Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / അങ്ഗുത്തരനികായ (അട്ഠകഥാ) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā)

    നമോ തസ്സ ഭഗവതോ അരഹതോ സമ്മാസമ്ബുദ്ധസ്സ

    Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa

    അങ്ഗുത്തരനികായേ

    Aṅguttaranikāye

    ഏകകനിപാത-അട്ഠകഥാ

    Ekakanipāta-aṭṭhakathā

    ഗന്ഥാരമ്ഭകഥാ

    Ganthārambhakathā

    ‘‘കരുണാസീതലഹദയം , പഞ്ഞാപജ്ജോതവിഹതമോഹതമം;

    ‘‘Karuṇāsītalahadayaṃ , paññāpajjotavihatamohatamaṃ;

    സനരാമരലോകഗരും, വന്ദേ സുഗതം ഗതിവിമുത്തം.

    Sanarāmaralokagaruṃ, vande sugataṃ gativimuttaṃ.

    ‘‘ബുദ്ധോപി ബുദ്ധഭാവം, ഭാവേത്വാ ചേവ സച്ഛികത്വാ ച;

    ‘‘Buddhopi buddhabhāvaṃ, bhāvetvā ceva sacchikatvā ca;

    യം ഉപഗതോ ഗതമലം, വന്ദേ തമനുത്തരം ധമ്മം.

    Yaṃ upagato gatamalaṃ, vande tamanuttaraṃ dhammaṃ.

    ‘‘സുഗതസ്സ ഓരസാനം, പുത്താനം മാരസേനമഥനാനം;

    ‘‘Sugatassa orasānaṃ, puttānaṃ mārasenamathanānaṃ;

    അട്ഠന്നമ്പി സമൂഹം, സിരസാ വന്ദേ അരിയസങ്ഘം.

    Aṭṭhannampi samūhaṃ, sirasā vande ariyasaṅghaṃ.

    ‘‘ഇതി മേ പസന്നമതിനോ, രതനത്തയവന്ദനാമയം പുഞ്ഞം;

    ‘‘Iti me pasannamatino, ratanattayavandanāmayaṃ puññaṃ;

    യം സുവിഹതന്തരായോ, ഹുത്വാ തസ്സാനുഭാവേന.

    Yaṃ suvihatantarāyo, hutvā tassānubhāvena.

    ‘‘ഏകകദുകാദിപടിമണ്ഡിതസ്സ അങ്ഗുത്തരാഗമവരസ്സ;

    ‘‘Ekakadukādipaṭimaṇḍitassa aṅguttarāgamavarassa;

    ധമ്മകഥികപുങ്ഗവാനം, വിചിത്തപടിഭാനജനനസ്സ.

    Dhammakathikapuṅgavānaṃ, vicittapaṭibhānajananassa.

    ‘‘അത്ഥപ്പകാസനത്ഥം, അട്ഠകഥാ ആദിതോ വസിസതേഹി;

    ‘‘Atthappakāsanatthaṃ, aṭṭhakathā ādito vasisatehi;

    പഞ്ചഹി യാ സങ്ഗീതാ, അനുസങ്ഗീതാ ച പച്ഛാപി.

    Pañcahi yā saṅgītā, anusaṅgītā ca pacchāpi.

    ‘‘സീഹളദീപം പന ആഭതാഥ വസിനാ മഹാമഹിന്ദേന;

    ‘‘Sīhaḷadīpaṃ pana ābhatātha vasinā mahāmahindena;

    ഠപിതാ സീഹളഭാസായ, ദീപവാസീനമത്ഥായ.

    Ṭhapitā sīhaḷabhāsāya, dīpavāsīnamatthāya.

    ‘‘അപനേത്വാന തതോഹം, സീഹളഭാസം മനോരമം ഭാസം;

    ‘‘Apanetvāna tatohaṃ, sīhaḷabhāsaṃ manoramaṃ bhāsaṃ;

    തന്തിനയാനുച്ഛവികം, ആരോപേന്തോ വിഗതദോസം.

    Tantinayānucchavikaṃ, āropento vigatadosaṃ.

    ‘‘സമയം അവിലോമേന്തോ, ഥേരാനം ഥേരവംസദീപാനം;

    ‘‘Samayaṃ avilomento, therānaṃ theravaṃsadīpānaṃ;

    സുനിപുണവിനിച്ഛയാനം, മഹാവിഹാരേ നിവാസീനം.

    Sunipuṇavinicchayānaṃ, mahāvihāre nivāsīnaṃ.

    ‘‘ഹിത്വാ പുനപ്പുനാഗതമത്ഥം, അത്ഥം പകാസയിസ്സാമി;

    ‘‘Hitvā punappunāgatamatthaṃ, atthaṃ pakāsayissāmi;

    സുജനസ്സ ച തുട്ഠത്ഥം, ചിരട്ഠിതത്ഥഞ്ച ധമ്മസ്സ.

    Sujanassa ca tuṭṭhatthaṃ, ciraṭṭhitatthañca dhammassa.

    ‘‘സാവത്ഥിപഭൂതീനം, നഗരാനം വണ്ണനാ കതാ ഹേട്ഠാ;

    ‘‘Sāvatthipabhūtīnaṃ, nagarānaṃ vaṇṇanā katā heṭṭhā;

    ദീഘസ്സ മജ്ഝിമസ്സ ച, യാ മേ അത്ഥം വദന്തേന.

    Dīghassa majjhimassa ca, yā me atthaṃ vadantena.

    ‘‘വിത്ഥാരവസേന സുദം, വത്ഥൂനി ച തത്ഥ യാനി വുത്താനി;

    ‘‘Vitthāravasena sudaṃ, vatthūni ca tattha yāni vuttāni;

    തേസമ്പി ന ഇധ ഭിയ്യോ, വിത്ഥാരകഥം കരിസ്സാമി.

    Tesampi na idha bhiyyo, vitthārakathaṃ karissāmi.

    ‘‘സുത്താനം പന അത്ഥാ, ന വിനാ വത്ഥൂഹി യേ പകാസന്തി;

    ‘‘Suttānaṃ pana atthā, na vinā vatthūhi ye pakāsanti;

    തേസം പകാസനത്ഥം, വത്ഥൂനിപി ദസ്സയിസ്സാമി.

    Tesaṃ pakāsanatthaṃ, vatthūnipi dassayissāmi.

    ‘‘സീലകഥാ ധുതധമ്മാ, കമ്മട്ഠാനാനി ചേവ സബ്ബാനി;

    ‘‘Sīlakathā dhutadhammā, kammaṭṭhānāni ceva sabbāni;

    ചരിയാവിധാനസഹിതോ, ഝാനസമാപത്തിവിത്ഥാരോ.

    Cariyāvidhānasahito, jhānasamāpattivitthāro.

    ‘‘സബ്ബാ ച അഭിഞ്ഞായോ, പഞ്ഞാസങ്കലനനിച്ഛയോ ചേവ;

    ‘‘Sabbā ca abhiññāyo, paññāsaṅkalananicchayo ceva;

    ഖന്ധാധാതായതനിന്ദ്രിയാനി, അരിയാനി ചേവ ചത്താരി.

    Khandhādhātāyatanindriyāni, ariyāni ceva cattāri.

    ‘‘സച്ചാനി പച്ചയാകാരദേസനാ സുപരിസുദ്ധനിപുണനയാ;

    ‘‘Saccāni paccayākāradesanā suparisuddhanipuṇanayā;

    അവിമുത്തതന്തിമഗ്ഗാ, വിപസ്സനാഭാവനാ ചേവ.

    Avimuttatantimaggā, vipassanābhāvanā ceva.

    ‘‘ഇതി പന സബ്ബം യസ്മാ, വിസുദ്ധിമഗ്ഗേ മയാ സുപരിസുദ്ധം;

    ‘‘Iti pana sabbaṃ yasmā, visuddhimagge mayā suparisuddhaṃ;

    വുത്തം തസ്മാ ഭിയ്യോ, ന തം ഇധ വിചാരയിസ്സാമി.

    Vuttaṃ tasmā bhiyyo, na taṃ idha vicārayissāmi.

    ‘‘മജ്ഝേ വിസുദ്ധിമഗ്ഗോ, ഏസ ചതുന്നമ്പി ആഗമാനഞ്ഹി;

    ‘‘Majjhe visuddhimaggo, esa catunnampi āgamānañhi;

    ഠത്വാ പകാസയിസ്സതി, തത്ഥ യഥാഭാസിതമത്ഥം.

    Ṭhatvā pakāsayissati, tattha yathābhāsitamatthaṃ.

    ‘‘ഇച്ചേവ കതോ തസ്മാ, തമ്പി ഗഹേത്വാന സദ്ധിമേതായ;

    ‘‘Icceva kato tasmā, tampi gahetvāna saddhimetāya;

    അട്ഠകഥായ വിജാനഥ, അങ്ഗുത്തരനിസ്സിതം അത്ഥ’’ന്തി.

    Aṭṭhakathāya vijānatha, aṅguttaranissitaṃ attha’’nti.

    സംഖേപകഥാ

    Saṃkhepakathā

    ൧. രൂപാദിവഗ്ഗവണ്ണനാ

    1. Rūpādivaggavaṇṇanā

    തത്ഥ അങ്ഗുത്തരാഗമോ നാമ ഏകകനിപാതോ ദുകനിപാതോ തികനിപാതോ ചതുക്കനിപാതോ പഞ്ചകനിപാതോ ഛക്കനിപാതോ സത്തകനിപാതോ അട്ഠകനിപാതോ നവകനിപാതോ ദസകനിപാതോ ഏകാദസകനിപാതോതി ഏകാദസ നിപാതാ ഹോന്തി. സുത്തതോ –

    Tattha aṅguttarāgamo nāma ekakanipāto dukanipāto tikanipāto catukkanipāto pañcakanipāto chakkanipāto sattakanipāto aṭṭhakanipāto navakanipāto dasakanipāto ekādasakanipātoti ekādasa nipātā honti. Suttato –

    ‘‘നവ സുത്തസഹസ്സാനി, പഞ്ച സുത്തസതാനി ച;

    ‘‘Nava suttasahassāni, pañca suttasatāni ca;

    സത്തപഞ്ഞാസ സുത്താനി, ഹോന്തി അങ്ഗുത്തരാഗമേ’’.

    Sattapaññāsa suttāni, honti aṅguttarāgame’’.

    തസ്സ നിപാതേസു ഏകകനിപാതോ ആദി, സുത്തേസു ചിത്തപരിയാദാനസുത്തം. തസ്സാപി ‘‘ഏവം മേ സുത’’ന്തിആദികം ആയസ്മതാ ആനന്ദേന പഠമമഹാസങ്ഗീതികാലേ വുത്തം നിദാനമാദി. സാ പനേസാ പഠമമഹാസങ്ഗീതി സുമങ്ഗലവിലാസിനിയാ ദീഘനികായട്ഠകഥായ ആദിമ്ഹി വിത്ഥാരിതാ, തസ്മാ സാ തത്ഥ വിത്ഥാരിതനയേനേവ വേദിതബ്ബാ.

    Tassa nipātesu ekakanipāto ādi, suttesu cittapariyādānasuttaṃ. Tassāpi ‘‘evaṃ me suta’’ntiādikaṃ āyasmatā ānandena paṭhamamahāsaṅgītikāle vuttaṃ nidānamādi. Sā panesā paṭhamamahāsaṅgīti sumaṅgalavilāsiniyā dīghanikāyaṭṭhakathāya ādimhi vitthāritā, tasmā sā tattha vitthāritanayeneva veditabbā.

    നിദാനവണ്ണനാ

    Nidānavaṇṇanā

    . യം പനേതം ‘‘ഏവം മേ സുത’’ന്തിആദികം നിദാനം, തത്ഥ ഏവന്തി നിപാതപദം, മേതിആദീനി നാമപദാനി. സാവത്ഥിയം വിഹരതീതി ഏത്ഥ വീതി ഉപസഗ്ഗപദം, ഹരതീതി ആഖ്യാതപദന്തി ഇമിനാ താവ നയേന പദവിഭാഗോ വേദിതബ്ബോ.

    1. Yaṃ panetaṃ ‘‘evaṃ me suta’’ntiādikaṃ nidānaṃ, tattha evanti nipātapadaṃ, metiādīni nāmapadāni. Sāvatthiyaṃ viharatīti ettha ti upasaggapadaṃ, haratīti ākhyātapadanti iminā tāva nayena padavibhāgo veditabbo.

    അത്ഥതോ പന ഏവംസദ്ദോ താവ ഉപമൂപദേസ-സമ്പഹംസന-ഗരഹണവചന-സമ്പടിഗ്ഗഹാകാരനിദസ്സനാവധാരണാദി-അനേകത്ഥപ്പഭേദോ. തഥാ ഹേസ ‘‘ഏവം ജാതേന മച്ചേന, കത്തബ്ബം കുസലം ബഹു’’ന്തി ഏവമാദീസു (ധ॰ പ॰ ൫൩) ഉപമായം ആഗതോ. ‘‘ഏവം തേ അഭിക്കമിതബ്ബം, ഏവം തേ പടിക്കമിതബ്ബ’’ന്തിആദീസു (അ॰ നി॰ ൪.൧൨൨) ഉപദേസേ. ‘‘ഏവമേതം ഭഗവാ, ഏവമേതം സുഗതാ’’തിആദീസു (അ॰ നി॰ ൩.൬൬) സമ്പഹംസനേ. ‘‘ഏവമേവം പനായം വസലീ യസ്മിം വാ തസ്മിം വാ തസ്സ മുണ്ഡകസ്സ സമണകസ്സ വണ്ണം ഭാസതീ’’തിആദീസു (സം॰ നി॰ ൧.൧൮൭) ഗരഹണേ. ‘‘ഏവം, ഭന്തേതി ഖോ തേ ഭിക്ഖൂ ഭഗവതോ പച്ചസ്സോസു’’ന്തിആദീസു (മ॰ നി॰ ൧.൧) വചനസമ്പടിഗ്ഗഹേ. ‘‘ഏവം ബ്യാഖോ അഹം, ഭന്തേ, ഭഗവതാ ധമ്മം ദേസിതം ആജാനാമീ’’തിആദീസു (മ॰ നി॰ ൧.൩൯൮) ആകാരേ. ‘‘ഏഹി ത്വം, മാണവക, യേന സമണോ ആനന്ദോ തേനുപസങ്കമ; ഉപസങ്കമിത്വാ മമ വചനേന സമണം ആനന്ദം അപ്പാബാധം അപ്പാതങ്കം ലഹുട്ഠാനം ബലം ഫാസുവിഹാരം പുച്ഛ – ‘സുഭോ മാണവോ തോദേയ്യപുത്തോ ഭവന്തം ആനന്ദം അപ്പാബാധം…പേ॰… ഫാസുവിഹാരം പുച്ഛതീ’തി, ഏവഞ്ച വദേഹി ‘‘സാധു കിര ഭവം ആനന്ദോ യേന സുഭസ്സ മാണവസ്സ തോദേയ്യപുത്തസ്സ നിവേസനം, തേനുപസങ്കമതു അനുകമ്പം ഉപാദായാ’’തിആദീസു (ദീ॰ നി॰ ൧.൪൪൫) നിദസ്സനേ. ‘‘തം കിം മഞ്ഞഥ, കാലാമാ, ഇമേ ധമ്മാ കുസലാ വാ അകുസലാ വാതി? അകുസലാ, ഭന്തേ. സാവജ്ജാ വാ അനവജ്ജാ വാതി? സാവജ്ജാ, ഭന്തേ. വിഞ്ഞുഗരഹിതാ വാ വിഞ്ഞുപ്പസത്ഥാ വാതി? വിഞ്ഞുഗരഹിതാ, ഭന്തേ. സമത്താ സമാദിന്നാ അഹിതായ ദുക്ഖായ സംവത്തന്തി നോ വാ, കഥം വോ ഏത്ഥ ഹോതീതി? സമത്താ, ഭന്തേ, സമാദിന്നാ അഹിതായ ദുക്ഖായ സംവത്തന്തി, ഏവം നോ ഏത്ഥ ഹോതീ’’തിആദീസു (അ॰ നി॰ ൩.൬൬) അവധാരണേ. സ്വായമിധ ആകാരനിദസ്സനാവധാരണേസു ദട്ഠബ്ബോ.

    Atthato pana evaṃsaddo tāva upamūpadesa-sampahaṃsana-garahaṇavacana-sampaṭiggahākāranidassanāvadhāraṇādi-anekatthappabhedo. Tathā hesa ‘‘evaṃ jātena maccena, kattabbaṃ kusalaṃ bahu’’nti evamādīsu (dha. pa. 53) upamāyaṃ āgato. ‘‘Evaṃ te abhikkamitabbaṃ, evaṃ te paṭikkamitabba’’ntiādīsu (a. ni. 4.122) upadese. ‘‘Evametaṃ bhagavā, evametaṃ sugatā’’tiādīsu (a. ni. 3.66) sampahaṃsane. ‘‘Evamevaṃ panāyaṃ vasalī yasmiṃ vā tasmiṃ vā tassa muṇḍakassa samaṇakassa vaṇṇaṃ bhāsatī’’tiādīsu (saṃ. ni. 1.187) garahaṇe. ‘‘Evaṃ, bhanteti kho te bhikkhū bhagavato paccassosu’’ntiādīsu (ma. ni. 1.1) vacanasampaṭiggahe. ‘‘Evaṃ byākho ahaṃ, bhante, bhagavatā dhammaṃ desitaṃ ājānāmī’’tiādīsu (ma. ni. 1.398) ākāre. ‘‘Ehi tvaṃ, māṇavaka, yena samaṇo ānando tenupasaṅkama; upasaṅkamitvā mama vacanena samaṇaṃ ānandaṃ appābādhaṃ appātaṅkaṃ lahuṭṭhānaṃ balaṃ phāsuvihāraṃ puccha – ‘subho māṇavo todeyyaputto bhavantaṃ ānandaṃ appābādhaṃ…pe… phāsuvihāraṃ pucchatī’ti, evañca vadehi ‘‘sādhu kira bhavaṃ ānando yena subhassa māṇavassa todeyyaputtassa nivesanaṃ, tenupasaṅkamatu anukampaṃ upādāyā’’tiādīsu (dī. ni. 1.445) nidassane. ‘‘Taṃ kiṃ maññatha, kālāmā, ime dhammā kusalā vā akusalā vāti? Akusalā, bhante. Sāvajjā vā anavajjā vāti? Sāvajjā, bhante. Viññugarahitā vā viññuppasatthā vāti? Viññugarahitā, bhante. Samattā samādinnā ahitāya dukkhāya saṃvattanti no vā, kathaṃ vo ettha hotīti? Samattā, bhante, samādinnā ahitāya dukkhāya saṃvattanti, evaṃ no ettha hotī’’tiādīsu (a. ni. 3.66) avadhāraṇe. Svāyamidha ākāranidassanāvadhāraṇesu daṭṭhabbo.

    തത്ഥ ആകാരത്ഥേന ഏവംസദ്ദേന ഏതമത്ഥം ദീപേതി – നാനാനയനിപുണം അനേകജ്ഝാസയസമുട്ഠാനം അത്ഥബ്യഞ്ജനസമ്പന്നം വിവിധപാടിഹാരിയം ധമ്മത്ഥദേസനാപടിവേധഗമ്ഭീരം സബ്ബസത്താനം സകസകഭാസാനുരൂപതോ സോതപഥമാഗച്ഛന്തം തസ്സ ഭഗവതോ വചനം സബ്ബപ്പകാരേന കോ സമത്ഥോ വിഞ്ഞാതും, സബ്ബഥാമേന പന സോതുകാമതം ജനേത്വാപി ഏവം മേ സുതം, മയാപി ഏകേനാകാരേന സുതന്തി.

    Tattha ākāratthena evaṃsaddena etamatthaṃ dīpeti – nānānayanipuṇaṃ anekajjhāsayasamuṭṭhānaṃ atthabyañjanasampannaṃ vividhapāṭihāriyaṃ dhammatthadesanāpaṭivedhagambhīraṃ sabbasattānaṃ sakasakabhāsānurūpato sotapathamāgacchantaṃ tassa bhagavato vacanaṃ sabbappakārena ko samattho viññātuṃ, sabbathāmena pana sotukāmataṃ janetvāpi evaṃ me sutaṃ, mayāpi ekenākārena sutanti.

    നിദസ്സനത്ഥേന ‘‘നാഹം സയമ്ഭൂ, ന മയാ ഇദം സച്ഛികത’’ന്തി അത്താനം പരിമോചേന്തോ ‘‘ഏവം മേ സുതം, മയാപി ഏവം സുത’’ന്തി ഇദാനി വത്തബ്ബം സകലം സുത്തം നിദസ്സേതി.

    Nidassanatthena ‘‘nāhaṃ sayambhū, na mayā idaṃ sacchikata’’nti attānaṃ parimocento ‘‘evaṃ me sutaṃ, mayāpi evaṃ suta’’nti idāni vattabbaṃ sakalaṃ suttaṃ nidasseti.

    അവധാരണത്ഥേന ‘‘ഏതദഗ്ഗം, ഭിക്ഖവേ, മമ സാവകാനം ഭിക്ഖൂനം ബഹുസ്സുതാനം യദിദം ആനന്ദോ, സതിമന്താനം, ഗതിമന്താനം, ധിതിമന്താനം, ഉപട്ഠാകാനം യദിദം ആനന്ദോ’’തി (അ॰ നി॰ ൧.൨൧൯, ൨൨൩) ഏവം ഭഗവതാ , ‘‘ആയസ്മാ ആനന്ദോ അത്ഥകുസലോ ധമ്മകുസലോ ബ്യഞ്ജനകുസലോ നിരുത്തികുസലോ പുബ്ബാപരകുസലോ’’തി (അ॰ നി॰ ൫.൧൬൯) ഏവം ധമ്മസേനാപതിനാ ച പസത്ഥഭാവാനുരൂപം അത്തനോ ധാരണബലം ദസ്സേന്തോ സത്താനം സോതുകാമതം ജനേതി ‘‘ഏവം മേ സുതം, തഞ്ച ഖോ അത്ഥതോ വാ ബ്യഞ്ജനതോ വാ അനൂനമനധികം, ഏവമേവ, ന അഞ്ഞഥാ ദട്ഠബ്ബ’’ന്തി.

    Avadhāraṇatthena ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ bahussutānaṃ yadidaṃ ānando, satimantānaṃ, gatimantānaṃ, dhitimantānaṃ, upaṭṭhākānaṃ yadidaṃ ānando’’ti (a. ni. 1.219, 223) evaṃ bhagavatā , ‘‘āyasmā ānando atthakusalo dhammakusalo byañjanakusalo niruttikusalo pubbāparakusalo’’ti (a. ni. 5.169) evaṃ dhammasenāpatinā ca pasatthabhāvānurūpaṃ attano dhāraṇabalaṃ dassento sattānaṃ sotukāmataṃ janeti ‘‘evaṃ me sutaṃ, tañca kho atthato vā byañjanato vā anūnamanadhikaṃ, evameva, na aññathā daṭṭhabba’’nti.

    മേസദ്ദോ തീസു അത്ഥേസു ദിസ്സതി. തഥാ ഹിസ്സ ‘‘ഗാഥാഭിഗീതം മേ അഭോജനേയ്യ’’ന്തിആദീസു (സു॰ നി॰ ൮൧; സം॰ നി॰ ൧.൧൯൪) മയാതി അത്ഥോ. ‘‘സാധു മേ, ഭന്തേ, ഭഗവാ സംഖിത്തേന ധമ്മം ദേസേതൂ’’തിആദീസു (സം॰ നി॰ ൪.൮൮) മയ്ഹന്തി അത്ഥോ. ‘‘ധമ്മദായാദാ മേ, ഭിക്ഖവേ, ഭവഥാ’’തിആദീസു (മ॰ നി॰ ൧.൨൯) മമാതി അത്ഥോ. ഇധ പന ‘‘മയാ സുത’’ന്തി ച, ‘‘മമ സുത’’ന്തി ച അത്ഥദ്വയേ യുജ്ജതി.

    Mesaddo tīsu atthesu dissati. Tathā hissa ‘‘gāthābhigītaṃ me abhojaneyya’’ntiādīsu (su. ni. 81; saṃ. ni. 1.194) mayāti attho. ‘‘Sādhu me, bhante, bhagavā saṃkhittena dhammaṃ desetū’’tiādīsu (saṃ. ni. 4.88) mayhanti attho. ‘‘Dhammadāyādā me, bhikkhave, bhavathā’’tiādīsu (ma. ni. 1.29) mamāti attho. Idha pana ‘‘mayā suta’’nti ca, ‘‘mama suta’’nti ca atthadvaye yujjati.

    സുതന്തി അയം സുതസദ്ദോ സഉപസഗ്ഗോ ച അനുപസഗ്ഗോ ച ഗമന-വിസ്സുത-കിലിന്നഉപചിതാനുയോഗ-സോതവിഞ്ഞേയ്യ-സോതദ്വാരാനുസാരവിഞ്ഞാതാദിഅനേകത്ഥപ്പഭേദോ. തഥാ ഹിസ്സ – ‘‘സേനായ പസുതോ’’തിആദീസു ഗച്ഛന്തോതി അത്ഥോ. ‘‘സുതധമ്മസ്സ പസ്സതോ’’തിആദീസു (ഉദാ॰ ൧൧) വിസ്സുതധമ്മസ്സാതി അത്ഥോ. ‘‘അവസ്സുതാ അവസ്സുതസ്സാ’’തിആദീസു (പാചി॰ ൬൫൭) കിലിന്നാകിലിന്നസ്സാതി അത്ഥോ. ‘‘തുമ്ഹേഹി പുഞ്ഞം പസുതം അനപ്പക’’ന്തിആദീസു (ഖു॰ പാ॰ ൭-൧൨) ഉപചിതന്തി അത്ഥോ. ‘‘യേ ഝാനപ്പസുതാ ധീരാ’’തിആദീസു (ധ॰ പ॰ ൧൮൧) ഝാനാനുയുത്താതി അത്ഥോ. ‘‘ദിട്ഠം സുതം മുത’’ന്തിആദീസു (മ॰ നി॰ ൧.൨൪൧) സോതവിഞ്ഞേയ്യന്തി അത്ഥോ. ‘‘സുതധരോ സുതസന്നിചയോ’’തിആദീസു (മ॰ നി॰ ൧.൩൩൯) സോതദ്വാരാനുസാരവിഞ്ഞാതധരോതി അത്ഥോ. ഇധ പനസ്സ സോതദ്വാരാനുസാരേന ഉപധാരിതന്തി വാ ഉപധാരണന്തി വാതി അത്ഥോ. മേ-സദ്ദസ്സ ഹി മയാതി അത്ഥേ സതി ‘‘ഏവം മയാ സുതം സോതദ്വാരാനുസാരേന ഉപധാരിത’’ന്തി യുജ്ജതി. മമാതി അത്ഥേ സതി ‘‘ഏവം മമ സുതം സോതദ്വാരാനുസാരേന ഉപധാരണ’’ന്തി യുജ്ജതി.

    Sutanti ayaṃ sutasaddo saupasaggo ca anupasaggo ca gamana-vissuta-kilinnaupacitānuyoga-sotaviññeyya-sotadvārānusāraviññātādianekatthappabhedo. Tathā hissa – ‘‘senāya pasuto’’tiādīsu gacchantoti attho. ‘‘Sutadhammassa passato’’tiādīsu (udā. 11) vissutadhammassāti attho. ‘‘Avassutā avassutassā’’tiādīsu (pāci. 657) kilinnākilinnassāti attho. ‘‘Tumhehi puññaṃ pasutaṃ anappaka’’ntiādīsu (khu. pā. 7-12) upacitanti attho. ‘‘Ye jhānappasutā dhīrā’’tiādīsu (dha. pa. 181) jhānānuyuttāti attho. ‘‘Diṭṭhaṃ sutaṃ muta’’ntiādīsu (ma. ni. 1.241) sotaviññeyyanti attho. ‘‘Sutadharo sutasannicayo’’tiādīsu (ma. ni. 1.339) sotadvārānusāraviññātadharoti attho. Idha panassa sotadvārānusārena upadhāritanti vā upadhāraṇanti vāti attho. Me-saddassa hi mayāti atthe sati ‘‘evaṃ mayā sutaṃ sotadvārānusārena upadhārita’’nti yujjati. Mamāti atthe sati ‘‘evaṃ mama sutaṃ sotadvārānusārena upadhāraṇa’’nti yujjati.

    ഏവമേതേസു തീസു പദേസു ഏവന്തി സോതവിഞ്ഞാണാദിവിഞ്ഞാണകിച്ചനിദസ്സനം. മേതി വുത്തവിഞ്ഞാണസമങ്ഗിപുഗ്ഗലനിദസ്സനം. സുതന്തി അസ്സവനഭാവപടിക്ഖേപതോ അനൂനാധികാവിപരീതഗ്ഗഹണനിദസ്സനം. തഥാ ഏവന്തി തസ്സാ സോതദ്വാരാനുസാരേന പവത്തായ വിഞ്ഞാണവീഥിയാ നാനപ്പകാരേന ആരമ്മണേ പവത്തഭാവപ്പകാസനം. മേതി അത്തപ്പകാസനം. സുതന്തി ധമ്മപ്പകാസനം. അയഞ്ഹേത്ഥ സങ്ഖേപോ – ‘‘നാനപ്പകാരേന ആരമ്മണേ പവത്തായ വിഞ്ഞാണവീഥിയാ മയാ ന അഞ്ഞം കതം, ഇദം പന കതം, അയം ധമ്മോ സുതോ’’തി.

    Evametesu tīsu padesu evanti sotaviññāṇādiviññāṇakiccanidassanaṃ. Meti vuttaviññāṇasamaṅgipuggalanidassanaṃ. Sutanti assavanabhāvapaṭikkhepato anūnādhikāviparītaggahaṇanidassanaṃ. Tathā evanti tassā sotadvārānusārena pavattāya viññāṇavīthiyā nānappakārena ārammaṇe pavattabhāvappakāsanaṃ. Meti attappakāsanaṃ. Sutanti dhammappakāsanaṃ. Ayañhettha saṅkhepo – ‘‘nānappakārena ārammaṇe pavattāya viññāṇavīthiyā mayā na aññaṃ kataṃ, idaṃ pana kataṃ, ayaṃ dhammo suto’’ti.

    തഥാ ഏവന്തി നിദ്ദിസിതബ്ബപ്പകാസനം. മേതി പുഗ്ഗലപ്പകാസനം. സുതന്തി പുഗ്ഗലകിച്ചപ്പകാസനം. ഇദം വുത്തം ഹോതി – യം സുത്തം നിദ്ദിസിസ്സാമി, തം മയാ ഏവം സുതന്തി.

    Tathā evanti niddisitabbappakāsanaṃ. Meti puggalappakāsanaṃ. Sutanti puggalakiccappakāsanaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – yaṃ suttaṃ niddisissāmi, taṃ mayā evaṃ sutanti.

    തഥാ ഏവന്തി യസ്സ ചിത്തസന്താനസ്സ നാനാകാരപ്പവത്തിയാ നാനത്ഥബ്യഞ്ജനഗ്ഗഹണം ഹോതി, തസ്സ നാനാകാരനിദ്ദേസോ. ഏവന്തി ഹി അയം ആകാരപഞ്ഞത്തി. മേതി കത്തുനിദ്ദേസോ. സുതന്തി വിസയനിദ്ദേസോ. ഏത്താവതാ നാനാകാരപ്പവത്തേന ചിത്തസന്താനേന തംസമങ്ഗിനോ കത്തു വിസയേ ഗഹണസന്നിട്ഠാനം കതം ഹോതി.

    Tathā evanti yassa cittasantānassa nānākārappavattiyā nānatthabyañjanaggahaṇaṃ hoti, tassa nānākāraniddeso. Evanti hi ayaṃ ākārapaññatti. Meti kattuniddeso. Sutanti visayaniddeso. Ettāvatā nānākārappavattena cittasantānena taṃsamaṅgino kattu visaye gahaṇasanniṭṭhānaṃ kataṃ hoti.

    അഥ വാ ഏവന്തി പുഗ്ഗലകിച്ചനിദ്ദേസോ. സുതന്തി വിഞ്ഞാണകിച്ചനിദ്ദേസോ. മേതി ഉഭയകിച്ചയുത്തപുഗ്ഗലനിദ്ദേസോ. അയം പനേത്ഥ സങ്ഖേപോ – മയാ സവനകിച്ചവിഞ്ഞാണസമങ്ഗിനാ പുഗ്ഗലേന വിഞ്ഞാണവസേന ലദ്ധസവനകിച്ചവോഹാരേന സുതന്തി.

    Atha vā evanti puggalakiccaniddeso. Sutanti viññāṇakiccaniddeso. Meti ubhayakiccayuttapuggalaniddeso. Ayaṃ panettha saṅkhepo – mayā savanakiccaviññāṇasamaṅginā puggalena viññāṇavasena laddhasavanakiccavohārena sutanti.

    തത്ഥ ഏവന്തി ച മേതി ച സച്ചികട്ഠപരമത്ഥവസേന അവിജ്ജമാനപഞ്ഞത്തി. കിഞ്ഹേത്ഥ തം പരമത്ഥതോ അത്ഥി, യം ഏവന്തി വാ മേതി വാ നിദ്ദേസം ലഭേഥ. സുതന്തി വിജ്ജമാനപഞ്ഞത്തി. യഞ്ഹി തം ഏത്ഥ സോതേന ഉപലദ്ധം, തം പരമത്ഥതോ വിജ്ജമാനന്തി. തഥാ ഏവന്തി ച മേതി ച തം തം ഉപാദായ വത്തബ്ബതോ ഉപാദാപഞ്ഞത്തി. സുതന്തി ദിട്ഠാദീനി ഉപനിധായ വത്തബ്ബതോ ഉപനിധാപഞ്ഞത്തി.

    Tattha evanti ca meti ca saccikaṭṭhaparamatthavasena avijjamānapaññatti. Kiñhettha taṃ paramatthato atthi, yaṃ evanti vā meti vā niddesaṃ labhetha. Sutanti vijjamānapaññatti. Yañhi taṃ ettha sotena upaladdhaṃ, taṃ paramatthato vijjamānanti. Tathā evanti ca meti ca taṃ taṃ upādāya vattabbato upādāpaññatti. Sutanti diṭṭhādīni upanidhāya vattabbato upanidhāpaññatti.

    ഏത്ഥ ച ഏവന്തി വചനേന അസമ്മോഹം ദീപേതി. ന ഹി സമ്മൂള്ഹോ നാനപ്പകാരപടിവേധസമത്ഥോ ഹോതി. സുതന്തി വചനേന സുതസ്സ അസമ്മോസം ദീപേതി. യസ്സ ഹി സുതം സമ്മുട്ഠം ഹോതി, ന സോ കാലന്തരേന മയാ സുതന്തി പടിജാനാതി. ഇച്ചസ്സ അസമ്മോഹേന പഞ്ഞാസിദ്ധി, അസമ്മോസേന പന സതിസിദ്ധി. തത്ഥ പഞ്ഞാപുബ്ബങ്ഗമായ സതിയാ ബ്യഞ്ജനാവധാരണസമത്ഥതാ, സതിപുബ്ബങ്ഗമായ പഞ്ഞായ അത്ഥപടിവേധസമത്ഥതാ. തദുഭയസമത്ഥതായോഗേന അത്ഥബ്യഞ്ജനസമ്പന്നസ്സ ധമ്മകോസസ്സ അനുപാലനസമത്ഥതോ ധമ്മഭണ്ഡാഗാരികത്തസിദ്ധി.

    Ettha ca evanti vacanena asammohaṃ dīpeti. Na hi sammūḷho nānappakārapaṭivedhasamattho hoti. Sutanti vacanena sutassa asammosaṃ dīpeti. Yassa hi sutaṃ sammuṭṭhaṃ hoti, na so kālantarena mayā sutanti paṭijānāti. Iccassa asammohena paññāsiddhi, asammosena pana satisiddhi. Tattha paññāpubbaṅgamāya satiyā byañjanāvadhāraṇasamatthatā, satipubbaṅgamāya paññāya atthapaṭivedhasamatthatā. Tadubhayasamatthatāyogena atthabyañjanasampannassa dhammakosassa anupālanasamatthato dhammabhaṇḍāgārikattasiddhi.

    അപരോ നയോ – ഏവന്തി വചനേന യോനിസോ മനസികാരം ദീപേതി, അയോനിസോ മനസികരോതോ ഹി നാനപ്പകാരപടിവേധാഭാവതോ. സുതന്തി വചനേന അവിക്ഖേപം ദീപേതി, വിക്ഖിത്തചിത്തസ്സ സവനാഭാവതോ. തഥാ ഹി വിക്ഖിത്തചിത്തോ പുഗ്ഗലോ സബ്ബസമ്പത്തിയാ വുച്ചമാനോപി ‘‘ന മയാ സുതം , പുന ഭണഥാ’’തി ഭണതി. യോനിസോ മനസികാരേന ചേത്ഥ അത്തസമ്മാപണിധിം പുബ്ബേ ച കതപുഞ്ഞതം സാധേതി സമ്മാ അപ്പണിഹിതത്തസ്സ പുബ്ബേ അകതപുഞ്ഞസ്സ വാ തദഭാവതോ. തഥാ അവിക്ഖേപേന സദ്ധമ്മസ്സവനം സപ്പുരിസൂപനിസ്സയഞ്ച സാധേതി. ന ഹി വിക്ഖിത്തചിത്തോ സോതും സക്കോതി, ന ച സപ്പുരിസേ അനുപസ്സയമാനസ്സ സവനം അത്ഥീതി.

    Aparo nayo – evanti vacanena yoniso manasikāraṃ dīpeti, ayoniso manasikaroto hi nānappakārapaṭivedhābhāvato. Sutanti vacanena avikkhepaṃ dīpeti, vikkhittacittassa savanābhāvato. Tathā hi vikkhittacitto puggalo sabbasampattiyā vuccamānopi ‘‘na mayā sutaṃ , puna bhaṇathā’’ti bhaṇati. Yoniso manasikārena cettha attasammāpaṇidhiṃ pubbe ca katapuññataṃ sādheti sammā appaṇihitattassa pubbe akatapuññassa vā tadabhāvato. Tathā avikkhepena saddhammassavanaṃ sappurisūpanissayañca sādheti. Na hi vikkhittacitto sotuṃ sakkoti, na ca sappurise anupassayamānassa savanaṃ atthīti.

    അപരോ നയോ – യസ്മാ ‘‘ഏവന്തി യസ്സ ചിത്തസന്താനസ്സ നാനാകാരപ്പവത്തിയാ നാനത്ഥബ്യഞ്ജനഗ്ഗഹണം ഹോതി, തസ്സ നാനാകാരനിദ്ദേസോ’’തി വുത്തം. സോ ച ഏവം ഭദ്ദകോ ആകാരോ ന സമ്മാ അപ്പണിഹിതത്തനോ പുബ്ബേ അകതപുഞ്ഞസ്സ വാ ഹോതി, തസ്മാ ഏവന്തി ഇമിനാ ഭദ്ദകേനാകാരേന പച്ഛിമചക്കദ്വയസമ്പത്തിമത്തനോ ദീപേതി. സുതന്തി സവനയോഗേന പുരിമചക്കദ്വയസമ്പത്തിം. ന ഹി അപ്പതിരൂപദേസേ വസതോ സപ്പുരിസൂപനിസ്സയവിരഹിതസ്സ വാ സവനം അത്ഥി. ഇച്ചസ്സ പച്ഛിമചക്കദ്വയസിദ്ധിയാ ആസയസുദ്ധി സിദ്ധാ ഹോതി, പുരിമചക്കദ്വയസിദ്ധിയാ പയോഗസുദ്ധി. തായ ച ആസയസുദ്ധിയാ അധിഗമബ്യത്തിസിദ്ധി, പയോഗസുദ്ധിയാ ആഗമബ്യത്തിസിദ്ധി. ഇതി പയോഗാസയസുദ്ധസ്സ ആഗമാധിഗമസമ്പന്നസ്സ വചനം അരുണുഗ്ഗം വിയ സൂരിയസ്സ ഉദയതോ, യോനിസോ മനസികാരോ വിയ ച കുസലകമ്മസ്സ, അരഹതി ഭഗവതോ വചനസ്സ പുബ്ബങ്ഗമം ഭവിതുന്തി ഠാനേ നിദാനം ഠപേന്തോ ഏവം മേ സുതന്തിആദിമാഹ.

    Aparo nayo – yasmā ‘‘evanti yassa cittasantānassa nānākārappavattiyā nānatthabyañjanaggahaṇaṃ hoti, tassa nānākāraniddeso’’ti vuttaṃ. So ca evaṃ bhaddako ākāro na sammā appaṇihitattano pubbe akatapuññassa vā hoti, tasmā evanti iminā bhaddakenākārena pacchimacakkadvayasampattimattano dīpeti. Sutanti savanayogena purimacakkadvayasampattiṃ. Na hi appatirūpadese vasato sappurisūpanissayavirahitassa vā savanaṃ atthi. Iccassa pacchimacakkadvayasiddhiyā āsayasuddhi siddhā hoti, purimacakkadvayasiddhiyā payogasuddhi. Tāya ca āsayasuddhiyā adhigamabyattisiddhi, payogasuddhiyā āgamabyattisiddhi. Iti payogāsayasuddhassa āgamādhigamasampannassa vacanaṃ aruṇuggaṃ viya sūriyassa udayato, yoniso manasikāro viya ca kusalakammassa, arahati bhagavato vacanassa pubbaṅgamaṃ bhavitunti ṭhāne nidānaṃ ṭhapento evaṃ me sutantiādimāha.

    അപരോ നയോ – ഏവന്തി ഇമിനാ നാനപ്പകാരപടിവേധദീപകേന വചനേന അത്തനോ അത്ഥപടിഭാനപടിസമ്ഭിദാസമ്പത്തിസബ്ഭാവം ദീപേതി. സുതന്തി ഇമിനാ സോതബ്ബഭേദപടിവേധദീപകേന വചനേന ധമ്മനിരുത്തിപടിസമ്ഭിദാസമ്പത്തിസബ്ഭാവം. ഏവന്തി ച ഇദം യോനിസോ മനസികാരദീപകവചനം ഭാസമാനോ ‘‘ഏതേ മയാ ധമ്മാ മനസാ അനുപേക്ഖിതാ ദിട്ഠിയാ സുപ്പടിവിദ്ധാ’’തി ദീപേതി. സുതന്തി ഇദം സവനയോഗദീപകവചനം ഭാസമാനോ ‘‘ബഹൂ മയാ ധമ്മാ സുതാ ധാതാ വചസാ പരിചിതാ’’തി ദീപേതി. തദുഭയേനപി അത്ഥബ്യഞ്ജനപാരിപൂരിം ദീപേന്തോ സവനേ ആദരം ജനേതി. അത്ഥബ്യഞ്ജനപരിപുണ്ണം ഹി ധമ്മം ആദരേന അസ്സുണന്തോ മഹതാ ഹിതാ പരിബാഹിരോ ഹോതീതി ആദരം ജനേത്വാ സക്കച്ചം ധമ്മോ സോതബ്ബോതി.

    Aparo nayo – evanti iminā nānappakārapaṭivedhadīpakena vacanena attano atthapaṭibhānapaṭisambhidāsampattisabbhāvaṃ dīpeti. Sutanti iminā sotabbabhedapaṭivedhadīpakena vacanena dhammaniruttipaṭisambhidāsampattisabbhāvaṃ. Evanti ca idaṃ yoniso manasikāradīpakavacanaṃ bhāsamāno ‘‘ete mayā dhammā manasā anupekkhitā diṭṭhiyā suppaṭividdhā’’ti dīpeti. Sutanti idaṃ savanayogadīpakavacanaṃ bhāsamāno ‘‘bahū mayā dhammā sutā dhātā vacasā paricitā’’ti dīpeti. Tadubhayenapi atthabyañjanapāripūriṃ dīpento savane ādaraṃ janeti. Atthabyañjanaparipuṇṇaṃ hi dhammaṃ ādarena assuṇanto mahatā hitā paribāhiro hotīti ādaraṃ janetvā sakkaccaṃ dhammo sotabboti.

    ഏവം മേ സുതന്തി ഇമിനാ പന സകലേന വചനേന ആയസ്മാ ആനന്ദോ തഥാഗതപ്പവേദിതം ധമ്മം അത്തനോ അദഹന്തോ അസപ്പുരിസഭൂമിം അതിക്കമതി, സാവകത്തം പടിജാനന്തോ സപ്പുരിസഭൂമിം ഓക്കമതി. തഥാ അസദ്ധമ്മാ ചിത്തം വുട്ഠാപേതി, സദ്ധമ്മേ ചിത്തം പതിട്ഠാപേതി. ‘‘കേവലം സുതമേവേതം മയാ , തസ്സേവ പന ഭഗവതോ വചന’’ന്തി ദീപേന്തോ അത്താനം പരിമോചേതി , സത്ഥാരം അപദിസതി, ജിനവചനം അപ്പേതി, ധമ്മനേത്തിം പതിട്ഠാപേതി.

    Evaṃ me sutanti iminā pana sakalena vacanena āyasmā ānando tathāgatappaveditaṃ dhammaṃ attano adahanto asappurisabhūmiṃ atikkamati, sāvakattaṃ paṭijānanto sappurisabhūmiṃ okkamati. Tathā asaddhammā cittaṃ vuṭṭhāpeti, saddhamme cittaṃ patiṭṭhāpeti. ‘‘Kevalaṃ sutamevetaṃ mayā , tasseva pana bhagavato vacana’’nti dīpento attānaṃ parimoceti , satthāraṃ apadisati, jinavacanaṃ appeti, dhammanettiṃ patiṭṭhāpeti.

    അപിച ‘‘ഏവം മേ സുത’’ന്തി അത്തനാ ഉപ്പാദിതഭാവം അപ്പടിജാനന്തോ പുരിമവചനം വിവരന്തോ ‘‘സമ്മുഖാ പടിഗ്ഗഹിതമിദം മയാ തസ്സ ഭഗവതോ ചതുവേസാരജ്ജവിസാരദസ്സ ദസബലധരസ്സ ആസഭട്ഠാനട്ഠായിനോ സീഹനാദനാദിനോ സബ്ബസത്തുത്തമസ്സ ധമ്മിസ്സരസ്സ ധമ്മരാജസ്സ ധമ്മാധിപതിനോ ധമ്മദീപസ്സ ധമ്മസരണസ്സ സദ്ധമ്മവരചക്കവത്തിനോ സമ്മാസമ്ബുദ്ധസ്സ വചനം, ന ഏത്ഥ അത്ഥേ വാ ധമ്മേ വാ പദേ വാ ബ്യഞ്ജനേ വാ കങ്ഖാ വാ വിമതി വാ കത്തബ്ബാ’’തി സബ്ബദേവമനുസ്സാനം ഇമസ്മിം ധമ്മേ അസ്സദ്ധിയം വിനാസേതി, സദ്ധാസമ്പദം ഉപ്പാദേതി. തേനേതം വുച്ചതി –

    Apica ‘‘evaṃ me suta’’nti attanā uppāditabhāvaṃ appaṭijānanto purimavacanaṃ vivaranto ‘‘sammukhā paṭiggahitamidaṃ mayā tassa bhagavato catuvesārajjavisāradassa dasabaladharassa āsabhaṭṭhānaṭṭhāyino sīhanādanādino sabbasattuttamassa dhammissarassa dhammarājassa dhammādhipatino dhammadīpassa dhammasaraṇassa saddhammavaracakkavattino sammāsambuddhassa vacanaṃ, na ettha atthe vā dhamme vā pade vā byañjane vā kaṅkhā vā vimati vā kattabbā’’ti sabbadevamanussānaṃ imasmiṃ dhamme assaddhiyaṃ vināseti, saddhāsampadaṃ uppādeti. Tenetaṃ vuccati –

    ‘‘വിനാസയതി അസ്സദ്ധം, സദ്ധം വഡ്ഢേതി സാസനേ;

    ‘‘Vināsayati assaddhaṃ, saddhaṃ vaḍḍheti sāsane;

    ഏവം മേ സുതമിച്ചേവം, വദം ഗോതമസാവകോ’’തി.

    Evaṃ me sutamiccevaṃ, vadaṃ gotamasāvako’’ti.

    ഏകന്തി ഗണനപരിച്ഛേദനിദ്ദേസോ. സമയന്തി പരിച്ഛിന്നനിദ്ദേസോ. ഏകം സമയന്തി അനിയമിതപരിദീപനം. തത്ഥ സമയസദ്ദോ –

    Ekanti gaṇanaparicchedaniddeso. Samayanti paricchinnaniddeso. Ekaṃ samayanti aniyamitaparidīpanaṃ. Tattha samayasaddo –

    ‘‘സമവായേ ഖണേ കാലേ, സമൂഹേ ഹേതുദിട്ഠിസു;

    ‘‘Samavāye khaṇe kāle, samūhe hetudiṭṭhisu;

    പടിലാഭേ പഹാനേ ച, പടിവേധേ ച ദിസ്സതി’’.

    Paṭilābhe pahāne ca, paṭivedhe ca dissati’’.

    തഥാ ഹിസ്സ ‘‘അപ്പേവ നാമ സ്വേപി ഉപസങ്കമേയ്യാമ കാലഞ്ച സമയഞ്ച ഉപാദായാ’’തി ഏവമാദീസു (ദീ॰ നി॰ ൧.൪൪൭) സമവായോ അത്ഥോ. ‘‘ഏകോവ ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ഖണോ ച സമയോ ച ബ്രഹ്മചരിയവാസായാ’’തിആദീസു (അ॰ നി॰ ൮.൨൯) ഖണോ. ‘‘ഉണ്ഹസമയോ പരിളാഹസമയോ’’തിആദീസു (പാചി॰ ൩൫൮) കാലോ. ‘‘മഹാസമയോ പവനസ്മി’’ന്തിആദീസു (ദീ॰ നി॰ ൨.൩൩൨) സമൂഹോ. ‘‘സമയോപി ഖോ തേ ഭദ്ദാലി അപ്പടിവിദ്ധോ അഹോസി, ഭഗവാ ഖോ സാവത്ഥിയം വിഹരതി, ഭഗവാപി മം ജാനിസ്സതി ‘ഭദ്ദാലി നാമ ഭിക്ഖു സത്ഥു സാസനേ സിക്ഖായ അപരിപൂരകാരീ’തി, അയമ്പി ഖോ തേ, ഭദ്ദാലി, സമയോ അപ്പടിവിദ്ധോ അഹോസീ’’തിആദീസു (മ॰ നി॰ ൨.൧൩൫) ഹേതു. ‘‘തേന ഖോ പന സമയേന ഉഗ്ഗാഹമാനോ പരിബ്ബാജകോ സമണമുണ്ഡികാപുത്തോ സമയപ്പവാദകേ തിന്ദുകാചീരേ ഏകസാലകേ മല്ലികായ ആരാമേ പടിവസതീ’’തിആദീസു (മ॰ നി॰ ൨.൨൬൦) ദിട്ഠി.

    Tathā hissa ‘‘appeva nāma svepi upasaṅkameyyāma kālañca samayañca upādāyā’’ti evamādīsu (dī. ni. 1.447) samavāyo attho. ‘‘Ekova kho, bhikkhave, khaṇo ca samayo ca brahmacariyavāsāyā’’tiādīsu (a. ni. 8.29) khaṇo. ‘‘Uṇhasamayo pariḷāhasamayo’’tiādīsu (pāci. 358) kālo. ‘‘Mahāsamayo pavanasmi’’ntiādīsu (dī. ni. 2.332) samūho. ‘‘Samayopi kho te bhaddāli appaṭividdho ahosi, bhagavā kho sāvatthiyaṃ viharati, bhagavāpi maṃ jānissati ‘bhaddāli nāma bhikkhu satthu sāsane sikkhāya aparipūrakārī’ti, ayampi kho te, bhaddāli, samayo appaṭividdho ahosī’’tiādīsu (ma. ni. 2.135) hetu. ‘‘Tena kho pana samayena uggāhamāno paribbājako samaṇamuṇḍikāputto samayappavādake tindukācīre ekasālake mallikāya ārāme paṭivasatī’’tiādīsu (ma. ni. 2.260) diṭṭhi.

    ‘‘ദിട്ഠേ ധമ്മേ ച യോ അത്ഥോ, യോ ചത്ഥോ സമ്പരായികോ;

    ‘‘Diṭṭhe dhamme ca yo attho, yo cattho samparāyiko;

    അത്ഥാഭിസമയാ ധീരോ, പണ്ഡിതോതി പവുച്ചതീ’’തി. –

    Atthābhisamayā dhīro, paṇḍitoti pavuccatī’’ti. –

    ആദീസു (സം॰ നി॰ ൧.൧൨൯) പടിലാഭോ. ‘‘സമ്മാ മാനാഭിസമയാ അന്തമകാസി ദുക്ഖസ്സാ’’തിആദീസു (മ॰ നി॰ ൧.൨൮) പഹാനം. ‘‘ദുക്ഖസ്സ പീളനട്ഠോ സങ്ഖതട്ഠോ സന്താപട്ഠോ വിപരിണാമട്ഠോ അഭിസമയട്ഠോ’’തിആദീസു (പടി॰ മ॰ ൨.൮) പടിവേധോ. ഇധ പനസ്സ കാലോ അത്ഥോ. തേന സംവച്ഛര-ഉതു-മാസ-അഡ്ഢമാസ-രത്തി-ദിവ-പുബ്ബണ്ഹ-മജ്ഝന്ഹിക-സായന്ഹ-പഠമ-മജ്ഝിമ- പച്ഛിമയാമ-മുഹുത്താദീസു കാലപ്പഭേദഭൂതേസു സമയേസു ഏകം സമയന്തി ദീപേതി.

    Ādīsu (saṃ. ni. 1.129) paṭilābho. ‘‘Sammā mānābhisamayā antamakāsi dukkhassā’’tiādīsu (ma. ni. 1.28) pahānaṃ. ‘‘Dukkhassa pīḷanaṭṭho saṅkhataṭṭho santāpaṭṭho vipariṇāmaṭṭho abhisamayaṭṭho’’tiādīsu (paṭi. ma. 2.8) paṭivedho. Idha panassa kālo attho. Tena saṃvacchara-utu-māsa-aḍḍhamāsa-ratti-diva-pubbaṇha-majjhanhika-sāyanha-paṭhama-majjhima- pacchimayāma-muhuttādīsu kālappabhedabhūtesu samayesu ekaṃ samayanti dīpeti.

    തത്ഥ കിഞ്ചാപി ഏതേസു സംവച്ഛരാദീസു യം യം സുത്തം യമ്ഹി യമ്ഹി സംവച്ഛരേ ഉതുമ്ഹി മാസേ പക്ഖേ രത്തിഭാഗേ ദിവസഭാഗേ വാ വുത്തം, സബ്ബം തം ഥേരസ്സ സുവിദിതം സുവവത്ഥാപിതം പഞ്ഞായ. യസ്മാ പന ‘‘ഏവം മേ സുതം അസുകസംവച്ഛരേ അസുകഉതുമ്ഹി അസുകമാസേ അസുകപക്ഖേ അസുകരത്തിഭാഗേ അസുകദിവസഭാഗേ വാ’’തി ഏവം വുത്തേ ന സക്കാ സുഖേന ധാരേതും വാ ഉദ്ദിസിതും വാ ഉദ്ദിസാപേതും വാ, ബഹു ച വത്തബ്ബം ഹോതി, തസ്മാ ഏകേനേവ പദേന തമത്ഥം സമോധാനേത്വാ ‘‘ഏകം സമയ’’ന്തി ആഹ.

    Tattha kiñcāpi etesu saṃvaccharādīsu yaṃ yaṃ suttaṃ yamhi yamhi saṃvacchare utumhi māse pakkhe rattibhāge divasabhāge vā vuttaṃ, sabbaṃ taṃ therassa suviditaṃ suvavatthāpitaṃ paññāya. Yasmā pana ‘‘evaṃ me sutaṃ asukasaṃvacchare asukautumhi asukamāse asukapakkhe asukarattibhāge asukadivasabhāge vā’’ti evaṃ vutte na sakkā sukhena dhāretuṃ vā uddisituṃ vā uddisāpetuṃ vā, bahu ca vattabbaṃ hoti, tasmā ekeneva padena tamatthaṃ samodhānetvā ‘‘ekaṃ samaya’’nti āha.

    യേ വാ ഇമേ ഗബ്ഭോക്കന്തിസമയോ ജാതിസമയോ സംവേഗസമയോ അഭിനിക്ഖമനസമയോ ദുക്കരകാരികസമയോ മാരവിജയസമയോ അഭിസമ്ബോധിസമയോ ദിട്ഠധമ്മസുഖവിഹാരസമയോ ദേസനാസമയോ പരിനിബ്ബാനസമയോതി ഏവമാദയോ ഭഗവതോ ദേവമനുസ്സേസു അതിവിയ സുപ്പകാസാ അനേകകാലപ്പഭേദാ ഏവ സമയാ, തേസു സമയേസു ദേസനാസമയസങ്ഖാതം ഏകം സമയന്തി ദീപേതി. യോ ചായം ഞാണകരുണാകിച്ചസമയേസു കരുണാകിച്ചസമയോ, അത്തഹിതപരഹിത-പടിപത്തിസമയേസു പരഹിത-പടിപത്തിസമയോ, സന്നിപതിതാനം കരണീയദ്വയസമയേസു ധമ്മികഥാസമയോ, ദേസനാപടിപത്തിസമയേസു ദേസനാസമയോ, തേസുപി സമയേസു അഞ്ഞതരം സന്ധായ ‘‘ഏകം സമയ’’ന്തി ആഹ.

    Ye vā ime gabbhokkantisamayo jātisamayo saṃvegasamayo abhinikkhamanasamayo dukkarakārikasamayo māravijayasamayo abhisambodhisamayo diṭṭhadhammasukhavihārasamayo desanāsamayo parinibbānasamayoti evamādayo bhagavato devamanussesu ativiya suppakāsā anekakālappabhedā eva samayā, tesu samayesu desanāsamayasaṅkhātaṃ ekaṃ samayanti dīpeti. Yo cāyaṃ ñāṇakaruṇākiccasamayesu karuṇākiccasamayo, attahitaparahita-paṭipattisamayesu parahita-paṭipattisamayo, sannipatitānaṃ karaṇīyadvayasamayesu dhammikathāsamayo, desanāpaṭipattisamayesu desanāsamayo, tesupi samayesu aññataraṃ sandhāya ‘‘ekaṃ samaya’’nti āha.

    കസ്മാ പനേത്ഥ യഥാ അഭിധമ്മേ ‘‘യസ്മിം സമയേ കാമാവചര’’ന്തി ച, ഇതോ അഞ്ഞേസു ച സുത്തപദേസു ‘‘യസ്മിം സമയേ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു വിവിച്ചേവ കാമേഹീ’’തി ച ഭുമ്മവചനേന നിദ്ദേസോ കതോ, വിനയേ ച ‘‘തേന സമയേന ബുദ്ധോ ഭഗവാ’’തി കരണവചനേന നിദ്ദേസോ കതോ, തഥാ അകത്വാ ‘‘ഏകം സമയ’’ന്തി ഉപയോഗവചനേന നിദ്ദേസോ കതോതി. തത്ഥ തഥാ, ഇധ ച അഞ്ഞഥാ അത്ഥസമ്ഭവതോ. തത്ഥ ഹി അഭിധമ്മേ ഇതോ അഞ്ഞേസു സുത്തപദേസു ച അധികരണത്ഥോ ഭാവേനഭാവലക്ഖണത്ഥോ ച സമ്ഭവതി. അധികരണം ഹി കാലത്ഥോ സമൂഹത്ഥോ ച സമയോ, തത്ഥ വുത്താനം ഫസ്സാദിധമ്മാനം ഖണസമവായഹേതുസങ്ഖാതസ്സ ച സമയസ്സ ഭാവേന തേസം ഭാവോ ലക്ഖീയതി, തസ്മാ തദത്ഥജോതനത്ഥം തത്ഥ ഭുമ്മവചനേന നിദ്ദേസോ കതോ.

    Kasmā panettha yathā abhidhamme ‘‘yasmiṃ samaye kāmāvacara’’nti ca, ito aññesu ca suttapadesu ‘‘yasmiṃ samaye, bhikkhave, bhikkhu vivicceva kāmehī’’ti ca bhummavacanena niddeso kato, vinaye ca ‘‘tena samayena buddho bhagavā’’ti karaṇavacanena niddeso kato, tathā akatvā ‘‘ekaṃ samaya’’nti upayogavacanena niddeso katoti. Tattha tathā, idha ca aññathā atthasambhavato. Tattha hi abhidhamme ito aññesu suttapadesu ca adhikaraṇattho bhāvenabhāvalakkhaṇattho ca sambhavati. Adhikaraṇaṃ hi kālattho samūhattho ca samayo, tattha vuttānaṃ phassādidhammānaṃ khaṇasamavāyahetusaṅkhātassa ca samayassa bhāvena tesaṃ bhāvo lakkhīyati, tasmā tadatthajotanatthaṃ tattha bhummavacanena niddeso kato.

    വിനയേ ച ഹേതുഅത്ഥോ കരണത്ഥോ ച സമ്ഭവതി. യോ ഹി സോ സിക്ഖാപദപഞ്ഞത്തിസമയോ സാരിപുത്താദീഹിപി ദുബ്ബിഞ്ഞേയ്യോ, തേന സമയേന ഹേതുഭൂതേന കരണഭൂതേന ച സിക്ഖാപദാനി പഞ്ഞാപയന്തോ സിക്ഖാപദപഞ്ഞത്തിഹേതുഞ്ച അപേക്ഖമാനോ ഭഗവാ തത്ഥ തത്ഥ വിഹാസി. തസ്മാ തദത്ഥജോതനത്ഥം തത്ഥ കരണവചനേന നിദ്ദേസോ കതോ.

    Vinaye ca hetuattho karaṇattho ca sambhavati. Yo hi so sikkhāpadapaññattisamayo sāriputtādīhipi dubbiññeyyo, tena samayena hetubhūtena karaṇabhūtena ca sikkhāpadāni paññāpayanto sikkhāpadapaññattihetuñca apekkhamāno bhagavā tattha tattha vihāsi. Tasmā tadatthajotanatthaṃ tattha karaṇavacanena niddeso kato.

    ഇധ പന അഞ്ഞസ്മിഞ്ച ഏവംജാതികേ അച്ചന്തസംയോഗത്ഥോ സമ്ഭവതി. യഞ്ഹി സമയം ഭഗവാ ഇമം അഞ്ഞം വാ സുത്തന്തം ദേസേസി, അച്ചന്തമേവ തം സമയം കരുണാവിഹാരേന വിഹാസി. തസ്മാ തദത്ഥജോതനത്ഥം ഇധ ഉപയോഗവചനനിദ്ദേസോ കതോതി. തേനേതം വുച്ചതി –

    Idha pana aññasmiñca evaṃjātike accantasaṃyogattho sambhavati. Yañhi samayaṃ bhagavā imaṃ aññaṃ vā suttantaṃ desesi, accantameva taṃ samayaṃ karuṇāvihārena vihāsi. Tasmā tadatthajotanatthaṃ idha upayogavacananiddeso katoti. Tenetaṃ vuccati –

    ‘‘തം തം അത്ഥമപേക്ഖിത്വാ, ഭുമ്മേന കരണേന ച;

    ‘‘Taṃ taṃ atthamapekkhitvā, bhummena karaṇena ca;

    അഞ്ഞത്ര സമയോ വുത്തോ, ഉപയോഗേന സോ ഇധാ’’തി.

    Aññatra samayo vutto, upayogena so idhā’’ti.

    പോരാണാ പന വണ്ണയന്തി – ‘‘തസ്മിം സമയേ’’തി വാ ‘‘തേന സമയേനാ’’തി വാ ‘‘ഏകം സമയ’’ന്തി വാ അഭിലാപമത്തഭേദോ ഏസ, സബ്ബത്ഥ ഭുമ്മമേവത്ഥോതി. തസ്മാ ‘‘ഏകം സമയ’’ന്തി വുത്തേപി ‘‘ഏകസ്മിം സമയേ’’തി അത്ഥോ വേദിതബ്ബോ.

    Porāṇā pana vaṇṇayanti – ‘‘tasmiṃ samaye’’ti vā ‘‘tena samayenā’’ti vā ‘‘ekaṃ samaya’’nti vā abhilāpamattabhedo esa, sabbattha bhummamevatthoti. Tasmā ‘‘ekaṃ samaya’’nti vuttepi ‘‘ekasmiṃ samaye’’ti attho veditabbo.

    ഭഗവാതി ഗരു. ഗരുഞ്ഹി ലോകേ ‘‘ഭഗവാ’’തി വദന്തി. അയഞ്ച സബ്ബഗുണവിസിട്ഠതായ സബ്ബസത്താനം ഗരു, തസ്മാ ‘‘ഭഗവാ’’തി വേദിതബ്ബോ. പോരാണേഹിപി വുത്തം –

    Bhagavāti garu. Garuñhi loke ‘‘bhagavā’’ti vadanti. Ayañca sabbaguṇavisiṭṭhatāya sabbasattānaṃ garu, tasmā ‘‘bhagavā’’ti veditabbo. Porāṇehipi vuttaṃ –

    ‘‘ഭഗവാതി വചനം സേട്ഠം, ഭഗവാതി വചനമുത്തമം;

    ‘‘Bhagavāti vacanaṃ seṭṭhaṃ, bhagavāti vacanamuttamaṃ;

    ഗരു ഗാരവയുത്തോ സോ, ഭഗവാ തേന വുച്ചതീ’’തി.

    Garu gāravayutto so, bhagavā tena vuccatī’’ti.

    അപിച –

    Apica –

    ‘‘ഭാഗ്യവാ ഭഗ്ഗവാ യുത്തോ, ഭഗേഹി ച വിഭത്തവാ;

    ‘‘Bhāgyavā bhaggavā yutto, bhagehi ca vibhattavā;

    ഭത്തവാ വന്തഗമനോ, ഭവേസു ഭഗവാ തതോ’’തി. –

    Bhattavā vantagamano, bhavesu bhagavā tato’’ti. –

    ഇമിസ്സാപി ഗാഥായ വസേനസ്സ പദസ്സ വിത്ഥാരതോ അത്ഥോ വേദിതബ്ബോ. സോ ച വിസുദ്ധിമഗ്ഗേ (വിസുദ്ധി॰ ൧.൧൪൨, ൧൪൪) ബുദ്ധാനുസ്സതിനിദ്ദേസേ വുത്തോയേവ.

    Imissāpi gāthāya vasenassa padassa vitthārato attho veditabbo. So ca visuddhimagge (visuddhi. 1.142, 144) buddhānussatiniddese vuttoyeva.

    ഏത്താവതാ ചേത്ഥ ഏവം മേ സുതന്തി വചനേന യഥാസുതം ധമ്മം ദസ്സേന്തോ ഭഗവതോ ധമ്മസരീരം പച്ചക്ഖം കരോതി. തേന ‘‘ന ഇദം അതിക്കന്തസത്ഥുകം പാവചനം, അയം വോ സത്ഥാ’’തി സത്ഥു അദസ്സനേന ഉക്കണ്ഠിതം ജനം സമസ്സാസേതി. ഏകം സമയം ഭഗവാതി വചനേന തസ്മിം സമയേ ഭഗവതോ അവിജ്ജമാനഭാവം ദസ്സേന്തോ രൂപകായപരിനിബ്ബാനം സാധേതി. തേന ‘‘ഏവംവിധസ്സ നാമ അരിയധമ്മസ്സ ദേസകോ ദസബലധരോ വജിരസങ്ഘാതസമാനകായോ സോപി ഭഗവാ പരിനിബ്ബുതോ, കേന അഞ്ഞേന ജീവിതേ ആസാ ജനേതബ്ബാ’’തി ജീവിതമദമത്തം ജനം സംവേജേതി, സദ്ധമ്മേ ചസ്സ ഉസ്സാഹം ജനേതി. ഏവന്തി ച ഭണന്തോ ദേസനാസമ്പത്തിം നിദ്ദിസതി. മേ സുതന്തി സാവകസമ്പത്തിം. ഏകം സമയന്തി കാലസമ്പത്തിം. ഭഗവാതി ദേസകസമ്പത്തിം.

    Ettāvatā cettha evaṃ me sutanti vacanena yathāsutaṃ dhammaṃ dassento bhagavato dhammasarīraṃ paccakkhaṃ karoti. Tena ‘‘na idaṃ atikkantasatthukaṃ pāvacanaṃ, ayaṃ vo satthā’’ti satthu adassanena ukkaṇṭhitaṃ janaṃ samassāseti. Ekaṃ samayaṃ bhagavāti vacanena tasmiṃ samaye bhagavato avijjamānabhāvaṃ dassento rūpakāyaparinibbānaṃ sādheti. Tena ‘‘evaṃvidhassa nāma ariyadhammassa desako dasabaladharo vajirasaṅghātasamānakāyo sopi bhagavā parinibbuto, kena aññena jīvite āsā janetabbā’’ti jīvitamadamattaṃ janaṃ saṃvejeti, saddhamme cassa ussāhaṃ janeti. Evanti ca bhaṇanto desanāsampattiṃ niddisati. Me sutanti sāvakasampattiṃ. Ekaṃ samayanti kālasampattiṃ. Bhagavāti desakasampattiṃ.

    സാവത്ഥിയന്തി ഏവംനാമകേ നഗരേ. സമീപത്ഥേ ചേതം ഭുമ്മവചനം. വിഹരതീതി അവിസേസേന ഇരിയാപഥദിബ്ബബ്രഹ്മഅരിയവിഹാരേസു അഞ്ഞതരവിഹാരസമങ്ഗിപരിദീപനമേതം. ഇധ പന ഠാനഗമനനിസജ്ജാസയനപ്പഭേദേസു ഇരിയാപഥേസു അഞ്ഞതരഇരിയാപഥസമായോഗപരിദീപനം, തേന ഠിതോപി ഗച്ഛന്തോപി നിസിന്നോപി സയാനോപി ഭഗവാ വിഹരതിച്ചേവ വേദിതബ്ബോ. സോ ഹി ഏകം ഇരിയാപഥബാധനം അഞ്ഞേന ഇരിയാപഥേന വിച്ഛിന്ദിത്വാ അപരിപതന്തം അത്തഭാവം ഹരതി പവത്തേതി, തസ്മാ ‘‘വിഹരതീ’’തി വുച്ചതി.

    Sāvatthiyanti evaṃnāmake nagare. Samīpatthe cetaṃ bhummavacanaṃ. Viharatīti avisesena iriyāpathadibbabrahmaariyavihāresu aññataravihārasamaṅgiparidīpanametaṃ. Idha pana ṭhānagamananisajjāsayanappabhedesu iriyāpathesu aññatarairiyāpathasamāyogaparidīpanaṃ, tena ṭhitopi gacchantopi nisinnopi sayānopi bhagavā viharaticceva veditabbo. So hi ekaṃ iriyāpathabādhanaṃ aññena iriyāpathena vicchinditvā aparipatantaṃ attabhāvaṃ harati pavatteti, tasmā ‘‘viharatī’’ti vuccati.

    ജേതവനേതി ജേതസ്സ രാജകുമാരസ്സ വനേ. തഞ്ഹി തേന രോപിതം സംവഡ്ഢിതം പരിപാലിതം, സോ ചസ്സ സാമീ അഹോസി, തസ്മാ ജേതവനന്തി സങ്ഖം ഗതം, തസ്മിം ജേതവനേ. അനാഥപിണ്ഡികസ്സ ആരാമേതി അനാഥപിണ്ഡികേന ഗഹപതിനാ ചതുപഞ്ഞാസഹിരഞ്ഞകോടിപരിച്ചാഗേന ബുദ്ധപ്പമുഖസ്സ ഭിക്ഖുസങ്ഘസ്സ നിയ്യാതിതത്താ അനാഥപിണ്ഡികസ്സാതി സങ്ഖം ഗതേ ആരാമേ . അയമേത്ഥ സങ്ഖേപോ, വിത്ഥാരോ പന പപഞ്ചസൂദനിയാ മജ്ഝിമട്ഠകഥായ സബ്ബാസവസുത്തവണ്ണനായം (മ॰ നി॰ അട്ഠ॰ ൧.൧൪ ആദയോ) വുത്തോ.

    Jetavaneti jetassa rājakumārassa vane. Tañhi tena ropitaṃ saṃvaḍḍhitaṃ paripālitaṃ, so cassa sāmī ahosi, tasmā jetavananti saṅkhaṃ gataṃ, tasmiṃ jetavane. Anāthapiṇḍikassa ārāmeti anāthapiṇḍikena gahapatinā catupaññāsahiraññakoṭipariccāgena buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa niyyātitattā anāthapiṇḍikassāti saṅkhaṃ gate ārāme . Ayamettha saṅkhepo, vitthāro pana papañcasūdaniyā majjhimaṭṭhakathāya sabbāsavasuttavaṇṇanāyaṃ (ma. ni. aṭṭha. 1.14 ādayo) vutto.

    തത്ഥ സിയാ – യദി താവ ഭഗവാ സാവത്ഥിയം വിഹരതി, ‘‘ജേതവനേ’’തി ന വത്തബ്ബം. അഥ തത്ഥ വിഹരതി, ‘‘സാവത്ഥിയ’’ന്തി ന വത്തബ്ബം. ന ഹി സക്കാ ഉഭയത്ഥ ഏകം സമയം വിഹരിതുന്തി. ന ഖോ പനേതം ഏവം ദട്ഠബ്ബം. നനു അവോചുമ്ഹ ‘‘സമീപത്ഥേ ഭുമ്മവചന’’ന്തി. തസ്മാ യഥാ ഗങ്ഗായമുനാദീനം സമീപേ ഗോയൂഥാനി ചരന്താനി ‘‘ഗങ്ഗായ ചരന്തി, യമുനായ ചരന്തീ’’തി വുച്ചന്തി, ഏവമിധാപി യദിദം സാവത്ഥിയാ സമീപേ ജേതവനം, തത്ഥ വിഹരന്തോ വുച്ചതി ‘‘സാവത്ഥിയം വിഹരതി ജേതവനേ’’തി. ഗോചരഗാമനിദസ്സനത്ഥം ഹിസ്സ സാവത്ഥിവചനം, പബ്ബജിതാനുരൂപനിവാസനട്ഠാനനിദസ്സനത്ഥം സേസവചനം.

    Tattha siyā – yadi tāva bhagavā sāvatthiyaṃ viharati, ‘‘jetavane’’ti na vattabbaṃ. Atha tattha viharati, ‘‘sāvatthiya’’nti na vattabbaṃ. Na hi sakkā ubhayattha ekaṃ samayaṃ viharitunti. Na kho panetaṃ evaṃ daṭṭhabbaṃ. Nanu avocumha ‘‘samīpatthe bhummavacana’’nti. Tasmā yathā gaṅgāyamunādīnaṃ samīpe goyūthāni carantāni ‘‘gaṅgāya caranti, yamunāya carantī’’ti vuccanti, evamidhāpi yadidaṃ sāvatthiyā samīpe jetavanaṃ, tattha viharanto vuccati ‘‘sāvatthiyaṃ viharati jetavane’’ti. Gocaragāmanidassanatthaṃ hissa sāvatthivacanaṃ, pabbajitānurūpanivāsanaṭṭhānanidassanatthaṃ sesavacanaṃ.

    തത്ഥ സാവത്ഥിവചനേന ആയസ്മാ ആനന്ദോ ഭഗവതോ ഗഹട്ഠാനുഗ്ഗഹകരണം ദസ്സേതി, ജേതവനാദികിത്തനേന പബ്ബജിതാനുഗ്ഗഹകരണം. തഥാ പുരിമേന പച്ചയഗ്ഗഹണതോ അത്തകിലമഥാനുയോഗവിവജ്ജനം, പച്ഛിമേന വത്ഥുകാമപ്പഹാനതോ കാമസുഖല്ലികാനുയോഗവിവജ്ജനൂപായദസ്സനം. പുരിമേന ച ധമ്മദേസനാഭിയോഗം, പച്ഛിമേന വിവേകാധിമുത്തിം. പുരിമേന കരുണായ ഉപഗമനം, പച്ഛിമേന പഞ്ഞായ അപഗമനം. പുരിമേന സത്താനം ഹിതസുഖനിപ്ഫാദനാധിമുത്തിതം, പച്ഛിമേന പരഹിതസുഖകരണേ നിരുപലേപതം. പുരിമേന ധമ്മികസുഖാപരിച്ചാഗനിമിത്തഫാസുവിഹാരം, പച്ഛിമേന ഉത്തരിമനുസ്സധമ്മാനുയോഗനിമിത്തം. പുരിമേന മനുസ്സാനം ഉപകാരബഹുലതം, പച്ഛിമേന ദേവതാനം. പുരിമേന ലോകേ ജാതസ്സ ലോകേ സംവഡ്ഢഭാവം, പച്ഛിമേന ലോകേന അനുപലിത്തതം. പുരിമേന ‘‘ഏകപുഗ്ഗലോ, ഭിക്ഖവേ, ലോകേ ഉപ്പജ്ജമാനോ ഉപ്പജ്ജതി ബഹുജനഹിതായ ബഹുജനസുഖായ ലോകാനുകമ്പായ അത്ഥായ ഹിതായ സുഖായ ദേവമനുസ്സാനം. കതമോ ഏകപുഗ്ഗലോ? തഥാഗതോ അരഹം സമ്മാസമ്ബുദ്ധോ’’തി (അ॰ നി॰ ൧.൧൭൦) വചനതോ യദത്ഥം ഭഗവാ ഉപ്പന്നോ, തദത്ഥപരിനിപ്ഫാദനം, പച്ഛിമേന യത്ഥ ഉപ്പന്നോ, തദനുരൂപവിഹാരം. ഭഗവാ ഹി പഠമം ലുമ്ബിനിവനേ, ദുതിയം ബോധിമണ്ഡേതി ലോകിയലോകുത്തരായ ഉപ്പത്തിയാ വനേയേവ ഉപ്പന്നോ. തേനസ്സ വനേയേവ വിഹാരം ദസ്സേതീതി ഏവമാദിനാ നയേനേത്ഥ അത്ഥയോജനാ വേദിതബ്ബാ.

    Tattha sāvatthivacanena āyasmā ānando bhagavato gahaṭṭhānuggahakaraṇaṃ dasseti, jetavanādikittanena pabbajitānuggahakaraṇaṃ. Tathā purimena paccayaggahaṇato attakilamathānuyogavivajjanaṃ, pacchimena vatthukāmappahānato kāmasukhallikānuyogavivajjanūpāyadassanaṃ. Purimena ca dhammadesanābhiyogaṃ, pacchimena vivekādhimuttiṃ. Purimena karuṇāya upagamanaṃ, pacchimena paññāya apagamanaṃ. Purimena sattānaṃ hitasukhanipphādanādhimuttitaṃ, pacchimena parahitasukhakaraṇe nirupalepataṃ. Purimena dhammikasukhāpariccāganimittaphāsuvihāraṃ, pacchimena uttarimanussadhammānuyoganimittaṃ. Purimena manussānaṃ upakārabahulataṃ, pacchimena devatānaṃ. Purimena loke jātassa loke saṃvaḍḍhabhāvaṃ, pacchimena lokena anupalittataṃ. Purimena ‘‘ekapuggalo, bhikkhave, loke uppajjamāno uppajjati bahujanahitāya bahujanasukhāya lokānukampāya atthāya hitāya sukhāya devamanussānaṃ. Katamo ekapuggalo? Tathāgato arahaṃ sammāsambuddho’’ti (a. ni. 1.170) vacanato yadatthaṃ bhagavā uppanno, tadatthaparinipphādanaṃ, pacchimena yattha uppanno, tadanurūpavihāraṃ. Bhagavā hi paṭhamaṃ lumbinivane, dutiyaṃ bodhimaṇḍeti lokiyalokuttarāya uppattiyā vaneyeva uppanno. Tenassa vaneyeva vihāraṃ dassetīti evamādinā nayenettha atthayojanā veditabbā.

    തത്രാതി ദേസകാലപരിദീപനം. തഞ്ഹി യം സമയം വിഹരതി, തത്ര സമയേ. യസ്മിഞ്ച ആരാമേ വിഹരതി, തത്ര ആരാമേതി ദീപേതി. ഭാസിതബ്ബയുത്തേ വാ ദേസകാലേ ദീപേതി. ന ഹി ഭഗവാ അയുത്തേ ദേസേ വാ കാലേ വാ ധമ്മം ഭാസതി. ‘‘അകാലോ ഖോ താവ, ബാഹിയാ’’തിആദി (ഉദാ॰ ൧൦) ചേത്ഥ സാധകം. ഖോതി പദപൂരണമത്തേ അവധാരണേ ആദികാലത്ഥേ വാ നിപാതോ. ഭഗവാതി ലോകഗരുദീപനം. ഭിക്ഖൂതി കഥാസവനയുത്തപുഗ്ഗലവചനം. അപി ചേത്ഥ ‘‘ഭിക്ഖകോതി ഭിക്ഖു, ഭിക്ഖാചരിയം അജ്ഝുപഗതോതി ഭിക്ഖൂ’’തിആദിനാ (പാരാ॰ ൪൫; വിഭ॰ ൫൧൧) നയേന വചനത്ഥോ വേദിതബ്ബോ. ആമന്തേസീതി ആലപി അഭാസി സമ്ബോധേസീതി അയമേത്ഥ അത്ഥോ. അഞ്ഞത്ര പന ഞാപനേപി ഹോതി. യഥാഹ – ‘‘ആമന്തയാമി വോ, ഭിക്ഖവേ, പടിവേദയാമി വോ, ഭിക്ഖവേ’’തി. പക്കോസനേപി. യഥാഹ – ‘‘ഏഹി ത്വം, ഭിക്ഖു, മമ വചനേന സാരിപുത്തം ആമന്തേഹീ’’തി (അ॰ നി॰ ൯.൧൧; സം॰ നി॰ ൨.൩൨).

    Tatrāti desakālaparidīpanaṃ. Tañhi yaṃ samayaṃ viharati, tatra samaye. Yasmiñca ārāme viharati, tatra ārāmeti dīpeti. Bhāsitabbayutte vā desakāle dīpeti. Na hi bhagavā ayutte dese vā kāle vā dhammaṃ bhāsati. ‘‘Akālo kho tāva, bāhiyā’’tiādi (udā. 10) cettha sādhakaṃ. Khoti padapūraṇamatte avadhāraṇe ādikālatthe vā nipāto. Bhagavāti lokagarudīpanaṃ. Bhikkhūti kathāsavanayuttapuggalavacanaṃ. Api cettha ‘‘bhikkhakoti bhikkhu, bhikkhācariyaṃ ajjhupagatoti bhikkhū’’tiādinā (pārā. 45; vibha. 511) nayena vacanattho veditabbo. Āmantesīti ālapi abhāsi sambodhesīti ayamettha attho. Aññatra pana ñāpanepi hoti. Yathāha – ‘‘āmantayāmi vo, bhikkhave, paṭivedayāmi vo, bhikkhave’’ti. Pakkosanepi. Yathāha – ‘‘ehi tvaṃ, bhikkhu, mama vacanena sāriputtaṃ āmantehī’’ti (a. ni. 9.11; saṃ. ni. 2.32).

    ഭിക്ഖവോതി ആമന്തനാകാരപരിദീപനം. തഞ്ച ഭിക്ഖനസീലതാദിഗുണയോഗസിദ്ധത്താ വുത്തം. ഭിക്ഖനസീലതാഗുണയുത്തോപി ഹി ഭിക്ഖു, ഭിക്ഖനധമ്മതാഗുണയുത്തോപി ഭിക്ഖു, ഭിക്ഖനേ സാധുകാരിതാഗുണയുത്തോപീതി സദ്ദവിദൂ മഞ്ഞന്തി. തേന ച നേസം ഭിക്ഖനസീലതാദിഗുണയോഗസിദ്ധേന വചനേന ഹീനാധികജനസേവിതം വുത്തിം പകാസേന്തോ ഉദ്ധതദീനഭാവനിഗ്ഗഹം കരോതി. ഭിക്ഖവോതി ഇമിനാ കരുണാവിപ്ഫാരസോമ്മഹദയനയനനിപാതപുബ്ബങ്ഗമേന വചനേന തേ അത്തനോ മുഖാഭിമുഖേ കരോതി. തേനേവ ച കഥേതുകമ്യതാദീപകേന വചനേന തേസം സോതുകമ്യതം ജനേതി. തേനേവ ച സമ്ബോധനത്ഥേന സാധുകം സവനമനസികാരേപി തേ നിയോജേതി. സാധുകം സവനമനസികാരായത്താ ഹി സാസനസമ്പത്തി.

    Bhikkhavoti āmantanākāraparidīpanaṃ. Tañca bhikkhanasīlatādiguṇayogasiddhattā vuttaṃ. Bhikkhanasīlatāguṇayuttopi hi bhikkhu, bhikkhanadhammatāguṇayuttopi bhikkhu, bhikkhane sādhukāritāguṇayuttopīti saddavidū maññanti. Tena ca nesaṃ bhikkhanasīlatādiguṇayogasiddhena vacanena hīnādhikajanasevitaṃ vuttiṃ pakāsento uddhatadīnabhāvaniggahaṃ karoti. Bhikkhavoti iminā karuṇāvipphārasommahadayanayananipātapubbaṅgamena vacanena te attano mukhābhimukhe karoti. Teneva ca kathetukamyatādīpakena vacanena tesaṃ sotukamyataṃ janeti. Teneva ca sambodhanatthena sādhukaṃ savanamanasikārepi te niyojeti. Sādhukaṃ savanamanasikārāyattā hi sāsanasampatti.

    അപരേസുപി ദേവമനുസ്സേസു വിജ്ജമാനേസു കസ്മാ ഭിക്ഖൂയേവ ആമന്തേസീതി ചേ? ജേട്ഠസേട്ഠാസന്നസദാസന്നിഹിതഭാവതോ. സബ്ബപരിസസാധാരണാ ഹി ഭഗവതോ ധമ്മദേസനാ. പരിസായ ച ജേട്ഠാ ഭിക്ഖൂ പഠമുപ്പന്നത്താ, സേട്ഠാ അനഗാരിയഭാവം ആദിം കത്വാ സത്ഥുചരിയാനുവിധായകത്താ സകലസാസനപടിഗ്ഗാഹകത്താ ച. ആസന്നാ തേ തത്ഥ നിസിന്നേസു സത്ഥുസന്തികത്താ. സദാസന്നിഹിതാ സത്ഥുസന്തികാവചരത്താതി. അപിച തേ ധമ്മദേസനായ ഭാജനം യഥാനുസിട്ഠം പടിപത്തിസബ്ഭാവതോതിപി തേ ഏവ ആമന്തേസി.

    Aparesupi devamanussesu vijjamānesu kasmā bhikkhūyeva āmantesīti ce? Jeṭṭhaseṭṭhāsannasadāsannihitabhāvato. Sabbaparisasādhāraṇā hi bhagavato dhammadesanā. Parisāya ca jeṭṭhā bhikkhū paṭhamuppannattā, seṭṭhā anagāriyabhāvaṃ ādiṃ katvā satthucariyānuvidhāyakattā sakalasāsanapaṭiggāhakattā ca. Āsannā te tattha nisinnesu satthusantikattā. Sadāsannihitā satthusantikāvacarattāti. Apica te dhammadesanāya bhājanaṃ yathānusiṭṭhaṃ paṭipattisabbhāvatotipi te eva āmantesi.

    കിമത്ഥം പന ഭഗവാ ധമ്മം ദേസേന്തോ പഠമം ഭിക്ഖൂ ആമന്തേസി, ന ധമ്മമേവ ദേസേസീതി? സതിജനനത്ഥം. ഭിക്ഖൂ ഹി അഞ്ഞം ചിന്തേന്താപി വിക്ഖിത്തചിത്താപി ധമ്മം പച്ചവേക്ഖന്താപി കമ്മട്ഠാനം മനസികരോന്താപി നിസിന്നാ ഹോന്തി, തേ അനാമന്തേത്വാ ധമ്മേ ദേസിയമാനേ ‘‘അയം ദേസനാ കിംനിദാനാ കിംപച്ചയാ കതമായ അട്ഠുപ്പത്തിയാ ദേസിതാ’’തി സല്ലക്ഖേതും അസക്കോന്താ ദുഗ്ഗഹിതം വാ ഗണ്ഹേയ്യും, ന വാ ഗണ്ഹേയ്യും. തേന നേസം സതിജനനത്ഥം ഭഗവാ പഠമം ആമന്തേത്വാ പച്ഛാ ധമ്മം ദേസേതി.

    Kimatthaṃ pana bhagavā dhammaṃ desento paṭhamaṃ bhikkhū āmantesi, na dhammameva desesīti? Satijananatthaṃ. Bhikkhū hi aññaṃ cintentāpi vikkhittacittāpi dhammaṃ paccavekkhantāpi kammaṭṭhānaṃ manasikarontāpi nisinnā honti, te anāmantetvā dhamme desiyamāne ‘‘ayaṃ desanā kiṃnidānā kiṃpaccayā katamāya aṭṭhuppattiyā desitā’’ti sallakkhetuṃ asakkontā duggahitaṃ vā gaṇheyyuṃ, na vā gaṇheyyuṃ. Tena nesaṃ satijananatthaṃ bhagavā paṭhamaṃ āmantetvā pacchā dhammaṃ deseti.

    ഭദന്തേതി ഗാരവവചനമേതം, സത്ഥു പടിവചനദാനം വാ. അപി ചേത്ഥ ‘‘ഭിക്ഖവോ’’തി വദമാനോ ഭഗവാ തേ ഭിക്ഖൂ ആലപതി. ‘‘ഭദന്തേ’’തി വദമാനാ തേ ഭഗവന്തം പച്ചാലപന്തി. തഥാ ‘‘ഭിക്ഖവോ’’തി ഭഗവാ ആദിമ്ഹി ഭാസതി, ‘‘ഭദന്തേ’’തി തേ പച്ചാഭാസന്തി. ‘‘ഭിക്ഖവോ’’തി പടിവചനം ദാപേതി, ‘‘ഭദന്തേ’’തി പടിവചനം ദേന്തി. തേ ഭിക്ഖൂതി യേ ഭഗവാ ആമന്തേസി, തേ. ഭഗവതോ പച്ചസ്സോസുന്തി ഭഗവതോ ആമന്തനം പടിഅസ്സോസും, അഭിമുഖാ ഹുത്വാ സുണിംസു സമ്പടിച്ഛിംസു പടിഗ്ഗഹേസുന്തി അത്ഥോ. ഭഗവാ ഏതദവോചാതി ഭഗവാ ഏതം ഇദാനി വത്തബ്ബം സകലം സുത്തം അവോച. ഏത്താവതാ ച യം ആയസ്മതാ ആനന്ദേന ഇമസ്സ സുത്തസ്സ സുഖാവഗാഹണത്ഥം കാലദേസദേസകപരിസാപദേസപടിമണ്ഡിതം നിദാനം ഭാസിതം, തസ്സ അത്ഥവണ്ണനാ സമത്താതി.

    Bhadanteti gāravavacanametaṃ, satthu paṭivacanadānaṃ vā. Api cettha ‘‘bhikkhavo’’ti vadamāno bhagavā te bhikkhū ālapati. ‘‘Bhadante’’ti vadamānā te bhagavantaṃ paccālapanti. Tathā ‘‘bhikkhavo’’ti bhagavā ādimhi bhāsati, ‘‘bhadante’’ti te paccābhāsanti. ‘‘Bhikkhavo’’ti paṭivacanaṃ dāpeti, ‘‘bhadante’’ti paṭivacanaṃ denti. Te bhikkhūti ye bhagavā āmantesi, te. Bhagavato paccassosunti bhagavato āmantanaṃ paṭiassosuṃ, abhimukhā hutvā suṇiṃsu sampaṭicchiṃsu paṭiggahesunti attho. Bhagavāetadavocāti bhagavā etaṃ idāni vattabbaṃ sakalaṃ suttaṃ avoca. Ettāvatā ca yaṃ āyasmatā ānandena imassa suttassa sukhāvagāhaṇatthaṃ kāladesadesakaparisāpadesapaṭimaṇḍitaṃ nidānaṃ bhāsitaṃ, tassa atthavaṇṇanā samattāti.

    രൂപാദിവണ്ണനാ

    Rūpādivaṇṇanā

    ഇദാനി നാഹം, ഭിക്ഖവേ, അഞ്ഞം ഏകരൂപമ്പി സമനുപസ്സാമീതിആദിനാ നയേന ഭഗവതാ നിക്ഖിത്തസ്സ സുത്തസ്സ വണ്ണനായ ഓകാസോ അനുപ്പത്തോ, സാ പനേസാ സുത്തവണ്ണനാ യസ്മാ സുത്തനിക്ഖേപം വിചാരേത്വാവ വുച്ചമാനാ പാകടാ ഹോതി, തസ്മാ സുത്തനിക്ഖേപവിചാരണാ താവ വേദിതബ്ബാ. ചത്താരോ ഹി സുത്തനിക്ഖേപാ അത്തജ്ഝാസയോ പരജ്ഝാസയോ പുച്ഛാവസികോ അട്ഠുപ്പത്തികോതി. തത്ഥ യാനി സുത്താനി ഭഗവാ പരേഹി അനജ്ഝിട്ഠോ കേവലം അത്തനോ അജ്ഝാസയേനേവ കഥേസി, സേയ്യഥിദം – ആകങ്ഖേയ്യസുത്തം വത്ഥസുത്തന്തി ഏവമാദീനി, തേസം അത്തജ്ഝാസയോ നിക്ഖേപോ. യാനി പന ‘‘പരിപക്കാ ഖോ രാഹുലസ്സ വിമുത്തിപരിപാചനീയാ ധമ്മാ, യംനൂനാഹം രാഹുലം ഉത്തരി ആസവാനം ഖയേ വിനേയ്യ’’ന്തി (സം॰ നി॰ ൪.൧൨൧; മ॰ നി॰ ൩.൪൧൬) ഏവം പരേസം അജ്ഝാസയം ഖന്തിം മനം അഭിനീഹാരം ബുജ്ഝനഭാവഞ്ച ഓലോകേത്വാ പരജ്ഝാസയവസേന കഥിതാനി, സേയ്യഥിദം – രാഹുലോവാദസുത്തം ധമ്മചക്കപ്പവത്തനന്തി ഏവമാദീനി, തേസം പരജ്ഝാസയോ നിക്ഖേപോ. ഭഗവന്തം പന ഉപസങ്കമിത്വാ തേ തേ ദേവമനുസ്സാ തഥാ തഥാ പഞ്ഹം പുച്ഛന്തി. ഏവം പുട്ഠേന ഭഗവതാ യാനി കഥിതാനി ദേവതാസംയുത്തബോജ്ഝങ്ഗസംയുത്താദീനി, തേസം പുച്ഛാവസികോ നിക്ഖേപോ. യാനി പന ഉപ്പന്നം കാരണം പടിച്ച കഥിതാനി ധമ്മദായാദസുത്തപുത്തമംസൂപമാദീനി, തേസം അട്ഠുപ്പത്തികോ നിക്ഖേപോ. ഏവമിമേസു ചതൂസു നിക്ഖേപേസു ഇമസ്സ സുത്തസ്സ പരജ്ഝാസയോ നിക്ഖേപോ. പരജ്ഝാസയവസേന ഹേതം നിക്ഖിത്തം. കേസം അജ്ഝാസയേനാതി? രൂപഗരുകാനം പുരിസാനം.

    Idāni nāhaṃ, bhikkhave, aññaṃ ekarūpampi samanupassāmītiādinā nayena bhagavatā nikkhittassa suttassa vaṇṇanāya okāso anuppatto, sā panesā suttavaṇṇanā yasmā suttanikkhepaṃ vicāretvāva vuccamānā pākaṭā hoti, tasmā suttanikkhepavicāraṇā tāva veditabbā. Cattāro hi suttanikkhepā attajjhāsayo parajjhāsayo pucchāvasiko aṭṭhuppattikoti. Tattha yāni suttāni bhagavā parehi anajjhiṭṭho kevalaṃ attano ajjhāsayeneva kathesi, seyyathidaṃ – ākaṅkheyyasuttaṃ vatthasuttanti evamādīni, tesaṃ attajjhāsayo nikkhepo. Yāni pana ‘‘paripakkā kho rāhulassa vimuttiparipācanīyā dhammā, yaṃnūnāhaṃ rāhulaṃ uttari āsavānaṃ khaye vineyya’’nti (saṃ. ni. 4.121; ma. ni. 3.416) evaṃ paresaṃ ajjhāsayaṃ khantiṃ manaṃ abhinīhāraṃ bujjhanabhāvañca oloketvā parajjhāsayavasena kathitāni, seyyathidaṃ – rāhulovādasuttaṃ dhammacakkappavattananti evamādīni, tesaṃ parajjhāsayo nikkhepo. Bhagavantaṃ pana upasaṅkamitvā te te devamanussā tathā tathā pañhaṃ pucchanti. Evaṃ puṭṭhena bhagavatā yāni kathitāni devatāsaṃyuttabojjhaṅgasaṃyuttādīni, tesaṃ pucchāvasiko nikkhepo. Yāni pana uppannaṃ kāraṇaṃ paṭicca kathitāni dhammadāyādasuttaputtamaṃsūpamādīni, tesaṃ aṭṭhuppattiko nikkhepo. Evamimesu catūsu nikkhepesu imassa suttassa parajjhāsayo nikkhepo. Parajjhāsayavasena hetaṃ nikkhittaṃ. Kesaṃ ajjhāsayenāti? Rūpagarukānaṃ purisānaṃ.

    തത്ഥ നാഹം, ഭിക്ഖവേതിആദീസു നകാരോ പടിസേധത്ഥോ. അഹന്തി അത്താനം നിദ്ദിസതി. ഭിക്ഖവേതി ഭിക്ഖൂ ആലപതി. അഞ്ഞന്തി ഇദാനി വത്തബ്ബാ ഇത്ഥിരൂപതോ അഞ്ഞം. ഏകരൂപമ്പീതി ഏകമ്പി രൂപം. സമനുപസ്സാമീതി ദ്വേ സമനുപസ്സനാ ഞാണസമനുപസ്സനാ ച ദിട്ഠിസമനുപസ്സനാ ച. തത്ഥ ‘‘അനിച്ചതോ സമനുപസ്സതി, നോ നിച്ചതോ’’തി (പടി॰ മ॰ ൩.൩൫) അയം ഞാണസമനുപസ്സനാ നാമ. ‘‘രൂപം അത്തതോ സമനുപസ്സതീ’’തിആദികാ (പടി॰ മ॰ ൧.൧൩൦) പന ദിട്ഠിസമനുപസ്സനാ നാമ. താസു ഇധ ഞാണസമനുപസ്സനാ അധിപ്പേതാ. ഇമസ്സ പന പദസ്സ നകാരേന സമ്ബന്ധോ വേദിതബ്ബോ. ഇദം ഹി വുത്തം ഹോതി – അഹം, ഭിക്ഖവേ, സബ്ബഞ്ഞുതഞ്ഞാണേന ഓലോകേന്തോപി അഞ്ഞം ഏകരൂപമ്പി ന സമനുപസ്സാമീതി. യം ഏവം പുരിസസ്സ ചിത്തം പരിയാദായ തിട്ഠതീതി യം രൂപം രൂപഗരുകസ്സ പുരിസസ്സ ചതുഭൂമകകുസലചിത്തം പരിയാദിയിത്വാ ഗണ്ഹിത്വാ ഖേപേത്വാ തിട്ഠതി. ‘‘സബ്ബം ഹത്ഥികായം പരിയാദിയിത്വാ’’തിആദീസു (സം॰ നി॰ ൧.൧൨൬) ഹി ഗഹണം പരിയാദാനം നാമ. ‘‘അനിച്ചസഞ്ഞാ, ഭിക്ഖവേ, ഭാവിതാ ബഹുലീകതാ സബ്ബം കാമരാഗം പരിയാദിയതീ’’തിആദീസു (സം॰ നി॰ ൩.൧൦൨) ഖേപനം. ഇധ ഉഭയമ്പി വട്ടതി. തത്ഥ ഇദം രൂപം ചതുഭൂമകകുസലചിത്തം ഗണ്ഹന്തം ന നീലുപ്പലകലാപം പുരിസോ വിയ ഹത്ഥേന ഗണ്ഹാതി, നാപി ഖേപയമാനം അഗ്ഗി വിയ ഉദ്ധനേ ഉദകം സന്താപേത്വാ ഖേപേതി. ഉപ്പത്തിഞ്ചസ്സ നിവാരയമാനമേവ ചതുഭൂമകമ്പി കുസലചിത്തം ഗണ്ഹാതി ചേവ ഖേപേതി ചാതി വേദിതബ്ബം. തേന വുത്തം – ‘‘പുരിസസ്സ ചിത്തം പരിയാദായ തിട്ഠതീ’’തി.

    Tattha nāhaṃ, bhikkhavetiādīsu nakāro paṭisedhattho. Ahanti attānaṃ niddisati. Bhikkhaveti bhikkhū ālapati. Aññanti idāni vattabbā itthirūpato aññaṃ. Ekarūpampīti ekampi rūpaṃ. Samanupassāmīti dve samanupassanā ñāṇasamanupassanā ca diṭṭhisamanupassanā ca. Tattha ‘‘aniccato samanupassati, no niccato’’ti (paṭi. ma. 3.35) ayaṃ ñāṇasamanupassanā nāma. ‘‘Rūpaṃ attato samanupassatī’’tiādikā (paṭi. ma. 1.130) pana diṭṭhisamanupassanā nāma. Tāsu idha ñāṇasamanupassanā adhippetā. Imassa pana padassa nakārena sambandho veditabbo. Idaṃ hi vuttaṃ hoti – ahaṃ, bhikkhave, sabbaññutaññāṇena olokentopi aññaṃ ekarūpampi na samanupassāmīti. Yaṃ evaṃ purisassa cittaṃ pariyādāya tiṭṭhatīti yaṃ rūpaṃ rūpagarukassa purisassa catubhūmakakusalacittaṃ pariyādiyitvā gaṇhitvā khepetvā tiṭṭhati. ‘‘Sabbaṃ hatthikāyaṃ pariyādiyitvā’’tiādīsu (saṃ. ni. 1.126) hi gahaṇaṃ pariyādānaṃ nāma. ‘‘Aniccasaññā, bhikkhave, bhāvitā bahulīkatā sabbaṃ kāmarāgaṃ pariyādiyatī’’tiādīsu (saṃ. ni. 3.102) khepanaṃ. Idha ubhayampi vaṭṭati. Tattha idaṃ rūpaṃ catubhūmakakusalacittaṃ gaṇhantaṃ na nīluppalakalāpaṃ puriso viya hatthena gaṇhāti, nāpi khepayamānaṃ aggi viya uddhane udakaṃ santāpetvā khepeti. Uppattiñcassa nivārayamānameva catubhūmakampi kusalacittaṃ gaṇhāti ceva khepeti cāti veditabbaṃ. Tena vuttaṃ – ‘‘purisassa cittaṃ pariyādāya tiṭṭhatī’’ti.

    യഥയിദന്തി യഥാ ഇദം. ഇത്ഥിരൂപന്തി ഇത്ഥിയാ രൂപം. തത്ഥ ‘‘കിഞ്ച, ഭിക്ഖവേ, രൂപം വദേഥ? രുപ്പതീതി ഖോ, ഭിക്ഖവേ, തസ്മാ രൂപന്തി വുച്ചതി. കേന രുപ്പതി? സീതേനപി രുപ്പതി ഉണ്ഹേനപി രുപ്പതീ’’തി (സം॰ നി॰ ൩.൭൯) സുത്താനുസാരേന രൂപസ്സ വചനത്ഥോ ചേവ സാമഞ്ഞലക്ഖണഞ്ച വേദിതബ്ബം. അയം പന രൂപസദ്ദോ ഖന്ധഭവനിമിത്തപച്ചയസരീരവണ്ണസണ്ഠാനാദീസു അനേകേസു അത്ഥേസു വത്തതി. അയഞ്ഹി ‘‘യം കിഞ്ചി രൂപം അതീതാനാഗതപച്ചുപ്പന്ന’’ന്തി (വിഭ॰ ൨; മഹാവ॰ ൨൨) ഏത്ഥ രൂപക്ഖന്ധേ വത്തതി. ‘‘രൂപൂപപത്തിയാ മഗ്ഗം ഭാവേതീ’’തി (ധ॰ സ॰ ൧൬൧; വിഭ॰ ൬൨൪) ഏത്ഥ രൂപഭവേ. ‘‘അജ്ഝത്തം അരൂപസഞ്ഞീ ബഹിദ്ധാ രൂപാനി പസ്സതീ’’തി (ധ॰ സ॰ ൨൦൪-൨൩൨ ആദയോ) ഏത്ഥ കസിണനിമിത്തേ. ‘‘സരൂപാ, ഭിക്ഖവേ, ഉപ്പജ്ജന്തി പാപകാ അകുസലാ ധമ്മാ നോ അരൂപാ’’തി (അ॰ നി॰ ൨.൮൩) ഏത്ഥ പച്ചയേ. ‘‘ആകാസോ പരിവാരിതോ രൂപന്തേവ സങ്ഖം ഗച്ഛതീ’’തി (മ॰ നി॰ ൧.൩൦൬) ഏത്ഥ സരീരേ. ‘‘ചക്ഖുഞ്ച പടിച്ച രൂപേ ച ഉപ്പജ്ജതി ചക്ഖുവിഞ്ഞാണ’’ന്തി (മ॰ നി॰ ൧.൪൦൦; ൩.൪൨൧) ഏത്ഥ വണ്ണേ. ‘‘രൂപപ്പമാണോ രൂപപ്പസന്നോ’’തി (അ॰ നി॰ ൪.൬൫) ഏത്ഥ സണ്ഠാനേ. ആദിസദ്ദേന ‘‘പിയരൂപം സാതരൂപം, അരസരൂപോ’’തിആദീനിപി സങ്ഗണ്ഹിതബ്ബാനി. ഇധ പനേസ ഇത്ഥിയാ ചതുസമുട്ഠാനേ രൂപായതനസങ്ഖാതേ വണ്ണേ വത്തതി. അപിച യോ കോചി ഇത്ഥിയാ നിവത്ഥനിവാസനസ്സ വാ അലങ്കാരസ്സ വാ ഗന്ധവണ്ണകാദീനം വാ പിളന്ധനമാലാദീനം വാതി കായപ്പടിബദ്ധോ ച വണ്ണോ പുരിസസ്സ ചക്ഖുവിഞ്ഞാണസ്സ ആരമ്മണം ഹുത്വാ ഉപകപ്പതി, സബ്ബമേതം ഇത്ഥിരൂപന്തേവ വേദിതബ്ബം. ഇത്ഥിരൂപം, ഭിക്ഖവേ, പുരിസസ്സ ചിത്തം പരിയാദായ തിട്ഠതീതി ഇദം പുരിമസ്സേവ ദള്ഹീകരണത്ഥം വുത്തം. പുരിമം വാ ‘‘യഥയിദം, ഭിക്ഖവേ, ഇത്ഥിരൂപ’’ന്തി ഏവം ഓപമ്മവസേന വുത്തം, ഇദം പരിയാദാനാനുഭാവദസ്സനവസേന.

    Yathayidanti yathā idaṃ. Itthirūpanti itthiyā rūpaṃ. Tattha ‘‘kiñca, bhikkhave, rūpaṃ vadetha? Ruppatīti kho, bhikkhave, tasmā rūpanti vuccati. Kena ruppati? Sītenapi ruppati uṇhenapi ruppatī’’ti (saṃ. ni. 3.79) suttānusārena rūpassa vacanattho ceva sāmaññalakkhaṇañca veditabbaṃ. Ayaṃ pana rūpasaddo khandhabhavanimittapaccayasarīravaṇṇasaṇṭhānādīsu anekesu atthesu vattati. Ayañhi ‘‘yaṃ kiñci rūpaṃ atītānāgatapaccuppanna’’nti (vibha. 2; mahāva. 22) ettha rūpakkhandhe vattati. ‘‘Rūpūpapattiyā maggaṃ bhāvetī’’ti (dha. sa. 161; vibha. 624) ettha rūpabhave. ‘‘Ajjhattaṃ arūpasaññī bahiddhā rūpāni passatī’’ti (dha. sa. 204-232 ādayo) ettha kasiṇanimitte. ‘‘Sarūpā, bhikkhave, uppajjanti pāpakā akusalā dhammā no arūpā’’ti (a. ni. 2.83) ettha paccaye. ‘‘Ākāso parivārito rūpanteva saṅkhaṃ gacchatī’’ti (ma. ni. 1.306) ettha sarīre. ‘‘Cakkhuñca paṭicca rūpe ca uppajjati cakkhuviññāṇa’’nti (ma. ni. 1.400; 3.421) ettha vaṇṇe. ‘‘Rūpappamāṇo rūpappasanno’’ti (a. ni. 4.65) ettha saṇṭhāne. Ādisaddena ‘‘piyarūpaṃ sātarūpaṃ, arasarūpo’’tiādīnipi saṅgaṇhitabbāni. Idha panesa itthiyā catusamuṭṭhāne rūpāyatanasaṅkhāte vaṇṇe vattati. Apica yo koci itthiyā nivatthanivāsanassa vā alaṅkārassa vā gandhavaṇṇakādīnaṃ vā piḷandhanamālādīnaṃ vāti kāyappaṭibaddho ca vaṇṇo purisassa cakkhuviññāṇassa ārammaṇaṃ hutvā upakappati, sabbametaṃ itthirūpanteva veditabbaṃ. Itthirūpaṃ, bhikkhave, purisassa cittaṃ pariyādāya tiṭṭhatīti idaṃ purimasseva daḷhīkaraṇatthaṃ vuttaṃ. Purimaṃ vā ‘‘yathayidaṃ, bhikkhave, itthirūpa’’nti evaṃ opammavasena vuttaṃ, idaṃ pariyādānānubhāvadassanavasena.

    തത്രിദം ഇത്ഥിരൂപസ്സ പരിയാദാനാനുഭാവേ വത്ഥു – മഹാദാഠികനാഗരാജാ കിര ചേതിയഗിരിമ്ഹി അമ്ബത്ഥലേ മഹാഥൂപം കാരാപേത്വാ ഗിരിഭണ്ഡപൂജം നാമ കത്വാ കാലേന കാലം ഓരോധഗണപരിവുതോ ചേതിയഗിരിം ഗന്ത്വാ ഭിക്ഖുസങ്ഘസ്സ മഹാദാനം ദേതി. ബഹൂനം സന്നിപാതട്ഠാനേ നാമ ന സബ്ബേസം സതി സൂപട്ഠിതാ ഹോതി, രഞ്ഞോ ച ദമിളദേവീ നാമ മഹേസീ പഠമവയേ ഠിതാ ദസ്സനീയാ പാസാദികാ. അഥേകോ ചിത്തത്ഥേരോ നാമ വുഡ്ഢപബ്ബജിതോ അസംവരനിയാമേന ഓലോകേന്തോ തസ്സാ രൂപാരമ്മണേ നിമിത്തം ഗഹേത്വാ ഉമ്മാദപ്പത്തോ വിയ ഠിതനിസിന്നട്ഠാനേസു ‘‘ഹന്ദ ദമിളദേവീ, ഹന്ദ ദമിളദേവീ’’തി വദന്തോ വിചരതി. തതോ പട്ഠായ ചസ്സ ദഹരസാമണേരാ ഉമ്മത്തകചിത്തത്ഥേരോത്വേവ നാമം കത്വാ വോഹരിംസു. അഥ സാ ദേവീ നചിരസ്സേവ കാലമകാസി. ഭിക്ഖുസങ്ഘേ സിവഥികദസ്സനം ഗന്ത്വാ ആഗതേ ദഹരസാമണേരാ തസ്സ സന്തികം ഗന്ത്വാ ഏവമാഹംസു – ‘‘ഭന്തേ ചിത്തത്ഥേര, യസ്സത്ഥായ ത്വം വിലപസി, മയം തസ്സാ ദേവിയാ സിവഥികദസ്സനം ഗന്ത്വാ ആഗതാ’’തി. ഏവം വുത്തേപി അസ്സദ്ദഹന്തോ ‘‘യസ്സാ വാ തസ്സാ വാ തുമ്ഹേ സിവഥികദസ്സനത്ഥായ ഗതാ, മുഖം തുമ്ഹാകം ധൂമണ്ണ’’ന്തി . ഉമ്മത്തകവചനമേവ അവോച. ഏവം ഉമ്മത്തകചിത്തത്ഥേരസ്സ ചിത്തം പരിയാദായ അട്ഠാസി ഇദം ഇത്ഥിരൂപം.

    Tatridaṃ itthirūpassa pariyādānānubhāve vatthu – mahādāṭhikanāgarājā kira cetiyagirimhi ambatthale mahāthūpaṃ kārāpetvā giribhaṇḍapūjaṃ nāma katvā kālena kālaṃ orodhagaṇaparivuto cetiyagiriṃ gantvā bhikkhusaṅghassa mahādānaṃ deti. Bahūnaṃ sannipātaṭṭhāne nāma na sabbesaṃ sati sūpaṭṭhitā hoti, rañño ca damiḷadevī nāma mahesī paṭhamavaye ṭhitā dassanīyā pāsādikā. Atheko cittatthero nāma vuḍḍhapabbajito asaṃvaraniyāmena olokento tassā rūpārammaṇe nimittaṃ gahetvā ummādappatto viya ṭhitanisinnaṭṭhānesu ‘‘handa damiḷadevī, handa damiḷadevī’’ti vadanto vicarati. Tato paṭṭhāya cassa daharasāmaṇerā ummattakacittattherotveva nāmaṃ katvā vohariṃsu. Atha sā devī nacirasseva kālamakāsi. Bhikkhusaṅghe sivathikadassanaṃ gantvā āgate daharasāmaṇerā tassa santikaṃ gantvā evamāhaṃsu – ‘‘bhante cittatthera, yassatthāya tvaṃ vilapasi, mayaṃ tassā deviyā sivathikadassanaṃ gantvā āgatā’’ti. Evaṃ vuttepi assaddahanto ‘‘yassā vā tassā vā tumhe sivathikadassanatthāya gatā, mukhaṃ tumhākaṃ dhūmaṇṇa’’nti . Ummattakavacanameva avoca. Evaṃ ummattakacittattherassa cittaṃ pariyādāya aṭṭhāsi idaṃ itthirūpaṃ.

    അപരമ്പി വത്ഥു – സദ്ധാതിസ്സമഹാരാജാ കിര ഏകദിവസം ഓരോധഗണപരിവുതോ വിഹാരം ആഗതോ . ഏകോ ദഹരോ ലോഹപാസാദദ്വാരകോട്ഠകേ ഠത്വാ അസംവരേ ഠിതോ ഏകം ഇത്ഥിം ഓലോകേസി. സാപി ഗമനം പച്ഛിന്ദിത്വാ തം ഓലോകേസി. ഉഭോപി അബ്ഭന്തരേ ഉട്ഠിതേന രാഗഗ്ഗിനാ ഡയ്ഹിത്വാ കാലമകംസു. ഏവം ഇത്ഥിരൂപം ദഹരസ്സ ചിത്തം പരിയാദായ തിട്ഠതി.

    Aparampi vatthu – saddhātissamahārājā kira ekadivasaṃ orodhagaṇaparivuto vihāraṃ āgato . Eko daharo lohapāsādadvārakoṭṭhake ṭhatvā asaṃvare ṭhito ekaṃ itthiṃ olokesi. Sāpi gamanaṃ pacchinditvā taṃ olokesi. Ubhopi abbhantare uṭṭhitena rāgagginā ḍayhitvā kālamakaṃsu. Evaṃ itthirūpaṃ daharassa cittaṃ pariyādāya tiṭṭhati.

    അപരമ്പി വത്ഥു – കല്യാണിയമഹാവിഹാരതോ കിരേകോ ദഹരോ ഉദ്ദേസത്ഥായ കാളദീഘവാപിഗാമദ്വാരവിഹാരം ഗന്ത്വാ നിട്ഠിതുദ്ദേസകിച്ചോ അത്ഥകാമാനം വചനം അഗ്ഗഹേത്വാ ‘‘ഗതട്ഠാനേ ദഹരസാമണേരേഹി പുട്ഠേന ഗാമസ്സ നിവിട്ഠാകാരോ കഥേതബ്ബോ ഭവിസ്സതീ’’തി ഗാമേ പിണ്ഡായ ചരന്തോ വിസഭാഗാരമ്മണേ നിമിത്തം ഗഹേത്വാ അത്തനോ വസനട്ഠാനം ഗതോ തായ നിവത്ഥവത്ഥം സഞ്ജാനിത്വാ ‘‘കഹം, ഭന്തേ, ഇദം ലദ്ധ’’ന്തി പുച്ഛന്തോ തസ്സാ മതഭാവം ഞത്വാ ‘‘ഏവരൂപാ നാമ ഇത്ഥീ മം നിസ്സായ മതാ’’തി ചിന്തേന്തോ അന്തോഉട്ഠിതേന രാഗഗ്ഗിനാ ഡയ്ഹിത്വാ ജീവിതക്ഖയം പാപുണി. ഏവമ്പി ഇദം ഇത്ഥിരൂപം പുരിസസ്സ ചിത്തം പരിയാദായ തിട്ഠതീതി വേദിതബ്ബം.

    Aparampi vatthu – kalyāṇiyamahāvihārato kireko daharo uddesatthāya kāḷadīghavāpigāmadvāravihāraṃ gantvā niṭṭhituddesakicco atthakāmānaṃ vacanaṃ aggahetvā ‘‘gataṭṭhāne daharasāmaṇerehi puṭṭhena gāmassa niviṭṭhākāro kathetabbo bhavissatī’’ti gāme piṇḍāya caranto visabhāgārammaṇe nimittaṃ gahetvā attano vasanaṭṭhānaṃ gato tāya nivatthavatthaṃ sañjānitvā ‘‘kahaṃ, bhante, idaṃ laddha’’nti pucchanto tassā matabhāvaṃ ñatvā ‘‘evarūpā nāma itthī maṃ nissāya matā’’ti cintento antouṭṭhitena rāgagginā ḍayhitvā jīvitakkhayaṃ pāpuṇi. Evampi idaṃ itthirūpaṃ purisassa cittaṃ pariyādāya tiṭṭhatīti veditabbaṃ.

    . ദുതിയാദീനി സദ്ദഗരുകാദീനം ആസയവസേന വുത്താനി. തേസു ഇത്ഥിസദ്ദോതി ഇത്ഥിയാ ചിത്തസമുട്ഠാനോ കഥിതഗീതവാദിതസദ്ദോ. അപിച ഇത്ഥിയാ നിവത്ഥനിവാസനസ്സാപി അലങ്കതാലങ്കാരസ്സാപി ഇത്ഥിപയോഗനിപ്ഫാദിതോ വീണാസങ്ഖപണവാദിസദ്ദോപി ഇത്ഥിസദ്ദോത്വേവ വേദിതബ്ബോ. സബ്ബോപി ഹേസോ പുരിസസ്സ ചിത്തം പരിയാദായ തിട്ഠതി.

    2. Dutiyādīni saddagarukādīnaṃ āsayavasena vuttāni. Tesu itthisaddoti itthiyā cittasamuṭṭhāno kathitagītavāditasaddo. Apica itthiyā nivatthanivāsanassāpi alaṅkatālaṅkārassāpi itthipayoganipphādito vīṇāsaṅkhapaṇavādisaddopi itthisaddotveva veditabbo. Sabbopi heso purisassa cittaṃ pariyādāya tiṭṭhati.

    തത്ഥ സുവണ്ണകക്കടകസുവണ്ണമോരദഹരഭിക്ഖുആദീനം വത്ഥൂനി വേദിതബ്ബാനി. പബ്ബതന്തരം കിര നിസ്സായ മഹന്തം ഹത്ഥിനാഗകുലം വസതി. അവിദൂരട്ഠാനേ ചസ്സ മഹാപരിഭോഗസരോ അത്ഥി, തസ്മിം കായൂപപന്നോ സുവണ്ണകക്കടകോ അത്ഥി. സോ തം സരം ഓതിണ്ണോതിണ്ണേ സണ്ഡാസേന വിയ അളേഹി പാദേ ഗഹേത്വാ അത്തനോ വസം നേത്വാ മാരേതി. തസ്സ ഓതാരാപേക്ഖാ ഹത്ഥിനാഗാ ഏകം മഹാഹത്ഥിം ജേട്ഠകം കത്വാ വിചരന്തി. സോ ഏകദിവസം തം ഹത്ഥിനാഗം ഗണ്ഹി. ഥാമസതിസമ്പന്നോ ഹത്ഥിനാഗോ ചിന്തേസി – ‘‘സചാഹം ഭീതരവം രവിസ്സാമി, സബ്ബേ യഥാരുചിയാ അകീളിത്വാ പലായിസ്സന്തീ’’തി നിച്ചലോവ അട്ഠാസി. അഥ സബ്ബേസം ഉത്തിണ്ണഭാവം ഞത്വാ തേന ഗഹിതഭാവം അത്തനോ ഭരിയം ജാനാപേതും വിരവിത്വാ ഏവമാഹ –

    Tattha suvaṇṇakakkaṭakasuvaṇṇamoradaharabhikkhuādīnaṃ vatthūni veditabbāni. Pabbatantaraṃ kira nissāya mahantaṃ hatthināgakulaṃ vasati. Avidūraṭṭhāne cassa mahāparibhogasaro atthi, tasmiṃ kāyūpapanno suvaṇṇakakkaṭako atthi. So taṃ saraṃ otiṇṇotiṇṇe saṇḍāsena viya aḷehi pāde gahetvā attano vasaṃ netvā māreti. Tassa otārāpekkhā hatthināgā ekaṃ mahāhatthiṃ jeṭṭhakaṃ katvā vicaranti. So ekadivasaṃ taṃ hatthināgaṃ gaṇhi. Thāmasatisampanno hatthināgo cintesi – ‘‘sacāhaṃ bhītaravaṃ ravissāmi, sabbe yathāruciyā akīḷitvā palāyissantī’’ti niccalova aṭṭhāsi. Atha sabbesaṃ uttiṇṇabhāvaṃ ñatvā tena gahitabhāvaṃ attano bhariyaṃ jānāpetuṃ viravitvā evamāha –

    ‘‘സിങ്ഗീമിഗോ ആയതചക്ഖുനേത്തോ,

    ‘‘Siṅgīmigo āyatacakkhunetto,

    അട്ഠിത്തചോ വാരിസയോ അലോമോ;

    Aṭṭhittaco vārisayo alomo;

    തേനാഭിഭൂതോ കപണം രുദാമി,

    Tenābhibhūto kapaṇaṃ rudāmi,

    മാ ഹേവ മം പാണസമം ജഹേയ്യാ’’തി. (ജാ॰ ൧.൩.൪൯);

    Mā heva maṃ pāṇasamaṃ jaheyyā’’ti. (jā. 1.3.49);

    സാ തം സുത്വാ സാമികസ്സ ഗഹിതഭാവം ഞത്വാ തം തമ്ഹാ ഭയാ മോചേതും ഹത്ഥിനാ ച കുളീരേന ച സദ്ധിം സല്ലപന്തീ ഏവമാഹ –

    Sā taṃ sutvā sāmikassa gahitabhāvaṃ ñatvā taṃ tamhā bhayā mocetuṃ hatthinā ca kuḷīrena ca saddhiṃ sallapantī evamāha –

    ‘‘അയ്യ ന തം ജഹിസ്സാമി, കുഞ്ജരം സട്ഠിഹായനം;

    ‘‘Ayya na taṃ jahissāmi, kuñjaraṃ saṭṭhihāyanaṃ;

    പഥബ്യാ ചാതുരന്തായ, സുപ്പിയോ ഹോസി മേ തുവം.

    Pathabyā cāturantāya, suppiyo hosi me tuvaṃ.

    ‘‘യേ കുളീരാ സമുദ്ദസ്മിം, ഗങ്ഗായ യമുനായ ച;

    ‘‘Ye kuḷīrā samuddasmiṃ, gaṅgāya yamunāya ca;

    തേസം ത്വം വാരിജോ സേട്ഠോ, മുഞ്ച രോദന്തിയാ പതി’’ന്തി. (ജാ॰ ൧.൩.൫൦-൫൧);

    Tesaṃ tvaṃ vārijo seṭṭho, muñca rodantiyā pati’’nti. (jā. 1.3.50-51);

    കുളീരോ സഹ ഇത്ഥിസദ്ദസ്സവനേന ഗഹണം സിഥിലമകാസി. അഥ ഹത്ഥിനാഗോ ‘‘അയമേവേതസ്സ ഓകാസോ’’തി ഏകം പാദം ഗഹിതാകാരേനേവ ഠപേത്വാ ദുതിയം ഉക്ഖിപിത്വാ തം പിട്ഠികപാലേ അക്കമിത്വാ വിചുണ്ണികം കത്വാ ഥോകം ആകഡ്ഢിത്വാ തീരേ ഖിപി. അഥ നം സബ്ബഹത്ഥിനോ സന്നിപതിത്വാ ‘‘അമ്ഹാകം വേരീ’’തി വിചുണ്ണയിംസു. ഏവം താവ ഇത്ഥിസദ്ദോ സുവണ്ണകക്കടകസ്സ ചിത്തം പരിയാദിയിത്വാ തിട്ഠതി.

    Kuḷīro saha itthisaddassavanena gahaṇaṃ sithilamakāsi. Atha hatthināgo ‘‘ayamevetassa okāso’’ti ekaṃ pādaṃ gahitākāreneva ṭhapetvā dutiyaṃ ukkhipitvā taṃ piṭṭhikapāle akkamitvā vicuṇṇikaṃ katvā thokaṃ ākaḍḍhitvā tīre khipi. Atha naṃ sabbahatthino sannipatitvā ‘‘amhākaṃ verī’’ti vicuṇṇayiṃsu. Evaṃ tāva itthisaddo suvaṇṇakakkaṭakassa cittaṃ pariyādiyitvā tiṭṭhati.

    സുവണ്ണമോരോപി ഹിമവന്തം അനുപവിസിത്വാ മഹന്തം പബ്ബതഗഹനം നിസ്സായ വസന്തോ നിച്ചകാലം സൂരിയസ്സ ഉദയകാലേ സൂരിയമണ്ഡലം ഉല്ലോകേത്വാ അത്തനോ രക്ഖം കരോന്തോ ഏവം വദതി –

    Suvaṇṇamoropi himavantaṃ anupavisitvā mahantaṃ pabbatagahanaṃ nissāya vasanto niccakālaṃ sūriyassa udayakāle sūriyamaṇḍalaṃ ulloketvā attano rakkhaṃ karonto evaṃ vadati –

    ‘‘ഉദേതയം ചക്ഖുമാ ഏകരാജാ,

    ‘‘Udetayaṃ cakkhumā ekarājā,

    ഹരിസ്സവണ്ണോ പഥവിപ്പഭാസോ;

    Harissavaṇṇo pathavippabhāso;

    തം തം നമസ്സാമി ഹരിസ്സവണ്ണം പഥവിപ്പഭാസം,

    Taṃ taṃ namassāmi harissavaṇṇaṃ pathavippabhāsaṃ,

    തയാജ്ജ ഗുത്താ വിഹരേമു ദിവസം.

    Tayājja guttā viharemu divasaṃ.

    ‘‘യേ ബ്രാഹ്മണാ വേദഗൂ സബ്ബധമ്മേ,

    ‘‘Ye brāhmaṇā vedagū sabbadhamme,

    തേ മേ നമോ തേ ച മം പാലയന്തു;

    Te me namo te ca maṃ pālayantu;

    നമത്ഥു ബുദ്ധാനം നമത്ഥു ബോധിയാ,

    Namatthu buddhānaṃ namatthu bodhiyā,

    നമോ വിമുത്താനം നമോ വിമുത്തിയാ;

    Namo vimuttānaṃ namo vimuttiyā;

    ഇമം സോ പരിത്തം കത്വാ,

    Imaṃ so parittaṃ katvā,

    മോരോ ചരതി ഏസനാ’’തി. (ജാ॰ ൧.൨.൧൭);

    Moro carati esanā’’ti. (jā. 1.2.17);

    സോ ദിവസം ഗോചരം ഗഹേത്വാ സായന്ഹസമയേ വസനട്ഠാനം പവിസന്തോ അത്ഥങ്ഗതം സൂരിയമണ്ഡലം ഓലോകേത്വാപി ഇമം ഗാഥം വദതി –

    So divasaṃ gocaraṃ gahetvā sāyanhasamaye vasanaṭṭhānaṃ pavisanto atthaṅgataṃ sūriyamaṇḍalaṃ oloketvāpi imaṃ gāthaṃ vadati –

    ‘‘അപേതയം ചക്ഖുമാ ഏകരാജാ,

    ‘‘Apetayaṃ cakkhumā ekarājā,

    ഹരിസ്സവണ്ണോ പഥവിപ്പഭാസോ;

    Harissavaṇṇo pathavippabhāso;

    തം തം നമസ്സാമി ഹരിസ്സവണ്ണം പഥവിപ്പഭാസം,

    Taṃ taṃ namassāmi harissavaṇṇaṃ pathavippabhāsaṃ,

    തയാജ്ജ ഗുത്താ വിഹരേമു രത്തിം.

    Tayājja guttā viharemu rattiṃ.

    ‘‘യേ ബ്രാഹ്മണാ വേദഗൂ സബ്ബധമ്മേ,

    ‘‘Ye brāhmaṇā vedagū sabbadhamme,

    തേ മേ നമോ തേ ച മം പാലയന്തു;

    Te me namo te ca maṃ pālayantu;

    നമത്ഥു ബുദ്ധാനം നമത്ഥു ബോധിയാ,

    Namatthu buddhānaṃ namatthu bodhiyā,

    നമോ വിമുത്താനം നമോ വിമുത്തിയാ;

    Namo vimuttānaṃ namo vimuttiyā;

    ഇമം സോ പരിത്തം കത്വാ,

    Imaṃ so parittaṃ katvā,

    മോരോ വാസമകപ്പയീ’’തി. (ജാ॰ ൧.൨.൧൮);

    Moro vāsamakappayī’’ti. (jā. 1.2.18);

    ഇമിനാ നിയാമേന സത്ത വസ്സസതാനി വീതിനാമേത്വാ ഏകദിവസം പരിത്തകമ്മതോ പുരേതരമേവ മോരകുക്കുടികായ സദ്ദം സുത്വാ പരിത്തകമ്മം അസരിത്വാ രഞ്ഞാ പേസിതസ്സ ലുദ്ദകസ്സ വസം ഉപഗതോ. ഏവം ഇത്ഥിസദ്ദോ സുവണ്ണമോരസ്സ ചിത്തം പരിയാദിയിത്വാ തിട്ഠതീതി. ഛാതപബ്ബതവാസീ ദഹരോ പന സുധാമുണ്ഡകവാസീ ദഹരോ ച ഇത്ഥിസദ്ദം സുത്വാ അനയബ്യസനം പത്താതി.

    Iminā niyāmena satta vassasatāni vītināmetvā ekadivasaṃ parittakammato puretarameva morakukkuṭikāya saddaṃ sutvā parittakammaṃ asaritvā raññā pesitassa luddakassa vasaṃ upagato. Evaṃ itthisaddo suvaṇṇamorassa cittaṃ pariyādiyitvā tiṭṭhatīti. Chātapabbatavāsī daharo pana sudhāmuṇḍakavāsī daharo ca itthisaddaṃ sutvā anayabyasanaṃ pattāti.

    . തതിയേ ഇത്ഥിഗന്ധോതി ഇത്ഥിയാ ചതുസമുട്ഠാനികം ഗന്ധായതനം. സ്വായം ഇത്ഥിയാ സരീരഗന്ധോ ദുഗ്ഗന്ധോ ഹോതി, കായാരുള്ഹോ പന ആഗന്തുകഅനുലേപനാദിഗന്ധോ ഇധ അധിപ്പേതോ. ഏകച്ചാ ഹി ഇത്ഥീ അസ്സഗന്ധിനീ ഹോതി, ഏകച്ചാ മേണ്ഡകഗന്ധിനീ, ഏകച്ചാ സേദഗന്ധിനീ, ഏകച്ചാ സോണിതഗന്ധിനീ . ഏകച്ചോ അന്ധബാലോ ഏവരൂപായപി ഇത്ഥിയാ രജ്ജതേവ. ചക്കവത്തിനോ പന ഇത്ഥിരതനസ്സ കായതോ ചന്ദനഗന്ധോ വായതി, മുഖതോ ച ഉപ്പലഗന്ധോ. അയം ന സബ്ബാസം ഹോതി, ആഗന്തുകഅനുലേപനാദിഗന്ധോവ ഇധ അധിപ്പേതോ. തിരച്ഛാനഗതാ പന ഹത്ഥിഅസ്സഗോണാദയോ തിരച്ഛാനഗതാനം സജാതിഇത്ഥീനം ഉതുഗന്ധേന യോജനദ്വിയോജനതിയോജനചതുയോജനമ്പി ഗച്ഛന്തി. ഇത്ഥികായേ ഗന്ധോ വാ ഹോതു ഇത്ഥിയാ നിവത്ഥനിവാസനഅനുലിത്താലേപനപിളന്ധമാലാദിഗന്ധോ വാ, സബ്ബോപി ഇത്ഥിഗന്ധോത്വേവ വേദിതബ്ബോ.

    3. Tatiye itthigandhoti itthiyā catusamuṭṭhānikaṃ gandhāyatanaṃ. Svāyaṃ itthiyā sarīragandho duggandho hoti, kāyāruḷho pana āgantukaanulepanādigandho idha adhippeto. Ekaccā hi itthī assagandhinī hoti, ekaccā meṇḍakagandhinī, ekaccā sedagandhinī, ekaccā soṇitagandhinī . Ekacco andhabālo evarūpāyapi itthiyā rajjateva. Cakkavattino pana itthiratanassa kāyato candanagandho vāyati, mukhato ca uppalagandho. Ayaṃ na sabbāsaṃ hoti, āgantukaanulepanādigandhova idha adhippeto. Tiracchānagatā pana hatthiassagoṇādayo tiracchānagatānaṃ sajātiitthīnaṃ utugandhena yojanadviyojanatiyojanacatuyojanampi gacchanti. Itthikāye gandho vā hotu itthiyā nivatthanivāsanaanulittālepanapiḷandhamālādigandho vā, sabbopi itthigandhotveva veditabbo.

    . ചതുത്ഥേ ഇത്ഥിരസോതി ഇത്ഥിയാ ചതുസമുട്ഠാനികം രസായതനം. തിപിടകചൂളനാഗചൂളാഭയത്ഥേരാ പന ‘‘സ്വായം ഇത്ഥിയാ കിംകാരപടിസ്സാവിതാദിവസേന സവനരസോ ചേവ പരിഭോഗരസോ ച, അയം ഇത്ഥിരസോ’’തി വദന്തി. കിം തേന? യോ പനായം ഇത്ഥിയാ ഓട്ഠമംസസമ്മക്ഖനഖേളാദിരസോപി , സാമികസ്സ ദിന്നയാഗുഭത്താദീനം രസോപി, സബ്ബോ സോ ഇത്ഥിരസോത്വേവ വേദിതബ്ബോ. അനേകേ ഹി സത്താ അത്തനോ മാതുഗാമേന യംകിഞ്ചി സഹത്ഥാ ദിന്നമേവ മധുരന്തി ഗഹേത്വാ അനയബ്യസനം പത്താതി.

    4. Catutthe itthirasoti itthiyā catusamuṭṭhānikaṃ rasāyatanaṃ. Tipiṭakacūḷanāgacūḷābhayattherā pana ‘‘svāyaṃ itthiyā kiṃkārapaṭissāvitādivasena savanaraso ceva paribhogaraso ca, ayaṃ itthiraso’’ti vadanti. Kiṃ tena? Yo panāyaṃ itthiyā oṭṭhamaṃsasammakkhanakheḷādirasopi , sāmikassa dinnayāgubhattādīnaṃ rasopi, sabbo so itthirasotveva veditabbo. Aneke hi sattā attano mātugāmena yaṃkiñci sahatthā dinnameva madhuranti gahetvā anayabyasanaṃ pattāti.

    . പഞ്ചമേ ഇത്ഥിഫോട്ഠബ്ബോതി ഇത്ഥിയാ കായസമ്ഫസ്സോ, ഇത്ഥിസരീരാരുള്ഹാനം വത്ഥാലങ്കാരമാലാദീനമ്പി ഫസ്സോ ഇത്ഥിഫോട്ഠബ്ബോത്വേവ വേദിതബ്ബോ. സബ്ബോപേസ പുരിസസ്സ ചിത്തം പരിയാദിയതി മഹാചേതിയങ്ഗണേ ഗണസജ്ഝായം ഗണ്ഹന്തസ്സ ദഹരഭിക്ഖുനോ വിസഭാഗാരമ്മണഫസ്സോ വിയാതി.

    5. Pañcame itthiphoṭṭhabboti itthiyā kāyasamphasso, itthisarīrāruḷhānaṃ vatthālaṅkāramālādīnampi phasso itthiphoṭṭhabbotveva veditabbo. Sabbopesa purisassa cittaṃ pariyādiyati mahācetiyaṅgaṇe gaṇasajjhāyaṃ gaṇhantassa daharabhikkhuno visabhāgārammaṇaphasso viyāti.

    ഇതി സത്ഥാ സത്താനം ആസയാനുസയവസേന രൂപാദീസു ഏകേകം ഗഹേത്വാ അഞ്ഞം ഈദിസം ന പസ്സാമീതി ആഹ. യഥാ ഹി രൂപഗരുകസ്സ പുരിസസ്സ ഇത്ഥിരൂപം ചിത്തുപ്പാദം ഗമേതി പലിബുന്ധതി ബജ്ഝാപേതി ബദ്ധാപേതി മോഹേതി സംമോഹേതി, ന തഥാ സേസാ സദ്ദാദയോ. യഥാ ച സദ്ദാദിഗരുകാനം സദ്ദാദയോ, ന തഥാ രൂപാദീനി ആരമ്മണാനി. ഏകച്ചസ്സ ച രൂപാദീസു ഏകമേവാരമ്മണം ചിത്തം പരിയാദിയതി, ഏകച്ചസ്സ ദ്വേപി തീണിപി ചത്താരിപി പഞ്ചപി. ഇതി ഇമേ പഞ്ച സുത്തന്താ പഞ്ചഗരുകവസേന കഥിതാ, ന പഞ്ചഗരുകജാതകവസേന. പഞ്ചഗരുകജാതകം പന സക്ഖിഭാവത്ഥായ ആഹരിത്വാ കഥേതബ്ബം. തത്ര ഹി അമനുസ്സേഹി കന്താരമജ്ഝേ കതായ ആപണാദിവിചാരണായ മഹാപുരിസസ്സ പഞ്ചസു സഹായേസു രൂപഗരുകോ രൂപാരമ്മണേ ബജ്ഝിത്വാ അനയബ്യസനം പത്തോ, സദ്ദാദിഗരുകാ സദ്ദാരമ്മണാദീസു. ഇതി തം സക്ഖിഭാവത്ഥായ ആഹരിത്വാ കഥേതബ്ബം. ഇമേ പന പഞ്ച സുത്തന്താ പഞ്ചഗരുകവസേനേവ കഥിതാ.

    Iti satthā sattānaṃ āsayānusayavasena rūpādīsu ekekaṃ gahetvā aññaṃ īdisaṃ na passāmīti āha. Yathā hi rūpagarukassa purisassa itthirūpaṃ cittuppādaṃ gameti palibundhati bajjhāpeti baddhāpeti moheti saṃmoheti, na tathā sesā saddādayo. Yathā ca saddādigarukānaṃ saddādayo, na tathā rūpādīni ārammaṇāni. Ekaccassa ca rūpādīsu ekamevārammaṇaṃ cittaṃ pariyādiyati, ekaccassa dvepi tīṇipi cattāripi pañcapi. Iti ime pañca suttantā pañcagarukavasena kathitā, na pañcagarukajātakavasena. Pañcagarukajātakaṃ pana sakkhibhāvatthāya āharitvā kathetabbaṃ. Tatra hi amanussehi kantāramajjhe katāya āpaṇādivicāraṇāya mahāpurisassa pañcasu sahāyesu rūpagaruko rūpārammaṇe bajjhitvā anayabyasanaṃ patto, saddādigarukā saddārammaṇādīsu. Iti taṃ sakkhibhāvatthāya āharitvā kathetabbaṃ. Ime pana pañca suttantā pañcagarukavaseneva kathitā.

    . യസ്മാ ച ന കേവലം പുരിസായേവ പഞ്ചഗരുകാ ഹോന്തി, ഇത്ഥിയോപി ഹോന്തിയേവ, തസ്മാ താസമ്പി വസേന പുന പഞ്ച സുത്തന്തേ കഥേസി. തേസമ്പി അത്ഥോ വുത്തനയേനേവ വേദിതബ്ബോ. വത്ഥൂസുപി പഠമസുത്തേ ലോഹപാസാദദ്വാരേ ഠിതം ദഹരം ഓലോകേത്വാ മതായ രാജോരോധായ വത്ഥു വേദിതബ്ബം. തം ഹേട്ഠാ വിത്ഥാരിതമേവ.

    6. Yasmā ca na kevalaṃ purisāyeva pañcagarukā honti, itthiyopi hontiyeva, tasmā tāsampi vasena puna pañca suttante kathesi. Tesampi attho vuttanayeneva veditabbo. Vatthūsupi paṭhamasutte lohapāsādadvāre ṭhitaṃ daharaṃ oloketvā matāya rājorodhāya vatthu veditabbaṃ. Taṃ heṭṭhā vitthāritameva.

    . ദുതിയസുത്തേ ബാരാണസിയം രൂപൂപജീവിനോ മാതുഗാമസ്സ വത്ഥു വേദിതബ്ബം. ഗുത്തിലവീണാവാദകോ കിരേകിസ്സാ ഇത്ഥിയാ സഹസ്സം പഹിണി, സാ തം ഉപ്പണ്ഡേത്വാ ഗണ്ഹിതും ന ഇച്ഛി. സോ ‘‘കരിസ്സാമേത്ഥ കത്തബ്ബ’’ന്തി സായന്ഹകാലസമനന്തരേ അലങ്കതപടിയത്തോ തസ്സാ ഗേഹസ്സ അഭിമുഖട്ഠാനേ അഞ്ഞസ്മിം ഗേഹദ്വാരേ നിസിന്നോ വീണായ തന്തിയോ സമേ ഗുണേ പതിട്ഠാപേത്വാ തന്തിസ്സരേന ഗീതസ്സരം അനതിക്കമന്തോ ഗായി. സാ ഇത്ഥീ തസ്സ ഗീതസദ്ദം സുത്വാ ദ്വാരന്തി സഞ്ഞായ ‘‘വിവടവാതപാനേന തസ്സ സന്തികം ഗമിസ്സാമീ’’തി ആകാസേയേവ ജീവിതക്ഖയം പത്താ.

    7. Dutiyasutte bārāṇasiyaṃ rūpūpajīvino mātugāmassa vatthu veditabbaṃ. Guttilavīṇāvādako kirekissā itthiyā sahassaṃ pahiṇi, sā taṃ uppaṇḍetvā gaṇhituṃ na icchi. So ‘‘karissāmettha kattabba’’nti sāyanhakālasamanantare alaṅkatapaṭiyatto tassā gehassa abhimukhaṭṭhāne aññasmiṃ gehadvāre nisinno vīṇāya tantiyo same guṇe patiṭṭhāpetvā tantissarena gītassaraṃ anatikkamanto gāyi. Sā itthī tassa gītasaddaṃ sutvā dvāranti saññāya ‘‘vivaṭavātapānena tassa santikaṃ gamissāmī’’ti ākāseyeva jīvitakkhayaṃ pattā.

    . തതിയസുത്തേ ചക്കവത്തിരഞ്ഞോ കായതോ ചന്ദനഗന്ധോ വായതി, മുഖതോ ച ഉപ്പലഗന്ധോതി ഇദം ആഹരിതബ്ബം. ഇദം ചേത്ഥ വത്ഥു വേദിതബ്ബം. സാവത്ഥിയം കിരേകിസ്സാ കുടുമ്ബികധീതായ സാമികോ സത്ഥു ധമ്മദേസനം സുത്വാ, ‘‘ന സക്കാ മയാ അയം ധമ്മോ ഗിഹിഭൂതേന പൂരേതു’’ന്തി അഞ്ഞതരസ്സ പിണ്ഡപാതികത്ഥേരസ്സ സന്തികേ പബ്ബജി. അഥസ്സ ഭരിയം ‘‘അസ്സാമികാ അയ’’ന്തി ഞത്വാ രാജാ പസേനദികോസലോ അന്തേപുരം ആഹരാപേത്വാ ഏകദിവസം ഏകം നീലുപ്പലകലാപം ആദായ അന്തേപുരം പവിട്ഠോ ഏകേകിസ്സാ ഏകേകം നീലുപ്പലം ദാപേസി. പുപ്ഫേസു ഭാജിയമാനേസു തസ്സാ ഇത്ഥിയാ ദ്വേ ഹത്ഥം പത്താനി. സാ പഹട്ഠാകാരം ദസ്സേത്വാ ഉപസിങ്ഘിത്വാ പരോദി. രാജാ തസ്സാ ഉഭയാകാരം ദിസ്വാ തം പക്കോസാപേത്വാ പുച്ഛി. സാ അത്തനോ പഹട്ഠകാരണഞ്ച രോദനകാരണഞ്ച കഥേസി. യാവതതിയം കഥിതേപി രാജാ അസ്സദ്ദഹന്തോ പുനദിവസേ സകലരാജനിവേസനേ സബ്ബമാലാവിലേപനാദിസുഗന്ധഗന്ധം ഹരാപേത്വാ ബുദ്ധപ്പമുഖസ്സ ഭിക്ഖുസങ്ഘസ്സ ആസനാനി പഞ്ഞാപേത്വാ ബുദ്ധപ്പമുഖസ്സ ഭിക്ഖുസങ്ഘസ്സ മഹാദാനം ദത്വാ ഭത്തകിച്ചപരിയോസാനേ തം ഇത്ഥിം ‘‘കതരോ തേ ഥേരോ’’തി പുച്ഛിത്വാ, ‘‘അയ’’ന്തി വുത്തേ ഞത്വാ സത്ഥാരം വന്ദിത്വാ, ‘‘ഭന്തേ, തുമ്ഹേഹി സദ്ധിം ഭിക്ഖുസങ്ഘോ ഗച്ഛതു, അമ്ഹാകം അസുകത്ഥേരോ അനുമോദനം കരിസ്സതീ’’തി ആഹ. സത്ഥാ തം ഭിക്ഖും ഠപേത്വാ വിഹാരം ഗതോ. ഥേരേ അനുമോദനം വത്തും ആരദ്ധമത്തേ സകലം രാജനിവേസനം ഗന്ധപൂരം വിയ ജാതം. രാജാ ‘‘സച്ചമേവേസാ ആഹാ’’തി പസീദിത്വാ പുനദിവസേ സത്ഥാരം തം കാരണം പുച്ഛി. സത്ഥാ ‘‘അയം അതീതേ ധമ്മകഥം സുണന്തോ ‘സാധു സാധൂ’തി സാധുകാരം പവത്തേന്തോ സക്കച്ചം അസ്സോസി, തമ്മൂലകോ തേന മഹാരാജ അയമാനിസംസോ ലദ്ധോ’’തി ആചിക്ഖി.

    8. Tatiyasutte cakkavattirañño kāyato candanagandho vāyati, mukhato ca uppalagandhoti idaṃ āharitabbaṃ. Idaṃ cettha vatthu veditabbaṃ. Sāvatthiyaṃ kirekissā kuṭumbikadhītāya sāmiko satthu dhammadesanaṃ sutvā, ‘‘na sakkā mayā ayaṃ dhammo gihibhūtena pūretu’’nti aññatarassa piṇḍapātikattherassa santike pabbaji. Athassa bhariyaṃ ‘‘assāmikā aya’’nti ñatvā rājā pasenadikosalo antepuraṃ āharāpetvā ekadivasaṃ ekaṃ nīluppalakalāpaṃ ādāya antepuraṃ paviṭṭho ekekissā ekekaṃ nīluppalaṃ dāpesi. Pupphesu bhājiyamānesu tassā itthiyā dve hatthaṃ pattāni. Sā pahaṭṭhākāraṃ dassetvā upasiṅghitvā parodi. Rājā tassā ubhayākāraṃ disvā taṃ pakkosāpetvā pucchi. Sā attano pahaṭṭhakāraṇañca rodanakāraṇañca kathesi. Yāvatatiyaṃ kathitepi rājā assaddahanto punadivase sakalarājanivesane sabbamālāvilepanādisugandhagandhaṃ harāpetvā buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa āsanāni paññāpetvā buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa mahādānaṃ datvā bhattakiccapariyosāne taṃ itthiṃ ‘‘kataro te thero’’ti pucchitvā, ‘‘aya’’nti vutte ñatvā satthāraṃ vanditvā, ‘‘bhante, tumhehi saddhiṃ bhikkhusaṅgho gacchatu, amhākaṃ asukatthero anumodanaṃ karissatī’’ti āha. Satthā taṃ bhikkhuṃ ṭhapetvā vihāraṃ gato. There anumodanaṃ vattuṃ āraddhamatte sakalaṃ rājanivesanaṃ gandhapūraṃ viya jātaṃ. Rājā ‘‘saccamevesā āhā’’ti pasīditvā punadivase satthāraṃ taṃ kāraṇaṃ pucchi. Satthā ‘‘ayaṃ atīte dhammakathaṃ suṇanto ‘sādhu sādhū’ti sādhukāraṃ pavattento sakkaccaṃ assosi, tammūlako tena mahārāja ayamānisaṃso laddho’’ti ācikkhi.

    ‘‘സദ്ധമ്മദേസനാകാലേ, സാധു സാധൂതി ഭാസതോ;

    ‘‘Saddhammadesanākāle, sādhu sādhūti bhāsato;

    മുഖതോ ജായതേ ഗന്ധോ, ഉപ്പലംവ യഥോദകേ’’തി.

    Mukhato jāyate gandho, uppalaṃva yathodake’’ti.

    സേസം സബ്ബത്ഥ ഉത്താനമേവാതി. ഇമസ്മിം വഗ്ഗേ വട്ടമേവ കഥിതം.

    Sesaṃ sabbattha uttānamevāti. Imasmiṃ vagge vaṭṭameva kathitaṃ.

    രൂപാദിവഗ്ഗവണ്ണനാ.

    Rūpādivaggavaṇṇanā.







    Related texts:



    തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / സുത്തപിടക • Suttapiṭaka / അങ്ഗുത്തരനികായ • Aṅguttaranikāya / ൧. രൂപാദിവഗ്ഗോ • 1. Rūpādivaggo

    ടീകാ • Tīkā / സുത്തപിടക (ടീകാ) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / അങ്ഗുത്തരനികായ (ടീകാ) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) / ൧. രൂപാദിവഗ്ഗവണ്ണനാ • 1. Rūpādivaggavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact