఇధ పనస్స సోతద్వారానుసారేన ఉపధారితన్తి వా ఉపధారణన్తి వాతి అత్థో. మే-సద్దస్స హి మయాతి అత్థే సతి ‘‘ఏవం మయా సుతం సోతద్వారానుసారేన ఉపధారిత’’న్తి యుజ్జతి. మమాతి అత్థే సతి ‘‘ఏవం మమ సుతం సోతద్వారానుసారేన ఉపధారణ’’న్తి యుజ్జతి.

    Sutanti ayaṃ sutasaddo saupasaggo ca anupasaggo ca gamana-vissuta-kilinnaupacitānuyoga-sotaviññeyya-sotadvārānusāraviññātādianekatthappabhedo. Tathā hissa – ‘‘senāya pasuto’’tiādīsu gacchantoti attho. ‘‘Sutadhammassa passato’’tiādīsu (udā. 11) vissutadhammassāti attho. ‘‘Avassutā avassutassā’’tiādīsu (pāci. 657) kilinnākilinnassāti attho. ‘‘Tumhehi puññaṃ pasutaṃ anappaka’’ntiādīsu (khu. pā. 7-12) upacitanti attho. ‘‘Ye jhānappasutā dhīrā’’tiādīsu (dha. pa. 181) jhānānuyuttāti attho. ‘‘Diṭṭhaṃ sutaṃ muta’’ntiādīsu (ma. ni. 1.241) sotaviññeyyanti attho. ‘‘Sutadharo sutasannicayo’’tiādīsu (ma. ni. 1.339) sotadvārānusāraviññātadharoti attho. Idha panassa sotadvārānusārena upadhāritanti vā upadhāraṇanti vāti attho. Me-saddassa hi mayāti atthe sati ‘‘evaṃ mayā sutaṃ sotadvārānusārena upadhārita’’nti yujjati. Mamāti atthe sati ‘‘evaṃ mama sutaṃ sotadvārānusārena upadhāraṇa’’nti yujjati.

    ఏవమేతేసు తీసు పదేసు ఏవన్తి సోతవిఞ్ఞాణాదివిఞ్ఞాణకిచ్చనిదస్సనం. మేతి వుత్తవిఞ్ఞాణసమఙ్గిపుగ్గలనిదస్సనం. సుతన్తి అస్సవనభావపటిక్ఖేపతో అనూనాధికావిపరీతగ్గహణనిదస్సనం. తథా ఏవన్తి తస్సా సోతద్వారానుసారేన పవత్తాయ విఞ్ఞాణవీథియా నానప్పకారేన ఆరమ్మణే పవత్తభావప్పకాసనం. మేతి అత్తప్పకాసనం. సుతన్తి ధమ్మప్పకాసనం. అయఞ్హేత్థ సఙ్ఖేపో – ‘‘నానప్పకారేన ఆరమ్మణే పవత్తాయ విఞ్ఞాణవీథియా మయా న అఞ్ఞం కతం, ఇదం పన కతం, అయం ధమ్మో సుతో’’తి.

    Evametesu tīsu padesu evanti sotaviññāṇādiviññāṇakiccanidassanaṃ. Meti vuttaviññāṇasamaṅgipuggalanidassanaṃ. Sutanti assavanabhāvapaṭikkhepato anūnādhikāviparītaggahaṇanidassanaṃ. Tathā evanti tassā sotadvārānusārena pavattāya viññāṇavīthiyā nānappakārena ārammaṇe pavattabhāvappakāsanaṃ. Meti attappakāsanaṃ. Sutanti dhammappakāsanaṃ. Ayañhettha saṅkhepo – ‘‘nānappakārena ārammaṇe pavattāya viññāṇavīthiyā mayā na aññaṃ kataṃ, idaṃ pana kataṃ, ayaṃ dhammo suto’’ti.

    తథా ఏవన్తి నిద్దిసితబ్బప్పకాసనం. మేతి పుగ్గలప్పకాసనం. సుతన్తి పుగ్గలకిచ్చప్పకాసనం. ఇదం వుత్తం హోతి – యం సుత్తం నిద్దిసిస్సామి, తం మయా ఏవం సుతన్తి.

    Tathā evanti niddisitabbappakāsanaṃ. Meti puggalappakāsanaṃ. Sutanti puggalakiccappakāsanaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – yaṃ suttaṃ niddisissāmi, taṃ mayā evaṃ sutanti.

    తథా ఏవన్తి యస్స చిత్తసన్తానస్స నానాకారప్పవత్తియా నానత్థబ్యఞ్జనగ్గహణం హోతి, తస్స నానాకారనిద్దేసో. ఏవన్తి హి అయం ఆకారపఞ్ఞత్తి. మేతి కత్తునిద్దేసో. సుతన్తి విసయనిద్దేసో. ఏత్తావతా నానాకారప్పవత్తేన చిత్తసన్తానేన తంసమఙ్గినో కత్తు విసయే గహణసన్నిట్ఠానం కతం హోతి.

    Tathā evanti yassa cittasantānassa nānākārappavattiyā nānatthabyañjanaggahaṇaṃ hoti, tassa nānākāraniddeso. Evanti hi ayaṃ ākārapaññatti. Meti kattuniddeso. Sutanti visayaniddeso. Ettāvatā nānākārappavattena cittasantānena taṃsamaṅgino kattu visaye gahaṇasanniṭṭhānaṃ kataṃ hoti.

    అథ వా ఏవన్తి పుగ్గలకిచ్చనిద్దేసో. సుతన్తి విఞ్ఞాణకిచ్చనిద్దేసో. మేతి ఉభయకిచ్చయుత్తపుగ్గలనిద్దేసో. అయం పనేత్థ సఙ్ఖేపో – మయా సవనకిచ్చవిఞ్ఞాణసమఙ్గినా పుగ్గలేన విఞ్ఞాణవసేన లద్ధసవనకిచ్చవోహారేన సుతన్తి.

    Atha vā evanti puggalakiccaniddeso. Sutanti viññāṇakiccaniddeso. Meti ubhayakiccayuttapuggalaniddeso. Ayaṃ panettha saṅkhepo – mayā savanakiccaviññāṇasamaṅginā puggalena viññāṇavasena laddhasavanakiccavohārena sutanti.

    తత్థ ఏవన్తి చ మేతి చ సచ్చికట్ఠపరమత్థవసేన అవిజ్జమానపఞ్ఞత్తి. కిఞ్హేత్థ తం పరమత్థతో అత్థి, యం ఏవన్తి వా మేతి వా నిద్దేసం లభేథ. సుతన్తి విజ్జమానపఞ్ఞత్తి. యఞ్హి తం ఏత్థ సోతేన ఉపలద్ధం, తం పరమత్థతో విజ్జమానన్తి. తథా ఏవన్తి చ మేతి చ తం తం ఉపాదాయ వత్తబ్బతో ఉపాదాపఞ్ఞత్తి. సుతన్తి దిట్ఠాదీని ఉపనిధాయ వత్తబ్బతో ఉపనిధాపఞ్ఞత్తి.

    Tattha evanti ca meti ca saccikaṭṭhaparamatthavasena avijjamānapaññatti. Kiñhettha taṃ paramatthato atthi, yaṃ evanti vā meti vā niddesaṃ labhetha. Sutanti vijjamānapaññatti. Yañhi taṃ ettha sotena upaladdhaṃ, taṃ paramatthato vijjamānanti. Tathā evanti ca meti ca taṃ taṃ upādāya vattabbato upādāpaññatti. Sutanti diṭṭhādīni upanidhāya vattabbato upanidhāpaññatti.

    ఏత్థ చ ఏవన్తి వచనేన అసమ్మోహం దీపేతి. న హి సమ్మూళ్హో నానప్పకారపటివేధసమత్థో హోతి. సుతన్తి వచనేన సుతస్స అసమ్మోసం దీపేతి. యస్స హి సుతం సమ్ముట్ఠం హోతి, న సో కాలన్తరేన మయా సుతన్తి పటిజానాతి. ఇచ్చస్స అసమ్మోహేన పఞ్ఞాసిద్ధి, అసమ్మోసేన పన సతిసిద్ధి. తత్థ పఞ్ఞాపుబ్బఙ్గమాయ సతియా బ్యఞ్జనావధారణసమత్థతా, సతిపుబ్బఙ్గమాయ పఞ్ఞాయ అత్థపటివేధసమత్థతా. తదుభయసమత్థతాయోగేన అత్థబ్యఞ్జనసమ్పన్నస్స ధమ్మకోసస్స అనుపాలనసమత్థతో ధమ్మభణ్డాగారికత్తసిద్ధి.

    Ettha ca evanti vacanena asammohaṃ dīpeti. Na hi sammūḷho nānappakārapaṭivedhasamattho hoti. Sutanti vacanena sutassa asammosaṃ dīpeti. Yassa hi sutaṃ sammuṭṭhaṃ hoti, na so kālantarena mayā sutanti paṭijānāti. Iccassa asammohena paññāsiddhi, asammosena pana satisiddhi. Tattha paññāpubbaṅgamāya satiyā byañjanāvadhāraṇasamatthatā, satipubbaṅgamāya paññāya atthapaṭivedhasamatthatā. Tadubhayasamatthatāyogena atthabyañjanasampannassa dhammakosassa anupālanasamatthato dhammabhaṇḍāgārikattasiddhi.

    అపరో నయో – ఏవన్తి వచనేన యోనిసో మనసికారం దీపేతి, అయోనిసో మనసికరోతో హి నానప్పకారపటివేధాభావతో. సుతన్తి వచనేన అవిక్ఖేపం దీపేతి, విక్ఖిత్తచిత్తస్స సవనాభావతో. తథా హి విక్ఖిత్తచిత్తో పుగ్గలో సబ్బసమ్పత్తియా వుచ్చమానోపి ‘‘న మయా సుతం , పున భణథా’’తి భణతి. యోనిసో మనసికారేన చేత్థ అత్తసమ్మాపణిధిం పుబ్బే చ కతపుఞ్ఞతం సాధేతి సమ్మా అప్పణిహితత్తస్స పుబ్బే అకతపుఞ్ఞస్స వా తదభావతో. తథా అవిక్ఖేపేన సద్ధమ్మస్సవనం సప్పురిసూపనిస్సయఞ్చ సాధేతి. న హి విక్ఖిత్తచిత్తో సోతుం సక్కోతి, న చ సప్పురిసే అనుపస్సయమానస్స సవనం అత్థీతి.

    Aparo nayo – evanti vacanena yoniso manasikāraṃ dīpeti, ayoniso manasikaroto hi nānappakārapaṭivedhābhāvato. Sutanti vacanena avikkhepaṃ dīpeti, vikkhittacittassa savanābhāvato. Tathā hi vikkhittacitto puggalo sabbasampattiyā vuccamānopi ‘‘na mayā sutaṃ , puna bhaṇathā’’ti bhaṇati. Yoniso manasikārena cettha attasammāpaṇidhiṃ pubbe ca katapuññataṃ sādheti sammā appaṇihitattassa pubbe akatapuññassa vā tadabhāvato. Tathā avikkhepena saddhammassavanaṃ sappurisūpanissayañca sādheti. Na hi vikkhittacitto sotuṃ sakkoti, na ca sappurise anupassayamānassa savanaṃ atthīti.

    అపరో నయో – యస్మా ‘‘ఏవన్తి యస్స చిత్తసన్తానస్స నానాకారప్పవత్తియా నానత్థబ్యఞ్జనగ్గహణం హోతి, తస్స నానాకారనిద్దేసో’’తి వుత్తం. సో చ ఏవం భద్దకో ఆకారో న సమ్మా అప్పణిహితత్తనో పుబ్బే అకతపుఞ్ఞస్స వా హోతి, తస్మా ఏవన్తి ఇమినా భద్దకేనాకారేన పచ్ఛిమచక్కద్వయసమ్పత్తిమత్తనో దీపేతి. సుతన్తి సవనయోగేన పురిమచక్కద్వయసమ్పత్తిం. న హి అప్పతిరూపదేసే వసతో సప్పురిసూపనిస్సయవిరహితస్స వా సవనం అత్థి. ఇచ్చస్స పచ్ఛిమచక్కద్వయసిద్ధియా ఆసయసుద్ధి సిద్ధా హోతి, పురిమచక్కద్వయసిద్ధియా పయోగసుద్ధి. తాయ చ ఆసయసుద్ధియా అధిగమబ్యత్తిసిద్ధి, పయోగసుద్ధియా ఆగమబ్యత్తిసిద్ధి. ఇతి పయోగాసయసుద్ధస్స ఆగమాధిగమసమ్పన్నస్స వచనం అరుణుగ్గం వియ సూరియస్స ఉదయతో, యోనిసో మనసికారో వియ చ కుసలకమ్మస్స, అరహతి భగవతో వచనస్స పుబ్బఙ్గమం భవితున్తి ఠానే నిదానం ఠపేన్తో ఏవం మే సుతన్తిఆదిమాహ.

    Aparo nayo – yasmā ‘‘evanti yassa cittasantānassa nānākārappavattiyā nānatthabyañjanaggahaṇaṃ hoti, tassa nānākāraniddeso’’ti vuttaṃ. So ca evaṃ bhaddako ākāro na sammā appaṇihitattano pubbe akatapuññassa vā hoti, tasmā evanti iminā bhaddakenākārena pacchimacakkadvayasampattimattano dīpeti. Sutanti savanayogena purimacakkadvayasampattiṃ. Na hi appatirūpadese vasato sappurisūpanissayavirahitassa vā savanaṃ atthi. Iccassa pacchimacakkadvayasiddhiyā āsayasuddhi siddhā hoti, purimacakkadvayasiddhiyā payogasuddhi. Tāya ca āsayasuddhiyā adhigamabyattisiddhi, payogasuddhiyā āgamabyattisiddhi. Iti payogāsayasuddhassa āgamādhigamasampannassa vacanaṃ aruṇuggaṃ viya sūriyassa udayato, yoniso manasikāro viya ca kusalakammassa, arahati bhagavato vacanassa pubbaṅgamaṃ bhavitunti ṭhāne nidānaṃ ṭhapento evaṃ me sutantiādimāha.

    అపరో నయో – ఏవన్తి ఇమినా నానప్పకారపటివేధదీపకేన వచనేన అత్తనో అత్థపటిభానపటిసమ్భిదాసమ్పత్తిసబ్భావం దీపేతి. సుతన్తి ఇమినా సోతబ్బభేదపటివేధదీపకేన వచనేన ధమ్మనిరుత్తిపటిసమ్భిదాసమ్పత్తిసబ్భావం. ఏవన్తి చ ఇదం యోనిసో మనసికారదీపకవచనం భాసమానో ‘‘ఏతే మయా ధమ్మా మనసా అనుపేక్ఖితా దిట్ఠియా సుప్పటివిద్ధా’’తి దీపేతి. సుతన్తి ఇదం సవనయోగదీపకవచనం భాసమానో ‘‘బహూ మయా ధమ్మా సుతా ధాతా వచసా పరిచితా’’తి దీపేతి. తదుభయేనపి అత్థబ్యఞ్జనపారిపూరిం దీపేన్తో సవనే ఆదరం జనేతి. అత్థబ్యఞ్జనపరిపుణ్ణం హి ధమ్మం ఆదరేన అస్సుణన్తో మహతా హితా పరిబాహిరో హోతీతి ఆదరం జనేత్వా సక్కచ్చం ధమ్మో సోతబ్బోతి.

    Aparo nayo – evanti iminā nānappakārapaṭivedhadīpakena vacanena attano atthapaṭibhānapaṭisambhidāsampattisabbhāvaṃ dīpeti. Sutanti iminā sotabbabhedapaṭivedhadīpakena vacanena dhammaniruttipaṭisambhidāsampattisabbhāvaṃ. Evanti ca idaṃ yoniso manasikāradīpakavacanaṃ bhāsamāno ‘‘ete mayā dhammā manasā anupekkhitā diṭṭhiyā suppaṭividdhā’’ti dīpeti. Sutanti idaṃ savanayogadīpakavacanaṃ bhāsamāno ‘‘bahū mayā dhammā sutā dhātā vacasā paricitā’’ti dīpeti. Tadubhayenapi atthabyañjanapāripūriṃ dīpento savane ādaraṃ janeti. Atthabyañjanaparipuṇṇaṃ hi dhammaṃ ādarena assuṇanto mahatā hitā paribāhiro hotīti ādaraṃ janetvā sakkaccaṃ dhammo sotabboti.

    ఏవం మే సుతన్తి ఇమినా పన సకలేన వచనేన ఆయస్మా ఆనన్దో తథాగతప్పవేదితం ధమ్మం అత్తనో అదహన్తో అసప్పురిసభూమిం అతిక్కమతి, సావకత్తం పటిజానన్తో సప్పురిసభూమిం ఓక్కమతి. తథా అసద్ధమ్మా చిత్తం వుట్ఠాపేతి, సద్ధమ్మే చిత్తం పతిట్ఠాపేతి. ‘‘కేవలం సుతమేవేతం మయా , తస్సేవ పన భగవతో వచన’’న్తి దీపేన్తో అత్తానం పరిమోచేతి , సత్థారం అపదిసతి, జినవచనం అప్పేతి, ధమ్మనేత్తిం పతిట్ఠాపేతి.

    Evaṃ me sutanti iminā pana sakalena vacanena āyasmā ānando tathāgatappaveditaṃ dhammaṃ attano adahanto asappurisabhūmiṃ atikkamati, sāvakattaṃ paṭijānanto sappurisabhūmiṃ okkamati. Tathā asaddhammā cittaṃ vuṭṭhāpeti, saddhamme cittaṃ patiṭṭhāpeti. ‘‘Kevalaṃ sutamevetaṃ mayā , tasseva pana bhagavato vacana’’nti dīpento attānaṃ parimoceti , satthāraṃ apadisati, jinavacanaṃ appeti, dhammanettiṃ patiṭṭhāpeti.

    అపిచ ‘‘ఏవం మే సుత’’న్తి అత్తనా ఉప్పాదితభావం అప్పటిజానన్తో పురిమవచనం వివరన్తో ‘‘సమ్ముఖా పటిగ్గహితమిదం మయా తస్స భగవతో చతువేసారజ్జవిసారదస్స దసబలధరస్స ఆసభట్ఠానట్ఠాయినో సీహనాదనాదినో సబ్బసత్తుత్తమస్స ధమ్మిస్సరస్స ధమ్మరాజస్స ధమ్మాధిపతినో ధమ్మదీపస్స ధమ్మసరణస్స సద్ధమ్మవరచక్కవత్తినో సమ్మాసమ్బుద్ధస్స వచనం, న ఏత్థ అత్థే వా ధమ్మే వా పదే వా బ్యఞ్జనే వా కఙ్ఖా వా విమతి వా కత్తబ్బా’’తి సబ్బదేవమనుస్సానం ఇమస్మిం ధమ్మే అస్సద్ధియం వినాసేతి, సద్ధాసమ్పదం ఉప్పాదేతి. తేనేతం వుచ్చతి –

    Apica ‘‘evaṃ me suta’’nti attanā uppāditabhāvaṃ appaṭijānanto purimavacanaṃ vivaranto ‘‘sammukhā paṭiggahitamidaṃ mayā tassa bhagavato catuvesārajjavisāradassa dasabaladharassa āsabhaṭṭhānaṭṭhāyino sīhanādanādino sabbasattuttamassa dhammissarassa dhammarājassa dhammādhipatino dhammadīpassa dhammasaraṇassa saddhammavaracakkavattino sammāsambuddhassa vacanaṃ, na ettha atthe vā dhamme vā pade vā byañjane vā kaṅkhā vā vimati vā kattabbā’’ti sabbadevamanussānaṃ imasmiṃ dhamme assaddhiyaṃ vināseti, saddhāsampadaṃ uppādeti. Tenetaṃ vuccati –

    ‘‘వినాసయతి అస్సద్ధం, సద్ధం వడ్ఢేతి సాసనే;

    ‘‘Vināsayati assaddhaṃ, saddhaṃ vaḍḍheti sāsane;

    ఏవం మే సుతమిచ్చేవం, వదం గోతమసావకో’’తి.

    Evaṃ me sutamiccevaṃ, vadaṃ gotamasāvako’’ti.

    ఏకన్తి గణనపరిచ్ఛేదనిద్దేసో. సమయన్తి పరిచ్ఛిన్ననిద్దేసో. ఏకం సమయన్తి అనియమితపరిదీపనం. తత్థ సమయసద్దో –

    Ekanti gaṇanaparicchedaniddeso. Samayanti paricchinnaniddeso. Ekaṃ samayanti aniyamitaparidīpanaṃ. Tattha samayasaddo –

    ‘‘సమవాయే ఖణే కాలే, సమూహే హేతుదిట్ఠిసు;

    ‘‘Samavāye khaṇe kāle, samūhe hetudiṭṭhisu;

    పటిలాభే పహానే చ, పటివేధే చ దిస్సతి’’.

    Paṭilābhe pahāne ca, paṭivedhe ca dissati’’.

    తథా హిస్స ‘‘అప్పేవ నామ స్వేపి ఉపసఙ్కమేయ్యామ కాలఞ్చ సమయఞ్చ ఉపాదాయా’’తి ఏవమాదీసు (దీ॰ ని॰ ౧.౪౪౭) సమవాయో అత్థో. ‘‘ఏకోవ ఖో, భిక్ఖవే, ఖణో చ సమయో చ బ్రహ్మచరియవాసాయా’’తిఆదీసు (అ॰ ని॰ ౮.౨౯) ఖణో. ‘‘ఉణ్హసమయో పరిళాహసమయో’’తిఆదీసు (పాచి॰ ౩౫౮) కాలో. ‘‘మహాసమయో పవనస్మి’’న్తిఆదీసు (దీ॰ ని॰ ౨.౩౩౨) సమూహో. ‘‘సమయోపి ఖో తే భద్దాలి అప్పటివిద్ధో అహోసి, భగవా ఖో సావత్థియం విహరతి, భగవాపి మం జానిస్సతి ‘భద్దాలి నామ భిక్ఖు సత్థు సాసనే సిక్ఖాయ అపరిపూరకారీ’తి, అయమ్పి ఖో తే, భద్దాలి, సమయో అప్పటివిద్ధో అహోసీ’’తిఆదీసు (మ॰ ని॰ ౨.౧౩౫) హేతు. ‘‘తేన ఖో పన సమయేన ఉగ్గాహమానో పరిబ్బాజకో సమణముణ్డికాపుత్తో సమయప్పవాదకే తిన్దుకాచీరే ఏకసాలకే మల్లికాయ ఆరామే పటివసతీ’’తిఆదీసు (మ॰ ని॰ ౨.౨౬౦) దిట్ఠి.

    Tathā hissa ‘‘appeva nāma svepi upasaṅkameyyāma kālañca samayañca upādāyā’’ti evamādīsu (dī. ni. 1.447) samavāyo attho. ‘‘Ekova kho, bhikkhave, khaṇo ca samayo ca brahmacariyavāsāyā’’tiādīsu (a. ni. 8.29) khaṇo. ‘‘Uṇhasamayo pariḷāhasamayo’’tiādīsu (pāci. 358) kālo. ‘‘Mahāsamayo pavanasmi’’ntiādīsu (dī. ni. 2.332) samūho. ‘‘Samayopi kho te bhaddāli appaṭividdho ahosi, bhagavā kho sāvatthiyaṃ viharati, bhagavāpi maṃ jānissati ‘bhaddāli nāma bhikkhu satthu sāsane sikkhāya aparipūrakārī’ti, ayampi kho te, bhaddāli, samayo appaṭividdho ahosī’’tiādīsu (ma. ni. 2.135) hetu. ‘‘Tena kho pana samayena uggāhamāno paribbājako samaṇamuṇḍikāputto samayappavādake tindukācīre ekasālake mallikāya ārāme paṭivasatī’’tiādīsu (ma. ni. 2.260) diṭṭhi.

    ‘‘దిట్ఠే ధమ్మే చ యో అత్థో, యో చత్థో సమ్పరాయికో;

    ‘‘Diṭṭhe dhamme ca yo attho, yo cattho samparāyiko;

    అత్థాభిసమయా ధీరో, పణ్డితోతి పవుచ్చతీ’’తి. –

    Atthābhisamayā dhīro, paṇḍitoti pavuccatī’’ti. –

    ఆదీసు (సం॰ ని॰ ౧.౧౨౯) పటిలాభో. ‘‘సమ్మా మానాభిసమయా అన్తమకాసి దుక్ఖస్సా’’తిఆదీసు (మ॰ ని॰ ౧.౨౮) పహానం. ‘‘దుక్ఖస్స పీళనట్ఠో సఙ్ఖతట్ఠో సన్తాపట్ఠో విపరిణామట్ఠో అభిసమయట్ఠో’’తిఆదీసు (పటి॰ మ॰ ౨.౮) పటివేధో. ఇధ పనస్స కాలో అత్థో. తేన సంవచ్ఛర-ఉతు-మాస-అడ్ఢమాస-రత్తి-దివ-పుబ్బణ్హ-మజ్ఝన్హిక-సాయన్హ-పఠమ-మజ్ఝిమ- పచ్ఛిమయామ-ముహుత్తాదీసు కాలప్పభేదభూతేసు సమయేసు ఏకం సమయన్తి దీపేతి.

    Ādīsu (saṃ. ni. 1.129) paṭilābho. ‘‘Sammā mānābhisamayā antamakāsi dukkhassā’’tiādīsu (ma. ni. 1.28) pahānaṃ. ‘‘Dukkhassa pīḷanaṭṭho saṅkhataṭṭho santāpaṭṭho vipariṇāmaṭṭho abhisamayaṭṭho’’tiādīsu (paṭi. ma. 2.8) paṭivedho. Idha panassa kālo attho. Tena saṃvacchara-utu-māsa-aḍḍhamāsa-ratti-diva-pubbaṇha-majjhanhika-sāyanha-paṭhama-majjhima- pacchimayāma-muhuttādīsu kālappabhedabhūtesu samayesu ekaṃ samayanti dīpeti.

    తత్థ కిఞ్చాపి ఏతేసు సంవచ్ఛరాదీసు యం యం సుత్తం యమ్హి యమ్హి సంవచ్ఛరే ఉతుమ్హి మాసే పక్ఖే రత్తిభాగే దివసభాగే వా వుత్తం, సబ్బం తం థేరస్స సువిదితం సువవత్థాపితం పఞ్ఞాయ. యస్మా పన ‘‘ఏవం మే సుతం అసుకసంవచ్ఛరే అసుకఉతుమ్హి అసుకమాసే అసుకపక్ఖే అసుకరత్తిభాగే అసుకదివసభాగే వా’’తి ఏవం వుత్తే న సక్కా సుఖేన ధారేతుం వా ఉద్దిసితుం వా ఉద్దిసాపేతుం వా, బహు చ వత్తబ్బం హోతి, తస్మా ఏకేనేవ పదేన తమత్థం సమోధానేత్వా ‘‘ఏకం సమయ’’న్తి ఆహ.

    Tattha kiñcāpi etesu saṃvaccharādīsu yaṃ yaṃ suttaṃ yamhi yamhi saṃvacchare utumhi māse pakkhe rattibhāge divasabhāge vā vuttaṃ, sabbaṃ taṃ therassa suviditaṃ suvavatthāpitaṃ paññāya. Yasmā pana ‘‘evaṃ me sutaṃ asukasaṃvacchare asukautumhi asukamāse asukapakkhe asukarattibhāge asukadivasabhāge vā’’ti evaṃ vutte na sakkā sukhena dhāretuṃ vā uddisituṃ vā uddisāpetuṃ vā, bahu ca vattabbaṃ hoti, tasmā ekeneva padena tamatthaṃ samodhānetvā ‘‘ekaṃ samaya’’nti āha.

    యే వా ఇమే గబ్భోక్కన్తిసమయో జాతిసమయో సంవేగసమయో అభినిక్ఖమనసమయో దుక్కరకారికసమయో మారవిజయసమయో అభిసమ్బోధిసమయో దిట్ఠధమ్మసుఖవిహారసమయో దేసనాసమయో పరినిబ్బానసమయోతి ఏవమాదయో భగవతో దేవమనుస్సేసు అతివియ సుప్పకాసా అనేకకాలప్పభేదా ఏవ సమయా, తేసు సమయేసు దేసనాసమయసఙ్ఖాతం ఏకం సమయన్తి దీపేతి. యో చాయం ఞాణకరుణాకిచ్చసమయేసు కరుణాకిచ్చసమయో, అత్తహితపరహిత-పటిపత్తిసమయేసు పరహిత-పటిపత్తిసమయో, సన్నిపతితానం కరణీయద్వయసమయేసు ధమ్మికథాసమయో, దేసనాపటిపత్తిసమయేసు దేసనాసమయో, తేసుపి సమయేసు అఞ్ఞతరం సన్ధాయ ‘‘ఏకం సమయ’’న్తి ఆహ.

    Ye vā ime gabbhokkantisamayo jātisamayo saṃvegasamayo abhinikkhamanasamayo dukkarakārikasamayo māravijayasamayo abhisambodhisamayo diṭṭhadhammasukhavihārasamayo desanāsamayo parinibbānasamayoti evamādayo bhagavato devamanussesu ativiya suppakāsā anekakālappabhedā eva samayā, tesu samayesu desanāsamayasaṅkhātaṃ ekaṃ samayanti dīpeti. Yo cāyaṃ ñāṇakaruṇākiccasamayesu karuṇākiccasamayo, attahitaparahita-paṭipattisamayesu parahita-paṭipattisamayo, sannipatitānaṃ karaṇīyadvayasamayesu dhammikathāsamayo, desanāpaṭipattisamayesu desanāsamayo, tesupi samayesu aññataraṃ sandhāya ‘‘ekaṃ samaya’’nti āha.

    కస్మా పనేత్థ యథా అభిధమ్మే ‘‘యస్మిం సమయే కామావచర’’న్తి చ, ఇతో అఞ్ఞేసు చ సుత్తపదేసు ‘‘యస్మిం సమయే, భిక్ఖవే, భిక్ఖు వివిచ్చేవ కామేహీ’’తి చ భుమ్మవచనేన నిద్దేసో కతో, వినయే చ ‘‘తేన సమయేన బుద్ధో భగవా’’తి కరణవచనేన నిద్దేసో కతో, తథా అకత్వా ‘‘ఏకం సమయ’’న్తి ఉపయోగవచనేన నిద్దేసో కతోతి. తత్థ తథా, ఇధ చ అఞ్ఞథా అత్థసమ్భవతో. తత్థ హి అభిధమ్మే ఇతో అఞ్ఞేసు సుత్తపదేసు చ అధికరణత్థో భావేనభావలక్ఖణత్థో చ సమ్భవతి. అధికరణం హి కాలత్థో సమూహత్థో చ సమయో, తత్థ వుత్తానం ఫస్సాదిధమ్మానం ఖణసమవాయహేతుసఙ్ఖాతస్స చ సమయస్స భావేన తేసం భావో లక్ఖీయతి, తస్మా తదత్థజోతనత్థం తత్థ భుమ్మవచనేన నిద్దేసో కతో.

    Kasmā panettha yathā abhidhamme ‘‘yasmiṃ samaye kāmāvacara’’nti ca, ito aññesu ca suttapadesu ‘‘yasmiṃ samaye, bhikkhave, bhikkhu vivicceva kāmehī’’ti ca bhummavacanena niddeso kato, vinaye ca ‘‘tena samayena buddho bhagavā’’ti karaṇavacanena niddeso kato, tathā akatvā ‘‘ekaṃ samaya’’nti upayogavacanena niddeso katoti. Tattha tathā, idha ca aññathā atthasambhavato. Tattha hi abhidhamme ito aññesu suttapadesu ca adhikaraṇattho bhāvenabhāvalakkhaṇattho ca sambhavati. Adhikaraṇaṃ hi kālattho samūhattho ca samayo, tattha vuttānaṃ phassādidhammānaṃ khaṇasamavāyahetusaṅkhātassa ca samayassa bhāvena tesaṃ bhāvo lakkhīyati, tasmā tadatthajotanatthaṃ tattha bhummavacanena niddeso kato.

    వినయే చ హేతుఅత్థో కరణత్థో చ సమ్భవతి. యో హి సో సిక్ఖాపదపఞ్ఞత్తిసమయో సారిపుత్తాదీహిపి దుబ్బిఞ్ఞేయ్యో, తేన సమయేన హేతుభూతేన కరణభూతేన చ సిక్ఖాపదాని పఞ్ఞాపయన్తో సిక్ఖాపదపఞ్ఞత్తిహేతుఞ్చ అపేక్ఖమానో భగవా తత్థ తత్థ విహాసి. తస్మా తదత్థజోతనత్థం తత్థ కరణవచనేన నిద్దేసో కతో.

    Vinaye ca hetuattho karaṇattho ca sambhavati. Yo hi so sikkhāpadapaññattisamayo sāriputtādīhipi dubbiññeyyo, tena samayena hetubhūtena karaṇabhūtena ca sikkhāpadāni paññāpayanto sikkhāpadapaññattihetuñca apekkhamāno bhagavā tattha tattha vihāsi. Tasmā tadatthajotanatthaṃ tattha karaṇavacanena niddeso kato.

    ఇధ పన అఞ్ఞస్మిఞ్చ ఏవంజాతికే అచ్చన్తసంయోగత్థో సమ్భవతి. యఞ్హి సమయం భగవా ఇమం అఞ్ఞం వా సుత్తన్తం దేసేసి, అచ్చన్తమేవ తం సమయం కరుణావిహారేన విహాసి. తస్మా తదత్థజోతనత్థం ఇధ ఉపయోగవచననిద్దేసో కతోతి. తేనేతం వుచ్చతి –

    Idha pana aññasmiñca evaṃjātike accantasaṃyogattho sambhavati. Yañhi samayaṃ bhagavā imaṃ aññaṃ vā suttantaṃ desesi, accantameva taṃ samayaṃ karuṇāvihārena vihāsi. Tasmā tadatthajotanatthaṃ idha upayogavacananiddeso katoti. Tenetaṃ vuccati –

    ‘‘తం తం అత్థమపేక్ఖిత్వా, భుమ్మేన కరణేన చ;

    ‘‘Taṃ taṃ atthamapekkhitvā, bhummena karaṇena ca;

    అఞ్ఞత్ర సమయో వుత్తో, ఉపయోగేన సో ఇధా’’తి.

    Aññatra samayo vutto, upayogena so idhā’’ti.

    పోరాణా పన వణ్ణయన్తి – ‘‘తస్మిం సమయే’’తి వా ‘‘తేన సమయేనా’’తి వా ‘‘ఏకం సమయ’’న్తి వా అభిలాపమత్తభేదో ఏస, సబ్బత్థ భుమ్మమేవత్థోతి. తస్మా ‘‘ఏకం సమయ’’న్తి వుత్తేపి ‘‘ఏకస్మిం సమయే’’తి అత్థో వేదితబ్బో.

    Porāṇā pana vaṇṇayanti – ‘‘tasmiṃ samaye’’ti vā ‘‘tena samayenā’’ti vā ‘‘ekaṃ samaya’’nti vā abhilāpamattabhedo esa, sabbattha bhummamevatthoti. Tasmā ‘‘ekaṃ samaya’’nti vuttepi ‘‘ekasmiṃ samaye’’ti attho veditabbo.

    భగవాతి గరు. గరుఞ్హి లోకే ‘‘భగవా’’తి వదన్తి. అయఞ్చ సబ్బగుణవిసిట్ఠతాయ సబ్బసత్తానం గరు, తస్మా ‘‘భగవా’’తి వేదితబ్బో. పోరాణేహిపి వుత్తం –

    Bhagavāti garu. Garuñhi loke ‘‘bhagavā’’ti vadanti. Ayañca sabbaguṇavisiṭṭhatāya sabbasattānaṃ garu, tasmā ‘‘bhagavā’’ti veditabbo. Porāṇehipi vuttaṃ –

    ‘‘భగవాతి వచనం సేట్ఠం, భగవాతి వచనముత్తమం;

    ‘‘Bhagavāti vacanaṃ seṭṭhaṃ, bhagavāti vacanamuttamaṃ;

    గరు గారవయుత్తో సో, భగవా తేన వుచ్చతీ’’తి.

    Garu gāravayutto so, bhagavā tena vuccatī’’ti.

    అపిచ –

    Apica –

    ‘‘భాగ్యవా భగ్గవా యుత్తో, భగేహి చ విభత్తవా;

    ‘‘Bhāgyavā bhaggavā yutto, bhagehi ca vibhattavā;

    భత్తవా వన్తగమనో, భవేసు భగవా తతో’’తి. –

    Bhattavā vantagamano, bhavesu bhagavā tato’’ti. –

    ఇమిస్సాపి గాథాయ వసేనస్స పదస్స విత్థారతో అత్థో వేదితబ్బో. సో చ విసుద్ధిమగ్గే (విసుద్ధి॰ ౧.౧౪౨, ౧౪౪) బుద్ధానుస్సతినిద్దేసే వుత్తోయేవ.

    Imissāpi gāthāya vasenassa padassa vitthārato attho veditabbo. So ca visuddhimagge (visuddhi. 1.142, 144) buddhānussatiniddese vuttoyeva.

    ఏత్తావతా చేత్థ ఏవం మే సుతన్తి వచనేన యథాసుతం ధమ్మం దస్సేన్తో భగవతో ధమ్మసరీరం పచ్చక్ఖం కరోతి. తేన ‘‘న ఇదం అతిక్కన్తసత్థుకం పావచనం, అయం వో సత్థా’’తి సత్థు అదస్సనేన ఉక్కణ్ఠితం జనం సమస్సాసేతి. ఏకం సమయం భగవాతి వచనేన తస్మిం సమయే భగవతో అవిజ్జమానభావం దస్సేన్తో రూపకాయపరినిబ్బానం సాధేతి. తేన ‘‘ఏవంవిధస్స నామ అరియధమ్మస్స దేసకో దసబలధరో వజిరసఙ్ఘాతసమానకాయో సోపి భగవా పరినిబ్బుతో, కేన అఞ్ఞేన జీవితే ఆసా జనేతబ్బా’’తి జీవితమదమత్తం జనం సంవేజేతి, సద్ధమ్మే చస్స ఉస్సాహం జనేతి. ఏవన్తి చ భణన్తో దేసనాసమ్పత్తిం నిద్దిసతి. మే సుతన్తి సావకసమ్పత్తిం. ఏకం సమయన్తి కాలసమ్పత్తిం. భగవాతి దేసకసమ్పత్తిం.

    Ettāvatā cettha evaṃ me sutanti vacanena yathāsutaṃ dhammaṃ dassento bhagavato dhammasarīraṃ paccakkhaṃ karoti. Tena ‘‘na idaṃ atikkantasatthukaṃ pāvacanaṃ, ayaṃ vo satthā’’ti satthu adassanena ukkaṇṭhitaṃ janaṃ samassāseti. Ekaṃ samayaṃ bhagavāti vacanena tasmiṃ samaye bhagavato avijjamānabhāvaṃ dassento rūpakāyaparinibbānaṃ sādheti. Tena ‘‘evaṃvidhassa nāma ariyadhammassa desako dasabaladharo vajirasaṅghātasamānakāyo sopi bhagavā parinibbuto, kena aññena jīvite āsā janetabbā’’ti jīvitamadamattaṃ janaṃ saṃvejeti, saddhamme cassa ussāhaṃ janeti. Evanti ca bhaṇanto desanāsampattiṃ niddisati. Me sutanti sāvakasampattiṃ. Ekaṃ samayanti kālasampattiṃ. Bhagavāti desakasampattiṃ.

    సావత్థియన్తి ఏవంనామకే నగరే. సమీపత్థే చేతం భుమ్మవచనం. విహరతీతి అవిసేసేన ఇరియాపథదిబ్బబ్రహ్మఅరియవిహారేసు అఞ్ఞతరవిహారసమఙ్గిపరిదీపనమేతం. ఇధ పన ఠానగమననిసజ్జాసయనప్పభేదేసు ఇరియాపథేసు అఞ్ఞతరఇరియాపథసమాయోగపరిదీపనం, తేన ఠితోపి గచ్ఛన్తోపి నిసిన్నోపి సయానోపి భగవా విహరతిచ్చేవ వేదితబ్బో. సో హి ఏకం ఇరియాపథబాధనం అఞ్ఞేన ఇరియాపథేన విచ్ఛిన్దిత్వా అపరిపతన్తం అత్తభావం హరతి పవత్తేతి, తస్మా ‘‘విహరతీ’’తి వుచ్చతి.

    Sāvatthiyanti evaṃnāmake nagare. Samīpatthe cetaṃ bhummavacanaṃ. Viharatīti avisesena iriyāpathadibbabrahmaariyavihāresu aññataravihārasamaṅgiparidīpanametaṃ. Idha pana ṭhānagamananisajjāsayanappabhedesu iriyāpathesu aññatarairiyāpathasamāyogaparidīpanaṃ, tena ṭhitopi gacchantopi nisinnopi sayānopi bhagavā viharaticceva veditabbo. So hi ekaṃ iriyāpathabādhanaṃ aññena iriyāpathena vicchinditvā aparipatantaṃ attabhāvaṃ harati pavatteti, tasmā ‘‘viharatī’’ti vuccati.

    జేతవనేతి జేతస్స రాజకుమారస్స వనే. తఞ్హి తేన రోపితం సంవడ్ఢితం పరిపాలితం, సో చస్స సామీ అహోసి, తస్మా జేతవనన్తి సఙ్ఖం గతం, తస్మిం జేతవనే. అనాథపిణ్డికస్స ఆరామేతి అనాథపిణ్డికేన గహపతినా చతుపఞ్ఞాసహిరఞ్ఞకోటిపరిచ్చాగేన బుద్ధప్పముఖస్స భిక్ఖుసఙ్ఘస్స నియ్యాతితత్తా అనాథపిణ్డికస్సాతి సఙ్ఖం గతే ఆరామే . అయమేత్థ సఙ్ఖేపో, విత్థారో పన పపఞ్చసూదనియా మజ్ఝిమట్ఠకథాయ సబ్బాసవసుత్తవణ్ణనాయం (మ॰ ని॰ అట్ఠ॰ ౧.౧౪ ఆదయో) వుత్తో.

    Jetavaneti jetassa rājakumārassa vane. Tañhi tena ropitaṃ saṃvaḍḍhitaṃ paripālitaṃ, so cassa sāmī ahosi, tasmā jetavananti saṅkhaṃ gataṃ, tasmiṃ jetavane. Anāthapiṇḍikassa ārāmeti anāthapiṇḍikena gahapatinā catupaññāsahiraññakoṭipariccāgena buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa niyyātitattā anāthapiṇḍikassāti saṅkhaṃ gate ārāme . Ayamettha saṅkhepo, vitthāro pana papañcasūdaniyā majjhimaṭṭhakathāya sabbāsavasuttavaṇṇanāyaṃ (ma. ni. aṭṭha. 1.14 ādayo) vutto.

    తత్థ సియా – యది తావ భగవా సావత్థియం విహరతి, ‘‘జేతవనే’’తి న వత్తబ్బం. అథ తత్థ విహరతి, ‘‘సావత్థియ’’న్తి న వత్తబ్బం. న హి సక్కా ఉభయత్థ ఏకం సమయం విహరితున్తి. న ఖో పనేతం ఏవం దట్ఠబ్బం. నను అవోచుమ్హ ‘‘సమీపత్థే భుమ్మవచన’’న్తి. తస్మా యథా గఙ్గాయమునాదీనం సమీపే గోయూథాని చరన్తాని ‘‘గఙ్గాయ చరన్తి, యమునాయ చరన్తీ’’తి వుచ్చన్తి, ఏవమిధాపి యదిదం సావత్థియా సమీపే జేతవనం, తత్థ విహరన్తో వుచ్చతి ‘‘సావత్థియం విహరతి జేతవనే’’తి. గోచరగామనిదస్సనత్థం హిస్స సావత్థివచనం, పబ్బజితానురూపనివాసనట్ఠాననిదస్సనత్థం సేసవచనం.

    Tattha siyā – yadi tāva bhagavā sāvatthiyaṃ viharati, ‘‘jetavane’’ti na vattabbaṃ. Atha tattha viharati, ‘‘sāvatthiya’’nti na vattabbaṃ. Na hi sakkā ubhayattha ekaṃ samayaṃ viharitunti. Na kho panetaṃ evaṃ daṭṭhabbaṃ. Nanu avocumha ‘‘samīpatthe bhummavacana’’nti. Tasmā yathā gaṅgāyamunādīnaṃ samīpe goyūthāni carantāni ‘‘gaṅgāya caranti, yamunāya carantī’’ti vuccanti, evamidhāpi yadidaṃ sāvatthiyā samīpe jetavanaṃ, tattha viharanto vuccati ‘‘sāvatthiyaṃ viharati jetavane’’ti. Gocaragāmanidassanatthaṃ hissa sāvatthivacanaṃ, pabbajitānurūpanivāsanaṭṭhānanidassanatthaṃ sesavacanaṃ.

    తత్థ సావత్థివచనేన ఆయస్మా ఆనన్దో భగవతో గహట్ఠానుగ్గహకరణం దస్సేతి, జేతవనాదికిత్తనేన పబ్బజితానుగ్గహకరణం. తథా పురిమేన పచ్చయగ్గహణతో అత్తకిలమథానుయోగవివజ్జనం, పచ్ఛిమేన వత్థుకామప్పహానతో కామసుఖల్లికానుయోగవివజ్జనూపాయదస్సనం. పురిమేన చ ధమ్మదేసనాభియోగం, పచ్ఛిమేన వివేకాధిముత్తిం. పురిమేన కరుణాయ ఉపగమనం, పచ్ఛిమేన పఞ్ఞాయ అపగమనం. పురిమేన సత్తానం హితసుఖనిప్ఫాదనాధిముత్తితం, పచ్ఛిమేన పరహితసుఖకరణే నిరుపలేపతం. పురిమేన ధమ్మికసుఖాపరిచ్చాగనిమిత్తఫాసువిహారం, పచ్ఛిమేన ఉత్తరిమనుస్సధమ్మానుయోగనిమిత్తం. పురిమేన మనుస్సానం ఉపకారబహులతం, పచ్ఛిమేన దేవతానం. పురిమేన లోకే జాతస్స లోకే సంవడ్ఢభావం, పచ్ఛిమేన లోకేన అనుపలిత్తతం. పురిమేన ‘‘ఏకపుగ్గలో, భిక్ఖవే, లోకే ఉప్పజ్జమానో ఉప్పజ్జతి బహుజనహితాయ బహుజనసుఖాయ లోకానుకమ్పాయ అత్థాయ హితాయ సుఖాయ దేవమనుస్సానం. కతమో ఏకపుగ్గలో? తథాగతో అరహం సమ్మాసమ్బుద్ధో’’తి (అ॰ ని॰ ౧.౧౭౦) వచనతో యదత్థం భగవా ఉప్పన్నో, తదత్థపరినిప్ఫాదనం, పచ్ఛిమేన యత్థ ఉప్పన్నో, తదనురూపవిహారం. భగవా హి పఠమం లుమ్బినివనే, దుతియం బోధిమణ్డేతి లోకియలోకుత్తరాయ ఉప్పత్తియా వనేయేవ ఉప్పన్నో. తేనస్స వనేయేవ విహారం దస్సేతీతి ఏవమాదినా నయేనేత్థ అత్థయోజనా వేదితబ్బా.

    Tattha sāvatthivacanena āyasmā ānando bhagavato gahaṭṭhānuggahakaraṇaṃ dasseti, jetavanādikittanena pabbajitānuggahakaraṇaṃ. Tathā purimena paccayaggahaṇato attakilamathānuyogavivajjanaṃ, pacchimena vatthukāmappahānato kāmasukhallikānuyogavivajjanūpāyadassanaṃ. Purimena ca dhammadesanābhiyogaṃ, pacchimena vivekādhimuttiṃ. Purimena karuṇāya upagamanaṃ, pacchimena paññāya apagamanaṃ. Purimena sattānaṃ hitasukhanipphādanādhimuttitaṃ, pacchimena parahitasukhakaraṇe nirupalepataṃ. Purimena dhammikasukhāpariccāganimittaphāsuvihāraṃ, pacchimena uttarimanussadhammānuyoganimittaṃ. Purimena manussānaṃ upakārabahulataṃ, pacchimena devatānaṃ. Purimena loke jātassa loke saṃvaḍḍhabhāvaṃ, pacchimena lokena anupalittataṃ. Purimena ‘‘ekapuggalo, bhikkhave, loke uppajjamāno uppajjati bahujanahitāya bahujanasukhāya lokānukampāya atthāya hitāya sukhāya devamanussānaṃ. Katamo ekapuggalo? Tathāgato arahaṃ sammāsambuddho’’ti (a. ni. 1.170) vacanato yadatthaṃ bhagavā uppanno, tadatthaparinipphādanaṃ, pacchimena yattha uppanno, tadanurūpavihāraṃ. Bhagavā hi paṭhamaṃ lumbinivane, dutiyaṃ bodhimaṇḍeti lokiyalokuttarāya uppattiyā vaneyeva uppanno. Tenassa vaneyeva vihāraṃ dassetīti evamādinā nayenettha atthayojanā veditabbā.

    తత్రాతి దేసకాలపరిదీపనం. తఞ్హి యం సమయం విహరతి, తత్ర సమయే. యస్మిఞ్చ ఆరామే విహరతి, తత్ర ఆరామేతి దీపేతి. భాసితబ్బయుత్తే వా దేసకాలే దీపేతి. న హి భగవా అయుత్తే దేసే వా కాలే వా ధమ్మం భాసతి. ‘‘అకాలో ఖో తావ, బాహియా’’తిఆది (ఉదా॰ ౧౦) చేత్థ సాధకం. ఖోతి పదపూరణమత్తే అవధారణే ఆదికాలత్థే వా నిపాతో. భగవాతి లోకగరుదీపనం. భిక్ఖూతి కథాసవనయుత్తపుగ్గలవచనం. అపి చేత్థ ‘‘భిక్ఖకోతి భిక్ఖు, భిక్ఖాచరియం అజ్ఝుపగతోతి భిక్ఖూ’’తిఆదినా (పారా॰ ౪౫; విభ॰ ౫౧౧) నయేన వచనత్థో వేదితబ్బో. ఆమన్తేసీతి ఆలపి అభాసి సమ్బోధేసీతి అయమేత్థ అత్థో. అఞ్ఞత్ర పన ఞాపనేపి హోతి. యథాహ – ‘‘ఆమన్తయామి వో, భిక్ఖవే, పటివేదయామి వో, భిక్ఖవే’’తి. పక్కోసనేపి. యథాహ – ‘‘ఏహి త్వం, భిక్ఖు, మమ వచనేన సారిపుత్తం ఆమన్తేహీ’’తి (అ॰ ని॰ ౯.౧౧; సం॰ ని॰ ౨.౩౨).

    Tatrāti desakālaparidīpanaṃ. Tañhi yaṃ samayaṃ viharati, tatra samaye. Yasmiñca ārāme viharati, tatra ārāmeti dīpeti. Bhāsitabbayutte vā desakāle dīpeti. Na hi bhagavā ayutte dese vā kāle vā dhammaṃ bhāsati. ‘‘Akālo kho tāva, bāhiyā’’tiādi (udā. 10) cettha sādhakaṃ. Khoti padapūraṇamatte avadhāraṇe ādikālatthe vā nipāto. Bhagavāti lokagarudīpanaṃ. Bhikkhūti kathāsavanayuttapuggalavacanaṃ. Api cettha ‘‘bhikkhakoti bhikkhu, bhikkhācariyaṃ ajjhupagatoti bhikkhū’’tiādinā (pārā. 45; vibha. 511) nayena vacanattho veditabbo. Āmantesīti ālapi abhāsi sambodhesīti ayamettha attho. Aññatra pana ñāpanepi hoti. Yathāha – ‘‘āmantayāmi vo, bhikkhave, paṭivedayāmi vo, bhikkhave’’ti. Pakkosanepi. Yathāha – ‘‘ehi tvaṃ, bhikkhu, mama vacanena sāriputtaṃ āmantehī’’ti (a. ni. 9.11; saṃ. ni. 2.32).

    భిక్ఖవోతి ఆమన్తనాకారపరిదీపనం. తఞ్చ భిక్ఖనసీలతాదిగుణయోగసిద్ధత్తా వుత్తం. భిక్ఖనసీలతాగుణయుత్తోపి హి భిక్ఖు, భిక్ఖనధమ్మతాగుణయుత్తోపి భిక్ఖు, భిక్ఖనే సాధుకారితాగుణయుత్తోపీతి సద్దవిదూ మఞ్ఞన్తి. తేన చ నేసం భిక్ఖనసీలతాదిగుణయోగసిద్ధేన వచనేన హీనాధికజనసేవితం వుత్తిం పకాసేన్తో ఉద్ధతదీనభావనిగ్గహం కరోతి. భిక్ఖవోతి ఇమినా కరుణావిప్ఫారసోమ్మహదయనయననిపాతపుబ్బఙ్గమేన వచనేన తే అత్తనో ముఖాభిముఖే కరోతి. తేనేవ చ కథేతుకమ్యతాదీపకేన వచనేన తేసం సోతుకమ్యతం జనేతి. తేనేవ చ సమ్బోధనత్థేన సాధుకం సవనమనసికారేపి తే నియోజేతి. సాధుకం సవనమనసికారాయత్తా హి సాసనసమ్పత్తి.

    Bhikkhavoti āmantanākāraparidīpanaṃ. Tañca bhikkhanasīlatādiguṇayogasiddhattā vuttaṃ. Bhikkhanasīlatāguṇayuttopi hi bhikkhu, bhikkhanadhammatāguṇayuttopi bhikkhu, bhikkhane sādhukāritāguṇayuttopīti saddavidū maññanti. Tena ca nesaṃ bhikkhanasīlatādiguṇayogasiddhena vacanena hīnādhikajanasevitaṃ vuttiṃ pakāsento uddhatadīnabhāvaniggahaṃ karoti. Bhikkhavoti iminā karuṇāvipphārasommahadayanayananipātapubbaṅgamena vacanena te attano mukhābhimukhe karoti. Teneva ca kathetukamyatādīpakena vacanena tesaṃ sotukamyataṃ janeti. Teneva ca sambodhanatthena sādhukaṃ savanamanasikārepi te niyojeti. Sādhukaṃ savanamanasikārāyattā hi sāsanasampatti.

    అపరేసుపి దేవమనుస్సేసు విజ్జమానేసు కస్మా భిక్ఖూయేవ ఆమన్తేసీతి చే? జేట్ఠసేట్ఠాసన్నసదాసన్నిహితభావతో. సబ్బపరిససాధారణా హి భగవతో ధమ్మదేసనా. పరిసాయ చ జేట్ఠా భిక్ఖూ పఠముప్పన్నత్తా, సేట్ఠా అనగారియభావం ఆదిం కత్వా సత్థుచరియానువిధాయకత్తా సకలసాసనపటిగ్గాహకత్తా చ. ఆసన్నా తే తత్థ నిసిన్నేసు సత్థుసన్తికత్తా. సదాసన్నిహితా సత్థుసన్తికావచరత్తాతి. అపిచ తే ధమ్మదేసనాయ భాజనం యథానుసిట్ఠం పటిపత్తిసబ్భావతోతిపి తే ఏవ ఆమన్తేసి.

    Aparesupi devamanussesu vijjamānesu kasmā bhikkhūyeva āmantesīti ce? Jeṭṭhaseṭṭhāsannasadāsannihitabhāvato. Sabbaparisasādhāraṇā hi bhagavato dhammadesanā. Parisāya ca jeṭṭhā bhikkhū paṭhamuppannattā, seṭṭhā anagāriyabhāvaṃ ādiṃ katvā satthucariyānuvidhāyakattā sakalasāsanapaṭiggāhakattā ca. Āsannā te tattha nisinnesu satthusantikattā. Sadāsannihitā satthusantikāvacarattāti. Apica te dhammadesanāya bhājanaṃ yathānusiṭṭhaṃ paṭipattisabbhāvatotipi te eva āmantesi.

    కిమత్థం పన భగవా ధమ్మం దేసేన్తో పఠమం భిక్ఖూ ఆమన్తేసి, న ధమ్మమేవ దేసేసీతి? సతిజననత్థం. భిక్ఖూ హి అఞ్ఞం చిన్తేన్తాపి విక్ఖిత్తచిత్తాపి ధమ్మం పచ్చవేక్ఖన్తాపి కమ్మట్ఠానం మనసికరోన్తాపి నిసిన్నా హోన్తి, తే అనామన్తేత్వా ధమ్మే దేసియమానే ‘‘అయం దేసనా కింనిదానా కింపచ్చయా కతమాయ అట్ఠుప్పత్తియా దేసితా’’తి సల్లక్ఖేతుం అసక్కోన్తా దుగ్గహితం వా గణ్హేయ్యుం, న వా గణ్హేయ్యుం. తేన నేసం సతిజననత్థం భగవా పఠమం ఆమన్తేత్వా పచ్ఛా ధమ్మం దేసేతి.

    Kimatthaṃ pana bhagavā dhammaṃ desento paṭhamaṃ bhikkhū āmantesi, na dhammameva desesīti? Satijananatthaṃ. Bhikkhū hi aññaṃ cintentāpi vikkhittacittāpi dhammaṃ paccavekkhantāpi kammaṭṭhānaṃ manasikarontāpi nisinnā honti, te anāmantetvā dhamme desiyamāne ‘‘ayaṃ desanā kiṃnidānā kiṃpaccayā katamāya aṭṭhuppattiyā desitā’’ti sallakkhetuṃ asakkontā duggahitaṃ vā gaṇheyyuṃ, na vā gaṇheyyuṃ. Tena nesaṃ satijananatthaṃ bhagavā paṭhamaṃ āmantetvā pacchā dhammaṃ deseti.

    భదన్తేతి గారవవచనమేతం, సత్థు పటివచనదానం వా. అపి చేత్థ ‘‘భిక్ఖవో’’తి వదమానో భగవా తే భిక్ఖూ ఆలపతి. ‘‘భదన్తే’’తి వదమానా తే భగవన్తం పచ్చాలపన్తి. తథా ‘‘భిక్ఖవో’’తి భగవా ఆదిమ్హి భాసతి, ‘‘భదన్తే’’తి తే పచ్చాభాసన్తి. ‘‘భిక్ఖవో’’తి పటివచనం దాపేతి, ‘‘భదన్తే’’తి పటివచనం దేన్తి. తే భిక్ఖూతి యే భగవా ఆమన్తేసి, తే. భగవతో పచ్చస్సోసున్తి భగవతో ఆమన్తనం పటిఅస్సోసుం, అభిముఖా హుత్వా సుణింసు సమ్పటిచ్ఛింసు పటిగ్గహేసున్తి అత్థో. భగవా ఏతదవోచాతి భగవా ఏతం ఇదాని వత్తబ్బం సకలం సుత్తం అవోచ. ఏత్తావతా చ యం ఆయస్మతా ఆనన్దేన ఇమస్స సుత్తస్స సుఖావగాహణత్థం కాలదేసదేసకపరిసాపదేసపటిమణ్డితం నిదానం భాసితం, తస్స అత్థవణ్ణనా సమత్తాతి.

    Bhadanteti gāravavacanametaṃ, satthu paṭivacanadānaṃ vā. Api cettha ‘‘bhikkhavo’’ti vadamāno bhagavā te bhikkhū ālapati. ‘‘Bhadante’’ti vadamānā te bhagavantaṃ paccālapanti. Tathā ‘‘bhikkhavo’’ti bhagavā ādimhi bhāsati, ‘‘bhadante’’ti te paccābhāsanti. ‘‘Bhikkhavo’’ti paṭivacanaṃ dāpeti, ‘‘bhadante’’ti paṭivacanaṃ denti. Te bhikkhūti ye bhagavā āmantesi, te. Bhagavato paccassosunti bhagavato āmantanaṃ paṭiassosuṃ, abhimukhā hutvā suṇiṃsu sampaṭicchiṃsu paṭiggahesunti attho. Bhagavāetadavocāti bhagavā etaṃ idāni vattabbaṃ sakalaṃ suttaṃ avoca. Ettāvatā ca yaṃ āyasmatā ānandena imassa suttassa sukhāvagāhaṇatthaṃ kāladesadesakaparisāpadesapaṭimaṇḍitaṃ nidānaṃ bhāsitaṃ, tassa atthavaṇṇanā samattāti.

    రూపాదివణ్ణనా

    Rūpādivaṇṇanā

    ఇదాని నాహం, భిక్ఖవే, అఞ్ఞం ఏకరూపమ్పి సమనుపస్సామీతిఆదినా నయేన భగవతా నిక్ఖిత్తస్స సుత్తస్స వణ్ణనాయ ఓకాసో అనుప్పత్తో, సా పనేసా సుత్తవణ్ణనా యస్మా సుత్తనిక్ఖేపం విచారేత్వావ వుచ్చమానా పాకటా హోతి, తస్మా సుత్తనిక్ఖేపవిచారణా తావ వేదితబ్బా. చత్తారో హి సుత్తనిక్ఖేపా అత్తజ్ఝాసయో పరజ్ఝాసయో పుచ్ఛావసికో అట్ఠుప్పత్తికోతి. తత్థ యాని సుత్తాని భగవా పరేహి అనజ్ఝిట్ఠో కేవలం అత్తనో అజ్ఝాసయేనేవ కథేసి, సేయ్యథిదం – ఆకఙ్ఖేయ్యసుత్తం వత్థసుత్తన్తి ఏవమాదీని, తేసం అత్తజ్ఝాసయో నిక్ఖేపో. యాని పన ‘‘పరిపక్కా ఖో రాహులస్స విముత్తిపరిపాచనీయా ధమ్మా, యంనూనాహం రాహులం ఉత్తరి ఆసవానం ఖయే వినేయ్య’’న్తి (సం॰ ని॰ ౪.౧౨౧; మ॰ ని॰ ౩.౪౧౬) ఏవం పరేసం అజ్ఝాసయం ఖన్తిం మనం అభినీహారం బుజ్ఝనభావఞ్చ ఓలోకేత్వా పరజ్ఝాసయవసేన కథితాని, సేయ్యథిదం – రాహులోవాదసుత్తం ధమ్మచక్కప్పవత్తనన్తి ఏవమాదీని, తేసం పరజ్ఝాసయో నిక్ఖేపో. భగవన్తం పన ఉపసఙ్కమిత్వా తే తే దేవమనుస్సా తథా తథా పఞ్హం పుచ్ఛన్తి. ఏవం పుట్ఠేన భగవతా యాని కథితాని దేవతాసంయుత్తబోజ్ఝఙ్గసంయుత్తాదీని, తేసం పుచ్ఛావసికో నిక్ఖేపో. యాని పన ఉప్పన్నం కారణం పటిచ్చ కథితాని ధమ్మదాయాదసుత్తపుత్తమంసూపమాదీని, తేసం అట్ఠుప్పత్తికో నిక్ఖేపో. ఏవమిమేసు చతూసు నిక్ఖేపేసు ఇమస్స సుత్తస్స పరజ్ఝాసయో నిక్ఖేపో. పరజ్ఝాసయవసేన హేతం నిక్ఖిత్తం. కేసం అజ్ఝాసయేనాతి? రూపగరుకానం పురిసానం.

    Idāni nāhaṃ, bhikkhave, aññaṃ ekarūpampi samanupassāmītiādinā nayena bhagavatā nikkhittassa suttassa vaṇṇanāya okāso anuppatto, sā panesā suttavaṇṇanā yasmā suttanikkhepaṃ vicāretvāva vuccamānā pākaṭā hoti, tasmā suttanikkhepavicāraṇā tāva veditabbā. Cattāro hi suttanikkhepā attajjhāsayo parajjhāsayo pucchāvasiko aṭṭhuppattikoti. Tattha yāni suttāni bhagavā parehi anajjhiṭṭho kevalaṃ attano ajjhāsayeneva kathesi, seyyathidaṃ – ākaṅkheyyasuttaṃ vatthasuttanti evamādīni, tesaṃ attajjhāsayo nikkhepo. Yāni pana ‘‘paripakkā kho rāhulassa vimuttiparipācanīyā dhammā, yaṃnūnāhaṃ rāhulaṃ uttari āsavānaṃ khaye vineyya’’nti (saṃ. ni. 4.121; ma. ni. 3.416) evaṃ paresaṃ ajjhāsayaṃ khantiṃ manaṃ abhinīhāraṃ bujjhanabhāvañca oloketvā parajjhāsayavasena kathitāni, seyyathidaṃ – rāhulovādasuttaṃ dhammacakkappavattananti evamādīni, tesaṃ parajjhāsayo nikkhepo. Bhagavantaṃ pana upasaṅkamitvā te te devamanussā tathā tathā pañhaṃ pucchanti. Evaṃ puṭṭhena bhagavatā yāni kathitāni devatāsaṃyuttabojjhaṅgasaṃyuttādīni, tesaṃ pucchāvasiko nikkhepo. Yāni pana uppannaṃ kāraṇaṃ paṭicca kathitāni dhammadāyādasuttaputtamaṃsūpamādīni, tesaṃ aṭṭhuppattiko nikkhepo. Evamimesu catūsu nikkhepesu imassa suttassa parajjhāsayo nikkhepo. Parajjhāsayavasena hetaṃ nikkhittaṃ. Kesaṃ ajjhāsayenāti? Rūpagarukānaṃ purisānaṃ.

    తత్థ నాహం, భిక్ఖవేతిఆదీసు నకారో పటిసేధత్థో. అహన్తి అత్తానం నిద్దిసతి. భిక్ఖవేతి భిక్ఖూ ఆలపతి. అఞ్ఞన్తి ఇదాని వత్తబ్బా ఇత్థిరూపతో అఞ్ఞం. ఏకరూపమ్పీతి ఏకమ్పి రూపం. సమనుపస్సామీతి ద్వే సమనుపస్సనా ఞాణసమనుపస్సనా చ దిట్ఠిసమనుపస్సనా చ. తత్థ ‘‘అనిచ్చతో సమనుపస్సతి, నో నిచ్చతో’’తి (పటి॰ మ॰ ౩.౩౫) అయం ఞాణసమనుపస్సనా నామ. ‘‘రూపం అత్తతో సమనుపస్సతీ’’తిఆదికా (పటి॰ మ॰ ౧.౧౩౦) పన దిట్ఠిసమనుపస్సనా నామ. తాసు ఇధ ఞాణసమనుపస్సనా అధిప్పేతా. ఇమస్స పన పదస్స నకారేన సమ్బన్ధో వేదితబ్బో. ఇదం హి వుత్తం హోతి – అహం, భిక్ఖవే, సబ్బఞ్ఞుతఞ్ఞాణేన ఓలోకేన్తోపి అఞ్ఞం ఏకరూపమ్పి న సమనుపస్సామీతి. యం ఏవం పురిసస్స చిత్తం పరియాదాయ తిట్ఠతీతి యం రూపం రూపగరుకస్స పురిసస్స చతుభూమకకుసలచిత్తం పరియాదియిత్వా గణ్హిత్వా ఖేపేత్వా తిట్ఠతి. ‘‘సబ్బం హత్థికాయం పరియాదియిత్వా’’తిఆదీసు (సం॰ ని॰ ౧.౧౨౬) హి గహణం పరియాదానం నామ. ‘‘అనిచ్చసఞ్ఞా, భిక్ఖవే, భావితా బహులీకతా సబ్బం కామరాగం పరియాదియతీ’’తిఆదీసు (సం॰ ని॰ ౩.౧౦౨) ఖేపనం. ఇధ ఉభయమ్పి వట్టతి. తత్థ ఇదం రూపం చతుభూమకకుసలచిత్తం గణ్హన్తం న నీలుప్పలకలాపం పురిసో వియ హత్థేన గణ్హాతి, నాపి ఖేపయమానం అగ్గి వియ ఉద్ధనే ఉదకం సన్తాపేత్వా ఖేపేతి. ఉప్పత్తిఞ్చస్స నివారయమానమేవ చతుభూమకమ్పి కుసలచిత్తం గణ్హాతి చేవ ఖేపేతి చాతి వేదితబ్బం. తేన వుత్తం – ‘‘పురిసస్స చిత్తం పరియాదాయ తిట్ఠతీ’’తి.

    Tattha nāhaṃ, bhikkhavetiādīsu nakāro paṭisedhattho. Ahanti attānaṃ niddisati. Bhikkhaveti bhikkhū ālapati. Aññanti idāni vattabbā itthirūpato aññaṃ. Ekarūpampīti ekampi rūpaṃ. Samanupassāmīti dve samanupassanā ñāṇasamanupassanā ca diṭṭhisamanupassanā ca. Tattha ‘‘aniccato samanupassati, no niccato’’ti (paṭi. ma. 3.35) ayaṃ ñāṇasamanupassanā nāma. ‘‘Rūpaṃ attato samanupassatī’’tiādikā (paṭi. ma. 1.130) pana diṭṭhisamanupassanā nāma. Tāsu idha ñāṇasamanupassanā adhippetā. Imassa pana padassa nakārena sambandho veditabbo. Idaṃ hi vuttaṃ hoti – ahaṃ, bhikkhave, sabbaññutaññāṇena olokentopi aññaṃ ekarūpampi na samanupassāmīti. Yaṃ evaṃ purisassa cittaṃ pariyādāya tiṭṭhatīti yaṃ rūpaṃ rūpagarukassa purisassa catubhūmakakusalacittaṃ pariyādiyitvā gaṇhitvā khepetvā tiṭṭhati. ‘‘Sabbaṃ hatthikāyaṃ pariyādiyitvā’’tiādīsu (saṃ. ni. 1.126) hi gahaṇaṃ pariyādānaṃ nāma. ‘‘Aniccasaññā, bhikkhave, bhāvitā bahulīkatā sabbaṃ kāmarāgaṃ pariyādiyatī’’tiādīsu (saṃ. ni. 3.102) khepanaṃ. Idha ubhayampi vaṭṭati. Tattha idaṃ rūpaṃ catubhūmakakusalacittaṃ gaṇhantaṃ na nīluppalakalāpaṃ puriso viya hatthena gaṇhāti, nāpi khepayamānaṃ aggi viya uddhane udakaṃ santāpetvā khepeti. Uppattiñcassa nivārayamānameva catubhūmakampi kusalacittaṃ gaṇhāti ceva khepeti cāti veditabbaṃ. Tena vuttaṃ – ‘‘purisassa cittaṃ pariyādāya tiṭṭhatī’’ti.

    యథయిదన్తి యథా ఇదం. ఇత్థిరూపన్తి ఇత్థియా రూపం. తత్థ ‘‘కిఞ్చ, భిక్ఖవే, రూపం వదేథ? రుప్పతీతి ఖో, భిక్ఖవే, తస్మా రూపన్తి వుచ్చతి. కేన రుప్పతి? సీతేనపి రుప్పతి ఉణ్హేనపి రుప్పతీ’’తి (సం॰ ని॰ ౩.౭౯) సుత్తానుసారేన రూపస్స వచనత్థో చేవ సామఞ్ఞలక్ఖణఞ్చ వేదితబ్బం. అయం పన రూపసద్దో ఖన్ధభవనిమిత్తపచ్చయసరీరవణ్ణసణ్ఠానాదీసు అనేకేసు అత్థేసు వత్తతి. అయఞ్హి ‘‘యం కిఞ్చి రూపం అతీతానాగతపచ్చుప్పన్న’’న్తి (విభ॰ ౨; మహావ॰ ౨౨) ఏత్థ రూపక్ఖన్ధే వత్తతి. ‘‘రూపూపపత్తియా మగ్గం భావేతీ’’తి (ధ॰ స॰ ౧౬౧; విభ॰ ౬౨౪) ఏత్థ రూపభవే. ‘‘అజ్ఝత్తం అరూపసఞ్ఞీ బహిద్ధా రూపాని పస్సతీ’’తి (ధ॰ స॰ ౨౦౪-౨౩౨ ఆదయో) ఏత్థ కసిణనిమిత్తే. ‘‘సరూపా, భిక్ఖవే, ఉప్పజ్జన్తి పాపకా అకుసలా ధమ్మా నో అరూపా’’తి (అ॰ ని॰ ౨.౮౩) ఏత్థ పచ్చయే. ‘‘ఆకాసో పరివారితో రూపన్తేవ సఙ్ఖం గచ్ఛతీ’’తి (మ॰ ని॰ ౧.౩౦౬) ఏత్థ సరీరే. ‘‘చక్ఖుఞ్చ పటిచ్చ రూపే చ ఉప్పజ్జతి చక్ఖువిఞ్ఞాణ’’న్తి (మ॰ ని॰ ౧.౪౦౦; ౩.౪౨౧) ఏత్థ వణ్ణే. ‘‘రూపప్పమాణో రూపప్పసన్నో’’తి (అ॰ ని॰ ౪.౬౫) ఏత్థ సణ్ఠానే. ఆదిసద్దేన ‘‘పియరూపం సాతరూపం, అరసరూపో’’తిఆదీనిపి సఙ్గణ్హితబ్బాని. ఇధ పనేస ఇత్థియా చతుసముట్ఠానే రూపాయతనసఙ్ఖాతే వణ్ణే వత్తతి. అపిచ యో కోచి ఇత్థియా నివత్థనివాసనస్స వా అలఙ్కారస్స వా గన్ధవణ్ణకాదీనం వా పిళన్ధనమాలాదీనం వాతి కాయప్పటిబద్ధో చ వణ్ణో పురిసస్స చక్ఖువిఞ్ఞాణస్స ఆరమ్మణం హుత్వా ఉపకప్పతి, సబ్బమేతం ఇత్థిరూపన్తేవ వేదితబ్బం. ఇత్థిరూపం, భిక్ఖవే, పురిసస్స చిత్తం పరియాదాయ తిట్ఠతీతి ఇదం పురిమస్సేవ దళ్హీకరణత్థం వుత్తం. పురిమం వా ‘‘యథయిదం, భిక్ఖవే, ఇత్థిరూప’’న్తి ఏవం ఓపమ్మవసేన వుత్తం, ఇదం పరియాదానానుభావదస్సనవసేన.

    Yathayidanti yathā idaṃ. Itthirūpanti itthiyā rūpaṃ. Tattha ‘‘kiñca, bhikkhave, rūpaṃ vadetha? Ruppatīti kho, bhikkhave, tasmā rūpanti vuccati. Kena ruppati? Sītenapi ruppati uṇhenapi ruppatī’’ti (saṃ. ni. 3.79) suttānusārena rūpassa vacanattho ceva sāmaññalakkhaṇañca veditabbaṃ. Ayaṃ pana rūpasaddo khandhabhavanimittapaccayasarīravaṇṇasaṇṭhānādīsu anekesu atthesu vattati. Ayañhi ‘‘yaṃ kiñci rūpaṃ atītānāgatapaccuppanna’’nti (vibha. 2; mahāva. 22) ettha rūpakkhandhe vattati. ‘‘Rūpūpapattiyā maggaṃ bhāvetī’’ti (dha. sa. 161; vibha. 624) ettha rūpabhave. ‘‘Ajjhattaṃ arūpasaññī bahiddhā rūpāni passatī’’ti (dha. sa. 204-232 ādayo) ettha kasiṇanimitte. ‘‘Sarūpā, bhikkhave, uppajjanti pāpakā akusalā dhammā no arūpā’’ti (a. ni. 2.83) ettha paccaye. ‘‘Ākāso parivārito rūpanteva saṅkhaṃ gacchatī’’ti (ma. ni. 1.306) ettha sarīre. ‘‘Cakkhuñca paṭicca rūpe ca uppajjati cakkhuviññāṇa’’nti (ma. ni. 1.400; 3.421) ettha vaṇṇe. ‘‘Rūpappamāṇo rūpappasanno’’ti (a. ni. 4.65) ettha saṇṭhāne. Ādisaddena ‘‘piyarūpaṃ sātarūpaṃ, arasarūpo’’tiādīnipi saṅgaṇhitabbāni. Idha panesa itthiyā catusamuṭṭhāne rūpāyatanasaṅkhāte vaṇṇe vattati. Apica yo koci itthiyā nivatthanivāsanassa vā alaṅkārassa vā gandhavaṇṇakādīnaṃ vā piḷandhanamālādīnaṃ vāti kāyappaṭibaddho ca vaṇṇo purisassa cakkhuviññāṇassa ārammaṇaṃ hutvā upakappati, sabbametaṃ itthirūpanteva veditabbaṃ. Itthirūpaṃ, bhikkhave, purisassa cittaṃ pariyādāya tiṭṭhatīti idaṃ purimasseva daḷhīkaraṇatthaṃ vuttaṃ. Purimaṃ vā ‘‘yathayidaṃ, bhikkhave, itthirūpa’’nti evaṃ opammavasena vuttaṃ, idaṃ pariyādānānubhāvadassanavasena.

    తత్రిదం ఇత్థిరూపస్స పరియాదానానుభావే వత్థు – మహాదాఠికనాగరాజా కిర చేతియగిరిమ్హి అమ్బత్థలే మహాథూపం కారాపేత్వా గిరిభణ్డపూజం నామ కత్వా కాలేన కాలం ఓరోధగణపరివుతో చేతియగిరిం గన్త్వా భిక్ఖుసఙ్ఘస్స మహాదానం దేతి. బహూనం సన్నిపాతట్ఠానే నామ న సబ్బేసం సతి సూపట్ఠితా హోతి, రఞ్ఞో చ దమిళదేవీ నామ మహేసీ పఠమవయే ఠితా దస్సనీయా పాసాదికా. అథేకో చిత్తత్థేరో నామ వుడ్ఢపబ్బజితో అసంవరనియామేన ఓలోకేన్తో తస్సా రూపారమ్మణే నిమిత్తం గహేత్వా ఉమ్మాదప్పత్తో వియ ఠితనిసిన్నట్ఠానేసు ‘‘హన్ద దమిళదేవీ, హన్ద దమిళదేవీ’’తి వదన్తో విచరతి. తతో పట్ఠాయ చస్స దహరసామణేరా ఉమ్మత్తకచిత్తత్థేరోత్వేవ నామం కత్వా వోహరింసు. అథ సా దేవీ నచిరస్సేవ కాలమకాసి. భిక్ఖుసఙ్ఘే సివథికదస్సనం గన్త్వా ఆగతే దహరసామణేరా తస్స సన్తికం గన్త్వా ఏవమాహంసు – ‘‘భన్తే చిత్తత్థేర, యస్సత్థాయ త్వం విలపసి, మయం తస్సా దేవియా సివథికదస్సనం గన్త్వా ఆగతా’’తి. ఏవం వుత్తేపి అస్సద్దహన్తో ‘‘యస్సా వా తస్సా వా తుమ్హే సివథికదస్సనత్థాయ గతా, ముఖం తుమ్హాకం ధూమణ్ణ’’న్తి . ఉమ్మత్తకవచనమేవ అవోచ. ఏవం ఉమ్మత్తకచిత్తత్థేరస్స చిత్తం పరియాదాయ అట్ఠాసి ఇదం ఇత్థిరూపం.

    Tatridaṃ itthirūpassa pariyādānānubhāve vatthu – mahādāṭhikanāgarājā kira cetiyagirimhi ambatthale mahāthūpaṃ kārāpetvā giribhaṇḍapūjaṃ nāma katvā kālena kālaṃ orodhagaṇaparivuto cetiyagiriṃ gantvā bhikkhusaṅghassa mahādānaṃ deti. Bahūnaṃ sannipātaṭṭhāne nāma na sabbesaṃ sati sūpaṭṭhitā hoti, rañño ca damiḷadevī nāma mahesī paṭhamavaye ṭhitā dassanīyā pāsādikā. Atheko cittatthero nāma vuḍḍhapabbajito asaṃvaraniyāmena olokento tassā rūpārammaṇe nimittaṃ gahetvā ummādappatto viya ṭhitanisinnaṭṭhānesu ‘‘handa damiḷadevī, handa damiḷadevī’’ti vadanto vicarati. Tato paṭṭhāya cassa daharasāmaṇerā ummattakacittattherotveva nāmaṃ katvā vohariṃsu. Atha sā devī nacirasseva kālamakāsi. Bhikkhusaṅghe sivathikadassanaṃ gantvā āgate daharasāmaṇerā tassa santikaṃ gantvā evamāhaṃsu – ‘‘bhante cittatthera, yassatthāya tvaṃ vilapasi, mayaṃ tassā deviyā sivathikadassanaṃ gantvā āgatā’’ti. Evaṃ vuttepi assaddahanto ‘‘yassā vā tassā vā tumhe sivathikadassanatthāya gatā, mukhaṃ tumhākaṃ dhūmaṇṇa’’nti . Ummattakavacanameva avoca. Evaṃ ummattakacittattherassa cittaṃ pariyādāya aṭṭhāsi idaṃ itthirūpaṃ.

    అపరమ్పి వత్థు – సద్ధాతిస్సమహారాజా కిర ఏకదివసం ఓరోధగణపరివుతో విహారం ఆగతో . ఏకో దహరో లోహపాసాదద్వారకోట్ఠకే ఠత్వా అసంవరే ఠితో ఏకం ఇత్థిం ఓలోకేసి. సాపి గమనం పచ్ఛిన్దిత్వా తం ఓలోకేసి. ఉభోపి అబ్భన్తరే ఉట్ఠితేన రాగగ్గినా డయ్హిత్వా కాలమకంసు. ఏవం ఇత్థిరూపం దహరస్స చిత్తం పరియాదాయ తిట్ఠతి.

    Aparampi vatthu – saddhātissamahārājā kira ekadivasaṃ orodhagaṇaparivuto vihāraṃ āgato . Eko daharo lohapāsādadvārakoṭṭhake ṭhatvā asaṃvare ṭhito ekaṃ itthiṃ olokesi. Sāpi gamanaṃ pacchinditvā taṃ olokesi. Ubhopi abbhantare uṭṭhitena rāgagginā ḍayhitvā kālamakaṃsu. Evaṃ itthirūpaṃ daharassa cittaṃ pariyādāya tiṭṭhati.

    అపరమ్పి వత్థు – కల్యాణియమహావిహారతో కిరేకో దహరో ఉద్దేసత్థాయ కాళదీఘవాపిగామద్వారవిహారం గన్త్వా నిట్ఠితుద్దేసకిచ్చో అత్థకామానం వచనం అగ్గహేత్వా ‘‘గతట్ఠానే దహరసామణేరేహి పుట్ఠేన గామస్స నివిట్ఠాకారో కథేతబ్బో భవిస్సతీ’’తి గామే పిణ్డాయ చరన్తో విసభాగారమ్మణే నిమిత్తం గహేత్వా అత్తనో వసనట్ఠానం గతో తాయ నివత్థవత్థం సఞ్జానిత్వా ‘‘కహం, భన్తే, ఇదం లద్ధ’’న్తి పుచ్ఛన్తో తస్సా మతభావం ఞత్వా ‘‘ఏవరూపా నామ ఇత్థీ మం నిస్సాయ మతా’’తి చిన్తేన్తో అన్తోఉట్ఠితేన రాగగ్గినా డయ్హిత్వా జీవితక్ఖయం పాపుణి. ఏవమ్పి ఇదం ఇత్థిరూపం పురిసస్స చిత్తం పరియాదాయ తిట్ఠతీతి వేదితబ్బం.

    Aparampi vatthu – kalyāṇiyamahāvihārato kireko daharo uddesatthāya kāḷadīghavāpigāmadvāravihāraṃ gantvā niṭṭhituddesakicco atthakāmānaṃ vacanaṃ aggahetvā ‘‘gataṭṭhāne daharasāmaṇerehi puṭṭhena gāmassa niviṭṭhākāro kathetabbo bhavissatī’’ti gāme piṇḍāya caranto visabhāgārammaṇe nimittaṃ gahetvā attano vasanaṭṭhānaṃ gato tāya nivatthavatthaṃ sañjānitvā ‘‘kahaṃ, bhante, idaṃ laddha’’nti pucchanto tassā matabhāvaṃ ñatvā ‘‘evarūpā nāma itthī maṃ nissāya matā’’ti cintento antouṭṭhitena rāgagginā ḍayhitvā jīvitakkhayaṃ pāpuṇi. Evampi idaṃ itthirūpaṃ purisassa cittaṃ pariyādāya tiṭṭhatīti veditabbaṃ.

    . దుతియాదీని సద్దగరుకాదీనం ఆసయవసేన వుత్తాని. తేసు ఇత్థిసద్దోతి ఇత్థియా చిత్తసముట్ఠానో కథితగీతవాదితసద్దో. అపిచ ఇత్థియా నివత్థనివాసనస్సాపి అలఙ్కతాలఙ్కారస్సాపి ఇత్థిపయోగనిప్ఫాదితో వీణాసఙ్ఖపణవాదిసద్దోపి ఇత్థిసద్దోత్వేవ వేదితబ్బో. సబ్బోపి హేసో పురిసస్స చిత్తం పరియాదాయ తిట్ఠతి.

    2. Dutiyādīni saddagarukādīnaṃ āsayavasena vuttāni. Tesu itthisaddoti itthiyā cittasamuṭṭhāno kathitagītavāditasaddo. Apica itthiyā nivatthanivāsanassāpi alaṅkatālaṅkārassāpi itthipayoganipphādito vīṇāsaṅkhapaṇavādisaddopi itthisaddotveva veditabbo. Sabbopi heso purisassa cittaṃ pariyādāya tiṭṭhati.

    తత్థ సువణ్ణకక్కటకసువణ్ణమోరదహరభిక్ఖుఆదీనం వత్థూని వేదితబ్బాని. పబ్బతన్తరం కిర నిస్సాయ మహన్తం హత్థినాగకులం వసతి. అవిదూరట్ఠానే చస్స మహాపరిభోగసరో అత్థి, తస్మిం కాయూపపన్నో సువణ్ణకక్కటకో అత్థి. సో తం సరం ఓతిణ్ణోతిణ్ణే సణ్డాసేన వియ అళేహి పాదే గహేత్వా అత్తనో వసం నేత్వా మారేతి. తస్స ఓతారాపేక్ఖా హత్థినాగా ఏకం మహాహత్థిం జేట్ఠకం కత్వా విచరన్తి. సో ఏకదివసం తం హత్థినాగం గణ్హి. థామసతిసమ్పన్నో హత్థినాగో చిన్తేసి – ‘‘సచాహం భీతరవం రవిస్సామి, సబ్బే యథారుచియా అకీళిత్వా పలాయిస్సన్తీ’’తి నిచ్చలోవ అట్ఠాసి. అథ సబ్బేసం ఉత్తిణ్ణభావం ఞత్వా తేన గహితభావం అత్తనో భరియం జానాపేతుం విరవిత్వా ఏవమాహ –

    Tattha suvaṇṇakakkaṭakasuvaṇṇamoradaharabhikkhuādīnaṃ vatthūni veditabbāni. Pabbatantaraṃ kira nissāya mahantaṃ hatthināgakulaṃ vasati. Avidūraṭṭhāne cassa mahāparibhogasaro atthi, tasmiṃ kāyūpapanno suvaṇṇakakkaṭako atthi. So taṃ saraṃ otiṇṇotiṇṇe saṇḍāsena viya aḷehi pāde gahetvā attano vasaṃ netvā māreti. Tassa otārāpekkhā hatthināgā ekaṃ mahāhatthiṃ jeṭṭhakaṃ katvā vicaranti. So ekadivasaṃ taṃ hatthināgaṃ gaṇhi. Thāmasatisampanno hatthināgo cintesi – ‘‘sacāhaṃ bhītaravaṃ ravissāmi, sabbe yathāruciyā akīḷitvā palāyissantī’’ti niccalova aṭṭhāsi. Atha sabbesaṃ uttiṇṇabhāvaṃ ñatvā tena gahitabhāvaṃ attano bhariyaṃ jānāpetuṃ viravitvā evamāha –

    ‘‘సిఙ్గీమిగో ఆయతచక్ఖునేత్తో,

    ‘‘Siṅgīmigo āyatacakkhunetto,

    అట్ఠిత్తచో వారిసయో అలోమో;

    Aṭṭhittaco vārisayo alomo;

    తేనాభిభూతో కపణం రుదామి,

    Tenābhibhūto kapaṇaṃ rudāmi,

    మా హేవ మం పాణసమం జహేయ్యా’’తి. (జా॰ ౧.౩.౪౯);

    Mā heva maṃ pāṇasamaṃ jaheyyā’’ti. (jā. 1.3.49);

    సా తం సుత్వా సామికస్స గహితభావం ఞత్వా తం తమ్హా భయా మోచేతుం హత్థినా చ కుళీరేన చ సద్ధిం సల్లపన్తీ ఏవమాహ –

    Sā taṃ sutvā sāmikassa gahitabhāvaṃ ñatvā taṃ tamhā bhayā mocetuṃ hatthinā ca kuḷīrena ca saddhiṃ sallapantī evamāha –

    ‘‘అయ్య న తం జహిస్సామి, కుఞ్జరం సట్ఠిహాయనం;

    ‘‘Ayya na taṃ jahissāmi, kuñjaraṃ saṭṭhihāyanaṃ;

    పథబ్యా చాతురన్తాయ, సుప్పియో హోసి మే తువం.

    Pathabyā cāturantāya, suppiyo hosi me tuvaṃ.

    ‘‘యే కుళీరా సముద్దస్మిం, గఙ్గాయ యమునాయ చ;

    ‘‘Ye kuḷīrā samuddasmiṃ, gaṅgāya yamunāya ca;

    తేసం త్వం వారిజో సేట్ఠో, ముఞ్చ రోదన్తియా పతి’’న్తి. (జా॰ ౧.౩.౫౦-౫౧);

    Tesaṃ tvaṃ vārijo seṭṭho, muñca rodantiyā pati’’nti. (jā. 1.3.50-51);

    కుళీరో సహ ఇత్థిసద్దస్సవనేన గహణం సిథిలమకాసి. అథ హత్థినాగో ‘‘అయమేవేతస్స ఓకాసో’’తి ఏకం పాదం గహితాకారేనేవ ఠపేత్వా దుతియం ఉక్ఖిపిత్వా తం పిట్ఠికపాలే అక్కమిత్వా విచుణ్ణికం కత్వా థోకం ఆకడ్ఢిత్వా తీరే ఖిపి. అథ నం సబ్బహత్థినో సన్నిపతిత్వా ‘‘అమ్హాకం వేరీ’’తి విచుణ్ణయింసు. ఏవం తావ ఇత్థిసద్దో సువణ్ణకక్కటకస్స చిత్తం పరియాదియిత్వా తిట్ఠతి.

    Kuḷīro saha itthisaddassavanena gahaṇaṃ sithilamakāsi. Atha hatthināgo ‘‘ayamevetassa okāso’’ti ekaṃ pādaṃ gahitākāreneva ṭhapetvā dutiyaṃ ukkhipitvā taṃ piṭṭhikapāle akkamitvā vicuṇṇikaṃ katvā thokaṃ ākaḍḍhitvā tīre khipi. Atha naṃ sabbahatthino sannipatitvā ‘‘amhākaṃ verī’’ti vicuṇṇayiṃsu. Evaṃ tāva itthisaddo suvaṇṇakakkaṭakassa cittaṃ pariyādiyitvā tiṭṭhati.

    సువణ్ణమోరోపి హిమవన్తం అనుపవిసిత్వా మహన్తం పబ్బతగహనం నిస్సాయ వసన్తో నిచ్చకాలం సూరియస్స ఉదయకాలే సూరియమణ్డలం ఉల్లోకేత్వా అత్తనో రక్ఖం కరోన్తో ఏవం వదతి –

    Suvaṇṇamoropi himavantaṃ anupavisitvā mahantaṃ pabbatagahanaṃ nissāya vasanto niccakālaṃ sūriyassa udayakāle sūriyamaṇḍalaṃ ulloketvā attano rakkhaṃ karonto evaṃ vadati –

    ‘‘ఉదేతయం చక్ఖుమా ఏకరాజా,

    ‘‘Udetayaṃ cakkhumā ekarājā,

    హరిస్సవణ్ణో పథవిప్పభాసో;

    Harissavaṇṇo pathavippabhāso;

    తం తం నమస్సామి హరిస్సవణ్ణం పథవిప్పభాసం,

    Taṃ taṃ namassāmi harissavaṇṇaṃ pathavippabhāsaṃ,

    తయాజ్జ గుత్తా విహరేము దివసం.

    Tayājja guttā viharemu divasaṃ.

    ‘‘యే బ్రాహ్మణా వేదగూ సబ్బధమ్మే,

    ‘‘Ye brāhmaṇā vedagū sabbadhamme,

    తే మే నమో తే చ మం పాలయన్తు;

    Te me namo te ca maṃ pālayantu;

    నమత్థు బుద్ధానం నమత్థు బోధియా,

    Namatthu buddhānaṃ namatthu bodhiyā,

    నమో విముత్తానం నమో విముత్తియా;

    Namo vimuttānaṃ namo vimuttiyā;

    ఇమం సో పరిత్తం కత్వా,

    Imaṃ so parittaṃ katvā,

    మోరో చరతి ఏసనా’’తి. (జా॰ ౧.౨.౧౭);

    Moro carati esanā’’ti. (jā. 1.2.17);

    సో దివసం గోచరం గహేత్వా సాయన్హసమయే వసనట్ఠానం పవిసన్తో అత్థఙ్గతం సూరియమణ్డలం ఓలోకేత్వాపి ఇమం గాథం వదతి –

    So divasaṃ gocaraṃ gahetvā sāyanhasamaye vasanaṭṭhānaṃ pavisanto atthaṅgataṃ sūriyamaṇḍalaṃ oloketvāpi imaṃ gāthaṃ vadati –

    ‘‘అపేతయం చక్ఖుమా ఏకరాజా,

    ‘‘Apetayaṃ cakkhumā ekarājā,

    హరిస్సవణ్ణో పథవిప్పభాసో;

    Harissavaṇṇo pathavippabhāso;

    తం తం నమస్సామి హరిస్సవణ్ణం పథవిప్పభాసం,

    Taṃ taṃ namassāmi harissavaṇṇaṃ pathavippabhāsaṃ,

    తయాజ్జ గుత్తా విహరేము రత్తిం.

    Tayājja guttā viharemu rattiṃ.

    ‘‘యే బ్రాహ్మణా వేదగూ సబ్బధమ్మే,

    ‘‘Ye brāhmaṇā vedagū sabbadhamme,

    తే మే నమో తే చ మం పాలయన్తు;

    Te me namo te ca maṃ pālayantu;

    నమత్థు బుద్ధానం నమత్థు బోధియా,

    Namatthu buddhānaṃ namatthu bodhiyā,

    నమో విముత్తానం నమో విముత్తియా;

    Namo vimuttānaṃ namo vimuttiyā;

    ఇమం సో పరిత్తం కత్వా,

    Imaṃ so parittaṃ katvā,

    మోరో వాసమకప్పయీ’’తి. (జా॰ ౧.౨.౧౮);

    Moro vāsamakappayī’’ti. (jā. 1.2.18);

    ఇమినా నియామేన సత్త వస్ససతాని వీతినామేత్వా ఏకదివసం పరిత్తకమ్మతో పురేతరమేవ మోరకుక్కుటికాయ సద్దం సుత్వా పరిత్తకమ్మం అసరిత్వా రఞ్ఞా పేసితస్స లుద్దకస్స వసం ఉపగతో. ఏవం ఇత్థిసద్దో సువణ్ణమోరస్స చిత్తం పరియాదియిత్వా తిట్ఠతీతి. ఛాతపబ్బతవాసీ దహరో పన సుధాముణ్డకవాసీ దహరో చ ఇత్థిసద్దం సుత్వా అనయబ్యసనం పత్తాతి.

    Iminā niyāmena satta vassasatāni vītināmetvā ekadivasaṃ parittakammato puretarameva morakukkuṭikāya saddaṃ sutvā parittakammaṃ asaritvā raññā pesitassa luddakassa vasaṃ upagato. Evaṃ itthisaddo suvaṇṇamorassa cittaṃ pariyādiyitvā tiṭṭhatīti. Chātapabbatavāsī daharo pana sudhāmuṇḍakavāsī daharo ca itthisaddaṃ sutvā anayabyasanaṃ pattāti.

    . తతియే ఇత్థిగన్ధోతి ఇత్థియా చతుసముట్ఠానికం గన్ధాయతనం. స్వాయం ఇత్థియా సరీరగన్ధో దుగ్గన్ధో హోతి, కాయారుళ్హో పన ఆగన్తుకఅనులేపనాదిగన్ధో ఇధ అధిప్పేతో. ఏకచ్చా హి ఇత్థీ అస్సగన్ధినీ హోతి, ఏకచ్చా మేణ్డకగన్ధినీ, ఏకచ్చా సేదగన్ధినీ, ఏకచ్చా సోణితగన్ధినీ . ఏకచ్చో అన్ధబాలో ఏవరూపాయపి ఇత్థియా రజ్జతేవ. చక్కవత్తినో పన ఇత్థిరతనస్స కాయతో చన్దనగన్ధో వాయతి, ముఖతో చ ఉప్పలగన్ధో. అయం న సబ్బాసం హోతి, ఆగన్తుకఅనులేపనాదిగన్ధోవ ఇధ అధిప్పేతో. తిరచ్ఛానగతా పన హత్థిఅస్సగోణాదయో తిరచ్ఛానగతానం సజాతిఇత్థీనం ఉతుగన్ధేన యోజనద్వియోజనతియోజనచతుయోజనమ్పి గచ్ఛన్తి. ఇత్థికాయే గన్ధో వా హోతు ఇత్థియా నివత్థనివాసనఅనులిత్తాలేపనపిళన్ధమాలాదిగన్ధో వా, సబ్బోపి ఇత్థిగన్ధోత్వేవ వేదితబ్బో.

    3. Tatiye itthigandhoti itthiyā catusamuṭṭhānikaṃ gandhāyatanaṃ. Svāyaṃ itthiyā sarīragandho duggandho hoti, kāyāruḷho pana āgantukaanulepanādigandho idha adhippeto. Ekaccā hi itthī assagandhinī hoti, ekaccā meṇḍakagandhinī, ekaccā sedagandhinī, ekaccā soṇitagandhinī . Ekacco andhabālo evarūpāyapi itthiyā rajjateva. Cakkavattino pana itthiratanassa kāyato candanagandho vāyati, mukhato ca uppalagandho. Ayaṃ na sabbāsaṃ hoti, āgantukaanulepanādigandhova idha adhippeto. Tiracchānagatā pana hatthiassagoṇādayo tiracchānagatānaṃ sajātiitthīnaṃ utugandhena yojanadviyojanatiyojanacatuyojanampi gacchanti. Itthikāye gandho vā hotu itthiyā nivatthanivāsanaanulittālepanapiḷandhamālādigandho vā, sabbopi itthigandhotveva veditabbo.

    . చతుత్థే ఇత్థిరసోతి ఇత్థియా చతుసముట్ఠానికం రసాయతనం. తిపిటకచూళనాగచూళాభయత్థేరా పన ‘‘స్వాయం ఇత్థియా కింకారపటిస్సావితాదివసేన సవనరసో చేవ పరిభోగరసో చ, అయం ఇత్థిరసో’’తి వదన్తి. కిం తేన? యో పనాయం ఇత్థియా ఓట్ఠమంససమ్మక్ఖనఖేళాదిరసోపి , సామికస్స దిన్నయాగుభత్తాదీనం రసోపి, సబ్బో సో ఇత్థిరసోత్వేవ వేదితబ్బో. అనేకే హి సత్తా అత్తనో మాతుగామేన యంకిఞ్చి సహత్థా దిన్నమేవ మధురన్తి గహేత్వా అనయబ్యసనం పత్తాతి.

    4. Catutthe itthirasoti itthiyā catusamuṭṭhānikaṃ rasāyatanaṃ. Tipiṭakacūḷanāgacūḷābhayattherā pana ‘‘svāyaṃ itthiyā kiṃkārapaṭissāvitādivasena savanaraso ceva paribhogaraso ca, ayaṃ itthiraso’’ti vadanti. Kiṃ tena? Yo panāyaṃ itthiyā oṭṭhamaṃsasammakkhanakheḷādirasopi , sāmikassa dinnayāgubhattādīnaṃ rasopi, sabbo so itthirasotveva veditabbo. Aneke hi sattā attano mātugāmena yaṃkiñci sahatthā dinnameva madhuranti gahetvā anayabyasanaṃ pattāti.

    . పఞ్చమే ఇత్థిఫోట్ఠబ్బోతి ఇత్థియా కాయసమ్ఫస్సో, ఇత్థిసరీరారుళ్హానం వత్థాలఙ్కారమాలాదీనమ్పి ఫస్సో ఇత్థిఫోట్ఠబ్బోత్వేవ వేదితబ్బో. సబ్బోపేస పురిసస్స చిత్తం పరియాదియతి మహాచేతియఙ్గణే గణసజ్ఝాయం గణ్హన్తస్స దహరభిక్ఖునో విసభాగారమ్మణఫస్సో వియాతి.

    5. Pañcame itthiphoṭṭhabboti itthiyā kāyasamphasso, itthisarīrāruḷhānaṃ vatthālaṅkāramālādīnampi phasso itthiphoṭṭhabbotveva veditabbo. Sabbopesa purisassa cittaṃ pariyādiyati mahācetiyaṅgaṇe gaṇasajjhāyaṃ gaṇhantassa daharabhikkhuno visabhāgārammaṇaphasso viyāti.

    ఇతి సత్థా సత్తానం ఆసయానుసయవసేన రూపాదీసు ఏకేకం గహేత్వా అఞ్ఞం ఈదిసం న పస్సామీతి ఆహ. యథా హి రూపగరుకస్స పురిసస్స ఇత్థిరూపం చిత్తుప్పాదం గమేతి పలిబున్ధతి బజ్ఝాపేతి బద్ధాపేతి మోహేతి సంమోహేతి, న తథా సేసా సద్దాదయో. యథా చ సద్దాదిగరుకానం సద్దాదయో, న తథా రూపాదీని ఆరమ్మణాని. ఏకచ్చస్స చ రూపాదీసు ఏకమేవారమ్మణం చిత్తం పరియాదియతి, ఏకచ్చస్స ద్వేపి తీణిపి చత్తారిపి పఞ్చపి. ఇతి ఇమే పఞ్చ సుత్తన్తా పఞ్చగరుకవసేన కథితా, న పఞ్చగరుకజాతకవసేన. పఞ్చగరుకజాతకం పన సక్ఖిభావత్థాయ ఆహరిత్వా కథేతబ్బం. తత్ర హి అమనుస్సేహి కన్తారమజ్ఝే కతాయ ఆపణాదివిచారణాయ మహాపురిసస్స పఞ్చసు సహాయేసు రూపగరుకో రూపారమ్మణే బజ్ఝిత్వా అనయబ్యసనం పత్తో, సద్దాదిగరుకా సద్దారమ్మణాదీసు. ఇతి తం సక్ఖిభావత్థాయ ఆహరిత్వా కథేతబ్బం. ఇమే పన పఞ్చ సుత్తన్తా పఞ్చగరుకవసేనేవ కథితా.

    Iti satthā sattānaṃ āsayānusayavasena rūpādīsu ekekaṃ gahetvā aññaṃ īdisaṃ na passāmīti āha. Yathā hi rūpagarukassa purisassa itthirūpaṃ cittuppādaṃ gameti palibundhati bajjhāpeti baddhāpeti moheti saṃmoheti, na tathā sesā saddādayo. Yathā ca saddādigarukānaṃ saddādayo, na tathā rūpādīni ārammaṇāni. Ekaccassa ca rūpādīsu ekamevārammaṇaṃ cittaṃ pariyādiyati, ekaccassa dvepi tīṇipi cattāripi pañcapi. Iti ime pañca suttantā pañcagarukavasena kathitā, na pañcagarukajātakavasena. Pañcagarukajātakaṃ pana sakkhibhāvatthāya āharitvā kathetabbaṃ. Tatra hi amanussehi kantāramajjhe katāya āpaṇādivicāraṇāya mahāpurisassa pañcasu sahāyesu rūpagaruko rūpārammaṇe bajjhitvā anayabyasanaṃ patto, saddādigarukā saddārammaṇādīsu. Iti taṃ sakkhibhāvatthāya āharitvā kathetabbaṃ. Ime pana pañca suttantā pañcagarukavaseneva kathitā.

    . యస్మా చ న కేవలం పురిసాయేవ పఞ్చగరుకా హోన్తి, ఇత్థియోపి హోన్తియేవ, తస్మా తాసమ్పి వసేన పున పఞ్చ సుత్తన్తే కథేసి. తేసమ్పి అత్థో వుత్తనయేనేవ వేదితబ్బో. వత్థూసుపి పఠమసుత్తే లోహపాసాదద్వారే ఠితం దహరం ఓలోకేత్వా మతాయ రాజోరోధాయ వత్థు వేదితబ్బం. తం హేట్ఠా విత్థారితమేవ.

    6. Yasmā ca na kevalaṃ purisāyeva pañcagarukā honti, itthiyopi hontiyeva, tasmā tāsampi vasena puna pañca suttante kathesi. Tesampi attho vuttanayeneva veditabbo. Vatthūsupi paṭhamasutte lohapāsādadvāre ṭhitaṃ daharaṃ oloketvā matāya rājorodhāya vatthu veditabbaṃ. Taṃ heṭṭhā vitthāritameva.

    . దుతియసుత్తే బారాణసియం రూపూపజీవినో మాతుగామస్స వత్థు వేదితబ్బం. గుత్తిలవీణావాదకో కిరేకిస్సా ఇత్థియా సహస్సం పహిణి, సా తం ఉప్పణ్డేత్వా గణ్హితుం న ఇచ్ఛి. సో ‘‘కరిస్సామేత్థ కత్తబ్బ’’న్తి సాయన్హకాలసమనన్తరే అలఙ్కతపటియత్తో తస్సా గేహస్స అభిముఖట్ఠానే అఞ్ఞస్మిం గేహద్వారే నిసిన్నో వీణాయ తన్తియో సమే గుణే పతిట్ఠాపేత్వా తన్తిస్సరేన గీతస్సరం అనతిక్కమన్తో గాయి. సా ఇత్థీ తస్స గీతసద్దం సుత్వా ద్వారన్తి సఞ్ఞాయ ‘‘వివటవాతపానేన తస్స సన్తికం గమిస్సామీ’’తి ఆకాసేయేవ జీవితక్ఖయం పత్తా.

    7. Dutiyasutte bārāṇasiyaṃ rūpūpajīvino mātugāmassa vatthu veditabbaṃ. Guttilavīṇāvādako kirekissā itthiyā sahassaṃ pahiṇi, sā taṃ uppaṇḍetvā gaṇhituṃ na icchi. So ‘‘karissāmettha kattabba’’nti sāyanhakālasamanantare alaṅkatapaṭiyatto tassā gehassa abhimukhaṭṭhāne aññasmiṃ gehadvāre nisinno vīṇāya tantiyo same guṇe patiṭṭhāpetvā tantissarena gītassaraṃ anatikkamanto gāyi. Sā itthī tassa gītasaddaṃ sutvā dvāranti saññāya ‘‘vivaṭavātapānena tassa santikaṃ gamissāmī’’ti ākāseyeva jīvitakkhayaṃ pattā.

    . తతియసుత్తే చక్కవత్తిరఞ్ఞో కాయతో చన్దనగన్ధో వాయతి, ముఖతో చ ఉప్పలగన్ధోతి ఇదం ఆహరితబ్బం. ఇదం చేత్థ వత్థు వేదితబ్బం. సావత్థియం కిరేకిస్సా కుటుమ్బికధీతాయ సామికో సత్థు ధమ్మదేసనం సుత్వా, ‘‘న సక్కా మయా అయం ధమ్మో గిహిభూతేన పూరేతు’’న్తి అఞ్ఞతరస్స పిణ్డపాతికత్థేరస్స సన్తికే పబ్బజి. అథస్స భరియం ‘‘అస్సామికా అయ’’న్తి ఞత్వా రాజా పసేనదికోసలో అన్తేపురం ఆహరాపేత్వా ఏకదివసం ఏకం నీలుప్పలకలాపం ఆదాయ అన్తేపురం పవిట్ఠో ఏకేకిస్సా ఏకేకం నీలుప్పలం దాపేసి. పుప్ఫేసు భాజియమానేసు తస్సా ఇత్థియా ద్వే హత్థం పత్తాని. సా పహట్ఠాకారం దస్సేత్వా ఉపసిఙ్ఘిత్వా పరోది. రాజా తస్సా ఉభయాకారం దిస్వా తం పక్కోసాపేత్వా పుచ్ఛి. సా అత్తనో పహట్ఠకారణఞ్చ రోదనకారణఞ్చ కథేసి. యావతతియం కథితేపి రాజా అస్సద్దహన్తో పునదివసే సకలరాజనివేసనే సబ్బమాలావిలేపనాదిసుగన్ధగన్ధం హరాపేత్వా బుద్ధప్పముఖస్స భిక్ఖుసఙ్ఘస్స ఆసనాని పఞ్ఞాపేత్వా బుద్ధప్పముఖస్స భిక్ఖుసఙ్ఘస్స మహాదానం దత్వా భత్తకిచ్చపరియోసానే తం ఇత్థిం ‘‘కతరో తే థేరో’’తి పుచ్ఛిత్వా, ‘‘అయ’’న్తి వుత్తే ఞత్వా సత్థారం వన్దిత్వా, ‘‘భన్తే, తుమ్హేహి సద్ధిం భిక్ఖుసఙ్ఘో గచ్ఛతు, అమ్హాకం అసుకత్థేరో అనుమోదనం కరిస్సతీ’’తి ఆహ. సత్థా తం భిక్ఖుం ఠపేత్వా విహారం గతో. థేరే అనుమోదనం వత్తుం ఆరద్ధమత్తే సకలం రాజనివేసనం గన్ధపూరం వియ జాతం. రాజా ‘‘సచ్చమేవేసా ఆహా’’తి పసీదిత్వా పునదివసే సత్థారం తం కారణం పుచ్ఛి. సత్థా ‘‘అయం అతీతే ధమ్మకథం సుణన్తో ‘సాధు సాధూ’తి సాధుకారం పవత్తేన్తో సక్కచ్చం అస్సోసి, తమ్మూలకో తేన మహారాజ అయమానిసంసో లద్ధో’’తి ఆచిక్ఖి.

    8. Tatiyasutte cakkavattirañño kāyato candanagandho vāyati, mukhato ca uppalagandhoti idaṃ āharitabbaṃ. Idaṃ cettha vatthu veditabbaṃ. Sāvatthiyaṃ kirekissā kuṭumbikadhītāya sāmiko satthu dhammadesanaṃ sutvā, ‘‘na sakkā mayā ayaṃ dhammo gihibhūtena pūretu’’nti aññatarassa piṇḍapātikattherassa santike pabbaji. Athassa bhariyaṃ ‘‘assāmikā aya’’nti ñatvā rājā pasenadikosalo antepuraṃ āharāpetvā ekadivasaṃ ekaṃ nīluppalakalāpaṃ ādāya antepuraṃ paviṭṭho ekekissā ekekaṃ nīluppalaṃ dāpesi. Pupphesu bhājiyamānesu tassā itthiyā dve hatthaṃ pattāni. Sā pahaṭṭhākāraṃ dassetvā upasiṅghitvā parodi. Rājā tassā ubhayākāraṃ disvā taṃ pakkosāpetvā pucchi. Sā attano pahaṭṭhakāraṇañca rodanakāraṇañca kathesi. Yāvatatiyaṃ kathitepi rājā assaddahanto punadivase sakalarājanivesane sabbamālāvilepanādisugandhagandhaṃ harāpetvā buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa āsanāni paññāpetvā buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa mahādānaṃ datvā bhattakiccapariyosāne taṃ itthiṃ ‘‘kataro te thero’’ti pucchitvā, ‘‘aya’’nti vutte ñatvā satthāraṃ vanditvā, ‘‘bhante, tumhehi saddhiṃ bhikkhusaṅgho gacchatu, amhākaṃ asukatthero anumodanaṃ karissatī’’ti āha. Satthā taṃ bhikkhuṃ ṭhapetvā vihāraṃ gato. There anumodanaṃ vattuṃ āraddhamatte sakalaṃ rājanivesanaṃ gandhapūraṃ viya jātaṃ. Rājā ‘‘saccamevesā āhā’’ti pasīditvā punadivase satthāraṃ taṃ kāraṇaṃ pucchi. Satthā ‘‘ayaṃ atīte dhammakathaṃ suṇanto ‘sādhu sādhū’ti sādhukāraṃ pavattento sakkaccaṃ assosi, tammūlako tena mahārāja ayamānisaṃso laddho’’ti ācikkhi.

    ‘‘సద్ధమ్మదేసనాకాలే, సాధు సాధూతి భాసతో;

    ‘‘Saddhammadesanākāle, sādhu sādhūti bhāsato;

    ముఖతో జాయతే గన్ధో, ఉప్పలంవ యథోదకే’’తి.

    Mukhato jāyate gandho, uppalaṃva yathodake’’ti.

    సేసం సబ్బత్థ ఉత్తానమేవాతి. ఇమస్మిం వగ్గే వట్టమేవ కథితం.

    Sesaṃ sabbattha uttānamevāti. Imasmiṃ vagge vaṭṭameva kathitaṃ.

    రూపాదివగ్గవణ్ణనా.

    Rūpādivaggavaṇṇanā.







    Related texts:



    తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / అఙ్గుత్తరనికాయ • Aṅguttaranikāya / ౧. రూపాదివగ్గో • 1. Rūpādivaggo

    టీకా • Tīkā / సుత్తపిటక (టీకా) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / అఙ్గుత్తరనికాయ (టీకా) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) / ౧. రూపాదివగ్గవణ్ణనా • 1. Rūpādivaggavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact