Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / వజిరబుద్ధి-టీకా • Vajirabuddhi-ṭīkā |
౯. రూపియసంవోహారసిక్ఖాపదవణ్ణనా
9. Rūpiyasaṃvohārasikkhāpadavaṇṇanā
౫౮౭. ‘‘జాతరూపరజతపరివత్తన’’న్తి ఉక్కట్ఠపరిచ్ఛేదేన వుత్తం, తథా ‘‘రూపియం నామ సత్థువణ్ణో కహాపణో’’తిఆది పాళివచనఞ్చ. ‘‘అరూపియే రూపియసఞ్ఞీ రూపియం చేతాపేతీ’’తిఆది తికవచనతో, ‘‘దుక్కటవత్థునా పన నిస్సగ్గియవత్థుం చేతాపేన్తస్స…పే॰… నిస్సగ్గియం పాచిత్తియం గరుకస్స చేతాపితత్తా’’తి అట్ఠకథావచనతో చ పన అనుక్కట్ఠపరిచ్ఛేదోపేత్థ లబ్భతీతి సిద్ధం. సత్థువణ్ణో చ కహాపణో చ తతో యే చఞ్ఞే వోహారం గచ్ఛన్తీతి ఏవమేత్థ సముచ్చయో వేదితబ్బో. ఇమస్మిం పన సిక్ఖాపదే ‘‘నానప్పకారకం నామ కతమ్పి అకతమ్పి కతాకతమ్పీ’’తి ఏత్థ విభత్తానం తిణ్ణం రూపియారూపియానఞ్చ ద్విన్నం వసేన పఞ్చ తికా వుత్తా, అట్ఠకథాచరియేహి తదనులోమతో ఏకో తికో దస్సితోతి సబ్బే ఛ హోన్తి.
587.‘‘Jātarūparajataparivattana’’nti ukkaṭṭhaparicchedena vuttaṃ, tathā ‘‘rūpiyaṃ nāma satthuvaṇṇo kahāpaṇo’’tiādi pāḷivacanañca. ‘‘Arūpiye rūpiyasaññī rūpiyaṃ cetāpetī’’tiādi tikavacanato, ‘‘dukkaṭavatthunā pana nissaggiyavatthuṃ cetāpentassa…pe… nissaggiyaṃ pācittiyaṃ garukassa cetāpitattā’’ti aṭṭhakathāvacanato ca pana anukkaṭṭhaparicchedopettha labbhatīti siddhaṃ. Satthuvaṇṇo ca kahāpaṇo ca tato ye caññe vohāraṃ gacchantīti evamettha samuccayo veditabbo. Imasmiṃ pana sikkhāpade ‘‘nānappakārakaṃ nāma katampi akatampi katākatampī’’ti ettha vibhattānaṃ tiṇṇaṃ rūpiyārūpiyānañca dvinnaṃ vasena pañca tikā vuttā, aṭṭhakathācariyehi tadanulomato eko tiko dassitoti sabbe cha honti.
ఏత్థాహ – అఞ్ఞస్మిం సిక్ఖాపదే ఏకస్మిం తికచ్ఛేదే దస్సితే సతిపి సమ్భవే ఇతరే న దస్సీయన్తి , ఇధేవ కస్మా దస్సితోతి? ‘‘నానప్పకారక’’న్తి మాతికాయం వుత్తత్తా ఇధేవ నానప్పకారభావదస్సనత్థన్తి. న కయవిక్కయసిక్ఖాపదేపి వత్తబ్బప్పసఙ్గతోతి చే? న, ఇధ దస్సితనయత్తా. అథ చ రూపియస్స విభఙ్గే ‘‘యే వోహారం గచ్ఛన్తీ’’తి అన్తే వుత్తత్తా సత్థువణ్ణాదయో వళఞ్జనుపగా ఏవాతి సిద్ధం. తతో అవళఞ్జనుపగేహి జాతరూపరజతేహి వోహారేన న నిస్సగ్గియన్తి ఆపజ్జతి, తస్మా తం ఆపజ్జనత్థన్తి దస్సేన్తేన ‘‘కతేన కతం చేతాపేతీ’’తిఆదయో తికా వుత్తాతి, ఏవం సన్తే రూపియవిభఙ్గే ‘‘యే చ వోహారం గచ్ఛన్తీ’’తి న వత్తబ్బం, తస్మిం పదే అవుత్తే అవళఞ్జనుపగాపి సఙ్గహం గతావ హోన్తీతి కతాదీహి తికత్తయస్స వత్తబ్బపయోజనం న భవిస్సతీతి చే? న, కప్పియభణ్డేన కప్పియభణ్డపఅవత్తనస్సాపి రూపియసంవోహారభావప్పసఙ్గతో. ‘‘యే వోహారం గచ్ఛన్తీ’’తి వచనేనపి కముక కథల కంసభాజన సాటకాదిపరివత్తనస్సపి రూపియసంవోహారభావప్పసఙ్గో ఏవాతి చే? న, కతాదివచనేన జాతరూపాదిఅకప్పియవత్థూనఞ్ఞేవ అధిప్పేతభావదీపనతో, తస్మా ఉభయేనపి యదేతం కతాకతాదిభేదం పాకతికరూపియం యఞ్చ కహాపణమాసకసఙ్ఖేపం, యఞ్చ కహాపణాదివోహారూపగం, ఉభయమ్పేతం ఇధ చ అనన్తరాతీతసిక్ఖాపదే చ రూపియం నామాతి అధిప్పేతత్థసిద్ధి హోతి, న తణ్డులాదీని, తత్థ కతాదివోహారాసమ్భవతో. ఏత్తావతా కతాదితికత్తయప్పయోజనం వుత్తం.
Etthāha – aññasmiṃ sikkhāpade ekasmiṃ tikacchede dassite satipi sambhave itare na dassīyanti , idheva kasmā dassitoti? ‘‘Nānappakāraka’’nti mātikāyaṃ vuttattā idheva nānappakārabhāvadassanatthanti. Na kayavikkayasikkhāpadepi vattabbappasaṅgatoti ce? Na, idha dassitanayattā. Atha ca rūpiyassa vibhaṅge ‘‘ye vohāraṃ gacchantī’’ti ante vuttattā satthuvaṇṇādayo vaḷañjanupagā evāti siddhaṃ. Tato avaḷañjanupagehi jātarūparajatehi vohārena na nissaggiyanti āpajjati, tasmā taṃ āpajjanatthanti dassentena ‘‘katena kataṃ cetāpetī’’tiādayo tikā vuttāti, evaṃ sante rūpiyavibhaṅge ‘‘ye ca vohāraṃ gacchantī’’ti na vattabbaṃ, tasmiṃ pade avutte avaḷañjanupagāpi saṅgahaṃ gatāva hontīti katādīhi tikattayassa vattabbapayojanaṃ na bhavissatīti ce? Na, kappiyabhaṇḍena kappiyabhaṇḍapaavattanassāpi rūpiyasaṃvohārabhāvappasaṅgato. ‘‘Ye vohāraṃ gacchantī’’ti vacanenapi kamuka kathala kaṃsabhājana sāṭakādiparivattanassapi rūpiyasaṃvohārabhāvappasaṅgo evāti ce? Na, katādivacanena jātarūpādiakappiyavatthūnaññeva adhippetabhāvadīpanato, tasmā ubhayenapi yadetaṃ katākatādibhedaṃ pākatikarūpiyaṃ yañca kahāpaṇamāsakasaṅkhepaṃ, yañca kahāpaṇādivohārūpagaṃ, ubhayampetaṃ idha ca anantarātītasikkhāpade ca rūpiyaṃ nāmāti adhippetatthasiddhi hoti, na taṇḍulādīni, tattha katādivohārāsambhavato. Ettāvatā katāditikattayappayojanaṃ vuttaṃ.
ఇదాని సేసత్తికాని వుచ్చతి – ఏత్థ హి యథావుత్తప్పభేదం నిస్సగ్గియవత్థు రూపియం నామ, సేసం దుక్కటవత్థుపి కప్పియవత్థుపి న రూపియన్తి అరూపియం నామ హోతీతి కత్వా ‘‘అరూపియే అరూపియసఞ్ఞీ పఞ్చన్నం సహధమ్మికానం అనాపత్తీ’’తి ఇదం న ఏకంసికం ఆపజ్జతి దుక్కటవత్థుమ్హి దుక్కటాపజ్జనతో. ఇధ వచనప్పమాణతో నిస్సగ్గియవత్థుతో అఞ్ఞం అన్తమసో ముత్తాదిపి అరూపియమేవ నామ. తత్థ పఞ్చన్నం సహధమ్మికానం అనాపత్తీతి చే? న, రాజసిక్ఖాపదవిరోధతో. తత్థ హి ‘‘ముత్తా వా మణి వా’’తి వుత్తం, తస్మా ముత్తాది అకప్పియం దుక్కటవత్థూతి చ సిద్ధం నిస్సగ్గియవత్థూసు అభావా. ఏవం సన్తే ‘‘అరూపియే అరూపియసఞ్ఞీ పఞ్చన్నం సహధమ్మికానం అనాపత్తీ’’తి సుద్ధకప్పియభణ్డం సన్ధాయ వుత్తం, న సబ్బం అరూపియం. తతో అఞ్ఞత్థ పన ‘‘అరూపియే రూపియసఞ్ఞీ’’తిఆదితికదుక్కటే చ అట్ఠకథాయం దస్సితతికే చ సబ్బం అరూపియం నామాతి వేదితబ్బం, తస్మా అరూపియభావదీపనత్థం దుతియో తికో వుత్తో. తదత్థమేవ అట్ఠకథాయం దస్సితో ఏకో తికో. కస్మా న పాళియం సో వుత్తోతి చే? తత్థ చేతాపితఅరూపియే రూపియఛడ్డనకసమ్ముతికిచ్చాభావతో. తస్మిఞ్హి తికే వుత్తే కప్పియవత్థునోపి అరూపియఛడ్డనకసమ్ముతి దాతబ్బాతి ఆపజ్జతి, తస్స వసేన రూపియఛడ్డనకసమ్ముతి ఏవ న వత్తబ్బాతి? న, రూపియస్సపి సమ్ముతికిచ్చాభావప్పసఙ్గతో, తస్మా రూపియే రూపియసఞ్ఞీ కప్పియవత్థుం చేతాపేతి పత్తచతుక్కే తతియపత్తం వియ, తం సఙ్ఘాదీనం నిస్సజ్జితబ్బం, నిస్సట్ఠం పన అఞ్ఞేసం కప్పతి తతియపత్తో వియ. అథ సమ్పటిచ్ఛితరూపియేన చేతాపితం హోతి దుతియపత్తో వియ, తం వినాపి సమ్ముతియా యో కోచి భిక్ఖు ఛడ్డేతి, వట్టతి. తతో పరం ‘‘సచే తత్థ ఆగచ్ఛతి ఆరామికో వా’’తిఆదినా వుత్తనయేనేవ పటిపజ్జితబ్బం. తత్థ ‘‘రూపియే’’తి వా ‘‘అరూపియే’’తి వా సబ్బత్థ భుమ్మప్పత్తే అత్తనో సన్తకం, ఉపయోగప్పత్తే పరసన్తకన్తి వేదితబ్బం. ఏత్థాహ – ఉపతిస్సత్థేరో పురిమసిక్ఖాపదేన రూపియపటిగ్గహణం వారితం, ఇమినా సుద్ధాగమేన కప్పియకారకస్స హత్థే కప్పియం నిస్సాయ ఠితేన సంవోహారో వారితోతి.
Idāni sesattikāni vuccati – ettha hi yathāvuttappabhedaṃ nissaggiyavatthu rūpiyaṃ nāma, sesaṃ dukkaṭavatthupi kappiyavatthupi na rūpiyanti arūpiyaṃ nāma hotīti katvā ‘‘arūpiye arūpiyasaññī pañcannaṃ sahadhammikānaṃ anāpattī’’ti idaṃ na ekaṃsikaṃ āpajjati dukkaṭavatthumhi dukkaṭāpajjanato. Idha vacanappamāṇato nissaggiyavatthuto aññaṃ antamaso muttādipi arūpiyameva nāma. Tattha pañcannaṃ sahadhammikānaṃ anāpattīti ce? Na, rājasikkhāpadavirodhato. Tattha hi ‘‘muttā vā maṇi vā’’ti vuttaṃ, tasmā muttādi akappiyaṃ dukkaṭavatthūti ca siddhaṃ nissaggiyavatthūsu abhāvā. Evaṃ sante ‘‘arūpiye arūpiyasaññī pañcannaṃ sahadhammikānaṃ anāpattī’’ti suddhakappiyabhaṇḍaṃ sandhāya vuttaṃ, na sabbaṃ arūpiyaṃ. Tato aññattha pana ‘‘arūpiye rūpiyasaññī’’tiāditikadukkaṭe ca aṭṭhakathāyaṃ dassitatike ca sabbaṃ arūpiyaṃ nāmāti veditabbaṃ, tasmā arūpiyabhāvadīpanatthaṃ dutiyo tiko vutto. Tadatthameva aṭṭhakathāyaṃ dassito eko tiko. Kasmā na pāḷiyaṃ so vuttoti ce? Tattha cetāpitaarūpiye rūpiyachaḍḍanakasammutikiccābhāvato. Tasmiñhi tike vutte kappiyavatthunopi arūpiyachaḍḍanakasammuti dātabbāti āpajjati, tassa vasena rūpiyachaḍḍanakasammuti eva na vattabbāti? Na, rūpiyassapi sammutikiccābhāvappasaṅgato, tasmā rūpiye rūpiyasaññī kappiyavatthuṃ cetāpeti pattacatukke tatiyapattaṃ viya, taṃ saṅghādīnaṃ nissajjitabbaṃ, nissaṭṭhaṃ pana aññesaṃ kappati tatiyapatto viya. Atha sampaṭicchitarūpiyena cetāpitaṃ hoti dutiyapatto viya, taṃ vināpi sammutiyā yo koci bhikkhu chaḍḍeti, vaṭṭati. Tato paraṃ ‘‘sace tattha āgacchati ārāmiko vā’’tiādinā vuttanayeneva paṭipajjitabbaṃ. Tattha ‘‘rūpiye’’ti vā ‘‘arūpiye’’ti vā sabbattha bhummappatte attano santakaṃ, upayogappatte parasantakanti veditabbaṃ. Etthāha – upatissatthero purimasikkhāpadena rūpiyapaṭiggahaṇaṃ vāritaṃ, iminā suddhāgamena kappiyakārakassa hatthe kappiyaṃ nissāya ṭhitena saṃvohāro vāritoti.
౫౮౯. నిస్సగ్గియవత్థునా నిస్సగ్గియవత్థుం…పే॰… అపరాపరపరివత్తనే ఇమినాతి ఏత్థ ఏకస్మిం ఏవ వత్థుస్మిం ద్విన్నం సిక్ఖాపదానం వసేన ఏకతో ఆపత్తి వుత్తా, తం పన పచ్ఛిమస్స వసేన నిస్సజ్జితబ్బం. ఏతేన నిస్సగ్గియం ఆపన్నమ్పి ఆపజ్జతీతి ఏకే. పరస్స రూపియగ్గహణం పరివత్తనన్తి రూపియే అగ్గహితే తస్స అభావతో ఇమినావ ఆపత్తి, న పురిమేన ఓమసవాదో వియ. ముసావాదేన ముసా వదన్తస్సాపి హి ఓమసవాదేనేవ ఆపత్తి. నిస్సగ్గియవత్థునా దుక్కట…పే॰… ఏసేవ నయోతి ఏతస్స యుత్తిం దస్సేన్తో ‘‘యో హి అయ’’న్తి ఆహ.
589.Nissaggiyavatthunā nissaggiyavatthuṃ…pe… aparāparaparivattane imināti ettha ekasmiṃ eva vatthusmiṃ dvinnaṃ sikkhāpadānaṃ vasena ekato āpatti vuttā, taṃ pana pacchimassa vasena nissajjitabbaṃ. Etena nissaggiyaṃ āpannampi āpajjatīti eke. Parassa rūpiyaggahaṇaṃ parivattananti rūpiye aggahite tassa abhāvato imināva āpatti, na purimena omasavādo viya. Musāvādena musā vadantassāpi hi omasavādeneva āpatti. Nissaggiyavatthunā dukkaṭa…pe… eseva nayoti etassa yuttiṃ dassento ‘‘yo hi aya’’nti āha.
వడ్ఢిం పయోజేన్తస్సాతి ఏత్థ ఇదం గహేత్వా సతి మాసే, సతి సంవచ్ఛరే ‘‘ఏత్తకం దేహీ’’తి చే వదతి. రూపియసంవోహారో హోతి. వినా కప్పియకారకేన ‘‘ఏత్తకా వుడ్ఢి హోతు, ఏత్తకం గణ్హా’’తి వదతో దుక్కటం కయవిక్కయలక్ఖణాభావతో. ‘‘మూలే మూలసామికాన’’న్తిఆది కప్పియకరణూపాయదస్సనత్థం వుత్తం, న కేవలం నిస్సట్ఠం అపరిభోగం హోతి, పున ఏవం కతే పరిభుఞ్జితుం వట్టతి. తస్సపి పరిభోగే మూలస్స కప్పియకరణూపాయో చే న హోతి, కప్పియం ఆచిక్ఖితబ్బన్తి యథా పాళియా చేత్థ కప్పియకరణూపాయో, సో చ తతియపత్తేపి, ‘‘యథా చ అత్తనో అత్థాయ గహితే ఏవరూపుపాయో, తథా సఙ్ఘాదిఅత్థాయ గహితేపి ఏసో వా’’తి వుత్తం. ఇమే కిర పఠమదుతియపత్తే యావ గహట్ఠేన పరివత్తేతి, తావ న కప్పియకరణూపాయో, అనేకపురిసయుగమ్పి ‘‘అకప్పియా ఏవా’’తి అట్ఠకథాయం వుత్తం. అనుగణ్ఠిపదే పన ‘‘సఙ్ఘసన్తకం కప్పియభణ్డం విక్కిణిత్వా ఆగతకహాపణానిపి పటిగ్గహణం మోచేత్వావ సమ్పటిచ్ఛితబ్బాని, తస్మా కప్పియకారకో చే ఇమాని తాని కహాపణానీతి వదతి, న వట్టతియేవ, పటిక్ఖిపితబ్బం, న విచారేతబ్బం, విచారేతి చే? సబ్బేసం న కప్పతి. పటిగ్గహణం మోచేత్వా సమ్పటిచ్ఛితాని చే విచారేతి, తస్సేవ న వట్టతీ’’తి అభిక్ఖణం వుత్తం.
Vaḍḍhiṃ payojentassāti ettha idaṃ gahetvā sati māse, sati saṃvacchare ‘‘ettakaṃ dehī’’ti ce vadati. Rūpiyasaṃvohāro hoti. Vinā kappiyakārakena ‘‘ettakā vuḍḍhi hotu, ettakaṃ gaṇhā’’ti vadato dukkaṭaṃ kayavikkayalakkhaṇābhāvato. ‘‘Mūle mūlasāmikāna’’ntiādi kappiyakaraṇūpāyadassanatthaṃ vuttaṃ, na kevalaṃ nissaṭṭhaṃ aparibhogaṃ hoti, puna evaṃ kate paribhuñjituṃ vaṭṭati. Tassapi paribhoge mūlassa kappiyakaraṇūpāyo ce na hoti, kappiyaṃ ācikkhitabbanti yathā pāḷiyā cettha kappiyakaraṇūpāyo, so ca tatiyapattepi, ‘‘yathā ca attano atthāya gahite evarūpupāyo, tathā saṅghādiatthāya gahitepi eso vā’’ti vuttaṃ. Ime kira paṭhamadutiyapatte yāva gahaṭṭhena parivatteti, tāva na kappiyakaraṇūpāyo, anekapurisayugampi ‘‘akappiyā evā’’ti aṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ. Anugaṇṭhipade pana ‘‘saṅghasantakaṃ kappiyabhaṇḍaṃ vikkiṇitvā āgatakahāpaṇānipi paṭiggahaṇaṃ mocetvāva sampaṭicchitabbāni, tasmā kappiyakārako ce imāni tāni kahāpaṇānīti vadati, na vaṭṭatiyeva, paṭikkhipitabbaṃ, na vicāretabbaṃ, vicāreti ce? Sabbesaṃ na kappati. Paṭiggahaṇaṃ mocetvā sampaṭicchitāni ce vicāreti, tasseva na vaṭṭatī’’ti abhikkhaṇaṃ vuttaṃ.
రూపియసంవోహారసిక్ఖాపదవణ్ణనా నిట్ఠితా.
Rūpiyasaṃvohārasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / వినయపిటక • Vinayapiṭaka / మహావిభఙ్గ • Mahāvibhaṅga / ౯. రూపియసంవోహారసిక్ఖాపదం • 9. Rūpiyasaṃvohārasikkhāpadaṃ
అట్ఠకథా • Aṭṭhakathā / వినయపిటక (అట్ఠకథా) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / మహావిభఙ్గ-అట్ఠకథా • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / ౯. రూపియసంవోహారసిక్ఖాపదవణ్ణనా • 9. Rūpiyasaṃvohārasikkhāpadavaṇṇanā
టీకా • Tīkā / వినయపిటక (టీకా) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / సారత్థదీపనీ-టీకా • Sāratthadīpanī-ṭīkā / ౯. రూపియసంవోహారసిక్ఖాపదవణ్ణనా • 9. Rūpiyasaṃvohārasikkhāpadavaṇṇanā
టీకా • Tīkā / వినయపిటక (టీకా) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / విమతివినోదనీ-టీకా • Vimativinodanī-ṭīkā / ౯. రూపియసంవోహారసిక్ఖాపదవణ్ణనా • 9. Rūpiyasaṃvohārasikkhāpadavaṇṇanā