| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / महाविभङ्ग-अट्ठकथा • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā |
९. रूपियसंवोहारसिक्खापदवण्णना
9. Rūpiyasaṃvohārasikkhāpadavaṇṇanā
५८७. तेन समयेनाति रूपियसंवोहारसिक्खापदं। तत्थ नानप्पकारकन्ति कताकतादिवसेन अनेकविधं। रूपियसंवोहारन्ति जातरूपरजतपरिवत्तनं। समापज्जन्तीति पटिग्गहणस्सेव पटिक्खितत्ता पटिग्गहितपरिवत्तने दोसं अपस्सन्ता करोन्ति।
587.Tena samayenāti rūpiyasaṃvohārasikkhāpadaṃ. Tattha nānappakārakanti katākatādivasena anekavidhaṃ. Rūpiyasaṃvohāranti jātarūparajataparivattanaṃ. Samāpajjantīti paṭiggahaṇasseva paṭikkhitattā paṭiggahitaparivattane dosaṃ apassantā karonti.
५८९. सीसूपगन्तिआदीसु सीसं उपगच्छतीति सीसूपगं, पोत्थकेसु पन ‘‘सीसूपक’’न्ति लिखितं, यस्स कस्सचि सीसालङ्कारस्सेतं अधिवचनं। एस नयो सब्बत्थ। कतेन कतन्तिआदीसु सुद्धो रूपियसंवोहारोयेव।
589.Sīsūpagantiādīsu sīsaṃ upagacchatīti sīsūpagaṃ, potthakesu pana ‘‘sīsūpaka’’nti likhitaṃ, yassa kassaci sīsālaṅkārassetaṃ adhivacanaṃ. Esa nayo sabbattha. Katena katantiādīsu suddho rūpiyasaṃvohāroyeva.
रूपिये रूपियसञ्ञीतिआदिम्हि पुरिमसिक्खापदे वुत्तवत्थूसु निस्सग्गियवत्थुना निस्सग्गियवत्थुं चेतापेन्तस्स मूलग्गहणे पुरिमसिक्खापदेन निस्सग्गियं पाचित्तियं, अपरापरपरिवत्तने इमिना निस्सग्गियपाचित्तियमेव। निस्सग्गियवत्थुना दुक्कटवत्थुं वा कप्पियवत्थुं वा चेतापेन्तस्सपि एसेव नयो। यो हि अयं अरूपिये रूपियसञ्ञी रूपियं चेतापेतीतिआदि दुतियो तिको वुत्तो, तस्सानुलोमत्ता अवुत्तोपि अयमपरोपि रूपिये रूपियसञ्ञी अरूपियं चेतापेतीतिआदि तिको वेदितब्बो। अत्तनो वा हि अरूपियेन परस्स रूपियं चेतापेय्य अत्तनो वा रूपियेन परस्स अरूपियं, उभयथापि रूपियसंवोहारो कतोयेव होति, तस्मा पाळियं एकन्तेन रूपियपक्खे एकोयेव तिको वुत्तोति।
Rūpiye rūpiyasaññītiādimhi purimasikkhāpade vuttavatthūsu nissaggiyavatthunā nissaggiyavatthuṃ cetāpentassa mūlaggahaṇe purimasikkhāpadena nissaggiyaṃ pācittiyaṃ, aparāparaparivattane iminā nissaggiyapācittiyameva. Nissaggiyavatthunā dukkaṭavatthuṃ vā kappiyavatthuṃ vā cetāpentassapi eseva nayo. Yo hi ayaṃ arūpiye rūpiyasaññī rūpiyaṃ cetāpetītiādi dutiyo tiko vutto, tassānulomattā avuttopi ayamaparopi rūpiye rūpiyasaññī arūpiyaṃ cetāpetītiādi tiko veditabbo. Attano vā hi arūpiyena parassa rūpiyaṃ cetāpeyya attano vā rūpiyena parassa arūpiyaṃ, ubhayathāpi rūpiyasaṃvohāro katoyeva hoti, tasmā pāḷiyaṃ ekantena rūpiyapakkhe ekoyeva tiko vuttoti.
दुक्कटवत्थुना पन निस्सग्गियवत्थुं चेतापेन्तस्स मूलग्गहणे पुरिमसिक्खापदेन दुक्कटं, पच्छा परिवत्तने इमिना निस्सग्गियं पाचित्तियं, गरुकस्स चेतापितत्ता। दुक्कटवत्थुना दुक्कटवत्थुमेव, कप्पियवत्थुं वा चेतापेन्तस्स मूलग्गहणे पुरिमसिक्खापदेन दुक्कटं, पच्छा परिवत्तनेपि इमिना दुक्कटमेव। कस्मा? अकप्पियवत्थुना चेतापितत्ता। अन्धकट्ठकथायं पन ‘‘सचे कयविक्कयं समापज्जेय्य, निस्सग्गियं पाचित्तिय’’न्ति भासितं, तं दुब्भासितं। कस्मा? न हि दानग्गहणतो अञ्ञो कयविक्कयो नाम अत्थि, कयविक्कयसिक्खापदञ्च कप्पियवत्थुना कप्पियवत्थुपरिवत्तनमेव सन्धाय वुत्तं, तञ्च खो अञ्ञत्र सहधम्मिकेहि। इदं सिक्खापदं रूपियेन च रूपियारूपियचेतापनं अरूपियेन च रूपियचेतापनं। दुक्कटवत्थुना पन दुक्कटवत्थुनो चेतापनं नेव इध न तत्थ पाळियं वुत्तं, न चेत्थ अनापत्ति भवितुं अरहति। तस्मा यथेव दुक्कटवत्थुनो पटिग्गहणे दुक्कटं, तथेव तस्स वा तेन वा चेतापनेपि दुक्कटं युत्तन्ति भगवतो अधिप्पायञ्ञूहि वुत्तं।
Dukkaṭavatthunā pana nissaggiyavatthuṃ cetāpentassa mūlaggahaṇe purimasikkhāpadena dukkaṭaṃ, pacchā parivattane iminā nissaggiyaṃ pācittiyaṃ, garukassa cetāpitattā. Dukkaṭavatthunā dukkaṭavatthumeva, kappiyavatthuṃ vā cetāpentassa mūlaggahaṇe purimasikkhāpadena dukkaṭaṃ, pacchā parivattanepi iminā dukkaṭameva. Kasmā? Akappiyavatthunā cetāpitattā. Andhakaṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘sace kayavikkayaṃ samāpajjeyya, nissaggiyaṃ pācittiya’’nti bhāsitaṃ, taṃ dubbhāsitaṃ. Kasmā? Na hi dānaggahaṇato añño kayavikkayo nāma atthi, kayavikkayasikkhāpadañca kappiyavatthunā kappiyavatthuparivattanameva sandhāya vuttaṃ, tañca kho aññatra sahadhammikehi. Idaṃ sikkhāpadaṃ rūpiyena ca rūpiyārūpiyacetāpanaṃ arūpiyena ca rūpiyacetāpanaṃ. Dukkaṭavatthunā pana dukkaṭavatthuno cetāpanaṃ neva idha na tattha pāḷiyaṃ vuttaṃ, na cettha anāpatti bhavituṃ arahati. Tasmā yatheva dukkaṭavatthuno paṭiggahaṇe dukkaṭaṃ, tatheva tassa vā tena vā cetāpanepi dukkaṭaṃ yuttanti bhagavato adhippāyaññūhi vuttaṃ.
कप्पियवत्थुना पन निस्सग्गियवत्थुं चेतापेन्तस्स मूलग्गहणे पुरिमसिक्खापदेन अनापत्ति, पच्छा परिवत्तने इमिना निस्सग्गियं पाचित्तियं। वुत्तञ्हेतं – ‘‘अरूपिये अरूपियसञ्ञी रूपियं चेतापेति निस्सग्गियं पाचित्तिय’’न्ति । तेनेव कप्पियवत्थुना दुक्कटवत्थुं चेतापेन्तस्स मूलपटिग्गहणे तथेव अनापत्ति, पच्छा परिवत्तने इमिना दुक्कटं। कस्मा? अकप्पियस्स चेतापितत्ता। कप्पियवत्थुना पन कप्पियवत्थुं अञ्ञत्र सहधम्मिकेहि चेतापेन्तस्स मूलग्गहणे पुरिमसिक्खापदेन अनापत्ति, पच्छा परिवत्तने उपरि कयविक्कयसिक्खापदेन निस्सग्गियं पाचित्तियं। कयविक्कयं मोचेत्वा गण्हन्तस्स उपरिसिक्खापदेनपि अनापत्ति, वड्ढिं पयोजेन्तस्स दुक्कटं।
Kappiyavatthunā pana nissaggiyavatthuṃ cetāpentassa mūlaggahaṇe purimasikkhāpadena anāpatti, pacchā parivattane iminā nissaggiyaṃ pācittiyaṃ. Vuttañhetaṃ – ‘‘arūpiye arūpiyasaññī rūpiyaṃ cetāpeti nissaggiyaṃ pācittiya’’nti . Teneva kappiyavatthunā dukkaṭavatthuṃ cetāpentassa mūlapaṭiggahaṇe tatheva anāpatti, pacchā parivattane iminā dukkaṭaṃ. Kasmā? Akappiyassa cetāpitattā. Kappiyavatthunā pana kappiyavatthuṃ aññatra sahadhammikehi cetāpentassa mūlaggahaṇe purimasikkhāpadena anāpatti, pacchā parivattane upari kayavikkayasikkhāpadena nissaggiyaṃ pācittiyaṃ. Kayavikkayaṃ mocetvā gaṇhantassa uparisikkhāpadenapi anāpatti, vaḍḍhiṃ payojentassa dukkaṭaṃ.
इमस्स च रूपियसंवोहारस्स गरुकभावदीपकं इदं पत्तचतुक्कं वेदितब्बं। यो हि रूपियं उग्गण्हित्वा तेन अयबीजं समुट्ठापेति, तं कोट्टापेत्वा तेन लोहेन पत्तं कारेति, अयं पत्तो महाअकप्पियो नाम, न सक्का केनचि उपायेन कप्पियो कातुं। सचे हि तं विनासेत्वा थालकं कारेति, तम्पि अकप्पियं। वासिं कारेति, ताय छिन्नं दन्तकट्ठम्पि अकप्पियं। बळिसं कारोति, तेन मारिता मच्छापि अकप्पिया। वासिफलं तापेत्वा उदकं वा खीरं वा उण्हापेति, तम्पि अकप्पियमेव।
Imassa ca rūpiyasaṃvohārassa garukabhāvadīpakaṃ idaṃ pattacatukkaṃ veditabbaṃ. Yo hi rūpiyaṃ uggaṇhitvā tena ayabījaṃ samuṭṭhāpeti, taṃ koṭṭāpetvā tena lohena pattaṃ kāreti, ayaṃ patto mahāakappiyo nāma, na sakkā kenaci upāyena kappiyo kātuṃ. Sace hi taṃ vināsetvā thālakaṃ kāreti, tampi akappiyaṃ. Vāsiṃ kāreti, tāya chinnaṃ dantakaṭṭhampi akappiyaṃ. Baḷisaṃ kāroti, tena māritā macchāpi akappiyā. Vāsiphalaṃ tāpetvā udakaṃ vā khīraṃ vā uṇhāpeti, tampi akappiyameva.
यो पन रूपियं उग्गण्हित्वा तेन पत्तं किणाति, अयम्पि पत्तो अकप्पियो। ‘‘पञ्चन्नम्पि सहधम्मिकानं न कप्पती’’ति महापच्चरियं वुत्तं। सक्का पन कप्पियो कातुं, सो हि मूले मूलसामिकानं पत्ते च पत्तसामिकानं दिन्ने कप्पियो होति। कप्पियभण्डं दत्वा गहेत्वा परिभुञ्जितुं वट्टति।
Yo pana rūpiyaṃ uggaṇhitvā tena pattaṃ kiṇāti, ayampi patto akappiyo. ‘‘Pañcannampi sahadhammikānaṃ na kappatī’’ti mahāpaccariyaṃ vuttaṃ. Sakkā pana kappiyo kātuṃ, so hi mūle mūlasāmikānaṃ patte ca pattasāmikānaṃ dinne kappiyo hoti. Kappiyabhaṇḍaṃ datvā gahetvā paribhuñjituṃ vaṭṭati.
योपि रूपियं उग्गण्हापेत्वा कप्पियकारकेन सद्धिं कम्मारकुलं गन्त्वा पत्तं दिस्वा ‘‘अयं मय्हं रुच्चती’’ति वदति। कप्पियकारको च तं रूपियं दत्वा कम्मारं सञ्ञापेति, अयम्पि पत्तो कप्पियवोहारेन गहितोपि दुतियपत्तसदिसोयेव, मूलस्स सम्पटिच्छितत्ता अकप्पियो। कस्मा सेसानं न कप्पतीति? मूलस्स अनिस्सट्ठत्ता।
Yopi rūpiyaṃ uggaṇhāpetvā kappiyakārakena saddhiṃ kammārakulaṃ gantvā pattaṃ disvā ‘‘ayaṃ mayhaṃ ruccatī’’ti vadati. Kappiyakārako ca taṃ rūpiyaṃ datvā kammāraṃ saññāpeti, ayampi patto kappiyavohārena gahitopi dutiyapattasadisoyeva, mūlassa sampaṭicchitattā akappiyo. Kasmā sesānaṃ na kappatīti? Mūlassa anissaṭṭhattā.
यो पन रूपियं असम्पटिच्छित्वा ‘‘थेरस्स पत्तं किणित्वा देही’’ति पहितकप्पियकारकेन सद्धिं कम्मारकुलं गन्त्वा पत्तं दिस्वा ‘‘इमे कहापणे गहेत्वा इमं देही’’ति कहापणे दापेत्वा गहितो, अयं पत्तो एतस्सेव भिक्खुनो न वट्टति दुब्बिचारितत्ता, अञ्ञेसं पन वट्टति, मूलस्स असम्पटिच्छितत्ता।
Yo pana rūpiyaṃ asampaṭicchitvā ‘‘therassa pattaṃ kiṇitvā dehī’’ti pahitakappiyakārakena saddhiṃ kammārakulaṃ gantvā pattaṃ disvā ‘‘ime kahāpaṇe gahetvā imaṃ dehī’’ti kahāpaṇe dāpetvā gahito, ayaṃ patto etasseva bhikkhuno na vaṭṭati dubbicāritattā, aññesaṃ pana vaṭṭati, mūlassa asampaṭicchitattā.
महासुमत्थेरस्स किर उपज्झायो अनुरुद्धत्थेरो नाम अहोसि। सो अत्तनो एवरूपं पत्तं सप्पिस्स पूरेत्वा सङ्घस्स निस्सज्जि। तिपिटकचूळनागत्थेरस्सपि सद्धिविहारिकानं एवरूपो पत्तो अहोसि। तं थेरोपि सप्पिस्स पूरापेत्वा सङ्घस्स निस्सज्जापेसीति। इदं अकप्पियपत्तचतुक्कं।
Mahāsumattherassa kira upajjhāyo anuruddhatthero nāma ahosi. So attano evarūpaṃ pattaṃ sappissa pūretvā saṅghassa nissajji. Tipiṭakacūḷanāgattherassapi saddhivihārikānaṃ evarūpo patto ahosi. Taṃ theropi sappissa pūrāpetvā saṅghassa nissajjāpesīti. Idaṃ akappiyapattacatukkaṃ.
सचे पन रूपियं असम्पटिच्छित्वा ‘‘थेरस्स पत्तं किणित्वा देही’’ति पहितकप्पियकारकेन सद्धिं कम्मारकुलं गन्त्वा पत्तं दिस्वा ‘‘अयं मय्हं रुच्चती’’ति वा ‘‘इमाहं गहेस्सामी’’ति वा वदति, कप्पियकारको च तं रूपियं दत्वा कम्मारं सञ्ञापेति, अयं पत्तो सब्बकप्पियो बुद्धानम्पि परिभोगारहोति।
Sace pana rūpiyaṃ asampaṭicchitvā ‘‘therassa pattaṃ kiṇitvā dehī’’ti pahitakappiyakārakena saddhiṃ kammārakulaṃ gantvā pattaṃ disvā ‘‘ayaṃ mayhaṃ ruccatī’’ti vā ‘‘imāhaṃ gahessāmī’’ti vā vadati, kappiyakārako ca taṃ rūpiyaṃ datvā kammāraṃ saññāpeti, ayaṃ patto sabbakappiyo buddhānampi paribhogārahoti.
५९१. अरूपिये रूपियसञ्ञीति खरपत्तादीसु सुवण्णादिसञ्ञी। आपत्ति दुक्कटस्साति सचे तेन अरूपियं चेतापेति दुक्कटापत्ति होति। एस नयो वेमतिके। अरूपियसञ्ञिस्स पन पञ्चहि सहधम्मिकेहि सद्धि ‘‘इदं गहेत्वा इदं देथा’’ति कयविक्कयं करोन्तस्सापि अनापत्ति। सेसं उत्तानमेव।
591.Arūpiye rūpiyasaññīti kharapattādīsu suvaṇṇādisaññī. Āpatti dukkaṭassāti sace tena arūpiyaṃ cetāpeti dukkaṭāpatti hoti. Esa nayo vematike. Arūpiyasaññissa pana pañcahi sahadhammikehi saddhi ‘‘idaṃ gahetvā idaṃ dethā’’ti kayavikkayaṃ karontassāpi anāpatti. Sesaṃ uttānameva.
छसमुट्ठानं, किरियं, नोसञ्ञाविमोक्खं, अचित्तकं, पण्णत्तिवज्जं, कायकम्मवचीकम्मं, तिचित्तं, तिवेदनन्ति।
Chasamuṭṭhānaṃ, kiriyaṃ, nosaññāvimokkhaṃ, acittakaṃ, paṇṇattivajjaṃ, kāyakammavacīkammaṃ, ticittaṃ, tivedananti.
रूपियसंवोहारसिक्खापदवण्णना निट्ठिता।
Rūpiyasaṃvohārasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महाविभङ्ग • Mahāvibhaṅga / ९. रूपियसंवोहारसिक्खापदं • 9. Rūpiyasaṃvohārasikkhāpadaṃ
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / ९. रूपियसंवोहारसिक्खापदवण्णना • 9. Rūpiyasaṃvohārasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā / ९. रूपियसंवोहारसिक्खापदवण्णना • 9. Rūpiyasaṃvohārasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā / ९. रूपियसंवोहारसिक्खापदवण्णना • 9. Rūpiyasaṃvohārasikkhāpadavaṇṇanā
