Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / අඞ්‌ගුත්‌තරනිකාය (අට්‌ඨකථා) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā)

    නමො තස්‌ස භගවතො අරහතො සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධස්‌ස

    Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa

    අඞ්‌ගුත්‌තරනිකායෙ

    Aṅguttaranikāye

    එකකනිපාත-අට්‌ඨකථා

    Ekakanipāta-aṭṭhakathā

    ගන්‌ථාරම්‌භකථා

    Ganthārambhakathā

    ‘‘කරුණාසීතලහදයං , පඤ්‌ඤාපජ්‌ජොතවිහතමොහතමං;

    ‘‘Karuṇāsītalahadayaṃ , paññāpajjotavihatamohatamaṃ;

    සනරාමරලොකගරුං, වන්‌දෙ සුගතං ගතිවිමුත්‌තං.

    Sanarāmaralokagaruṃ, vande sugataṃ gativimuttaṃ.

    ‘‘බුද්‌ධොපි බුද්‌ධභාවං, භාවෙත්‌වා චෙව සච්‌ඡිකත්‌වා ච;

    ‘‘Buddhopi buddhabhāvaṃ, bhāvetvā ceva sacchikatvā ca;

    යං උපගතො ගතමලං, වන්‌දෙ තමනුත්‌තරං ධම්‌මං.

    Yaṃ upagato gatamalaṃ, vande tamanuttaraṃ dhammaṃ.

    ‘‘සුගතස්‌ස ඔරසානං, පුත්‌තානං මාරසෙනමථනානං;

    ‘‘Sugatassa orasānaṃ, puttānaṃ mārasenamathanānaṃ;

    අට්‌ඨන්‌නම්‌පි සමූහං, සිරසා වන්‌දෙ අරියසඞ්‌ඝං.

    Aṭṭhannampi samūhaṃ, sirasā vande ariyasaṅghaṃ.

    ‘‘ඉති මෙ පසන්‌නමතිනො, රතනත්‌තයවන්‌දනාමයං පුඤ්‌ඤං;

    ‘‘Iti me pasannamatino, ratanattayavandanāmayaṃ puññaṃ;

    යං සුවිහතන්‌තරායො, හුත්‌වා තස්‌සානුභාවෙන.

    Yaṃ suvihatantarāyo, hutvā tassānubhāvena.

    ‘‘එකකදුකාදිපටිමණ්‌ඩිතස්‌ස අඞ්‌ගුත්‌තරාගමවරස්‌ස;

    ‘‘Ekakadukādipaṭimaṇḍitassa aṅguttarāgamavarassa;

    ධම්‌මකථිකපුඞ්‌ගවානං, විචිත්‌තපටිභානජනනස්‌ස.

    Dhammakathikapuṅgavānaṃ, vicittapaṭibhānajananassa.

    ‘‘අත්‌ථප්‌පකාසනත්‌ථං, අට්‌ඨකථා ආදිතො වසිසතෙහි;

    ‘‘Atthappakāsanatthaṃ, aṭṭhakathā ādito vasisatehi;

    පඤ්‌චහි යා සඞ්‌ගීතා, අනුසඞ්‌ගීතා ච පච්‌ඡාපි.

    Pañcahi yā saṅgītā, anusaṅgītā ca pacchāpi.

    ‘‘සීහළදීපං පන ආභතාථ වසිනා මහාමහින්‌දෙන;

    ‘‘Sīhaḷadīpaṃ pana ābhatātha vasinā mahāmahindena;

    ඨපිතා සීහළභාසාය, දීපවාසීනමත්‌ථාය.

    Ṭhapitā sīhaḷabhāsāya, dīpavāsīnamatthāya.

    ‘‘අපනෙත්‌වාන තතොහං, සීහළභාසං මනොරමං භාසං;

    ‘‘Apanetvāna tatohaṃ, sīhaḷabhāsaṃ manoramaṃ bhāsaṃ;

    තන්‌තිනයානුච්‌ඡවිකං, ආරොපෙන්‌තො විගතදොසං.

    Tantinayānucchavikaṃ, āropento vigatadosaṃ.

    ‘‘සමයං අවිලොමෙන්‌තො, ථෙරානං ථෙරවංසදීපානං;

    ‘‘Samayaṃ avilomento, therānaṃ theravaṃsadīpānaṃ;

    සුනිපුණවිනිච්‌ඡයානං, මහාවිහාරෙ නිවාසීනං.

    Sunipuṇavinicchayānaṃ, mahāvihāre nivāsīnaṃ.

    ‘‘හිත්‌වා පුනප්‌පුනාගතමත්‌ථං, අත්‌ථං පකාසයිස්‌සාමි;

    ‘‘Hitvā punappunāgatamatthaṃ, atthaṃ pakāsayissāmi;

    සුජනස්‌ස ච තුට්‌ඨත්‌ථං, චිරට්‌ඨිතත්‌ථඤ්‌ච ධම්‌මස්‌ස.

    Sujanassa ca tuṭṭhatthaṃ, ciraṭṭhitatthañca dhammassa.

    ‘‘සාවත්‌ථිපභූතීනං, නගරානං වණ්‌ණනා කතා හෙට්‌ඨා;

    ‘‘Sāvatthipabhūtīnaṃ, nagarānaṃ vaṇṇanā katā heṭṭhā;

    දීඝස්‌ස මජ්‌ඣිමස්‌ස ච, යා මෙ අත්‌ථං වදන්‌තෙන.

    Dīghassa majjhimassa ca, yā me atthaṃ vadantena.

    ‘‘විත්‌ථාරවසෙන සුදං, වත්‌ථූනි ච තත්‌ථ යානි වුත්‌තානි;

    ‘‘Vitthāravasena sudaṃ, vatthūni ca tattha yāni vuttāni;

    තෙසම්‌පි න ඉධ භිය්‍යො, විත්‌ථාරකථං කරිස්‌සාමි.

    Tesampi na idha bhiyyo, vitthārakathaṃ karissāmi.

    ‘‘සුත්‌තානං පන අත්‌ථා, න විනා වත්‌ථූහි යෙ පකාසන්‌ති;

    ‘‘Suttānaṃ pana atthā, na vinā vatthūhi ye pakāsanti;

    තෙසං පකාසනත්‌ථං, වත්‌ථූනිපි දස්‌සයිස්‌සාමි.

    Tesaṃ pakāsanatthaṃ, vatthūnipi dassayissāmi.

    ‘‘සීලකථා ධුතධම්‌මා, කම්‌මට්‌ඨානානි චෙව සබ්‌බානි;

    ‘‘Sīlakathā dhutadhammā, kammaṭṭhānāni ceva sabbāni;

    චරියාවිධානසහිතො, ඣානසමාපත්‌තිවිත්‌ථාරො.

    Cariyāvidhānasahito, jhānasamāpattivitthāro.

    ‘‘සබ්‌බා ච අභිඤ්‌ඤායො, පඤ්‌ඤාසඞ්‌කලනනිච්‌ඡයො චෙව;

    ‘‘Sabbā ca abhiññāyo, paññāsaṅkalananicchayo ceva;

    ඛන්‌ධාධාතායතනින්‌ද්‍රියානි, අරියානි චෙව චත්‌තාරි.

    Khandhādhātāyatanindriyāni, ariyāni ceva cattāri.

    ‘‘සච්‌චානි පච්‌චයාකාරදෙසනා සුපරිසුද්‌ධනිපුණනයා;

    ‘‘Saccāni paccayākāradesanā suparisuddhanipuṇanayā;

    අවිමුත්‌තතන්‌තිමග්‌ගා, විපස්‌සනාභාවනා චෙව.

    Avimuttatantimaggā, vipassanābhāvanā ceva.

    ‘‘ඉති පන සබ්‌බං යස්‌මා, විසුද්‌ධිමග්‌ගෙ මයා සුපරිසුද්‌ධං;

    ‘‘Iti pana sabbaṃ yasmā, visuddhimagge mayā suparisuddhaṃ;

    වුත්‌තං තස්‌මා භිය්‍යො, න තං ඉධ විචාරයිස්‌සාමි.

    Vuttaṃ tasmā bhiyyo, na taṃ idha vicārayissāmi.

    ‘‘මජ්‌ඣෙ විසුද්‌ධිමග්‌ගො, එස චතුන්‌නම්‌පි ආගමානඤ්‌හි;

    ‘‘Majjhe visuddhimaggo, esa catunnampi āgamānañhi;

    ඨත්‌වා පකාසයිස්‌සති, තත්‌ථ යථාභාසිතමත්‌ථං.

    Ṭhatvā pakāsayissati, tattha yathābhāsitamatthaṃ.

    ‘‘ඉච්‌චෙව කතො තස්‌මා, තම්‌පි ගහෙත්‌වාන සද්‌ධිමෙතාය;

    ‘‘Icceva kato tasmā, tampi gahetvāna saddhimetāya;

    අට්‌ඨකථාය විජානථ, අඞ්‌ගුත්‌තරනිස්‌සිතං අත්‌ථ’’න්‌ති.

    Aṭṭhakathāya vijānatha, aṅguttaranissitaṃ attha’’nti.

    සංඛෙපකථා

    Saṃkhepakathā

    1. රූපාදිවග්‌ගවණ්‌ණනා

    1. Rūpādivaggavaṇṇanā

    තත්‌ථ අඞ්‌ගුත්‌තරාගමො නාම එකකනිපාතො දුකනිපාතො තිකනිපාතො චතුක්‌කනිපාතො පඤ්‌චකනිපාතො ඡක්‌කනිපාතො සත්‌තකනිපාතො අට්‌ඨකනිපාතො නවකනිපාතො දසකනිපාතො එකාදසකනිපාතොති එකාදස නිපාතා හොන්‌ති. සුත්‌තතො –

    Tattha aṅguttarāgamo nāma ekakanipāto dukanipāto tikanipāto catukkanipāto pañcakanipāto chakkanipāto sattakanipāto aṭṭhakanipāto navakanipāto dasakanipāto ekādasakanipātoti ekādasa nipātā honti. Suttato –

    ‘‘නව සුත්‌තසහස්‌සානි, පඤ්‌ච සුත්‌තසතානි ච;

    ‘‘Nava suttasahassāni, pañca suttasatāni ca;

    සත්‌තපඤ්‌ඤාස සුත්‌තානි, හොන්‌ති අඞ්‌ගුත්‌තරාගමෙ’’.

    Sattapaññāsa suttāni, honti aṅguttarāgame’’.

    තස්‌ස නිපාතෙසු එකකනිපාතො ආදි, සුත්‌තෙසු චිත්‌තපරියාදානසුත්‌තං. තස්‌සාපි ‘‘එවං මෙ සුත’’න්‌තිආදිකං ආයස්‌මතා ආනන්‌දෙන පඨමමහාසඞ්‌ගීතිකාලෙ වුත්‌තං නිදානමාදි. සා පනෙසා පඨමමහාසඞ්‌ගීති සුමඞ්‌ගලවිලාසිනියා දීඝනිකායට්‌ඨකථාය ආදිම්‌හි විත්‌ථාරිතා, තස්‌මා සා තත්‌ථ විත්‌ථාරිතනයෙනෙව වෙදිතබ්‌බා.

    Tassa nipātesu ekakanipāto ādi, suttesu cittapariyādānasuttaṃ. Tassāpi ‘‘evaṃ me suta’’ntiādikaṃ āyasmatā ānandena paṭhamamahāsaṅgītikāle vuttaṃ nidānamādi. Sā panesā paṭhamamahāsaṅgīti sumaṅgalavilāsiniyā dīghanikāyaṭṭhakathāya ādimhi vitthāritā, tasmā sā tattha vitthāritanayeneva veditabbā.

    නිදානවණ්‌ණනා

    Nidānavaṇṇanā

    1. යං පනෙතං ‘‘එවං මෙ සුත’’න්‌තිආදිකං නිදානං, තත්‌ථ එවන්‌ති නිපාතපදං, මෙතිආදීනි නාමපදානි. සාවත්‌ථියං විහරතීති එත්‌ථ වීති උපසග්‌ගපදං, හරතීති ආඛ්‍යාතපදන්‌ති ඉමිනා තාව නයෙන පදවිභාගො වෙදිතබ්‌බො.

    1. Yaṃ panetaṃ ‘‘evaṃ me suta’’ntiādikaṃ nidānaṃ, tattha evanti nipātapadaṃ, metiādīni nāmapadāni. Sāvatthiyaṃ viharatīti ettha ti upasaggapadaṃ, haratīti ākhyātapadanti iminā tāva nayena padavibhāgo veditabbo.

    අත්‌ථතො පන එවංසද්‌දො තාව උපමූපදෙස-සම්‌පහංසන-ගරහණවචන-සම්‌පටිග්‌ගහාකාරනිදස්‌සනාවධාරණාදි-අනෙකත්‌ථප්‌පභෙදො. තථා හෙස ‘‘එවං ජාතෙන මච්‌චෙන, කත්‌තබ්‌බං කුසලං බහු’’න්‌ති එවමාදීසු (ධ. ප. 53) උපමායං ආගතො. ‘‘එවං තෙ අභික්‌කමිතබ්‌බං, එවං තෙ පටික්‌කමිතබ්‌බ’’න්‌තිආදීසු (අ. නි. 4.122) උපදෙසෙ. ‘‘එවමෙතං භගවා, එවමෙතං සුගතා’’තිආදීසු (අ. නි. 3.66) සම්‌පහංසනෙ. ‘‘එවමෙවං පනායං වසලී යස්‌මිං වා තස්‌මිං වා තස්‌ස මුණ්‌ඩකස්‌ස සමණකස්‌ස වණ්‌ණං භාසතී’’තිආදීසු (සං. නි. 1.187) ගරහණෙ. ‘‘එවං, භන්‌තෙති ඛො තෙ භික්‌ඛූ භගවතො පච්‌චස්‌සොසු’’න්‌තිආදීසු (ම. නි. 1.1) වචනසම්‌පටිග්‌ගහෙ. ‘‘එවං බ්‍යාඛො අහං, භන්‌තෙ, භගවතා ධම්‌මං දෙසිතං ආජානාමී’’තිආදීසු (ම. නි. 1.398) ආකාරෙ. ‘‘එහි ත්‌වං, මාණවක, යෙන සමණො ආනන්‌දො තෙනුපසඞ්‌කම; උපසඞ්‌කමිත්‌වා මම වචනෙන සමණං ආනන්‌දං අප්‌පාබාධං අප්‌පාතඞ්‌කං ලහුට්‌ඨානං බලං ඵාසුවිහාරං පුච්‌ඡ – ‘සුභො මාණවො තොදෙය්‍යපුත්‌තො භවන්‌තං ආනන්‌දං අප්‌පාබාධං…පෙ.… ඵාසුවිහාරං පුච්‌ඡතී’ති, එවඤ්‌ච වදෙහි ‘‘සාධු කිර භවං ආනන්‌දො යෙන සුභස්‌ස මාණවස්‌ස තොදෙය්‍යපුත්‌තස්‌ස නිවෙසනං, තෙනුපසඞ්‌කමතු අනුකම්‌පං උපාදායා’’තිආදීසු (දී. නි. 1.445) නිදස්‌සනෙ. ‘‘තං කිං මඤ්‌ඤථ, කාලාමා, ඉමෙ ධම්‌මා කුසලා වා අකුසලා වාති? අකුසලා, භන්‌තෙ. සාවජ්‌ජා වා අනවජ්‌ජා වාති? සාවජ්‌ජා, භන්‌තෙ. විඤ්‌ඤුගරහිතා වා විඤ්‌ඤුප්‌පසත්‌ථා වාති? විඤ්‌ඤුගරහිතා, භන්‌තෙ. සමත්‌තා සමාදින්‌නා අහිතාය දුක්‌ඛාය සංවත්‌තන්‌ති නො වා, කථං වො එත්‌ථ හොතීති? සමත්‌තා, භන්‌තෙ, සමාදින්‌නා අහිතාය දුක්‌ඛාය සංවත්‌තන්‌ති, එවං නො එත්‌ථ හොතී’’තිආදීසු (අ. නි. 3.66) අවධාරණෙ. ස්‌වායමිධ ආකාරනිදස්‌සනාවධාරණෙසු දට්‌ඨබ්‌බො.

    Atthato pana evaṃsaddo tāva upamūpadesa-sampahaṃsana-garahaṇavacana-sampaṭiggahākāranidassanāvadhāraṇādi-anekatthappabhedo. Tathā hesa ‘‘evaṃ jātena maccena, kattabbaṃ kusalaṃ bahu’’nti evamādīsu (dha. pa. 53) upamāyaṃ āgato. ‘‘Evaṃ te abhikkamitabbaṃ, evaṃ te paṭikkamitabba’’ntiādīsu (a. ni. 4.122) upadese. ‘‘Evametaṃ bhagavā, evametaṃ sugatā’’tiādīsu (a. ni. 3.66) sampahaṃsane. ‘‘Evamevaṃ panāyaṃ vasalī yasmiṃ vā tasmiṃ vā tassa muṇḍakassa samaṇakassa vaṇṇaṃ bhāsatī’’tiādīsu (saṃ. ni. 1.187) garahaṇe. ‘‘Evaṃ, bhanteti kho te bhikkhū bhagavato paccassosu’’ntiādīsu (ma. ni. 1.1) vacanasampaṭiggahe. ‘‘Evaṃ byākho ahaṃ, bhante, bhagavatā dhammaṃ desitaṃ ājānāmī’’tiādīsu (ma. ni. 1.398) ākāre. ‘‘Ehi tvaṃ, māṇavaka, yena samaṇo ānando tenupasaṅkama; upasaṅkamitvā mama vacanena samaṇaṃ ānandaṃ appābādhaṃ appātaṅkaṃ lahuṭṭhānaṃ balaṃ phāsuvihāraṃ puccha – ‘subho māṇavo todeyyaputto bhavantaṃ ānandaṃ appābādhaṃ…pe… phāsuvihāraṃ pucchatī’ti, evañca vadehi ‘‘sādhu kira bhavaṃ ānando yena subhassa māṇavassa todeyyaputtassa nivesanaṃ, tenupasaṅkamatu anukampaṃ upādāyā’’tiādīsu (dī. ni. 1.445) nidassane. ‘‘Taṃ kiṃ maññatha, kālāmā, ime dhammā kusalā vā akusalā vāti? Akusalā, bhante. Sāvajjā vā anavajjā vāti? Sāvajjā, bhante. Viññugarahitā vā viññuppasatthā vāti? Viññugarahitā, bhante. Samattā samādinnā ahitāya dukkhāya saṃvattanti no vā, kathaṃ vo ettha hotīti? Samattā, bhante, samādinnā ahitāya dukkhāya saṃvattanti, evaṃ no ettha hotī’’tiādīsu (a. ni. 3.66) avadhāraṇe. Svāyamidha ākāranidassanāvadhāraṇesu daṭṭhabbo.

    තත්‌ථ ආකාරත්‌ථෙන එවංසද්‌දෙන එතමත්‌ථං දීපෙති – නානානයනිපුණං අනෙකජ්‌ඣාසයසමුට්‌ඨානං අත්‌ථබ්‍යඤ්‌ජනසම්‌පන්‌නං විවිධපාටිහාරියං ධම්‌මත්‌ථදෙසනාපටිවෙධගම්‌භීරං සබ්‌බසත්‌තානං සකසකභාසානුරූපතො සොතපථමාගච්‌ඡන්‌තං තස්‌ස භගවතො වචනං සබ්‌බප්‌පකාරෙන කො සමත්‌ථො විඤ්‌ඤාතුං, සබ්‌බථාමෙන පන සොතුකාමතං ජනෙත්‌වාපි එවං මෙ සුතං, මයාපි එකෙනාකාරෙන සුතන්‌ති.

    Tattha ākāratthena evaṃsaddena etamatthaṃ dīpeti – nānānayanipuṇaṃ anekajjhāsayasamuṭṭhānaṃ atthabyañjanasampannaṃ vividhapāṭihāriyaṃ dhammatthadesanāpaṭivedhagambhīraṃ sabbasattānaṃ sakasakabhāsānurūpato sotapathamāgacchantaṃ tassa bhagavato vacanaṃ sabbappakārena ko samattho viññātuṃ, sabbathāmena pana sotukāmataṃ janetvāpi evaṃ me sutaṃ, mayāpi ekenākārena sutanti.

    නිදස්‌සනත්‌ථෙන ‘‘නාහං සයම්‌භූ, න මයා ඉදං සච්‌ඡිකත’’න්‌ති අත්‌තානං පරිමොචෙන්‌තො ‘‘එවං මෙ සුතං, මයාපි එවං සුත’’න්‌ති ඉදානි වත්‌තබ්‌බං සකලං සුත්‌තං නිදස්‌සෙති.

    Nidassanatthena ‘‘nāhaṃ sayambhū, na mayā idaṃ sacchikata’’nti attānaṃ parimocento ‘‘evaṃ me sutaṃ, mayāpi evaṃ suta’’nti idāni vattabbaṃ sakalaṃ suttaṃ nidasseti.

    අවධාරණත්‌ථෙන ‘‘එතදග්‌ගං, භික්‌ඛවෙ, මම සාවකානං භික්‌ඛූනං බහුස්‌සුතානං යදිදං ආනන්‌දො, සතිමන්‌තානං, ගතිමන්‌තානං, ධිතිමන්‌තානං, උපට්‌ඨාකානං යදිදං ආනන්‌දො’’ති (අ. නි. 1.219, 223) එවං භගවතා , ‘‘ආයස්‌මා ආනන්‌දො අත්‌ථකුසලො ධම්‌මකුසලො බ්‍යඤ්‌ජනකුසලො නිරුත්‌තිකුසලො පුබ්‌බාපරකුසලො’’ති (අ. නි. 5.169) එවං ධම්‌මසෙනාපතිනා ච පසත්‌ථභාවානුරූපං අත්‌තනො ධාරණබලං දස්‌සෙන්‌තො සත්‌තානං සොතුකාමතං ජනෙති ‘‘එවං මෙ සුතං, තඤ්‌ච ඛො අත්‌ථතො වා බ්‍යඤ්‌ජනතො වා අනූනමනධිකං, එවමෙව, න අඤ්‌ඤථා දට්‌ඨබ්‌බ’’න්‌ති.

    Avadhāraṇatthena ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ bahussutānaṃ yadidaṃ ānando, satimantānaṃ, gatimantānaṃ, dhitimantānaṃ, upaṭṭhākānaṃ yadidaṃ ānando’’ti (a. ni. 1.219, 223) evaṃ bhagavatā , ‘‘āyasmā ānando atthakusalo dhammakusalo byañjanakusalo niruttikusalo pubbāparakusalo’’ti (a. ni. 5.169) evaṃ dhammasenāpatinā ca pasatthabhāvānurūpaṃ attano dhāraṇabalaṃ dassento sattānaṃ sotukāmataṃ janeti ‘‘evaṃ me sutaṃ, tañca kho atthato vā byañjanato vā anūnamanadhikaṃ, evameva, na aññathā daṭṭhabba’’nti.

    මෙසද්‌දො තීසු අත්‌ථෙසු දිස්‌සති. තථා හිස්‌ස ‘‘ගාථාභිගීතං මෙ අභොජනෙය්‍ය’’න්‌තිආදීසු (සු. නි. 81; සං. නි. 1.194) මයාති අත්‌ථො. ‘‘සාධු මෙ, භන්‌තෙ, භගවා සංඛිත්‌තෙන ධම්‌මං දෙසෙතූ’’තිආදීසු (සං. නි. 4.88) මය්‌හන්‌ති අත්‌ථො. ‘‘ධම්‌මදායාදා මෙ, භික්‌ඛවෙ, භවථා’’තිආදීසු (ම. නි. 1.29) මමාති අත්‌ථො. ඉධ පන ‘‘මයා සුත’’න්‌ති ච, ‘‘මම සුත’’න්‌ති ච අත්‌ථද්‌වයෙ යුජ්‌ජති.

    Mesaddo tīsu atthesu dissati. Tathā hissa ‘‘gāthābhigītaṃ me abhojaneyya’’ntiādīsu (su. ni. 81; saṃ. ni. 1.194) mayāti attho. ‘‘Sādhu me, bhante, bhagavā saṃkhittena dhammaṃ desetū’’tiādīsu (saṃ. ni. 4.88) mayhanti attho. ‘‘Dhammadāyādā me, bhikkhave, bhavathā’’tiādīsu (ma. ni. 1.29) mamāti attho. Idha pana ‘‘mayā suta’’nti ca, ‘‘mama suta’’nti ca atthadvaye yujjati.

    සුතන්‌ති අයං සුතසද්‌දො සඋපසග්‌ගො ච අනුපසග්‌ගො ච ගමන-විස්‌සුත-කිලින්‌නඋපචිතානුයොග-සොතවිඤ්‌ඤෙය්‍ය-සොතද්‌වාරානුසාරවිඤ්‌ඤාතාදිඅනෙකත්‌ථප්‌පභෙදො. තථා හිස්‌ස – ‘‘සෙනාය පසුතො’’තිආදීසු ගච්‌ඡන්‌තොති අත්‌ථො. ‘‘සුතධම්‌මස්‌ස පස්‌සතො’’තිආදීසු (උදා. 11) විස්‌සුතධම්‌මස්‌සාති අත්‌ථො. ‘‘අවස්‌සුතා අවස්‌සුතස්‌සා’’තිආදීසු (පාචි. 657) කිලින්‌නාකිලින්‌නස්‌සාති අත්‌ථො. ‘‘තුම්‌හෙහි පුඤ්‌ඤං පසුතං අනප්‌පක’’න්‌තිආදීසු (ඛු. පා. 7-12) උපචිතන්‌ති අත්‌ථො. ‘‘යෙ ඣානප්‌පසුතා ධීරා’’තිආදීසු (ධ. ප. 181) ඣානානුයුත්‌තාති අත්‌ථො. ‘‘දිට්‌ඨං සුතං මුත’’න්‌තිආදීසු (ම. නි. 1.241) සොතවිඤ්‌ඤෙය්‍යන්‌ති අත්‌ථො. ‘‘සුතධරො සුතසන්‌නිචයො’’තිආදීසු (ම. නි. 1.339) සොතද්‌වාරානුසාරවිඤ්‌ඤාතධරොති අත්‌ථො. ඉධ පනස්‌ස සොතද්‌වාරානුසාරෙන උපධාරිතන්‌ති වා උපධාරණන්‌ති වාති අත්‌ථො. මෙ-සද්‌දස්‌ස හි මයාති අත්‌ථෙ සති ‘‘එවං මයා සුතං සොතද්‌වාරානුසාරෙන උපධාරිත’’න්‌ති යුජ්‌ජති. මමාති අත්‌ථෙ සති ‘‘එවං මම සුතං සොතද්‌වාරානුසාරෙන උපධාරණ’’න්‌ති යුජ්‌ජති.

    Sutanti ayaṃ sutasaddo saupasaggo ca anupasaggo ca gamana-vissuta-kilinnaupacitānuyoga-sotaviññeyya-sotadvārānusāraviññātādianekatthappabhedo. Tathā hissa – ‘‘senāya pasuto’’tiādīsu gacchantoti attho. ‘‘Sutadhammassa passato’’tiādīsu (udā. 11) vissutadhammassāti attho. ‘‘Avassutā avassutassā’’tiādīsu (pāci. 657) kilinnākilinnassāti attho. ‘‘Tumhehi puññaṃ pasutaṃ anappaka’’ntiādīsu (khu. pā. 7-12) upacitanti attho. ‘‘Ye jhānappasutā dhīrā’’tiādīsu (dha. pa. 181) jhānānuyuttāti attho. ‘‘Diṭṭhaṃ sutaṃ muta’’ntiādīsu (ma. ni. 1.241) sotaviññeyyanti attho. ‘‘Sutadharo sutasannicayo’’tiādīsu (ma. ni. 1.339) sotadvārānusāraviññātadharoti attho. Idha panassa sotadvārānusārena upadhāritanti vā upadhāraṇanti vāti attho. Me-saddassa hi mayāti atthe sati ‘‘evaṃ mayā sutaṃ sotadvārānusārena upadhārita’’nti yujjati. Mamāti atthe sati ‘‘evaṃ mama sutaṃ sotadvārānusārena upadhāraṇa’’nti yujjati.

    එවමෙතෙසු තීසු පදෙසු එවන්‌ති සොතවිඤ්‌ඤාණාදිවිඤ්‌ඤාණකිච්‌චනිදස්‌සනං. මෙති වුත්‌තවිඤ්‌ඤාණසමඞ්‌ගිපුග්‌ගලනිදස්‌සනං. සුතන්‌ති අස්‌සවනභාවපටික්‌ඛෙපතො අනූනාධිකාවිපරීතග්‌ගහණනිදස්‌සනං. තථා එවන්‌ති තස්‌සා සොතද්‌වාරානුසාරෙන පවත්‌තාය විඤ්‌ඤාණවීථියා නානප්‌පකාරෙන ආරම්‌මණෙ පවත්‌තභාවප්‌පකාසනං. මෙති අත්‌තප්‌පකාසනං. සුතන්‌ති ධම්‌මප්‌පකාසනං. අයඤ්‌හෙත්‌ථ සඞ්‌ඛෙපො – ‘‘නානප්‌පකාරෙන ආරම්‌මණෙ පවත්‌තාය විඤ්‌ඤාණවීථියා මයා න අඤ්‌ඤං කතං, ඉදං පන කතං, අයං ධම්‌මො සුතො’’ති.

    Evametesu tīsu padesu evanti sotaviññāṇādiviññāṇakiccanidassanaṃ. Meti vuttaviññāṇasamaṅgipuggalanidassanaṃ. Sutanti assavanabhāvapaṭikkhepato anūnādhikāviparītaggahaṇanidassanaṃ. Tathā evanti tassā sotadvārānusārena pavattāya viññāṇavīthiyā nānappakārena ārammaṇe pavattabhāvappakāsanaṃ. Meti attappakāsanaṃ. Sutanti dhammappakāsanaṃ. Ayañhettha saṅkhepo – ‘‘nānappakārena ārammaṇe pavattāya viññāṇavīthiyā mayā na aññaṃ kataṃ, idaṃ pana kataṃ, ayaṃ dhammo suto’’ti.

    තථා එවන්‌ති නිද්‌දිසිතබ්‌බප්‌පකාසනං. මෙති පුග්‌ගලප්‌පකාසනං. සුතන්‌ති පුග්‌ගලකිච්‌චප්‌පකාසනං. ඉදං වුත්‌තං හොති – යං සුත්‌තං නිද්‌දිසිස්‌සාමි, තං මයා එවං සුතන්‌ති.

    Tathā evanti niddisitabbappakāsanaṃ. Meti puggalappakāsanaṃ. Sutanti puggalakiccappakāsanaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – yaṃ suttaṃ niddisissāmi, taṃ mayā evaṃ sutanti.

    තථා එවන්‌ති යස්‌ස චිත්‌තසන්‌තානස්‌ස නානාකාරප්‌පවත්‌තියා නානත්‌ථබ්‍යඤ්‌ජනග්‌ගහණං හොති, තස්‌ස නානාකාරනිද්‌දෙසො. එවන්‌ති හි අයං ආකාරපඤ්‌ඤත්‌ති. මෙති කත්‌තුනිද්‌දෙසො. සුතන්‌ති විසයනිද්‌දෙසො. එත්‌තාවතා නානාකාරප්‌පවත්‌තෙන චිත්‌තසන්‌තානෙන තංසමඞ්‌ගිනො කත්‌තු විසයෙ ගහණසන්‌නිට්‌ඨානං කතං හොති.

    Tathā evanti yassa cittasantānassa nānākārappavattiyā nānatthabyañjanaggahaṇaṃ hoti, tassa nānākāraniddeso. Evanti hi ayaṃ ākārapaññatti. Meti kattuniddeso. Sutanti visayaniddeso. Ettāvatā nānākārappavattena cittasantānena taṃsamaṅgino kattu visaye gahaṇasanniṭṭhānaṃ kataṃ hoti.

    අථ වා එවන්‌ති පුග්‌ගලකිච්‌චනිද්‌දෙසො. සුතන්‌ති විඤ්‌ඤාණකිච්‌චනිද්‌දෙසො. මෙති උභයකිච්‌චයුත්‌තපුග්‌ගලනිද්‌දෙසො. අයං පනෙත්‌ථ සඞ්‌ඛෙපො – මයා සවනකිච්‌චවිඤ්‌ඤාණසමඞ්‌ගිනා පුග්‌ගලෙන විඤ්‌ඤාණවසෙන ලද්‌ධසවනකිච්‌චවොහාරෙන සුතන්‌ති.

    Atha vā evanti puggalakiccaniddeso. Sutanti viññāṇakiccaniddeso. Meti ubhayakiccayuttapuggalaniddeso. Ayaṃ panettha saṅkhepo – mayā savanakiccaviññāṇasamaṅginā puggalena viññāṇavasena laddhasavanakiccavohārena sutanti.

    තත්‌ථ එවන්‌ති ච මෙති ච සච්‌චිකට්‌ඨපරමත්‌ථවසෙන අවිජ්‌ජමානපඤ්‌ඤත්‌ති. කිඤ්‌හෙත්‌ථ තං පරමත්‌ථතො අත්‌ථි, යං එවන්‌ති වා මෙති වා නිද්‌දෙසං ලභෙථ. සුතන්‌ති විජ්‌ජමානපඤ්‌ඤත්‌ති. යඤ්‌හි තං එත්‌ථ සොතෙන උපලද්‌ධං, තං පරමත්‌ථතො විජ්‌ජමානන්‌ති. තථා එවන්‌ති ච මෙති ච තං තං උපාදාය වත්‌තබ්‌බතො උපාදාපඤ්‌ඤත්‌ති. සුතන්‌ති දිට්‌ඨාදීනි උපනිධාය වත්‌තබ්‌බතො උපනිධාපඤ්‌ඤත්‌ති.

    Tattha evanti ca meti ca saccikaṭṭhaparamatthavasena avijjamānapaññatti. Kiñhettha taṃ paramatthato atthi, yaṃ evanti vā meti vā niddesaṃ labhetha. Sutanti vijjamānapaññatti. Yañhi taṃ ettha sotena upaladdhaṃ, taṃ paramatthato vijjamānanti. Tathā evanti ca meti ca taṃ taṃ upādāya vattabbato upādāpaññatti. Sutanti diṭṭhādīni upanidhāya vattabbato upanidhāpaññatti.

    එත්‌ථ ච එවන්‌ති වචනෙන අසම්‌මොහං දීපෙති. න හි සම්‌මූළ්‌හො නානප්‌පකාරපටිවෙධසමත්‌ථො හොති. සුතන්‌ති වචනෙන සුතස්‌ස අසම්‌මොසං දීපෙති. යස්‌ස හි සුතං සම්‌මුට්‌ඨං හොති, න සො කාලන්‌තරෙන මයා සුතන්‌ති පටිජානාති. ඉච්‌චස්‌ස අසම්‌මොහෙන පඤ්‌ඤාසිද්‌ධි, අසම්‌මොසෙන පන සතිසිද්‌ධි. තත්‌ථ පඤ්‌ඤාපුබ්‌බඞ්‌ගමාය සතියා බ්‍යඤ්‌ජනාවධාරණසමත්‌ථතා, සතිපුබ්‌බඞ්‌ගමාය පඤ්‌ඤාය අත්‌ථපටිවෙධසමත්‌ථතා. තදුභයසමත්‌ථතායොගෙන අත්‌ථබ්‍යඤ්‌ජනසම්‌පන්‌නස්‌ස ධම්‌මකොසස්‌ස අනුපාලනසමත්‌ථතො ධම්‌මභණ්‌ඩාගාරිකත්‌තසිද්‌ධි.

    Ettha ca evanti vacanena asammohaṃ dīpeti. Na hi sammūḷho nānappakārapaṭivedhasamattho hoti. Sutanti vacanena sutassa asammosaṃ dīpeti. Yassa hi sutaṃ sammuṭṭhaṃ hoti, na so kālantarena mayā sutanti paṭijānāti. Iccassa asammohena paññāsiddhi, asammosena pana satisiddhi. Tattha paññāpubbaṅgamāya satiyā byañjanāvadhāraṇasamatthatā, satipubbaṅgamāya paññāya atthapaṭivedhasamatthatā. Tadubhayasamatthatāyogena atthabyañjanasampannassa dhammakosassa anupālanasamatthato dhammabhaṇḍāgārikattasiddhi.

    අපරො නයො – එවන්‌ති වචනෙන යොනිසො මනසිකාරං දීපෙති, අයොනිසො මනසිකරොතො හි නානප්‌පකාරපටිවෙධාභාවතො. සුතන්‌ති වචනෙන අවික්‌ඛෙපං දීපෙති, වික්‌ඛිත්‌තචිත්‌තස්‌ස සවනාභාවතො. තථා හි වික්‌ඛිත්‌තචිත්‌තො පුග්‌ගලො සබ්‌බසම්‌පත්‌තියා වුච්‌චමානොපි ‘‘න මයා සුතං , පුන භණථා’’ති භණති. යොනිසො මනසිකාරෙන චෙත්‌ථ අත්‌තසම්‌මාපණිධිං පුබ්‌බෙ ච කතපුඤ්‌ඤතං සාධෙති සම්‌මා අප්‌පණිහිතත්‌තස්‌ස පුබ්‌බෙ අකතපුඤ්‌ඤස්‌ස වා තදභාවතො. තථා අවික්‌ඛෙපෙන සද්‌ධම්‌මස්‌සවනං සප්‌පුරිසූපනිස්‌සයඤ්‌ච සාධෙති. න හි වික්‌ඛිත්‌තචිත්‌තො සොතුං සක්‌කොති, න ච සප්‌පුරිසෙ අනුපස්‌සයමානස්‌ස සවනං අත්‌ථීති.

    Aparo nayo – evanti vacanena yoniso manasikāraṃ dīpeti, ayoniso manasikaroto hi nānappakārapaṭivedhābhāvato. Sutanti vacanena avikkhepaṃ dīpeti, vikkhittacittassa savanābhāvato. Tathā hi vikkhittacitto puggalo sabbasampattiyā vuccamānopi ‘‘na mayā sutaṃ , puna bhaṇathā’’ti bhaṇati. Yoniso manasikārena cettha attasammāpaṇidhiṃ pubbe ca katapuññataṃ sādheti sammā appaṇihitattassa pubbe akatapuññassa vā tadabhāvato. Tathā avikkhepena saddhammassavanaṃ sappurisūpanissayañca sādheti. Na hi vikkhittacitto sotuṃ sakkoti, na ca sappurise anupassayamānassa savanaṃ atthīti.

    අපරො නයො – යස්‌මා ‘‘එවන්‌ති යස්‌ස චිත්‌තසන්‌තානස්‌ස නානාකාරප්‌පවත්‌තියා නානත්‌ථබ්‍යඤ්‌ජනග්‌ගහණං හොති, තස්‌ස නානාකාරනිද්‌දෙසො’’ති වුත්‌තං. සො ච එවං භද්‌දකො ආකාරො න සම්‌මා අප්‌පණිහිතත්‌තනො පුබ්‌බෙ අකතපුඤ්‌ඤස්‌ස වා හොති, තස්‌මා එවන්‌ති ඉමිනා භද්‌දකෙනාකාරෙන පච්‌ඡිමචක්‌කද්‌වයසම්‌පත්‌තිමත්‌තනො දීපෙති. සුතන්‌ති සවනයොගෙන පුරිමචක්‌කද්‌වයසම්‌පත්‌තිං. න හි අප්‌පතිරූපදෙසෙ වසතො සප්‌පුරිසූපනිස්‌සයවිරහිතස්‌ස වා සවනං අත්‌ථි. ඉච්‌චස්‌ස පච්‌ඡිමචක්‌කද්‌වයසිද්‌ධියා ආසයසුද්‌ධි සිද්‌ධා හොති, පුරිමචක්‌කද්‌වයසිද්‌ධියා පයොගසුද්‌ධි. තාය ච ආසයසුද්‌ධියා අධිගමබ්‍යත්‌තිසිද්‌ධි, පයොගසුද්‌ධියා ආගමබ්‍යත්‌තිසිද්‌ධි. ඉති පයොගාසයසුද්‌ධස්‌ස ආගමාධිගමසම්‌පන්‌නස්‌ස වචනං අරුණුග්‌ගං විය සූරියස්‌ස උදයතො, යොනිසො මනසිකාරො විය ච කුසලකම්‌මස්‌ස, අරහති භගවතො වචනස්‌ස පුබ්‌බඞ්‌ගමං භවිතුන්‌ති ඨානෙ නිදානං ඨපෙන්‌තො එවං මෙ සුතන්‌තිආදිමාහ.

    Aparo nayo – yasmā ‘‘evanti yassa cittasantānassa nānākārappavattiyā nānatthabyañjanaggahaṇaṃ hoti, tassa nānākāraniddeso’’ti vuttaṃ. So ca evaṃ bhaddako ākāro na sammā appaṇihitattano pubbe akatapuññassa vā hoti, tasmā evanti iminā bhaddakenākārena pacchimacakkadvayasampattimattano dīpeti. Sutanti savanayogena purimacakkadvayasampattiṃ. Na hi appatirūpadese vasato sappurisūpanissayavirahitassa vā savanaṃ atthi. Iccassa pacchimacakkadvayasiddhiyā āsayasuddhi siddhā hoti, purimacakkadvayasiddhiyā payogasuddhi. Tāya ca āsayasuddhiyā adhigamabyattisiddhi, payogasuddhiyā āgamabyattisiddhi. Iti payogāsayasuddhassa āgamādhigamasampannassa vacanaṃ aruṇuggaṃ viya sūriyassa udayato, yoniso manasikāro viya ca kusalakammassa, arahati bhagavato vacanassa pubbaṅgamaṃ bhavitunti ṭhāne nidānaṃ ṭhapento evaṃ me sutantiādimāha.

    අපරො නයො – එවන්‌ති ඉමිනා නානප්‌පකාරපටිවෙධදීපකෙන වචනෙන අත්‌තනො අත්‌ථපටිභානපටිසම්‌භිදාසම්‌පත්‌තිසබ්‌භාවං දීපෙති. සුතන්‌ති ඉමිනා සොතබ්‌බභෙදපටිවෙධදීපකෙන වචනෙන ධම්‌මනිරුත්‌තිපටිසම්‌භිදාසම්‌පත්‌තිසබ්‌භාවං. එවන්‌ති ච ඉදං යොනිසො මනසිකාරදීපකවචනං භාසමානො ‘‘එතෙ මයා ධම්‌මා මනසා අනුපෙක්‌ඛිතා දිට්‌ඨියා සුප්‌පටිවිද්‌ධා’’ති දීපෙති. සුතන්‌ති ඉදං සවනයොගදීපකවචනං භාසමානො ‘‘බහූ මයා ධම්‌මා සුතා ධාතා වචසා පරිචිතා’’ති දීපෙති. තදුභයෙනපි අත්‌ථබ්‍යඤ්‌ජනපාරිපූරිං දීපෙන්‌තො සවනෙ ආදරං ජනෙති. අත්‌ථබ්‍යඤ්‌ජනපරිපුණ්‌ණං හි ධම්‌මං ආදරෙන අස්‌සුණන්‌තො මහතා හිතා පරිබාහිරො හොතීති ආදරං ජනෙත්‌වා සක්‌කච්‌චං ධම්‌මො සොතබ්‌බොති.

    Aparo nayo – evanti iminā nānappakārapaṭivedhadīpakena vacanena attano atthapaṭibhānapaṭisambhidāsampattisabbhāvaṃ dīpeti. Sutanti iminā sotabbabhedapaṭivedhadīpakena vacanena dhammaniruttipaṭisambhidāsampattisabbhāvaṃ. Evanti ca idaṃ yoniso manasikāradīpakavacanaṃ bhāsamāno ‘‘ete mayā dhammā manasā anupekkhitā diṭṭhiyā suppaṭividdhā’’ti dīpeti. Sutanti idaṃ savanayogadīpakavacanaṃ bhāsamāno ‘‘bahū mayā dhammā sutā dhātā vacasā paricitā’’ti dīpeti. Tadubhayenapi atthabyañjanapāripūriṃ dīpento savane ādaraṃ janeti. Atthabyañjanaparipuṇṇaṃ hi dhammaṃ ādarena assuṇanto mahatā hitā paribāhiro hotīti ādaraṃ janetvā sakkaccaṃ dhammo sotabboti.

    එවං මෙ සුතන්‌ති ඉමිනා පන සකලෙන වචනෙන ආයස්‌මා ආනන්‌දො තථාගතප්‌පවෙදිතං ධම්‌මං අත්‌තනො අදහන්‌තො අසප්‌පුරිසභූමිං අතික්‌කමති, සාවකත්‌තං පටිජානන්‌තො සප්‌පුරිසභූමිං ඔක්‌කමති. තථා අසද්‌ධම්‌මා චිත්‌තං වුට්‌ඨාපෙති, සද්‌ධම්‌මෙ චිත්‌තං පතිට්‌ඨාපෙති. ‘‘කෙවලං සුතමෙවෙතං මයා , තස්‌සෙව පන භගවතො වචන’’න්‌ති දීපෙන්‌තො අත්‌තානං පරිමොචෙති , සත්‌ථාරං අපදිසති, ජිනවචනං අප්‌පෙති, ධම්‌මනෙත්‌තිං පතිට්‌ඨාපෙති.

    Evaṃ me sutanti iminā pana sakalena vacanena āyasmā ānando tathāgatappaveditaṃ dhammaṃ attano adahanto asappurisabhūmiṃ atikkamati, sāvakattaṃ paṭijānanto sappurisabhūmiṃ okkamati. Tathā asaddhammā cittaṃ vuṭṭhāpeti, saddhamme cittaṃ patiṭṭhāpeti. ‘‘Kevalaṃ sutamevetaṃ mayā , tasseva pana bhagavato vacana’’nti dīpento attānaṃ parimoceti , satthāraṃ apadisati, jinavacanaṃ appeti, dhammanettiṃ patiṭṭhāpeti.

    අපිච ‘‘එවං මෙ සුත’’න්‌ති අත්‌තනා උප්‌පාදිතභාවං අප්‌පටිජානන්‌තො පුරිමවචනං විවරන්‌තො ‘‘සම්‌මුඛා පටිග්‌ගහිතමිදං මයා තස්‌ස භගවතො චතුවෙසාරජ්‌ජවිසාරදස්‌ස දසබලධරස්‌ස ආසභට්‌ඨානට්‌ඨායිනො සීහනාදනාදිනො සබ්‌බසත්‌තුත්‌තමස්‌ස ධම්‌මිස්‌සරස්‌ස ධම්‌මරාජස්‌ස ධම්‌මාධිපතිනො ධම්‌මදීපස්‌ස ධම්‌මසරණස්‌ස සද්‌ධම්‌මවරචක්‌කවත්‌තිනො සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධස්‌ස වචනං, න එත්‌ථ අත්‌ථෙ වා ධම්‌මෙ වා පදෙ වා බ්‍යඤ්‌ජනෙ වා කඞ්‌ඛා වා විමති වා කත්‌තබ්‌බා’’ති සබ්‌බදෙවමනුස්‌සානං ඉමස්‌මිං ධම්‌මෙ අස්‌සද්‌ධියං විනාසෙති, සද්‌ධාසම්‌පදං උප්‌පාදෙති. තෙනෙතං වුච්‌චති –

    Apica ‘‘evaṃ me suta’’nti attanā uppāditabhāvaṃ appaṭijānanto purimavacanaṃ vivaranto ‘‘sammukhā paṭiggahitamidaṃ mayā tassa bhagavato catuvesārajjavisāradassa dasabaladharassa āsabhaṭṭhānaṭṭhāyino sīhanādanādino sabbasattuttamassa dhammissarassa dhammarājassa dhammādhipatino dhammadīpassa dhammasaraṇassa saddhammavaracakkavattino sammāsambuddhassa vacanaṃ, na ettha atthe vā dhamme vā pade vā byañjane vā kaṅkhā vā vimati vā kattabbā’’ti sabbadevamanussānaṃ imasmiṃ dhamme assaddhiyaṃ vināseti, saddhāsampadaṃ uppādeti. Tenetaṃ vuccati –

    ‘‘විනාසයති අස්‌සද්‌ධං, සද්‌ධං වඩ්‌ඪෙති සාසනෙ;

    ‘‘Vināsayati assaddhaṃ, saddhaṃ vaḍḍheti sāsane;

    එවං මෙ සුතමිච්‌චෙවං, වදං ගොතමසාවකො’’ති.

    Evaṃ me sutamiccevaṃ, vadaṃ gotamasāvako’’ti.

    එකන්‌ති ගණනපරිච්‌ඡෙදනිද්‌දෙසො. සමයන්‌ති පරිච්‌ඡින්‌නනිද්‌දෙසො. එකං සමයන්‌ති අනියමිතපරිදීපනං. තත්‌ථ සමයසද්‌දො –

    Ekanti gaṇanaparicchedaniddeso. Samayanti paricchinnaniddeso. Ekaṃ samayanti aniyamitaparidīpanaṃ. Tattha samayasaddo –

    ‘‘සමවායෙ ඛණෙ කාලෙ, සමූහෙ හෙතුදිට්‌ඨිසු;

    ‘‘Samavāye khaṇe kāle, samūhe hetudiṭṭhisu;

    පටිලාභෙ පහානෙ ච, පටිවෙධෙ ච දිස්‌සති’’.

    Paṭilābhe pahāne ca, paṭivedhe ca dissati’’.

    තථා හිස්‌ස ‘‘අප්‌පෙව නාම ස්‌වෙපි උපසඞ්‌කමෙය්‍යාම කාලඤ්‌ච සමයඤ්‌ච උපාදායා’’ති එවමාදීසු (දී. නි. 1.447) සමවායො අත්‌ථො. ‘‘එකොව ඛො, භික්‌ඛවෙ, ඛණො ච සමයො ච බ්‍රහ්‌මචරියවාසායා’’තිආදීසු (අ. නි. 8.29) ඛණො. ‘‘උණ්‌හසමයො පරිළාහසමයො’’තිආදීසු (පාචි. 358) කාලො. ‘‘මහාසමයො පවනස්‌මි’’න්‌තිආදීසු (දී. නි. 2.332) සමූහො. ‘‘සමයොපි ඛො තෙ භද්‌දාලි අප්‌පටිවිද්‌ධො අහොසි, භගවා ඛො සාවත්‌ථියං විහරති, භගවාපි මං ජානිස්‌සති ‘භද්‌දාලි නාම භික්‌ඛු සත්‌ථු සාසනෙ සික්‌ඛාය අපරිපූරකාරී’ති, අයම්‌පි ඛො තෙ, භද්‌දාලි, සමයො අප්‌පටිවිද්‌ධො අහොසී’’තිආදීසු (ම. නි. 2.135) හෙතු. ‘‘තෙන ඛො පන සමයෙන උග්‌ගාහමානො පරිබ්‌බාජකො සමණමුණ්‌ඩිකාපුත්‌තො සමයප්‌පවාදකෙ තින්‌දුකාචීරෙ එකසාලකෙ මල්‌ලිකාය ආරාමෙ පටිවසතී’’තිආදීසු (ම. නි. 2.260) දිට්‌ඨි.

    Tathā hissa ‘‘appeva nāma svepi upasaṅkameyyāma kālañca samayañca upādāyā’’ti evamādīsu (dī. ni. 1.447) samavāyo attho. ‘‘Ekova kho, bhikkhave, khaṇo ca samayo ca brahmacariyavāsāyā’’tiādīsu (a. ni. 8.29) khaṇo. ‘‘Uṇhasamayo pariḷāhasamayo’’tiādīsu (pāci. 358) kālo. ‘‘Mahāsamayo pavanasmi’’ntiādīsu (dī. ni. 2.332) samūho. ‘‘Samayopi kho te bhaddāli appaṭividdho ahosi, bhagavā kho sāvatthiyaṃ viharati, bhagavāpi maṃ jānissati ‘bhaddāli nāma bhikkhu satthu sāsane sikkhāya aparipūrakārī’ti, ayampi kho te, bhaddāli, samayo appaṭividdho ahosī’’tiādīsu (ma. ni. 2.135) hetu. ‘‘Tena kho pana samayena uggāhamāno paribbājako samaṇamuṇḍikāputto samayappavādake tindukācīre ekasālake mallikāya ārāme paṭivasatī’’tiādīsu (ma. ni. 2.260) diṭṭhi.

    ‘‘දිට්‌ඨෙ ධම්‌මෙ ච යො අත්‌ථො, යො චත්‌ථො සම්‌පරායිකො;

    ‘‘Diṭṭhe dhamme ca yo attho, yo cattho samparāyiko;

    අත්‌ථාභිසමයා ධීරො, පණ්‌ඩිතොති පවුච්‌චතී’’ති. –

    Atthābhisamayā dhīro, paṇḍitoti pavuccatī’’ti. –

    ආදීසු (සං. නි. 1.129) පටිලාභො. ‘‘සම්‌මා මානාභිසමයා අන්‌තමකාසි දුක්‌ඛස්‌සා’’තිආදීසු (ම. නි. 1.28) පහානං. ‘‘දුක්‌ඛස්‌ස පීළනට්‌ඨො සඞ්‌ඛතට්‌ඨො සන්‌තාපට්‌ඨො විපරිණාමට්‌ඨො අභිසමයට්‌ඨො’’තිආදීසු (පටි. ම. 2.8) පටිවෙධො. ඉධ පනස්‌ස කාලො අත්‌ථො. තෙන සංවච්‌ඡර-උතු-මාස-අඩ්‌ඪමාස-රත්‌ති-දිව-පුබ්‌බණ්‌හ-මජ්‌ඣන්‌හික-සායන්‌හ-පඨම-මජ්‌ඣිම- පච්‌ඡිමයාම-මුහුත්‌තාදීසු කාලප්‌පභෙදභූතෙසු සමයෙසු එකං සමයන්‌ති දීපෙති.

    Ādīsu (saṃ. ni. 1.129) paṭilābho. ‘‘Sammā mānābhisamayā antamakāsi dukkhassā’’tiādīsu (ma. ni. 1.28) pahānaṃ. ‘‘Dukkhassa pīḷanaṭṭho saṅkhataṭṭho santāpaṭṭho vipariṇāmaṭṭho abhisamayaṭṭho’’tiādīsu (paṭi. ma. 2.8) paṭivedho. Idha panassa kālo attho. Tena saṃvacchara-utu-māsa-aḍḍhamāsa-ratti-diva-pubbaṇha-majjhanhika-sāyanha-paṭhama-majjhima- pacchimayāma-muhuttādīsu kālappabhedabhūtesu samayesu ekaṃ samayanti dīpeti.

    තත්‌ථ කිඤ්‌චාපි එතෙසු සංවච්‌ඡරාදීසු යං යං සුත්‌තං යම්‌හි යම්‌හි සංවච්‌ඡරෙ උතුම්‌හි මාසෙ පක්‌ඛෙ රත්‌තිභාගෙ දිවසභාගෙ වා වුත්‌තං, සබ්‌බං තං ථෙරස්‌ස සුවිදිතං සුවවත්‌ථාපිතං පඤ්‌ඤාය. යස්‌මා පන ‘‘එවං මෙ සුතං අසුකසංවච්‌ඡරෙ අසුකඋතුම්‌හි අසුකමාසෙ අසුකපක්‌ඛෙ අසුකරත්‌තිභාගෙ අසුකදිවසභාගෙ වා’’ති එවං වුත්‌තෙ න සක්‌කා සුඛෙන ධාරෙතුං වා උද්‌දිසිතුං වා උද්‌දිසාපෙතුං වා, බහු ච වත්‌තබ්‌බං හොති, තස්‌මා එකෙනෙව පදෙන තමත්‌ථං සමොධානෙත්‌වා ‘‘එකං සමය’’න්‌ති ආහ.

    Tattha kiñcāpi etesu saṃvaccharādīsu yaṃ yaṃ suttaṃ yamhi yamhi saṃvacchare utumhi māse pakkhe rattibhāge divasabhāge vā vuttaṃ, sabbaṃ taṃ therassa suviditaṃ suvavatthāpitaṃ paññāya. Yasmā pana ‘‘evaṃ me sutaṃ asukasaṃvacchare asukautumhi asukamāse asukapakkhe asukarattibhāge asukadivasabhāge vā’’ti evaṃ vutte na sakkā sukhena dhāretuṃ vā uddisituṃ vā uddisāpetuṃ vā, bahu ca vattabbaṃ hoti, tasmā ekeneva padena tamatthaṃ samodhānetvā ‘‘ekaṃ samaya’’nti āha.

    යෙ වා ඉමෙ ගබ්‌භොක්‌කන්‌තිසමයො ජාතිසමයො සංවෙගසමයො අභිනික්‌ඛමනසමයො දුක්‌කරකාරිකසමයො මාරවිජයසමයො අභිසම්‌බොධිසමයො දිට්‌ඨධම්‌මසුඛවිහාරසමයො දෙසනාසමයො පරිනිබ්‌බානසමයොති එවමාදයො භගවතො දෙවමනුස්‌සෙසු අතිවිය සුප්‌පකාසා අනෙකකාලප්‌පභෙදා එව සමයා, තෙසු සමයෙසු දෙසනාසමයසඞ්‌ඛාතං එකං සමයන්‌ති දීපෙති. යො චායං ඤාණකරුණාකිච්‌චසමයෙසු කරුණාකිච්‌චසමයො, අත්‌තහිතපරහිත-පටිපත්‌තිසමයෙසු පරහිත-පටිපත්‌තිසමයො, සන්‌නිපතිතානං කරණීයද්‌වයසමයෙසු ධම්‌මිකථාසමයො, දෙසනාපටිපත්‌තිසමයෙසු දෙසනාසමයො, තෙසුපි සමයෙසු අඤ්‌ඤතරං සන්‌ධාය ‘‘එකං සමය’’න්‌ති ආහ.

    Ye vā ime gabbhokkantisamayo jātisamayo saṃvegasamayo abhinikkhamanasamayo dukkarakārikasamayo māravijayasamayo abhisambodhisamayo diṭṭhadhammasukhavihārasamayo desanāsamayo parinibbānasamayoti evamādayo bhagavato devamanussesu ativiya suppakāsā anekakālappabhedā eva samayā, tesu samayesu desanāsamayasaṅkhātaṃ ekaṃ samayanti dīpeti. Yo cāyaṃ ñāṇakaruṇākiccasamayesu karuṇākiccasamayo, attahitaparahita-paṭipattisamayesu parahita-paṭipattisamayo, sannipatitānaṃ karaṇīyadvayasamayesu dhammikathāsamayo, desanāpaṭipattisamayesu desanāsamayo, tesupi samayesu aññataraṃ sandhāya ‘‘ekaṃ samaya’’nti āha.

    කස්‌මා පනෙත්‌ථ යථා අභිධම්‌මෙ ‘‘යස්‌මිං සමයෙ කාමාවචර’’න්‌ති ච, ඉතො අඤ්‌ඤෙසු ච සුත්‌තපදෙසු ‘‘යස්‌මිං සමයෙ, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු විවිච්‌චෙව කාමෙහී’’ති ච භුම්‌මවචනෙන නිද්‌දෙසො කතො, විනයෙ ච ‘‘තෙන සමයෙන බුද්‌ධො භගවා’’ති කරණවචනෙන නිද්‌දෙසො කතො, තථා අකත්‌වා ‘‘එකං සමය’’න්‌ති උපයොගවචනෙන නිද්‌දෙසො කතොති. තත්‌ථ තථා, ඉධ ච අඤ්‌ඤථා අත්‌ථසම්‌භවතො. තත්‌ථ හි අභිධම්‌මෙ ඉතො අඤ්‌ඤෙසු සුත්‌තපදෙසු ච අධිකරණත්‌ථො භාවෙනභාවලක්‌ඛණත්‌ථො ච සම්‌භවති. අධිකරණං හි කාලත්‌ථො සමූහත්‌ථො ච සමයො, තත්‌ථ වුත්‌තානං ඵස්‌සාදිධම්‌මානං ඛණසමවායහෙතුසඞ්‌ඛාතස්‌ස ච සමයස්‌ස භාවෙන තෙසං භාවො ලක්‌ඛීයති, තස්‌මා තදත්‌ථජොතනත්‌ථං තත්‌ථ භුම්‌මවචනෙන නිද්‌දෙසො කතො.

    Kasmā panettha yathā abhidhamme ‘‘yasmiṃ samaye kāmāvacara’’nti ca, ito aññesu ca suttapadesu ‘‘yasmiṃ samaye, bhikkhave, bhikkhu vivicceva kāmehī’’ti ca bhummavacanena niddeso kato, vinaye ca ‘‘tena samayena buddho bhagavā’’ti karaṇavacanena niddeso kato, tathā akatvā ‘‘ekaṃ samaya’’nti upayogavacanena niddeso katoti. Tattha tathā, idha ca aññathā atthasambhavato. Tattha hi abhidhamme ito aññesu suttapadesu ca adhikaraṇattho bhāvenabhāvalakkhaṇattho ca sambhavati. Adhikaraṇaṃ hi kālattho samūhattho ca samayo, tattha vuttānaṃ phassādidhammānaṃ khaṇasamavāyahetusaṅkhātassa ca samayassa bhāvena tesaṃ bhāvo lakkhīyati, tasmā tadatthajotanatthaṃ tattha bhummavacanena niddeso kato.

    විනයෙ ච හෙතුඅත්‌ථො කරණත්‌ථො ච සම්‌භවති. යො හි සො සික්‌ඛාපදපඤ්‌ඤත්‌තිසමයො සාරිපුත්‌තාදීහිපි දුබ්‌බිඤ්‌ඤෙය්‍යො, තෙන සමයෙන හෙතුභූතෙන කරණභූතෙන ච සික්‌ඛාපදානි පඤ්‌ඤාපයන්‌තො සික්‌ඛාපදපඤ්‌ඤත්‌තිහෙතුඤ්‌ච අපෙක්‌ඛමානො භගවා තත්‌ථ තත්‌ථ විහාසි. තස්‌මා තදත්‌ථජොතනත්‌ථං තත්‌ථ කරණවචනෙන නිද්‌දෙසො කතො.

    Vinaye ca hetuattho karaṇattho ca sambhavati. Yo hi so sikkhāpadapaññattisamayo sāriputtādīhipi dubbiññeyyo, tena samayena hetubhūtena karaṇabhūtena ca sikkhāpadāni paññāpayanto sikkhāpadapaññattihetuñca apekkhamāno bhagavā tattha tattha vihāsi. Tasmā tadatthajotanatthaṃ tattha karaṇavacanena niddeso kato.

    ඉධ පන අඤ්‌ඤස්‌මිඤ්‌ච එවංජාතිකෙ අච්‌චන්‌තසංයොගත්‌ථො සම්‌භවති. යඤ්‌හි සමයං භගවා ඉමං අඤ්‌ඤං වා සුත්‌තන්‌තං දෙසෙසි, අච්‌චන්‌තමෙව තං සමයං කරුණාවිහාරෙන විහාසි. තස්‌මා තදත්‌ථජොතනත්‌ථං ඉධ උපයොගවචනනිද්‌දෙසො කතොති. තෙනෙතං වුච්‌චති –

    Idha pana aññasmiñca evaṃjātike accantasaṃyogattho sambhavati. Yañhi samayaṃ bhagavā imaṃ aññaṃ vā suttantaṃ desesi, accantameva taṃ samayaṃ karuṇāvihārena vihāsi. Tasmā tadatthajotanatthaṃ idha upayogavacananiddeso katoti. Tenetaṃ vuccati –

    ‘‘තං තං අත්‌ථමපෙක්‌ඛිත්‌වා, භුම්‌මෙන කරණෙන ච;

    ‘‘Taṃ taṃ atthamapekkhitvā, bhummena karaṇena ca;

    අඤ්‌ඤත්‍ර සමයො වුත්‌තො, උපයොගෙන සො ඉධා’’ති.

    Aññatra samayo vutto, upayogena so idhā’’ti.

    පොරාණා පන වණ්‌ණයන්‌ති – ‘‘තස්‌මිං සමයෙ’’ති වා ‘‘තෙන සමයෙනා’’ති වා ‘‘එකං සමය’’න්‌ති වා අභිලාපමත්‌තභෙදො එස, සබ්‌බත්‌ථ භුම්‌මමෙවත්‌ථොති. තස්‌මා ‘‘එකං සමය’’න්‌ති වුත්‌තෙපි ‘‘එකස්‌මිං සමයෙ’’ති අත්‌ථො වෙදිතබ්‌බො.

    Porāṇā pana vaṇṇayanti – ‘‘tasmiṃ samaye’’ti vā ‘‘tena samayenā’’ti vā ‘‘ekaṃ samaya’’nti vā abhilāpamattabhedo esa, sabbattha bhummamevatthoti. Tasmā ‘‘ekaṃ samaya’’nti vuttepi ‘‘ekasmiṃ samaye’’ti attho veditabbo.

    භගවාති ගරු. ගරුඤ්‌හි ලොකෙ ‘‘භගවා’’ති වදන්‌ති. අයඤ්‌ච සබ්‌බගුණවිසිට්‌ඨතාය සබ්‌බසත්‌තානං ගරු, තස්‌මා ‘‘භගවා’’ති වෙදිතබ්‌බො. පොරාණෙහිපි වුත්‌තං –

    Bhagavāti garu. Garuñhi loke ‘‘bhagavā’’ti vadanti. Ayañca sabbaguṇavisiṭṭhatāya sabbasattānaṃ garu, tasmā ‘‘bhagavā’’ti veditabbo. Porāṇehipi vuttaṃ –

    ‘‘භගවාති වචනං සෙට්‌ඨං, භගවාති වචනමුත්‌තමං;

    ‘‘Bhagavāti vacanaṃ seṭṭhaṃ, bhagavāti vacanamuttamaṃ;

    ගරු ගාරවයුත්‌තො සො, භගවා තෙන වුච්‌චතී’’ති.

    Garu gāravayutto so, bhagavā tena vuccatī’’ti.

    අපිච –

    Apica –

    ‘‘භාග්‍යවා භග්‌ගවා යුත්‌තො, භගෙහි ච විභත්‌තවා;

    ‘‘Bhāgyavā bhaggavā yutto, bhagehi ca vibhattavā;

    භත්‌තවා වන්‌තගමනො, භවෙසු භගවා තතො’’ති. –

    Bhattavā vantagamano, bhavesu bhagavā tato’’ti. –

    ඉමිස්‌සාපි ගාථාය වසෙනස්‌ස පදස්‌ස විත්‌ථාරතො අත්‌ථො වෙදිතබ්‌බො. සො ච විසුද්‌ධිමග්‌ගෙ (විසුද්‌ධි. 1.142, 144) බුද්‌ධානුස්‌සතිනිද්‌දෙසෙ වුත්‌තොයෙව.

    Imissāpi gāthāya vasenassa padassa vitthārato attho veditabbo. So ca visuddhimagge (visuddhi. 1.142, 144) buddhānussatiniddese vuttoyeva.

    එත්‌තාවතා චෙත්‌ථ එවං මෙ සුතන්‌ති වචනෙන යථාසුතං ධම්‌මං දස්‌සෙන්‌තො භගවතො ධම්‌මසරීරං පච්‌චක්‌ඛං කරොති. තෙන ‘‘න ඉදං අතික්‌කන්‌තසත්‌ථුකං පාවචනං, අයං වො සත්‌ථා’’ති සත්‌ථු අදස්‌සනෙන උක්‌කණ්‌ඨිතං ජනං සමස්‌සාසෙති. එකං සමයං භගවාති වචනෙන තස්‌මිං සමයෙ භගවතො අවිජ්‌ජමානභාවං දස්‌සෙන්‌තො රූපකායපරිනිබ්‌බානං සාධෙති. තෙන ‘‘එවංවිධස්‌ස නාම අරියධම්‌මස්‌ස දෙසකො දසබලධරො වජිරසඞ්‌ඝාතසමානකායො සොපි භගවා පරිනිබ්‌බුතො, කෙන අඤ්‌ඤෙන ජීවිතෙ ආසා ජනෙතබ්‌බා’’ති ජීවිතමදමත්‌තං ජනං සංවෙජෙති, සද්‌ධම්‌මෙ චස්‌ස උස්‌සාහං ජනෙති. එවන්‌ති ච භණන්‌තො දෙසනාසම්‌පත්‌තිං නිද්‌දිසති. මෙ සුතන්‌ති සාවකසම්‌පත්‌තිං. එකං සමයන්‌ති කාලසම්‌පත්‌තිං. භගවාති දෙසකසම්‌පත්‌තිං.

    Ettāvatā cettha evaṃ me sutanti vacanena yathāsutaṃ dhammaṃ dassento bhagavato dhammasarīraṃ paccakkhaṃ karoti. Tena ‘‘na idaṃ atikkantasatthukaṃ pāvacanaṃ, ayaṃ vo satthā’’ti satthu adassanena ukkaṇṭhitaṃ janaṃ samassāseti. Ekaṃ samayaṃ bhagavāti vacanena tasmiṃ samaye bhagavato avijjamānabhāvaṃ dassento rūpakāyaparinibbānaṃ sādheti. Tena ‘‘evaṃvidhassa nāma ariyadhammassa desako dasabaladharo vajirasaṅghātasamānakāyo sopi bhagavā parinibbuto, kena aññena jīvite āsā janetabbā’’ti jīvitamadamattaṃ janaṃ saṃvejeti, saddhamme cassa ussāhaṃ janeti. Evanti ca bhaṇanto desanāsampattiṃ niddisati. Me sutanti sāvakasampattiṃ. Ekaṃ samayanti kālasampattiṃ. Bhagavāti desakasampattiṃ.

    සාවත්‌ථියන්‌ති එවංනාමකෙ නගරෙ. සමීපත්‌ථෙ චෙතං භුම්‌මවචනං. විහරතීති අවිසෙසෙන ඉරියාපථදිබ්‌බබ්‍රහ්‌මඅරියවිහාරෙසු අඤ්‌ඤතරවිහාරසමඞ්‌ගිපරිදීපනමෙතං. ඉධ පන ඨානගමනනිසජ්‌ජාසයනප්‌පභෙදෙසු ඉරියාපථෙසු අඤ්‌ඤතරඉරියාපථසමායොගපරිදීපනං, තෙන ඨිතොපි ගච්‌ඡන්‌තොපි නිසින්‌නොපි සයානොපි භගවා විහරතිච්‌චෙව වෙදිතබ්‌බො. සො හි එකං ඉරියාපථබාධනං අඤ්‌ඤෙන ඉරියාපථෙන විච්‌ඡින්‌දිත්‌වා අපරිපතන්‌තං අත්‌තභාවං හරති පවත්‌තෙති, තස්‌මා ‘‘විහරතී’’ති වුච්‌චති.

    Sāvatthiyanti evaṃnāmake nagare. Samīpatthe cetaṃ bhummavacanaṃ. Viharatīti avisesena iriyāpathadibbabrahmaariyavihāresu aññataravihārasamaṅgiparidīpanametaṃ. Idha pana ṭhānagamananisajjāsayanappabhedesu iriyāpathesu aññatarairiyāpathasamāyogaparidīpanaṃ, tena ṭhitopi gacchantopi nisinnopi sayānopi bhagavā viharaticceva veditabbo. So hi ekaṃ iriyāpathabādhanaṃ aññena iriyāpathena vicchinditvā aparipatantaṃ attabhāvaṃ harati pavatteti, tasmā ‘‘viharatī’’ti vuccati.

    ජෙතවනෙති ජෙතස්‌ස රාජකුමාරස්‌ස වනෙ. තඤ්‌හි තෙන රොපිතං සංවඩ්‌ඪිතං පරිපාලිතං, සො චස්‌ස සාමී අහොසි, තස්‌මා ජෙතවනන්‌ති සඞ්‌ඛං ගතං, තස්‌මිං ජෙතවනෙ. අනාථපිණ්‌ඩිකස්‌ස ආරාමෙති අනාථපිණ්‌ඩිකෙන ගහපතිනා චතුපඤ්‌ඤාසහිරඤ්‌ඤකොටිපරිච්‌චාගෙන බුද්‌ධප්‌පමුඛස්‌ස භික්‌ඛුසඞ්‌ඝස්‌ස නිය්‍යාතිතත්‌තා අනාථපිණ්‌ඩිකස්‌සාති සඞ්‌ඛං ගතෙ ආරාමෙ . අයමෙත්‌ථ සඞ්‌ඛෙපො, විත්‌ථාරො පන පපඤ්‌චසූදනියා මජ්‌ඣිමට්‌ඨකථාය සබ්‌බාසවසුත්‌තවණ්‌ණනායං (ම. නි. අට්‌ඨ. 1.14 ආදයො) වුත්‌තො.

    Jetavaneti jetassa rājakumārassa vane. Tañhi tena ropitaṃ saṃvaḍḍhitaṃ paripālitaṃ, so cassa sāmī ahosi, tasmā jetavananti saṅkhaṃ gataṃ, tasmiṃ jetavane. Anāthapiṇḍikassa ārāmeti anāthapiṇḍikena gahapatinā catupaññāsahiraññakoṭipariccāgena buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa niyyātitattā anāthapiṇḍikassāti saṅkhaṃ gate ārāme . Ayamettha saṅkhepo, vitthāro pana papañcasūdaniyā majjhimaṭṭhakathāya sabbāsavasuttavaṇṇanāyaṃ (ma. ni. aṭṭha. 1.14 ādayo) vutto.

    තත්‌ථ සියා – යදි තාව භගවා සාවත්‌ථියං විහරති, ‘‘ජෙතවනෙ’’ති න වත්‌තබ්‌බං. අථ තත්‌ථ විහරති, ‘‘සාවත්‌ථිය’’න්‌ති න වත්‌තබ්‌බං. න හි සක්‌කා උභයත්‌ථ එකං සමයං විහරිතුන්‌ති. න ඛො පනෙතං එවං දට්‌ඨබ්‌බං. නනු අවොචුම්‌හ ‘‘සමීපත්‌ථෙ භුම්‌මවචන’’න්‌ති. තස්‌මා යථා ගඞ්‌ගායමුනාදීනං සමීපෙ ගොයූථානි චරන්‌තානි ‘‘ගඞ්‌ගාය චරන්‌ති, යමුනාය චරන්‌තී’’ති වුච්‌චන්‌ති, එවමිධාපි යදිදං සාවත්‌ථියා සමීපෙ ජෙතවනං, තත්‌ථ විහරන්‌තො වුච්‌චති ‘‘සාවත්‌ථියං විහරති ජෙතවනෙ’’ති. ගොචරගාමනිදස්‌සනත්‌ථං හිස්‌ස සාවත්‌ථිවචනං, පබ්‌බජිතානුරූපනිවාසනට්‌ඨානනිදස්‌සනත්‌ථං සෙසවචනං.

    Tattha siyā – yadi tāva bhagavā sāvatthiyaṃ viharati, ‘‘jetavane’’ti na vattabbaṃ. Atha tattha viharati, ‘‘sāvatthiya’’nti na vattabbaṃ. Na hi sakkā ubhayattha ekaṃ samayaṃ viharitunti. Na kho panetaṃ evaṃ daṭṭhabbaṃ. Nanu avocumha ‘‘samīpatthe bhummavacana’’nti. Tasmā yathā gaṅgāyamunādīnaṃ samīpe goyūthāni carantāni ‘‘gaṅgāya caranti, yamunāya carantī’’ti vuccanti, evamidhāpi yadidaṃ sāvatthiyā samīpe jetavanaṃ, tattha viharanto vuccati ‘‘sāvatthiyaṃ viharati jetavane’’ti. Gocaragāmanidassanatthaṃ hissa sāvatthivacanaṃ, pabbajitānurūpanivāsanaṭṭhānanidassanatthaṃ sesavacanaṃ.

    තත්‌ථ සාවත්‌ථිවචනෙන ආයස්‌මා ආනන්‌දො භගවතො ගහට්‌ඨානුග්‌ගහකරණං දස්‌සෙති, ජෙතවනාදිකිත්‌තනෙන පබ්‌බජිතානුග්‌ගහකරණං. තථා පුරිමෙන පච්‌චයග්‌ගහණතො අත්‌තකිලමථානුයොගවිවජ්‌ජනං, පච්‌ඡිමෙන වත්‌ථුකාමප්‌පහානතො කාමසුඛල්‌ලිකානුයොගවිවජ්‌ජනූපායදස්‌සනං. පුරිමෙන ච ධම්‌මදෙසනාභියොගං, පච්‌ඡිමෙන විවෙකාධිමුත්‌තිං. පුරිමෙන කරුණාය උපගමනං, පච්‌ඡිමෙන පඤ්‌ඤාය අපගමනං. පුරිමෙන සත්‌තානං හිතසුඛනිප්‌ඵාදනාධිමුත්‌තිතං, පච්‌ඡිමෙන පරහිතසුඛකරණෙ නිරුපලෙපතං. පුරිමෙන ධම්‌මිකසුඛාපරිච්‌චාගනිමිත්‌තඵාසුවිහාරං, පච්‌ඡිමෙන උත්‌තරිමනුස්‌සධම්‌මානුයොගනිමිත්‌තං. පුරිමෙන මනුස්‌සානං උපකාරබහුලතං, පච්‌ඡිමෙන දෙවතානං. පුරිමෙන ලොකෙ ජාතස්‌ස ලොකෙ සංවඩ්‌ඪභාවං, පච්‌ඡිමෙන ලොකෙන අනුපලිත්‌තතං. පුරිමෙන ‘‘එකපුග්‌ගලො, භික්‌ඛවෙ, ලොකෙ උප්‌පජ්‌ජමානො උප්‌පජ්‌ජති බහුජනහිතාය බහුජනසුඛාය ලොකානුකම්‌පාය අත්‌ථාය හිතාය සුඛාය දෙවමනුස්‌සානං. කතමො එකපුග්‌ගලො? තථාගතො අරහං සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධො’’ති (අ. නි. 1.170) වචනතො යදත්‌ථං භගවා උප්‌පන්‌නො, තදත්‌ථපරිනිප්‌ඵාදනං, පච්‌ඡිමෙන යත්‌ථ උප්‌පන්‌නො, තදනුරූපවිහාරං. භගවා හි පඨමං ලුම්‌බිනිවනෙ, දුතියං බොධිමණ්‌ඩෙති ලොකියලොකුත්‌තරාය උප්‌පත්‌තියා වනෙයෙව උප්‌පන්‌නො. තෙනස්‌ස වනෙයෙව විහාරං දස්‌සෙතීති එවමාදිනා නයෙනෙත්‌ථ අත්‌ථයොජනා වෙදිතබ්‌බා.

    Tattha sāvatthivacanena āyasmā ānando bhagavato gahaṭṭhānuggahakaraṇaṃ dasseti, jetavanādikittanena pabbajitānuggahakaraṇaṃ. Tathā purimena paccayaggahaṇato attakilamathānuyogavivajjanaṃ, pacchimena vatthukāmappahānato kāmasukhallikānuyogavivajjanūpāyadassanaṃ. Purimena ca dhammadesanābhiyogaṃ, pacchimena vivekādhimuttiṃ. Purimena karuṇāya upagamanaṃ, pacchimena paññāya apagamanaṃ. Purimena sattānaṃ hitasukhanipphādanādhimuttitaṃ, pacchimena parahitasukhakaraṇe nirupalepataṃ. Purimena dhammikasukhāpariccāganimittaphāsuvihāraṃ, pacchimena uttarimanussadhammānuyoganimittaṃ. Purimena manussānaṃ upakārabahulataṃ, pacchimena devatānaṃ. Purimena loke jātassa loke saṃvaḍḍhabhāvaṃ, pacchimena lokena anupalittataṃ. Purimena ‘‘ekapuggalo, bhikkhave, loke uppajjamāno uppajjati bahujanahitāya bahujanasukhāya lokānukampāya atthāya hitāya sukhāya devamanussānaṃ. Katamo ekapuggalo? Tathāgato arahaṃ sammāsambuddho’’ti (a. ni. 1.170) vacanato yadatthaṃ bhagavā uppanno, tadatthaparinipphādanaṃ, pacchimena yattha uppanno, tadanurūpavihāraṃ. Bhagavā hi paṭhamaṃ lumbinivane, dutiyaṃ bodhimaṇḍeti lokiyalokuttarāya uppattiyā vaneyeva uppanno. Tenassa vaneyeva vihāraṃ dassetīti evamādinā nayenettha atthayojanā veditabbā.

    තත්‍රාති දෙසකාලපරිදීපනං. තඤ්‌හි යං සමයං විහරති, තත්‍ර සමයෙ. යස්‌මිඤ්‌ච ආරාමෙ විහරති, තත්‍ර ආරාමෙති දීපෙති. භාසිතබ්‌බයුත්‌තෙ වා දෙසකාලෙ දීපෙති. න හි භගවා අයුත්‌තෙ දෙසෙ වා කාලෙ වා ධම්‌මං භාසති. ‘‘අකාලො ඛො තාව, බාහියා’’තිආදි (උදා. 10) චෙත්‌ථ සාධකං. ඛොති පදපූරණමත්‌තෙ අවධාරණෙ ආදිකාලත්‌ථෙ වා නිපාතො. භගවාති ලොකගරුදීපනං. භික්‌ඛූති කථාසවනයුත්‌තපුග්‌ගලවචනං. අපි චෙත්‌ථ ‘‘භික්‌ඛකොති භික්‌ඛු, භික්‌ඛාචරියං අජ්‌ඣුපගතොති භික්‌ඛූ’’තිආදිනා (පාරා. 45; විභ. 511) නයෙන වචනත්‌ථො වෙදිතබ්‌බො. ආමන්‌තෙසීති ආලපි අභාසි සම්‌බොධෙසීති අයමෙත්‌ථ අත්‌ථො. අඤ්‌ඤත්‍ර පන ඤාපනෙපි හොති. යථාහ – ‘‘ආමන්‌තයාමි වො, භික්‌ඛවෙ, පටිවෙදයාමි වො, භික්‌ඛවෙ’’ති. පක්‌කොසනෙපි. යථාහ – ‘‘එහි ත්‌වං, භික්‌ඛු, මම වචනෙන සාරිපුත්‌තං ආමන්‌තෙහී’’ති (අ. නි. 9.11; සං. නි. 2.32).

    Tatrāti desakālaparidīpanaṃ. Tañhi yaṃ samayaṃ viharati, tatra samaye. Yasmiñca ārāme viharati, tatra ārāmeti dīpeti. Bhāsitabbayutte vā desakāle dīpeti. Na hi bhagavā ayutte dese vā kāle vā dhammaṃ bhāsati. ‘‘Akālo kho tāva, bāhiyā’’tiādi (udā. 10) cettha sādhakaṃ. Khoti padapūraṇamatte avadhāraṇe ādikālatthe vā nipāto. Bhagavāti lokagarudīpanaṃ. Bhikkhūti kathāsavanayuttapuggalavacanaṃ. Api cettha ‘‘bhikkhakoti bhikkhu, bhikkhācariyaṃ ajjhupagatoti bhikkhū’’tiādinā (pārā. 45; vibha. 511) nayena vacanattho veditabbo. Āmantesīti ālapi abhāsi sambodhesīti ayamettha attho. Aññatra pana ñāpanepi hoti. Yathāha – ‘‘āmantayāmi vo, bhikkhave, paṭivedayāmi vo, bhikkhave’’ti. Pakkosanepi. Yathāha – ‘‘ehi tvaṃ, bhikkhu, mama vacanena sāriputtaṃ āmantehī’’ti (a. ni. 9.11; saṃ. ni. 2.32).

    භික්‌ඛවොති ආමන්‌තනාකාරපරිදීපනං. තඤ්‌ච භික්‌ඛනසීලතාදිගුණයොගසිද්‌ධත්‌තා වුත්‌තං. භික්‌ඛනසීලතාගුණයුත්‌තොපි හි භික්‌ඛු, භික්‌ඛනධම්‌මතාගුණයුත්‌තොපි භික්‌ඛු, භික්‌ඛනෙ සාධුකාරිතාගුණයුත්‌තොපීති සද්‌දවිදූ මඤ්‌ඤන්‌ති. තෙන ච නෙසං භික්‌ඛනසීලතාදිගුණයොගසිද්‌ධෙන වචනෙන හීනාධිකජනසෙවිතං වුත්‌තිං පකාසෙන්‌තො උද්‌ධතදීනභාවනිග්‌ගහං කරොති. භික්‌ඛවොති ඉමිනා කරුණාවිප්‌ඵාරසොම්‌මහදයනයනනිපාතපුබ්‌බඞ්‌ගමෙන වචනෙන තෙ අත්‌තනො මුඛාභිමුඛෙ කරොති. තෙනෙව ච කථෙතුකම්‍යතාදීපකෙන වචනෙන තෙසං සොතුකම්‍යතං ජනෙති. තෙනෙව ච සම්‌බොධනත්‌ථෙන සාධුකං සවනමනසිකාරෙපි තෙ නියොජෙති. සාධුකං සවනමනසිකාරායත්‌තා හි සාසනසම්‌පත්‌ති.

    Bhikkhavoti āmantanākāraparidīpanaṃ. Tañca bhikkhanasīlatādiguṇayogasiddhattā vuttaṃ. Bhikkhanasīlatāguṇayuttopi hi bhikkhu, bhikkhanadhammatāguṇayuttopi bhikkhu, bhikkhane sādhukāritāguṇayuttopīti saddavidū maññanti. Tena ca nesaṃ bhikkhanasīlatādiguṇayogasiddhena vacanena hīnādhikajanasevitaṃ vuttiṃ pakāsento uddhatadīnabhāvaniggahaṃ karoti. Bhikkhavoti iminā karuṇāvipphārasommahadayanayananipātapubbaṅgamena vacanena te attano mukhābhimukhe karoti. Teneva ca kathetukamyatādīpakena vacanena tesaṃ sotukamyataṃ janeti. Teneva ca sambodhanatthena sādhukaṃ savanamanasikārepi te niyojeti. Sādhukaṃ savanamanasikārāyattā hi sāsanasampatti.

    අපරෙසුපි දෙවමනුස්‌සෙසු විජ්‌ජමානෙසු කස්‌මා භික්‌ඛූයෙව ආමන්‌තෙසීති චෙ? ජෙට්‌ඨසෙට්‌ඨාසන්‌නසදාසන්‌නිහිතභාවතො. සබ්‌බපරිසසාධාරණා හි භගවතො ධම්‌මදෙසනා. පරිසාය ච ජෙට්‌ඨා භික්‌ඛූ පඨමුප්‌පන්‌නත්‌තා, සෙට්‌ඨා අනගාරියභාවං ආදිං කත්‌වා සත්‌ථුචරියානුවිධායකත්‌තා සකලසාසනපටිග්‌ගාහකත්‌තා ච. ආසන්‌නා තෙ තත්‌ථ නිසින්‌නෙසු සත්‌ථුසන්‌තිකත්‌තා. සදාසන්‌නිහිතා සත්‌ථුසන්‌තිකාවචරත්‌තාති. අපිච තෙ ධම්‌මදෙසනාය භාජනං යථානුසිට්‌ඨං පටිපත්‌තිසබ්‌භාවතොතිපි තෙ එව ආමන්‌තෙසි.

    Aparesupi devamanussesu vijjamānesu kasmā bhikkhūyeva āmantesīti ce? Jeṭṭhaseṭṭhāsannasadāsannihitabhāvato. Sabbaparisasādhāraṇā hi bhagavato dhammadesanā. Parisāya ca jeṭṭhā bhikkhū paṭhamuppannattā, seṭṭhā anagāriyabhāvaṃ ādiṃ katvā satthucariyānuvidhāyakattā sakalasāsanapaṭiggāhakattā ca. Āsannā te tattha nisinnesu satthusantikattā. Sadāsannihitā satthusantikāvacarattāti. Apica te dhammadesanāya bhājanaṃ yathānusiṭṭhaṃ paṭipattisabbhāvatotipi te eva āmantesi.

    කිමත්‌ථං පන භගවා ධම්‌මං දෙසෙන්‌තො පඨමං භික්‌ඛූ ආමන්‌තෙසි, න ධම්‌මමෙව දෙසෙසීති? සතිජනනත්‌ථං. භික්‌ඛූ හි අඤ්‌ඤං චින්‌තෙන්‌තාපි වික්‌ඛිත්‌තචිත්‌තාපි ධම්‌මං පච්‌චවෙක්‌ඛන්‌තාපි කම්‌මට්‌ඨානං මනසිකරොන්‌තාපි නිසින්‌නා හොන්‌ති, තෙ අනාමන්‌තෙත්‌වා ධම්‌මෙ දෙසියමානෙ ‘‘අයං දෙසනා කිංනිදානා කිංපච්‌චයා කතමාය අට්‌ඨුප්‌පත්‌තියා දෙසිතා’’ති සල්‌ලක්‌ඛෙතුං අසක්‌කොන්‌තා දුග්‌ගහිතං වා ගණ්‌හෙය්‍යුං, න වා ගණ්‌හෙය්‍යුං. තෙන නෙසං සතිජනනත්‌ථං භගවා පඨමං ආමන්‌තෙත්‌වා පච්‌ඡා ධම්‌මං දෙසෙති.

    Kimatthaṃ pana bhagavā dhammaṃ desento paṭhamaṃ bhikkhū āmantesi, na dhammameva desesīti? Satijananatthaṃ. Bhikkhū hi aññaṃ cintentāpi vikkhittacittāpi dhammaṃ paccavekkhantāpi kammaṭṭhānaṃ manasikarontāpi nisinnā honti, te anāmantetvā dhamme desiyamāne ‘‘ayaṃ desanā kiṃnidānā kiṃpaccayā katamāya aṭṭhuppattiyā desitā’’ti sallakkhetuṃ asakkontā duggahitaṃ vā gaṇheyyuṃ, na vā gaṇheyyuṃ. Tena nesaṃ satijananatthaṃ bhagavā paṭhamaṃ āmantetvā pacchā dhammaṃ deseti.

    භදන්‌තෙති ගාරවවචනමෙතං, සත්‌ථු පටිවචනදානං වා. අපි චෙත්‌ථ ‘‘භික්‌ඛවො’’ති වදමානො භගවා තෙ භික්‌ඛූ ආලපති. ‘‘භදන්‌තෙ’’ති වදමානා තෙ භගවන්‌තං පච්‌චාලපන්‌ති. තථා ‘‘භික්‌ඛවො’’ති භගවා ආදිම්‌හි භාසති, ‘‘භදන්‌තෙ’’ති තෙ පච්‌චාභාසන්‌ති. ‘‘භික්‌ඛවො’’ති පටිවචනං දාපෙති, ‘‘භදන්‌තෙ’’ති පටිවචනං දෙන්‌ති. තෙ භික්‌ඛූති යෙ භගවා ආමන්‌තෙසි, තෙ. භගවතො පච්‌චස්‌සොසුන්‌ති භගවතො ආමන්‌තනං පටිඅස්‌සොසුං, අභිමුඛා හුත්‌වා සුණිංසු සම්‌පටිච්‌ඡිංසු පටිග්‌ගහෙසුන්‌ති අත්‌ථො. භගවා එතදවොචාති භගවා එතං ඉදානි වත්‌තබ්‌බං සකලං සුත්‌තං අවොච. එත්‌තාවතා ච යං ආයස්‌මතා ආනන්‌දෙන ඉමස්‌ස සුත්‌තස්‌ස සුඛාවගාහණත්‌ථං කාලදෙසදෙසකපරිසාපදෙසපටිමණ්‌ඩිතං නිදානං භාසිතං, තස්‌ස අත්‌ථවණ්‌ණනා සමත්‌තාති.

    Bhadanteti gāravavacanametaṃ, satthu paṭivacanadānaṃ vā. Api cettha ‘‘bhikkhavo’’ti vadamāno bhagavā te bhikkhū ālapati. ‘‘Bhadante’’ti vadamānā te bhagavantaṃ paccālapanti. Tathā ‘‘bhikkhavo’’ti bhagavā ādimhi bhāsati, ‘‘bhadante’’ti te paccābhāsanti. ‘‘Bhikkhavo’’ti paṭivacanaṃ dāpeti, ‘‘bhadante’’ti paṭivacanaṃ denti. Te bhikkhūti ye bhagavā āmantesi, te. Bhagavato paccassosunti bhagavato āmantanaṃ paṭiassosuṃ, abhimukhā hutvā suṇiṃsu sampaṭicchiṃsu paṭiggahesunti attho. Bhagavāetadavocāti bhagavā etaṃ idāni vattabbaṃ sakalaṃ suttaṃ avoca. Ettāvatā ca yaṃ āyasmatā ānandena imassa suttassa sukhāvagāhaṇatthaṃ kāladesadesakaparisāpadesapaṭimaṇḍitaṃ nidānaṃ bhāsitaṃ, tassa atthavaṇṇanā samattāti.

    රූපාදිවණ්‌ණනා

    Rūpādivaṇṇanā

    ඉදානි නාහං, භික්‌ඛවෙ, අඤ්‌ඤං එකරූපම්‌පි සමනුපස්‌සාමීතිආදිනා නයෙන භගවතා නික්‌ඛිත්‌තස්‌ස සුත්‌තස්‌ස වණ්‌ණනාය ඔකාසො අනුප්‌පත්‌තො, සා පනෙසා සුත්‌තවණ්‌ණනා යස්‌මා සුත්‌තනික්‌ඛෙපං විචාරෙත්‌වාව වුච්‌චමානා පාකටා හොති, තස්‌මා සුත්‌තනික්‌ඛෙපවිචාරණා තාව වෙදිතබ්‌බා. චත්‌තාරො හි සුත්‌තනික්‌ඛෙපා අත්‌තජ්‌ඣාසයො පරජ්‌ඣාසයො පුච්‌ඡාවසිකො අට්‌ඨුප්‌පත්‌තිකොති. තත්‌ථ යානි සුත්‌තානි භගවා පරෙහි අනජ්‌ඣිට්‌ඨො කෙවලං අත්‌තනො අජ්‌ඣාසයෙනෙව කථෙසි, සෙය්‍යථිදං – ආකඞ්‌ඛෙය්‍යසුත්‌තං වත්‌ථසුත්‌තන්‌ති එවමාදීනි, තෙසං අත්‌තජ්‌ඣාසයො නික්‌ඛෙපො. යානි පන ‘‘පරිපක්‌කා ඛො රාහුලස්‌ස විමුත්‌තිපරිපාචනීයා ධම්‌මා, යංනූනාහං රාහුලං උත්‌තරි ආසවානං ඛයෙ විනෙය්‍ය’’න්‌ති (සං. නි. 4.121; ම. නි. 3.416) එවං පරෙසං අජ්‌ඣාසයං ඛන්‌තිං මනං අභිනීහාරං බුජ්‌ඣනභාවඤ්‌ච ඔලොකෙත්‌වා පරජ්‌ඣාසයවසෙන කථිතානි, සෙය්‍යථිදං – රාහුලොවාදසුත්‌තං ධම්‌මචක්‌කප්‌පවත්‌තනන්‌ති එවමාදීනි, තෙසං පරජ්‌ඣාසයො නික්‌ඛෙපො. භගවන්‌තං පන උපසඞ්‌කමිත්‌වා තෙ තෙ දෙවමනුස්‌සා තථා තථා පඤ්‌හං පුච්‌ඡන්‌ති. එවං පුට්‌ඨෙන භගවතා යානි කථිතානි දෙවතාසංයුත්‌තබොජ්‌ඣඞ්‌ගසංයුත්‌තාදීනි, තෙසං පුච්‌ඡාවසිකො නික්‌ඛෙපො. යානි පන උප්‌පන්‌නං කාරණං පටිච්‌ච කථිතානි ධම්‌මදායාදසුත්‌තපුත්‌තමංසූපමාදීනි, තෙසං අට්‌ඨුප්‌පත්‌තිකො නික්‌ඛෙපො. එවමිමෙසු චතූසු නික්‌ඛෙපෙසු ඉමස්‌ස සුත්‌තස්‌ස පරජ්‌ඣාසයො නික්‌ඛෙපො. පරජ්‌ඣාසයවසෙන හෙතං නික්‌ඛිත්‌තං. කෙසං අජ්‌ඣාසයෙනාති? රූපගරුකානං පුරිසානං.

    Idāni nāhaṃ, bhikkhave, aññaṃ ekarūpampi samanupassāmītiādinā nayena bhagavatā nikkhittassa suttassa vaṇṇanāya okāso anuppatto, sā panesā suttavaṇṇanā yasmā suttanikkhepaṃ vicāretvāva vuccamānā pākaṭā hoti, tasmā suttanikkhepavicāraṇā tāva veditabbā. Cattāro hi suttanikkhepā attajjhāsayo parajjhāsayo pucchāvasiko aṭṭhuppattikoti. Tattha yāni suttāni bhagavā parehi anajjhiṭṭho kevalaṃ attano ajjhāsayeneva kathesi, seyyathidaṃ – ākaṅkheyyasuttaṃ vatthasuttanti evamādīni, tesaṃ attajjhāsayo nikkhepo. Yāni pana ‘‘paripakkā kho rāhulassa vimuttiparipācanīyā dhammā, yaṃnūnāhaṃ rāhulaṃ uttari āsavānaṃ khaye vineyya’’nti (saṃ. ni. 4.121; ma. ni. 3.416) evaṃ paresaṃ ajjhāsayaṃ khantiṃ manaṃ abhinīhāraṃ bujjhanabhāvañca oloketvā parajjhāsayavasena kathitāni, seyyathidaṃ – rāhulovādasuttaṃ dhammacakkappavattananti evamādīni, tesaṃ parajjhāsayo nikkhepo. Bhagavantaṃ pana upasaṅkamitvā te te devamanussā tathā tathā pañhaṃ pucchanti. Evaṃ puṭṭhena bhagavatā yāni kathitāni devatāsaṃyuttabojjhaṅgasaṃyuttādīni, tesaṃ pucchāvasiko nikkhepo. Yāni pana uppannaṃ kāraṇaṃ paṭicca kathitāni dhammadāyādasuttaputtamaṃsūpamādīni, tesaṃ aṭṭhuppattiko nikkhepo. Evamimesu catūsu nikkhepesu imassa suttassa parajjhāsayo nikkhepo. Parajjhāsayavasena hetaṃ nikkhittaṃ. Kesaṃ ajjhāsayenāti? Rūpagarukānaṃ purisānaṃ.

    තත්‌ථ නාහං, භික්‌ඛවෙතිආදීසු නකාරො පටිසෙධත්‌ථො. අහන්‌ති අත්‌තානං නිද්‌දිසති. භික්‌ඛවෙති භික්‌ඛූ ආලපති. අඤ්‌ඤන්‌ති ඉදානි වත්‌තබ්‌බා ඉත්‌ථිරූපතො අඤ්‌ඤං. එකරූපම්‌පීති එකම්‌පි රූපං. සමනුපස්‌සාමීති ද්‌වෙ සමනුපස්‌සනා ඤාණසමනුපස්‌සනා ච දිට්‌ඨිසමනුපස්‌සනා ච. තත්‌ථ ‘‘අනිච්‌චතො සමනුපස්‌සති, නො නිච්‌චතො’’ති (පටි. ම. 3.35) අයං ඤාණසමනුපස්‌සනා නාම. ‘‘රූපං අත්‌තතො සමනුපස්‌සතී’’තිආදිකා (පටි. ම. 1.130) පන දිට්‌ඨිසමනුපස්‌සනා නාම. තාසු ඉධ ඤාණසමනුපස්‌සනා අධිප්‌පෙතා. ඉමස්‌ස පන පදස්‌ස නකාරෙන සම්‌බන්‌ධො වෙදිතබ්‌බො. ඉදං හි වුත්‌තං හොති – අහං, භික්‌ඛවෙ, සබ්‌බඤ්‌ඤුතඤ්‌ඤාණෙන ඔලොකෙන්‌තොපි අඤ්‌ඤං එකරූපම්‌පි න සමනුපස්‌සාමීති. යං එවං පුරිසස්‌ස චිත්‌තං පරියාදාය තිට්‌ඨතීති යං රූපං රූපගරුකස්‌ස පුරිසස්‌ස චතුභූමකකුසලචිත්‌තං පරියාදියිත්‌වා ගණ්‌හිත්‌වා ඛෙපෙත්‌වා තිට්‌ඨති. ‘‘සබ්‌බං හත්‌ථිකායං පරියාදියිත්‌වා’’තිආදීසු (සං. නි. 1.126) හි ගහණං පරියාදානං නාම. ‘‘අනිච්‌චසඤ්‌ඤා, භික්‌ඛවෙ, භාවිතා බහුලීකතා සබ්‌බං කාමරාගං පරියාදියතී’’තිආදීසු (සං. නි. 3.102) ඛෙපනං. ඉධ උභයම්‌පි වට්‌ටති. තත්‌ථ ඉදං රූපං චතුභූමකකුසලචිත්‌තං ගණ්‌හන්‌තං න නීලුප්‌පලකලාපං පුරිසො විය හත්‌ථෙන ගණ්‌හාති, නාපි ඛෙපයමානං අග්‌ගි විය උද්‌ධනෙ උදකං සන්‌තාපෙත්‌වා ඛෙපෙති. උප්‌පත්‌තිඤ්‌චස්‌ස නිවාරයමානමෙව චතුභූමකම්‌පි කුසලචිත්‌තං ගණ්‌හාති චෙව ඛෙපෙති චාති වෙදිතබ්‌බං. තෙන වුත්‌තං – ‘‘පුරිසස්‌ස චිත්‌තං පරියාදාය තිට්‌ඨතී’’ති.

    Tattha nāhaṃ, bhikkhavetiādīsu nakāro paṭisedhattho. Ahanti attānaṃ niddisati. Bhikkhaveti bhikkhū ālapati. Aññanti idāni vattabbā itthirūpato aññaṃ. Ekarūpampīti ekampi rūpaṃ. Samanupassāmīti dve samanupassanā ñāṇasamanupassanā ca diṭṭhisamanupassanā ca. Tattha ‘‘aniccato samanupassati, no niccato’’ti (paṭi. ma. 3.35) ayaṃ ñāṇasamanupassanā nāma. ‘‘Rūpaṃ attato samanupassatī’’tiādikā (paṭi. ma. 1.130) pana diṭṭhisamanupassanā nāma. Tāsu idha ñāṇasamanupassanā adhippetā. Imassa pana padassa nakārena sambandho veditabbo. Idaṃ hi vuttaṃ hoti – ahaṃ, bhikkhave, sabbaññutaññāṇena olokentopi aññaṃ ekarūpampi na samanupassāmīti. Yaṃ evaṃ purisassa cittaṃ pariyādāya tiṭṭhatīti yaṃ rūpaṃ rūpagarukassa purisassa catubhūmakakusalacittaṃ pariyādiyitvā gaṇhitvā khepetvā tiṭṭhati. ‘‘Sabbaṃ hatthikāyaṃ pariyādiyitvā’’tiādīsu (saṃ. ni. 1.126) hi gahaṇaṃ pariyādānaṃ nāma. ‘‘Aniccasaññā, bhikkhave, bhāvitā bahulīkatā sabbaṃ kāmarāgaṃ pariyādiyatī’’tiādīsu (saṃ. ni. 3.102) khepanaṃ. Idha ubhayampi vaṭṭati. Tattha idaṃ rūpaṃ catubhūmakakusalacittaṃ gaṇhantaṃ na nīluppalakalāpaṃ puriso viya hatthena gaṇhāti, nāpi khepayamānaṃ aggi viya uddhane udakaṃ santāpetvā khepeti. Uppattiñcassa nivārayamānameva catubhūmakampi kusalacittaṃ gaṇhāti ceva khepeti cāti veditabbaṃ. Tena vuttaṃ – ‘‘purisassa cittaṃ pariyādāya tiṭṭhatī’’ti.

    යථයිදන්‌ති යථා ඉදං. ඉත්‌ථිරූපන්‌ති ඉත්‌ථියා රූපං. තත්‌ථ ‘‘කිඤ්‌ච, භික්‌ඛවෙ, රූපං වදෙථ? රුප්‌පතීති ඛො, භික්‌ඛවෙ, තස්‌මා රූපන්‌ති වුච්‌චති. කෙන රුප්‌පති? සීතෙනපි රුප්‌පති උණ්‌හෙනපි රුප්‌පතී’’ති (සං. නි. 3.79) සුත්‌තානුසාරෙන රූපස්‌ස වචනත්‌ථො චෙව සාමඤ්‌ඤලක්‌ඛණඤ්‌ච වෙදිතබ්‌බං. අයං පන රූපසද්‌දො ඛන්‌ධභවනිමිත්‌තපච්‌චයසරීරවණ්‌ණසණ්‌ඨානාදීසු අනෙකෙසු අත්‌ථෙසු වත්‌තති. අයඤ්‌හි ‘‘යං කිඤ්‌චි රූපං අතීතානාගතපච්‌චුප්‌පන්‌න’’න්‌ති (විභ. 2; මහාව. 22) එත්‌ථ රූපක්‌ඛන්‌ධෙ වත්‌තති. ‘‘රූපූපපත්‌තියා මග්‌ගං භාවෙතී’’ති (ධ. ස. 161; විභ. 624) එත්‌ථ රූපභවෙ. ‘‘අජ්‌ඣත්‌තං අරූපසඤ්‌ඤී බහිද්‌ධා රූපානි පස්‌සතී’’ති (ධ. ස. 204-232 ආදයො) එත්‌ථ කසිණනිමිත්‌තෙ. ‘‘සරූපා, භික්‌ඛවෙ, උප්‌පජ්‌ජන්‌ති පාපකා අකුසලා ධම්‌මා නො අරූපා’’ති (අ. නි. 2.83) එත්‌ථ පච්‌චයෙ. ‘‘ආකාසො පරිවාරිතො රූපන්‌තෙව සඞ්‌ඛං ගච්‌ඡතී’’ති (ම. නි. 1.306) එත්‌ථ සරීරෙ. ‘‘චක්‌ඛුඤ්‌ච පටිච්‌ච රූපෙ ච උප්‌පජ්‌ජති චක්‌ඛුවිඤ්‌ඤාණ’’න්‌ති (ම. නි. 1.400; 3.421) එත්‌ථ වණ්‌ණෙ. ‘‘රූපප්‌පමාණො රූපප්‌පසන්‌නො’’ති (අ. නි. 4.65) එත්‌ථ සණ්‌ඨානෙ. ආදිසද්‌දෙන ‘‘පියරූපං සාතරූපං, අරසරූපො’’තිආදීනිපි සඞ්‌ගණ්‌හිතබ්‌බානි. ඉධ පනෙස ඉත්‌ථියා චතුසමුට්‌ඨානෙ රූපායතනසඞ්‌ඛාතෙ වණ්‌ණෙ වත්‌තති. අපිච යො කොචි ඉත්‌ථියා නිවත්‌ථනිවාසනස්‌ස වා අලඞ්‌කාරස්‌ස වා ගන්‌ධවණ්‌ණකාදීනං වා පිළන්‌ධනමාලාදීනං වාති කායප්‌පටිබද්‌ධො ච වණ්‌ණො පුරිසස්‌ස චක්‌ඛුවිඤ්‌ඤාණස්‌ස ආරම්‌මණං හුත්‌වා උපකප්‌පති, සබ්‌බමෙතං ඉත්‌ථිරූපන්‌තෙව වෙදිතබ්‌බං. ඉත්‌ථිරූපං, භික්‌ඛවෙ, පුරිසස්‌ස චිත්‌තං පරියාදාය තිට්‌ඨතීති ඉදං පුරිමස්‌සෙව දළ්‌හීකරණත්‌ථං වුත්‌තං. පුරිමං වා ‘‘යථයිදං, භික්‌ඛවෙ, ඉත්‌ථිරූප’’න්‌ති එවං ඔපම්‌මවසෙන වුත්‌තං, ඉදං පරියාදානානුභාවදස්‌සනවසෙන.

    Yathayidanti yathā idaṃ. Itthirūpanti itthiyā rūpaṃ. Tattha ‘‘kiñca, bhikkhave, rūpaṃ vadetha? Ruppatīti kho, bhikkhave, tasmā rūpanti vuccati. Kena ruppati? Sītenapi ruppati uṇhenapi ruppatī’’ti (saṃ. ni. 3.79) suttānusārena rūpassa vacanattho ceva sāmaññalakkhaṇañca veditabbaṃ. Ayaṃ pana rūpasaddo khandhabhavanimittapaccayasarīravaṇṇasaṇṭhānādīsu anekesu atthesu vattati. Ayañhi ‘‘yaṃ kiñci rūpaṃ atītānāgatapaccuppanna’’nti (vibha. 2; mahāva. 22) ettha rūpakkhandhe vattati. ‘‘Rūpūpapattiyā maggaṃ bhāvetī’’ti (dha. sa. 161; vibha. 624) ettha rūpabhave. ‘‘Ajjhattaṃ arūpasaññī bahiddhā rūpāni passatī’’ti (dha. sa. 204-232 ādayo) ettha kasiṇanimitte. ‘‘Sarūpā, bhikkhave, uppajjanti pāpakā akusalā dhammā no arūpā’’ti (a. ni. 2.83) ettha paccaye. ‘‘Ākāso parivārito rūpanteva saṅkhaṃ gacchatī’’ti (ma. ni. 1.306) ettha sarīre. ‘‘Cakkhuñca paṭicca rūpe ca uppajjati cakkhuviññāṇa’’nti (ma. ni. 1.400; 3.421) ettha vaṇṇe. ‘‘Rūpappamāṇo rūpappasanno’’ti (a. ni. 4.65) ettha saṇṭhāne. Ādisaddena ‘‘piyarūpaṃ sātarūpaṃ, arasarūpo’’tiādīnipi saṅgaṇhitabbāni. Idha panesa itthiyā catusamuṭṭhāne rūpāyatanasaṅkhāte vaṇṇe vattati. Apica yo koci itthiyā nivatthanivāsanassa vā alaṅkārassa vā gandhavaṇṇakādīnaṃ vā piḷandhanamālādīnaṃ vāti kāyappaṭibaddho ca vaṇṇo purisassa cakkhuviññāṇassa ārammaṇaṃ hutvā upakappati, sabbametaṃ itthirūpanteva veditabbaṃ. Itthirūpaṃ, bhikkhave, purisassa cittaṃ pariyādāya tiṭṭhatīti idaṃ purimasseva daḷhīkaraṇatthaṃ vuttaṃ. Purimaṃ vā ‘‘yathayidaṃ, bhikkhave, itthirūpa’’nti evaṃ opammavasena vuttaṃ, idaṃ pariyādānānubhāvadassanavasena.

    තත්‍රිදං ඉත්‌ථිරූපස්‌ස පරියාදානානුභාවෙ වත්‌ථු – මහාදාඨිකනාගරාජා කිර චෙතියගිරිම්‌හි අම්‌බත්‌ථලෙ මහාථූපං කාරාපෙත්‌වා ගිරිභණ්‌ඩපූජං නාම කත්‌වා කාලෙන කාලං ඔරොධගණපරිවුතො චෙතියගිරිං ගන්‌ත්‌වා භික්‌ඛුසඞ්‌ඝස්‌ස මහාදානං දෙති. බහූනං සන්‌නිපාතට්‌ඨානෙ නාම න සබ්‌බෙසං සති සූපට්‌ඨිතා හොති, රඤ්‌ඤො ච දමිළදෙවී නාම මහෙසී පඨමවයෙ ඨිතා දස්‌සනීයා පාසාදිකා. අථෙකො චිත්‌තත්‌ථෙරො නාම වුඩ්‌ඪපබ්‌බජිතො අසංවරනියාමෙන ඔලොකෙන්‌තො තස්‌සා රූපාරම්‌මණෙ නිමිත්‌තං ගහෙත්‌වා උම්‌මාදප්‌පත්‌තො විය ඨිතනිසින්‌නට්‌ඨානෙසු ‘‘හන්‌ද දමිළදෙවී, හන්‌ද දමිළදෙවී’’ති වදන්‌තො විචරති. තතො පට්‌ඨාය චස්‌ස දහරසාමණෙරා උම්‌මත්‌තකචිත්‌තත්‌ථෙරොත්‌වෙව නාමං කත්‌වා වොහරිංසු. අථ සා දෙවී නචිරස්‌සෙව කාලමකාසි. භික්‌ඛුසඞ්‌ඝෙ සිවථිකදස්‌සනං ගන්‌ත්‌වා ආගතෙ දහරසාමණෙරා තස්‌ස සන්‌තිකං ගන්‌ත්‌වා එවමාහංසු – ‘‘භන්‌තෙ චිත්‌තත්‌ථෙර, යස්‌සත්‌ථාය ත්‌වං විලපසි, මයං තස්‌සා දෙවියා සිවථිකදස්‌සනං ගන්‌ත්‌වා ආගතා’’ති. එවං වුත්‌තෙපි අස්‌සද්‌දහන්‌තො ‘‘යස්‌සා වා තස්‌සා වා තුම්‌හෙ සිවථිකදස්‌සනත්‌ථාය ගතා, මුඛං තුම්‌හාකං ධූමණ්‌ණ’’න්‌ති . උම්‌මත්‌තකවචනමෙව අවොච. එවං උම්‌මත්‌තකචිත්‌තත්‌ථෙරස්‌ස චිත්‌තං පරියාදාය අට්‌ඨාසි ඉදං ඉත්‌ථිරූපං.

    Tatridaṃ itthirūpassa pariyādānānubhāve vatthu – mahādāṭhikanāgarājā kira cetiyagirimhi ambatthale mahāthūpaṃ kārāpetvā giribhaṇḍapūjaṃ nāma katvā kālena kālaṃ orodhagaṇaparivuto cetiyagiriṃ gantvā bhikkhusaṅghassa mahādānaṃ deti. Bahūnaṃ sannipātaṭṭhāne nāma na sabbesaṃ sati sūpaṭṭhitā hoti, rañño ca damiḷadevī nāma mahesī paṭhamavaye ṭhitā dassanīyā pāsādikā. Atheko cittatthero nāma vuḍḍhapabbajito asaṃvaraniyāmena olokento tassā rūpārammaṇe nimittaṃ gahetvā ummādappatto viya ṭhitanisinnaṭṭhānesu ‘‘handa damiḷadevī, handa damiḷadevī’’ti vadanto vicarati. Tato paṭṭhāya cassa daharasāmaṇerā ummattakacittattherotveva nāmaṃ katvā vohariṃsu. Atha sā devī nacirasseva kālamakāsi. Bhikkhusaṅghe sivathikadassanaṃ gantvā āgate daharasāmaṇerā tassa santikaṃ gantvā evamāhaṃsu – ‘‘bhante cittatthera, yassatthāya tvaṃ vilapasi, mayaṃ tassā deviyā sivathikadassanaṃ gantvā āgatā’’ti. Evaṃ vuttepi assaddahanto ‘‘yassā vā tassā vā tumhe sivathikadassanatthāya gatā, mukhaṃ tumhākaṃ dhūmaṇṇa’’nti . Ummattakavacanameva avoca. Evaṃ ummattakacittattherassa cittaṃ pariyādāya aṭṭhāsi idaṃ itthirūpaṃ.

    අපරම්‌පි වත්‌ථු – සද්‌ධාතිස්‌සමහාරාජා කිර එකදිවසං ඔරොධගණපරිවුතො විහාරං ආගතො . එකො දහරො ලොහපාසාදද්‌වාරකොට්‌ඨකෙ ඨත්‌වා අසංවරෙ ඨිතො එකං ඉත්‌ථිං ඔලොකෙසි. සාපි ගමනං පච්‌ඡින්‌දිත්‌වා තං ඔලොකෙසි. උභොපි අබ්‌භන්‌තරෙ උට්‌ඨිතෙන රාගග්‌ගිනා ඩය්‌හිත්‌වා කාලමකංසු. එවං ඉත්‌ථිරූපං දහරස්‌ස චිත්‌තං පරියාදාය තිට්‌ඨති.

    Aparampi vatthu – saddhātissamahārājā kira ekadivasaṃ orodhagaṇaparivuto vihāraṃ āgato . Eko daharo lohapāsādadvārakoṭṭhake ṭhatvā asaṃvare ṭhito ekaṃ itthiṃ olokesi. Sāpi gamanaṃ pacchinditvā taṃ olokesi. Ubhopi abbhantare uṭṭhitena rāgagginā ḍayhitvā kālamakaṃsu. Evaṃ itthirūpaṃ daharassa cittaṃ pariyādāya tiṭṭhati.

    අපරම්‌පි වත්‌ථු – කල්‍යාණියමහාවිහාරතො කිරෙකො දහරො උද්‌දෙසත්‌ථාය කාළදීඝවාපිගාමද්‌වාරවිහාරං ගන්‌ත්‌වා නිට්‌ඨිතුද්‌දෙසකිච්‌චො අත්‌ථකාමානං වචනං අග්‌ගහෙත්‌වා ‘‘ගතට්‌ඨානෙ දහරසාමණෙරෙහි පුට්‌ඨෙන ගාමස්‌ස නිවිට්‌ඨාකාරො කථෙතබ්‌බො භවිස්‌සතී’’ති ගාමෙ පිණ්‌ඩාය චරන්‌තො විසභාගාරම්‌මණෙ නිමිත්‌තං ගහෙත්‌වා අත්‌තනො වසනට්‌ඨානං ගතො තාය නිවත්‌ථවත්‌ථං සඤ්‌ජානිත්‌වා ‘‘කහං, භන්‌තෙ, ඉදං ලද්‌ධ’’න්‌ති පුච්‌ඡන්‌තො තස්‌සා මතභාවං ඤත්‌වා ‘‘එවරූපා නාම ඉත්‌ථී මං නිස්‌සාය මතා’’ති චින්‌තෙන්‌තො අන්‌තොඋට්‌ඨිතෙන රාගග්‌ගිනා ඩය්‌හිත්‌වා ජීවිතක්‌ඛයං පාපුණි. එවම්‌පි ඉදං ඉත්‌ථිරූපං පුරිසස්‌ස චිත්‌තං පරියාදාය තිට්‌ඨතීති වෙදිතබ්‌බං.

    Aparampi vatthu – kalyāṇiyamahāvihārato kireko daharo uddesatthāya kāḷadīghavāpigāmadvāravihāraṃ gantvā niṭṭhituddesakicco atthakāmānaṃ vacanaṃ aggahetvā ‘‘gataṭṭhāne daharasāmaṇerehi puṭṭhena gāmassa niviṭṭhākāro kathetabbo bhavissatī’’ti gāme piṇḍāya caranto visabhāgārammaṇe nimittaṃ gahetvā attano vasanaṭṭhānaṃ gato tāya nivatthavatthaṃ sañjānitvā ‘‘kahaṃ, bhante, idaṃ laddha’’nti pucchanto tassā matabhāvaṃ ñatvā ‘‘evarūpā nāma itthī maṃ nissāya matā’’ti cintento antouṭṭhitena rāgagginā ḍayhitvā jīvitakkhayaṃ pāpuṇi. Evampi idaṃ itthirūpaṃ purisassa cittaṃ pariyādāya tiṭṭhatīti veditabbaṃ.

    2. දුතියාදීනි සද්‌දගරුකාදීනං ආසයවසෙන වුත්‌තානි. තෙසු ඉත්‌ථිසද්‌දොති ඉත්‌ථියා චිත්‌තසමුට්‌ඨානො කථිතගීතවාදිතසද්‌දො. අපිච ඉත්‌ථියා නිවත්‌ථනිවාසනස්‌සාපි අලඞ්‌කතාලඞ්‌කාරස්‌සාපි ඉත්‌ථිපයොගනිප්‌ඵාදිතො වීණාසඞ්‌ඛපණවාදිසද්‌දොපි ඉත්‌ථිසද්‌දොත්‌වෙව වෙදිතබ්‌බො. සබ්‌බොපි හෙසො පුරිසස්‌ස චිත්‌තං පරියාදාය තිට්‌ඨති.

    2. Dutiyādīni saddagarukādīnaṃ āsayavasena vuttāni. Tesu itthisaddoti itthiyā cittasamuṭṭhāno kathitagītavāditasaddo. Apica itthiyā nivatthanivāsanassāpi alaṅkatālaṅkārassāpi itthipayoganipphādito vīṇāsaṅkhapaṇavādisaddopi itthisaddotveva veditabbo. Sabbopi heso purisassa cittaṃ pariyādāya tiṭṭhati.

    තත්‌ථ සුවණ්‌ණකක්‌කටකසුවණ්‌ණමොරදහරභික්‌ඛුආදීනං වත්‌ථූනි වෙදිතබ්‌බානි. පබ්‌බතන්‌තරං කිර නිස්‌සාය මහන්‌තං හත්‌ථිනාගකුලං වසති. අවිදූරට්‌ඨානෙ චස්‌ස මහාපරිභොගසරො අත්‌ථි, තස්‌මිං කායූපපන්‌නො සුවණ්‌ණකක්‌කටකො අත්‌ථි. සො තං සරං ඔතිණ්‌ණොතිණ්‌ණෙ සණ්‌ඩාසෙන විය අළෙහි පාදෙ ගහෙත්‌වා අත්‌තනො වසං නෙත්‌වා මාරෙති. තස්‌ස ඔතාරාපෙක්‌ඛා හත්‌ථිනාගා එකං මහාහත්‌ථිං ජෙට්‌ඨකං කත්‌වා විචරන්‌ති. සො එකදිවසං තං හත්‌ථිනාගං ගණ්‌හි. ථාමසතිසම්‌පන්‌නො හත්‌ථිනාගො චින්‌තෙසි – ‘‘සචාහං භීතරවං රවිස්‌සාමි, සබ්‌බෙ යථාරුචියා අකීළිත්‌වා පලායිස්‌සන්‌තී’’ති නිච්‌චලොව අට්‌ඨාසි. අථ සබ්‌බෙසං උත්‌තිණ්‌ණභාවං ඤත්‌වා තෙන ගහිතභාවං අත්‌තනො භරියං ජානාපෙතුං විරවිත්‌වා එවමාහ –

    Tattha suvaṇṇakakkaṭakasuvaṇṇamoradaharabhikkhuādīnaṃ vatthūni veditabbāni. Pabbatantaraṃ kira nissāya mahantaṃ hatthināgakulaṃ vasati. Avidūraṭṭhāne cassa mahāparibhogasaro atthi, tasmiṃ kāyūpapanno suvaṇṇakakkaṭako atthi. So taṃ saraṃ otiṇṇotiṇṇe saṇḍāsena viya aḷehi pāde gahetvā attano vasaṃ netvā māreti. Tassa otārāpekkhā hatthināgā ekaṃ mahāhatthiṃ jeṭṭhakaṃ katvā vicaranti. So ekadivasaṃ taṃ hatthināgaṃ gaṇhi. Thāmasatisampanno hatthināgo cintesi – ‘‘sacāhaṃ bhītaravaṃ ravissāmi, sabbe yathāruciyā akīḷitvā palāyissantī’’ti niccalova aṭṭhāsi. Atha sabbesaṃ uttiṇṇabhāvaṃ ñatvā tena gahitabhāvaṃ attano bhariyaṃ jānāpetuṃ viravitvā evamāha –

    ‘‘සිඞ්‌ගීමිගො ආයතචක්‌ඛුනෙත්‌තො,

    ‘‘Siṅgīmigo āyatacakkhunetto,

    අට්‌ඨිත්‌තචො වාරිසයො අලොමො;

    Aṭṭhittaco vārisayo alomo;

    තෙනාභිභූතො කපණං රුදාමි,

    Tenābhibhūto kapaṇaṃ rudāmi,

    මා හෙව මං පාණසමං ජහෙය්‍යා’’ති. (ජා. 1.3.49);

    Mā heva maṃ pāṇasamaṃ jaheyyā’’ti. (jā. 1.3.49);

    සා තං සුත්‌වා සාමිකස්‌ස ගහිතභාවං ඤත්‌වා තං තම්‌හා භයා මොචෙතුං හත්‌ථිනා ච කුළීරෙන ච සද්‌ධිං සල්‌ලපන්‌තී එවමාහ –

    Sā taṃ sutvā sāmikassa gahitabhāvaṃ ñatvā taṃ tamhā bhayā mocetuṃ hatthinā ca kuḷīrena ca saddhiṃ sallapantī evamāha –

    ‘‘අය්‍ය න තං ජහිස්‌සාමි, කුඤ්‌ජරං සට්‌ඨිහායනං;

    ‘‘Ayya na taṃ jahissāmi, kuñjaraṃ saṭṭhihāyanaṃ;

    පථබ්‍යා චාතුරන්‌තාය, සුප්‌පියො හොසි මෙ තුවං.

    Pathabyā cāturantāya, suppiyo hosi me tuvaṃ.

    ‘‘යෙ කුළීරා සමුද්‌දස්‌මිං, ගඞ්‌ගාය යමුනාය ච;

    ‘‘Ye kuḷīrā samuddasmiṃ, gaṅgāya yamunāya ca;

    තෙසං ත්‌වං වාරිජො සෙට්‌ඨො, මුඤ්‌ච රොදන්‌තියා පති’’න්‌ති. (ජා. 1.3.50-51);

    Tesaṃ tvaṃ vārijo seṭṭho, muñca rodantiyā pati’’nti. (jā. 1.3.50-51);

    කුළීරො සහ ඉත්‌ථිසද්‌දස්‌සවනෙන ගහණං සිථිලමකාසි. අථ හත්‌ථිනාගො ‘‘අයමෙවෙතස්‌ස ඔකාසො’’ති එකං පාදං ගහිතාකාරෙනෙව ඨපෙත්‌වා දුතියං උක්‌ඛිපිත්‌වා තං පිට්‌ඨිකපාලෙ අක්‌කමිත්‌වා විචුණ්‌ණිකං කත්‌වා ථොකං ආකඩ්‌ඪිත්‌වා තීරෙ ඛිපි. අථ නං සබ්‌බහත්‌ථිනො සන්‌නිපතිත්‌වා ‘‘අම්‌හාකං වෙරී’’ති විචුණ්‌ණයිංසු. එවං තාව ඉත්‌ථිසද්‌දො සුවණ්‌ණකක්‌කටකස්‌ස චිත්‌තං පරියාදියිත්‌වා තිට්‌ඨති.

    Kuḷīro saha itthisaddassavanena gahaṇaṃ sithilamakāsi. Atha hatthināgo ‘‘ayamevetassa okāso’’ti ekaṃ pādaṃ gahitākāreneva ṭhapetvā dutiyaṃ ukkhipitvā taṃ piṭṭhikapāle akkamitvā vicuṇṇikaṃ katvā thokaṃ ākaḍḍhitvā tīre khipi. Atha naṃ sabbahatthino sannipatitvā ‘‘amhākaṃ verī’’ti vicuṇṇayiṃsu. Evaṃ tāva itthisaddo suvaṇṇakakkaṭakassa cittaṃ pariyādiyitvā tiṭṭhati.

    සුවණ්‌ණමොරොපි හිමවන්‌තං අනුපවිසිත්‌වා මහන්‌තං පබ්‌බතගහනං නිස්‌සාය වසන්‌තො නිච්‌චකාලං සූරියස්‌ස උදයකාලෙ සූරියමණ්‌ඩලං උල්‌ලොකෙත්‌වා අත්‌තනො රක්‌ඛං කරොන්‌තො එවං වදති –

    Suvaṇṇamoropi himavantaṃ anupavisitvā mahantaṃ pabbatagahanaṃ nissāya vasanto niccakālaṃ sūriyassa udayakāle sūriyamaṇḍalaṃ ulloketvā attano rakkhaṃ karonto evaṃ vadati –

    ‘‘උදෙතයං චක්‌ඛුමා එකරාජා,

    ‘‘Udetayaṃ cakkhumā ekarājā,

    හරිස්‌සවණ්‌ණො පථවිප්‌පභාසො;

    Harissavaṇṇo pathavippabhāso;

    තං තං නමස්‌සාමි හරිස්‌සවණ්‌ණං පථවිප්‌පභාසං,

    Taṃ taṃ namassāmi harissavaṇṇaṃ pathavippabhāsaṃ,

    තයාජ්‌ජ ගුත්‌තා විහරෙමු දිවසං.

    Tayājja guttā viharemu divasaṃ.

    ‘‘යෙ බ්‍රාහ්‌මණා වෙදගූ සබ්‌බධම්‌මෙ,

    ‘‘Ye brāhmaṇā vedagū sabbadhamme,

    තෙ මෙ නමො තෙ ච මං පාලයන්‌තු;

    Te me namo te ca maṃ pālayantu;

    නමත්‌ථු බුද්‌ධානං නමත්‌ථු බොධියා,

    Namatthu buddhānaṃ namatthu bodhiyā,

    නමො විමුත්‌තානං නමො විමුත්‌තියා;

    Namo vimuttānaṃ namo vimuttiyā;

    ඉමං සො පරිත්‌තං කත්‌වා,

    Imaṃ so parittaṃ katvā,

    මොරො චරති එසනා’’ති. (ජා. 1.2.17);

    Moro carati esanā’’ti. (jā. 1.2.17);

    සො දිවසං ගොචරං ගහෙත්‌වා සායන්‌හසමයෙ වසනට්‌ඨානං පවිසන්‌තො අත්‌ථඞ්‌ගතං සූරියමණ්‌ඩලං ඔලොකෙත්‌වාපි ඉමං ගාථං වදති –

    So divasaṃ gocaraṃ gahetvā sāyanhasamaye vasanaṭṭhānaṃ pavisanto atthaṅgataṃ sūriyamaṇḍalaṃ oloketvāpi imaṃ gāthaṃ vadati –

    ‘‘අපෙතයං චක්‌ඛුමා එකරාජා,

    ‘‘Apetayaṃ cakkhumā ekarājā,

    හරිස්‌සවණ්‌ණො පථවිප්‌පභාසො;

    Harissavaṇṇo pathavippabhāso;

    තං තං නමස්‌සාමි හරිස්‌සවණ්‌ණං පථවිප්‌පභාසං,

    Taṃ taṃ namassāmi harissavaṇṇaṃ pathavippabhāsaṃ,

    තයාජ්‌ජ ගුත්‌තා විහරෙමු රත්‌තිං.

    Tayājja guttā viharemu rattiṃ.

    ‘‘යෙ බ්‍රාහ්‌මණා වෙදගූ සබ්‌බධම්‌මෙ,

    ‘‘Ye brāhmaṇā vedagū sabbadhamme,

    තෙ මෙ නමො තෙ ච මං පාලයන්‌තු;

    Te me namo te ca maṃ pālayantu;

    නමත්‌ථු බුද්‌ධානං නමත්‌ථු බොධියා,

    Namatthu buddhānaṃ namatthu bodhiyā,

    නමො විමුත්‌තානං නමො විමුත්‌තියා;

    Namo vimuttānaṃ namo vimuttiyā;

    ඉමං සො පරිත්‌තං කත්‌වා,

    Imaṃ so parittaṃ katvā,

    මොරො වාසමකප්‌පයී’’ති. (ජා. 1.2.18);

    Moro vāsamakappayī’’ti. (jā. 1.2.18);

    ඉමිනා නියාමෙන සත්‌ත වස්‌සසතානි වීතිනාමෙත්‌වා එකදිවසං පරිත්‌තකම්‌මතො පුරෙතරමෙව මොරකුක්‌කුටිකාය සද්‌දං සුත්‌වා පරිත්‌තකම්‌මං අසරිත්‌වා රඤ්‌ඤා පෙසිතස්‌ස ලුද්‌දකස්‌ස වසං උපගතො. එවං ඉත්‌ථිසද්‌දො සුවණ්‌ණමොරස්‌ස චිත්‌තං පරියාදියිත්‌වා තිට්‌ඨතීති. ඡාතපබ්‌බතවාසී දහරො පන සුධාමුණ්‌ඩකවාසී දහරො ච ඉත්‌ථිසද්‌දං සුත්‌වා අනයබ්‍යසනං පත්‌තාති.

    Iminā niyāmena satta vassasatāni vītināmetvā ekadivasaṃ parittakammato puretarameva morakukkuṭikāya saddaṃ sutvā parittakammaṃ asaritvā raññā pesitassa luddakassa vasaṃ upagato. Evaṃ itthisaddo suvaṇṇamorassa cittaṃ pariyādiyitvā tiṭṭhatīti. Chātapabbatavāsī daharo pana sudhāmuṇḍakavāsī daharo ca itthisaddaṃ sutvā anayabyasanaṃ pattāti.

    3. තතියෙ ඉත්‌ථිගන්‌ධොති ඉත්‌ථියා චතුසමුට්‌ඨානිකං ගන්‌ධායතනං. ස්‌වායං ඉත්‌ථියා සරීරගන්‌ධො දුග්‌ගන්‌ධො හොති, කායාරුළ්‌හො පන ආගන්‌තුකඅනුලෙපනාදිගන්‌ධො ඉධ අධිප්‌පෙතො. එකච්‌චා හි ඉත්‌ථී අස්‌සගන්‌ධිනී හොති, එකච්‌චා මෙණ්‌ඩකගන්‌ධිනී, එකච්‌චා සෙදගන්‌ධිනී, එකච්‌චා සොණිතගන්‌ධිනී . එකච්‌චො අන්‌ධබාලො එවරූපායපි ඉත්‌ථියා රජ්‌ජතෙව. චක්‌කවත්‌තිනො පන ඉත්‌ථිරතනස්‌ස කායතො චන්‌දනගන්‌ධො වායති, මුඛතො ච උප්‌පලගන්‌ධො. අයං න සබ්‌බාසං හොති, ආගන්‌තුකඅනුලෙපනාදිගන්‌ධොව ඉධ අධිප්‌පෙතො. තිරච්‌ඡානගතා පන හත්‌ථිඅස්‌සගොණාදයො තිරච්‌ඡානගතානං සජාතිඉත්‌ථීනං උතුගන්‌ධෙන යොජනද්‌වියොජනතියොජනචතුයොජනම්‌පි ගච්‌ඡන්‌ති. ඉත්‌ථිකායෙ ගන්‌ධො වා හොතු ඉත්‌ථියා නිවත්‌ථනිවාසනඅනුලිත්‌තාලෙපනපිළන්‌ධමාලාදිගන්‌ධො වා, සබ්‌බොපි ඉත්‌ථිගන්‌ධොත්‌වෙව වෙදිතබ්‌බො.

    3. Tatiye itthigandhoti itthiyā catusamuṭṭhānikaṃ gandhāyatanaṃ. Svāyaṃ itthiyā sarīragandho duggandho hoti, kāyāruḷho pana āgantukaanulepanādigandho idha adhippeto. Ekaccā hi itthī assagandhinī hoti, ekaccā meṇḍakagandhinī, ekaccā sedagandhinī, ekaccā soṇitagandhinī . Ekacco andhabālo evarūpāyapi itthiyā rajjateva. Cakkavattino pana itthiratanassa kāyato candanagandho vāyati, mukhato ca uppalagandho. Ayaṃ na sabbāsaṃ hoti, āgantukaanulepanādigandhova idha adhippeto. Tiracchānagatā pana hatthiassagoṇādayo tiracchānagatānaṃ sajātiitthīnaṃ utugandhena yojanadviyojanatiyojanacatuyojanampi gacchanti. Itthikāye gandho vā hotu itthiyā nivatthanivāsanaanulittālepanapiḷandhamālādigandho vā, sabbopi itthigandhotveva veditabbo.

    4. චතුත්‌ථෙ ඉත්‌ථිරසොති ඉත්‌ථියා චතුසමුට්‌ඨානිකං රසායතනං. තිපිටකචූළනාගචූළාභයත්‌ථෙරා පන ‘‘ස්‌වායං ඉත්‌ථියා කිංකාරපටිස්‌සාවිතාදිවසෙන සවනරසො චෙව පරිභොගරසො ච, අයං ඉත්‌ථිරසො’’ති වදන්‌ති. කිං තෙන? යො පනායං ඉත්‌ථියා ඔට්‌ඨමංසසම්‌මක්‌ඛනඛෙළාදිරසොපි , සාමිකස්‌ස දින්‌නයාගුභත්‌තාදීනං රසොපි, සබ්‌බො සො ඉත්‌ථිරසොත්‌වෙව වෙදිතබ්‌බො. අනෙකෙ හි සත්‌තා අත්‌තනො මාතුගාමෙන යංකිඤ්‌චි සහත්‌ථා දින්‌නමෙව මධුරන්‌ති ගහෙත්‌වා අනයබ්‍යසනං පත්‌තාති.

    4. Catutthe itthirasoti itthiyā catusamuṭṭhānikaṃ rasāyatanaṃ. Tipiṭakacūḷanāgacūḷābhayattherā pana ‘‘svāyaṃ itthiyā kiṃkārapaṭissāvitādivasena savanaraso ceva paribhogaraso ca, ayaṃ itthiraso’’ti vadanti. Kiṃ tena? Yo panāyaṃ itthiyā oṭṭhamaṃsasammakkhanakheḷādirasopi , sāmikassa dinnayāgubhattādīnaṃ rasopi, sabbo so itthirasotveva veditabbo. Aneke hi sattā attano mātugāmena yaṃkiñci sahatthā dinnameva madhuranti gahetvā anayabyasanaṃ pattāti.

    5. පඤ්‌චමෙ ඉත්‌ථිඵොට්‌ඨබ්‌බොති ඉත්‌ථියා කායසම්‌ඵස්‌සො, ඉත්‌ථිසරීරාරුළ්‌හානං වත්‌ථාලඞ්‌කාරමාලාදීනම්‌පි ඵස්‌සො ඉත්‌ථිඵොට්‌ඨබ්‌බොත්‌වෙව වෙදිතබ්‌බො. සබ්‌බොපෙස පුරිසස්‌ස චිත්‌තං පරියාදියති මහාචෙතියඞ්‌ගණෙ ගණසජ්‌ඣායං ගණ්‌හන්‌තස්‌ස දහරභික්‌ඛුනො විසභාගාරම්‌මණඵස්‌සො වියාති.

    5. Pañcame itthiphoṭṭhabboti itthiyā kāyasamphasso, itthisarīrāruḷhānaṃ vatthālaṅkāramālādīnampi phasso itthiphoṭṭhabbotveva veditabbo. Sabbopesa purisassa cittaṃ pariyādiyati mahācetiyaṅgaṇe gaṇasajjhāyaṃ gaṇhantassa daharabhikkhuno visabhāgārammaṇaphasso viyāti.

    ඉති සත්‌ථා සත්‌තානං ආසයානුසයවසෙන රූපාදීසු එකෙකං ගහෙත්‌වා අඤ්‌ඤං ඊදිසං න පස්‌සාමීති ආහ. යථා හි රූපගරුකස්‌ස පුරිසස්‌ස ඉත්‌ථිරූපං චිත්‌තුප්‌පාදං ගමෙති පලිබුන්‌ධති බජ්‌ඣාපෙති බද්‌ධාපෙති මොහෙති සංමොහෙති, න තථා සෙසා සද්‌දාදයො. යථා ච සද්‌දාදිගරුකානං සද්‌දාදයො, න තථා රූපාදීනි ආරම්‌මණානි. එකච්‌චස්‌ස ච රූපාදීසු එකමෙවාරම්‌මණං චිත්‌තං පරියාදියති, එකච්‌චස්‌ස ද්‌වෙපි තීණිපි චත්‌තාරිපි පඤ්‌චපි. ඉති ඉමෙ පඤ්‌ච සුත්‌තන්‌තා පඤ්‌චගරුකවසෙන කථිතා, න පඤ්‌චගරුකජාතකවසෙන. පඤ්‌චගරුකජාතකං පන සක්‌ඛිභාවත්‌ථාය ආහරිත්‌වා කථෙතබ්‌බං. තත්‍ර හි අමනුස්‌සෙහි කන්‌තාරමජ්‌ඣෙ කතාය ආපණාදිවිචාරණාය මහාපුරිසස්‌ස පඤ්‌චසු සහායෙසු රූපගරුකො රූපාරම්‌මණෙ බජ්‌ඣිත්‌වා අනයබ්‍යසනං පත්‌තො, සද්‌දාදිගරුකා සද්‌දාරම්‌මණාදීසු. ඉති තං සක්‌ඛිභාවත්‌ථාය ආහරිත්‌වා කථෙතබ්‌බං. ඉමෙ පන පඤ්‌ච සුත්‌තන්‌තා පඤ්‌චගරුකවසෙනෙව කථිතා.

    Iti satthā sattānaṃ āsayānusayavasena rūpādīsu ekekaṃ gahetvā aññaṃ īdisaṃ na passāmīti āha. Yathā hi rūpagarukassa purisassa itthirūpaṃ cittuppādaṃ gameti palibundhati bajjhāpeti baddhāpeti moheti saṃmoheti, na tathā sesā saddādayo. Yathā ca saddādigarukānaṃ saddādayo, na tathā rūpādīni ārammaṇāni. Ekaccassa ca rūpādīsu ekamevārammaṇaṃ cittaṃ pariyādiyati, ekaccassa dvepi tīṇipi cattāripi pañcapi. Iti ime pañca suttantā pañcagarukavasena kathitā, na pañcagarukajātakavasena. Pañcagarukajātakaṃ pana sakkhibhāvatthāya āharitvā kathetabbaṃ. Tatra hi amanussehi kantāramajjhe katāya āpaṇādivicāraṇāya mahāpurisassa pañcasu sahāyesu rūpagaruko rūpārammaṇe bajjhitvā anayabyasanaṃ patto, saddādigarukā saddārammaṇādīsu. Iti taṃ sakkhibhāvatthāya āharitvā kathetabbaṃ. Ime pana pañca suttantā pañcagarukavaseneva kathitā.

    6. යස්‌මා ච න කෙවලං පුරිසායෙව පඤ්‌චගරුකා හොන්‌ති, ඉත්‌ථියොපි හොන්‌තියෙව, තස්‌මා තාසම්‌පි වසෙන පුන පඤ්‌ච සුත්‌තන්‌තෙ කථෙසි. තෙසම්‌පි අත්‌ථො වුත්‌තනයෙනෙව වෙදිතබ්‌බො. වත්‌ථූසුපි පඨමසුත්‌තෙ ලොහපාසාදද්‌වාරෙ ඨිතං දහරං ඔලොකෙත්‌වා මතාය රාජොරොධාය වත්‌ථු වෙදිතබ්‌බං. තං හෙට්‌ඨා විත්‌ථාරිතමෙව.

    6. Yasmā ca na kevalaṃ purisāyeva pañcagarukā honti, itthiyopi hontiyeva, tasmā tāsampi vasena puna pañca suttante kathesi. Tesampi attho vuttanayeneva veditabbo. Vatthūsupi paṭhamasutte lohapāsādadvāre ṭhitaṃ daharaṃ oloketvā matāya rājorodhāya vatthu veditabbaṃ. Taṃ heṭṭhā vitthāritameva.

    7. දුතියසුත්‌තෙ බාරාණසියං රූපූපජීවිනො මාතුගාමස්‌ස වත්‌ථු වෙදිතබ්‌බං. ගුත්‌තිලවීණාවාදකො කිරෙකිස්‌සා ඉත්‌ථියා සහස්‌සං පහිණි, සා තං උප්‌පණ්‌ඩෙත්‌වා ගණ්‌හිතුං න ඉච්‌ඡි. සො ‘‘කරිස්‌සාමෙත්‌ථ කත්‌තබ්‌බ’’න්‌ති සායන්‌හකාලසමනන්‌තරෙ අලඞ්‌කතපටියත්‌තො තස්‌සා ගෙහස්‌ස අභිමුඛට්‌ඨානෙ අඤ්‌ඤස්‌මිං ගෙහද්‌වාරෙ නිසින්‌නො වීණාය තන්‌තියො සමෙ ගුණෙ පතිට්‌ඨාපෙත්‌වා තන්‌තිස්‌සරෙන ගීතස්‌සරං අනතික්‌කමන්‌තො ගායි. සා ඉත්‌ථී තස්‌ස ගීතසද්‌දං සුත්‌වා ද්‌වාරන්‌ති සඤ්‌ඤාය ‘‘විවටවාතපානෙන තස්‌ස සන්‌තිකං ගමිස්‌සාමී’’ති ආකාසෙයෙව ජීවිතක්‌ඛයං පත්‌තා.

    7. Dutiyasutte bārāṇasiyaṃ rūpūpajīvino mātugāmassa vatthu veditabbaṃ. Guttilavīṇāvādako kirekissā itthiyā sahassaṃ pahiṇi, sā taṃ uppaṇḍetvā gaṇhituṃ na icchi. So ‘‘karissāmettha kattabba’’nti sāyanhakālasamanantare alaṅkatapaṭiyatto tassā gehassa abhimukhaṭṭhāne aññasmiṃ gehadvāre nisinno vīṇāya tantiyo same guṇe patiṭṭhāpetvā tantissarena gītassaraṃ anatikkamanto gāyi. Sā itthī tassa gītasaddaṃ sutvā dvāranti saññāya ‘‘vivaṭavātapānena tassa santikaṃ gamissāmī’’ti ākāseyeva jīvitakkhayaṃ pattā.

    8. තතියසුත්‌තෙ චක්‌කවත්‌තිරඤ්‌ඤො කායතො චන්‌දනගන්‌ධො වායති, මුඛතො ච උප්‌පලගන්‌ධොති ඉදං ආහරිතබ්‌බං. ඉදං චෙත්‌ථ වත්‌ථු වෙදිතබ්‌බං. සාවත්‌ථියං කිරෙකිස්‌සා කුටුම්‌බිකධීතාය සාමිකො සත්‌ථු ධම්‌මදෙසනං සුත්‌වා, ‘‘න සක්‌කා මයා අයං ධම්‌මො ගිහිභූතෙන පූරෙතු’’න්‌ති අඤ්‌ඤතරස්‌ස පිණ්‌ඩපාතිකත්‌ථෙරස්‌ස සන්‌තිකෙ පබ්‌බජි. අථස්‌ස භරියං ‘‘අස්‌සාමිකා අය’’න්‌ති ඤත්‌වා රාජා පසෙනදිකොසලො අන්‌තෙපුරං ආහරාපෙත්‌වා එකදිවසං එකං නීලුප්‌පලකලාපං ආදාය අන්‌තෙපුරං පවිට්‌ඨො එකෙකිස්‌සා එකෙකං නීලුප්‌පලං දාපෙසි. පුප්‌ඵෙසු භාජියමානෙසු තස්‌සා ඉත්‌ථියා ද්‌වෙ හත්‌ථං පත්‌තානි. සා පහට්‌ඨාකාරං දස්‌සෙත්‌වා උපසිඞ්‌ඝිත්‌වා පරොදි. රාජා තස්‌සා උභයාකාරං දිස්‌වා තං පක්‌කොසාපෙත්‌වා පුච්‌ඡි. සා අත්‌තනො පහට්‌ඨකාරණඤ්‌ච රොදනකාරණඤ්‌ච කථෙසි. යාවතතියං කථිතෙපි රාජා අස්‌සද්‌දහන්‌තො පුනදිවසෙ සකලරාජනිවෙසනෙ සබ්‌බමාලාවිලෙපනාදිසුගන්‌ධගන්‌ධං හරාපෙත්‌වා බුද්‌ධප්‌පමුඛස්‌ස භික්‌ඛුසඞ්‌ඝස්‌ස ආසනානි පඤ්‌ඤාපෙත්‌වා බුද්‌ධප්‌පමුඛස්‌ස භික්‌ඛුසඞ්‌ඝස්‌ස මහාදානං දත්‌වා භත්‌තකිච්‌චපරියොසානෙ තං ඉත්‌ථිං ‘‘කතරො තෙ ථෙරො’’ති පුච්‌ඡිත්‌වා, ‘‘අය’’න්‌ති වුත්‌තෙ ඤත්‌වා සත්‌ථාරං වන්‌දිත්‌වා, ‘‘භන්‌තෙ, තුම්‌හෙහි සද්‌ධිං භික්‌ඛුසඞ්‌ඝො ගච්‌ඡතු, අම්‌හාකං අසුකත්‌ථෙරො අනුමොදනං කරිස්‌සතී’’ති ආහ. සත්‌ථා තං භික්‌ඛුං ඨපෙත්‌වා විහාරං ගතො. ථෙරෙ අනුමොදනං වත්‌තුං ආරද්‌ධමත්‌තෙ සකලං රාජනිවෙසනං ගන්‌ධපූරං විය ජාතං. රාජා ‘‘සච්‌චමෙවෙසා ආහා’’ති පසීදිත්‌වා පුනදිවසෙ සත්‌ථාරං තං කාරණං පුච්‌ඡි. සත්‌ථා ‘‘අයං අතීතෙ ධම්‌මකථං සුණන්‌තො ‘සාධු සාධූ’ති සාධුකාරං පවත්‌තෙන්‌තො සක්‌කච්‌චං අස්‌සොසි, තම්‌මූලකො තෙන මහාරාජ අයමානිසංසො ලද්‌ධො’’ති ආචික්‌ඛි.

    8. Tatiyasutte cakkavattirañño kāyato candanagandho vāyati, mukhato ca uppalagandhoti idaṃ āharitabbaṃ. Idaṃ cettha vatthu veditabbaṃ. Sāvatthiyaṃ kirekissā kuṭumbikadhītāya sāmiko satthu dhammadesanaṃ sutvā, ‘‘na sakkā mayā ayaṃ dhammo gihibhūtena pūretu’’nti aññatarassa piṇḍapātikattherassa santike pabbaji. Athassa bhariyaṃ ‘‘assāmikā aya’’nti ñatvā rājā pasenadikosalo antepuraṃ āharāpetvā ekadivasaṃ ekaṃ nīluppalakalāpaṃ ādāya antepuraṃ paviṭṭho ekekissā ekekaṃ nīluppalaṃ dāpesi. Pupphesu bhājiyamānesu tassā itthiyā dve hatthaṃ pattāni. Sā pahaṭṭhākāraṃ dassetvā upasiṅghitvā parodi. Rājā tassā ubhayākāraṃ disvā taṃ pakkosāpetvā pucchi. Sā attano pahaṭṭhakāraṇañca rodanakāraṇañca kathesi. Yāvatatiyaṃ kathitepi rājā assaddahanto punadivase sakalarājanivesane sabbamālāvilepanādisugandhagandhaṃ harāpetvā buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa āsanāni paññāpetvā buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa mahādānaṃ datvā bhattakiccapariyosāne taṃ itthiṃ ‘‘kataro te thero’’ti pucchitvā, ‘‘aya’’nti vutte ñatvā satthāraṃ vanditvā, ‘‘bhante, tumhehi saddhiṃ bhikkhusaṅgho gacchatu, amhākaṃ asukatthero anumodanaṃ karissatī’’ti āha. Satthā taṃ bhikkhuṃ ṭhapetvā vihāraṃ gato. There anumodanaṃ vattuṃ āraddhamatte sakalaṃ rājanivesanaṃ gandhapūraṃ viya jātaṃ. Rājā ‘‘saccamevesā āhā’’ti pasīditvā punadivase satthāraṃ taṃ kāraṇaṃ pucchi. Satthā ‘‘ayaṃ atīte dhammakathaṃ suṇanto ‘sādhu sādhū’ti sādhukāraṃ pavattento sakkaccaṃ assosi, tammūlako tena mahārāja ayamānisaṃso laddho’’ti ācikkhi.

    ‘‘සද්‌ධම්‌මදෙසනාකාලෙ, සාධු සාධූති භාසතො;

    ‘‘Saddhammadesanākāle, sādhu sādhūti bhāsato;

    මුඛතො ජායතෙ ගන්‌ධො, උප්‌පලංව යථොදකෙ’’ති.

    Mukhato jāyate gandho, uppalaṃva yathodake’’ti.

    සෙසං සබ්‌බත්‌ථ උත්‌තානමෙවාති. ඉමස්‌මිං වග්‌ගෙ වට්‌ටමෙව කථිතං.

    Sesaṃ sabbattha uttānamevāti. Imasmiṃ vagge vaṭṭameva kathitaṃ.

    රූපාදිවග්‌ගවණ්‌ණනා.

    Rūpādivaggavaṇṇanā.







    Related texts:



    තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්‌තපිටක • Suttapiṭaka / අඞ්‌ගුත්‌තරනිකාය • Aṅguttaranikāya / 1. රූපාදිවග්‌ගො • 1. Rūpādivaggo

    ටීකා • Tīkā / සුත්‌තපිටක (ටීකා) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / අඞ්‌ගුත්‌තරනිකාය (ටීකා) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) / 1. රූපාදිවග්‌ගවණ්‌ණනා • 1. Rūpādivaggavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact