| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / महाविभङ्ग-अट्ठकथा • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā |
८. रूपियसिक्खापदवण्णना
8. Rūpiyasikkhāpadavaṇṇanā
५८२. तेन समयेनाति रूपियसिक्खापदं। तत्थ पटिविसोति कोट्ठासो।
582.Tena samayenāti rūpiyasikkhāpadaṃ. Tattha paṭivisoti koṭṭhāso.
५८३-४. जातरूपरजतन्ति एत्थ जातरूपन्ति सुवण्णस्स नामं। तं पन यस्मा तथागतस्स वण्णसदिसं होति, तस्मा ‘‘सत्थुवण्णो वुच्चती’’ति पदभाजने वुत्तं। तस्सत्थो – ‘‘यो सत्थुवण्णो लोहविसेसो, इदं जातरूपं नामा’’ति रजतं पन ‘‘सङ्खो, सिला, पवाल, रजतं, जातरूप’’न्तिआदीसु (पाचि॰ ५०६) रूपियं वुत्तं। इध पन यं किञ्चि वोहारगमनीयं कहापणादि अधिप्पेतं। तेनेवस्स पदभाजने ‘‘कहापणो लोहमासको’’तिआदि वुत्तं। तत्थ कहापणोति सोवण्णमयो वा रूपियमयो वा पाकतिको वा। लोहमासकोति तम्बलोहादीहि कतमासको। दारुमासकोति सारदारुना वा वेळुपेसिकाय वा अन्तमसो तालपण्णेनापि रूपं छिन्दित्वा कतमासको। जतुमासकोति लाखाय वा निय्यासेन वा रूपं समुट्ठापेत्वा कतमासको। ‘‘ये वोहारं गच्छन्ती’’ति इमिना पन पदेन यो यो यत्थ यत्थ जनपदे यदा यदा वोहारं गच्छति, अन्तमसो अट्ठिमयोपि चम्ममयोपि रुक्खफलबीजमयोपि समुट्ठापितरूपोपि असमुट्ठापितरूपोपि सब्बो सङ्गहितो।
583-4.Jātarūparajatanti ettha jātarūpanti suvaṇṇassa nāmaṃ. Taṃ pana yasmā tathāgatassa vaṇṇasadisaṃ hoti, tasmā ‘‘satthuvaṇṇo vuccatī’’ti padabhājane vuttaṃ. Tassattho – ‘‘yo satthuvaṇṇo lohaviseso, idaṃ jātarūpaṃ nāmā’’ti rajataṃ pana ‘‘saṅkho, silā, pavāla, rajataṃ, jātarūpa’’ntiādīsu (pāci. 506) rūpiyaṃ vuttaṃ. Idha pana yaṃ kiñci vohāragamanīyaṃ kahāpaṇādi adhippetaṃ. Tenevassa padabhājane ‘‘kahāpaṇo lohamāsako’’tiādi vuttaṃ. Tattha kahāpaṇoti sovaṇṇamayo vā rūpiyamayo vā pākatiko vā. Lohamāsakoti tambalohādīhi katamāsako. Dārumāsakoti sāradārunā vā veḷupesikāya vā antamaso tālapaṇṇenāpi rūpaṃ chinditvā katamāsako. Jatumāsakoti lākhāya vā niyyāsena vā rūpaṃ samuṭṭhāpetvā katamāsako. ‘‘Ye vohāraṃ gacchantī’’ti iminā pana padena yo yo yattha yattha janapade yadā yadā vohāraṃ gacchati, antamaso aṭṭhimayopi cammamayopi rukkhaphalabījamayopi samuṭṭhāpitarūpopi asamuṭṭhāpitarūpopi sabbo saṅgahito.
इच्चेतं सब्बम्पि रजतं जातरूपं जातरूपमासको, वुत्तप्पभेदो सब्बोपि रजतमासकोति चतुब्बिधं निस्सग्गियवत्थु होति। मुत्ता, मणि, वेळुरियो, सङ्खो, सिला, पवाल, लोहितङ्को, मसारगल्लं, सत्त धञ्ञानि, दासिदासखेत्तवत्थुपुप्फारामफलारामादयोति इदं दुक्कटवत्थु। सुत्तं फालो पटको कप्पासो अनेकप्पकारं अपरण्णं सप्पिनवनीततेलमधुफाणितादिभेसज्जञ्च इदं कप्पियवत्थु। तत्थ निस्सग्गियवत्थुं अत्तनो वा सङ्घगणपुग्गलचेतियानं वा अत्थाय सम्पटिच्छितुं न वट्टति। अत्तनो अत्थाय सम्पटिच्छतो निस्सग्गियं पाचित्तियं होति, सेसानं अत्थाय दुक्कटं। दुक्कटवत्थुं सब्बेसम्पि अत्थाय सम्पटिच्छतो दुक्कटमेव। कप्पियवत्थुम्हि अनापत्ति। सब्बम्पि निक्खिपनत्थाय भण्डागारिकसीसेन सम्पटिच्छतो उपरि रतनसिक्खापदे आगतवसेन पाचित्तियं।
Iccetaṃ sabbampi rajataṃ jātarūpaṃ jātarūpamāsako, vuttappabhedo sabbopi rajatamāsakoti catubbidhaṃ nissaggiyavatthu hoti. Muttā, maṇi, veḷuriyo, saṅkho, silā, pavāla, lohitaṅko, masāragallaṃ, satta dhaññāni, dāsidāsakhettavatthupupphārāmaphalārāmādayoti idaṃ dukkaṭavatthu. Suttaṃ phālo paṭako kappāso anekappakāraṃ aparaṇṇaṃ sappinavanītatelamadhuphāṇitādibhesajjañca idaṃ kappiyavatthu. Tattha nissaggiyavatthuṃ attano vā saṅghagaṇapuggalacetiyānaṃ vā atthāya sampaṭicchituṃ na vaṭṭati. Attano atthāya sampaṭicchato nissaggiyaṃ pācittiyaṃ hoti, sesānaṃ atthāya dukkaṭaṃ. Dukkaṭavatthuṃ sabbesampi atthāya sampaṭicchato dukkaṭameva. Kappiyavatthumhi anāpatti. Sabbampi nikkhipanatthāya bhaṇḍāgārikasīsena sampaṭicchato upari ratanasikkhāpade āgatavasena pācittiyaṃ.
उग्गण्हेय्याति गण्हेय्य। यस्मा पन गण्हन्तो आपत्तिं आपज्जति, तेनस्स पदभाजने ‘‘सयं गण्हाति निस्सग्गियं पाचित्तिय’’न्ति वुत्तं। एस नयो सेसपदेसुपि।
Uggaṇheyyāti gaṇheyya. Yasmā pana gaṇhanto āpattiṃ āpajjati, tenassa padabhājane ‘‘sayaṃ gaṇhāti nissaggiyaṃ pācittiya’’nti vuttaṃ. Esa nayo sesapadesupi.
तत्थ जातरूपरजतभण्डेसु कहापणमासकेसु च एकं गण्हतो वा गण्हापयतो वा एका आपत्ति। सहस्सं चेपि एकतो गण्हाति, गण्हापेति, वत्थुगणनाय आपत्तियो। महापच्चरियं पन कुरुन्दियञ्च सिथिलबद्धाय थविकाय सिथिलपूरिते वा भाजने रूपगणनाय आपत्ति। घनबद्धे पन घनपूरिते वा एकाव आपत्तीति वुत्तं।
Tattha jātarūparajatabhaṇḍesu kahāpaṇamāsakesu ca ekaṃ gaṇhato vā gaṇhāpayato vā ekā āpatti. Sahassaṃ cepi ekato gaṇhāti, gaṇhāpeti, vatthugaṇanāya āpattiyo. Mahāpaccariyaṃ pana kurundiyañca sithilabaddhāya thavikāya sithilapūrite vā bhājane rūpagaṇanāya āpatti. Ghanabaddhe pana ghanapūrite vā ekāva āpattīti vuttaṃ.
उपनिक्खित्तसादियने पन ‘‘इदं अय्यस्स होतू’’ति वुत्ते सचेपि चित्तेन सादियति, गण्हितुकामो होति, कायेन वा वाचाय वा ‘‘नयिदं कप्पती’’ति पटिक्खिपति, अनापत्ति। कायवाचाहि वा अप्पटिक्खिपित्वापि सुद्धचित्तो हुत्वा ‘‘नयिदं अम्हाकं कप्पती’’ति न सादियति, अनापत्तियेव। तीसु द्वारेसु हि येन केनचि पटिक्खित्तं पटिक्खित्तमेव होति। सचे पन कायवाचाहि अप्पटिक्खिपित्वा चित्तेन अधिवासेति, कायवाचाहि कत्तब्बस्स पटिक्खेपस्स अकरणतो अकिरियसमुट्ठानं कायद्वारे च वचीद्वारे च आपत्तिं आपज्जति, मनोद्वारे पन आपत्ति नाम नत्थि।
Upanikkhittasādiyane pana ‘‘idaṃ ayyassa hotū’’ti vutte sacepi cittena sādiyati, gaṇhitukāmo hoti, kāyena vā vācāya vā ‘‘nayidaṃ kappatī’’ti paṭikkhipati, anāpatti. Kāyavācāhi vā appaṭikkhipitvāpi suddhacitto hutvā ‘‘nayidaṃ amhākaṃ kappatī’’ti na sādiyati, anāpattiyeva. Tīsu dvāresu hi yena kenaci paṭikkhittaṃ paṭikkhittameva hoti. Sace pana kāyavācāhi appaṭikkhipitvā cittena adhivāseti, kāyavācāhi kattabbassa paṭikkhepassa akaraṇato akiriyasamuṭṭhānaṃ kāyadvāre ca vacīdvāre ca āpattiṃ āpajjati, manodvāre pana āpatti nāma natthi.
एको सतं वा सहस्सं वा पादमूले ठपेति ‘‘तुय्हिदं होतू’’ति, भिक्खू ‘‘नयिदं कप्पती’’ति पटिक्खिपति, उपासको परिच्चत्तं मया तुम्हाकन्ति गतो, अञ्ञो तत्थ आगन्त्वा पुच्छति – ‘‘किं, भन्ते, इद’’न्ति? यं तेन अत्तना च वुत्तं, तं आचिक्खितब्बं। सो चे वदति – ‘‘गोपयिस्सामि, भन्ते, गुत्तट्ठानं दस्सेथा’’ति, सत्तभूमिकम्पि पासादं अभिरुहित्वा ‘‘इदं गुत्तट्ठान’’न्ति आचिक्खितब्बं, ‘‘इध निक्खिपाही’’ति न वत्तब्बं। एत्तावता कप्पियञ्च अकप्पियञ्च निस्साय ठितं होति। द्वारं पिदहित्वा रक्खन्तेन वसितब्बं। सचे किञ्चि विक्कायिकभण्डं पत्तं वा चीवरं वा आगच्छति, ‘‘इदं गहेस्सथ भन्ते’’ति वुत्ते ‘‘उपासक अत्थि अम्हाकं इमिना अत्थो, वत्थु च एवरूपं नाम संविज्जति, कप्पियकारको नत्थी’’ति वत्तब्बं। सचे सो वदति, ‘‘अहं कप्पियकारको भविस्सामि, द्वारं विवरित्वा देथा’’ति, द्वारं विवरित्वा ‘‘इमस्मिं ओकासे ठपित’’न्ति वत्तब्बं, ‘‘इदं गण्हा’’ति न वत्तब्बं। एवम्पि कप्पियञ्च अकप्पियञ्च निस्साय ठितमेव होति, सो चे तं गहेत्वा तस्स कप्पियभण्डं देति, वट्टति। सचे अधिकं गण्हाति, ‘‘न मयं तव भण्डं गण्हाम, ‘‘निक्खमाही’’ति वत्तब्बो।
Eko sataṃ vā sahassaṃ vā pādamūle ṭhapeti ‘‘tuyhidaṃ hotū’’ti, bhikkhū ‘‘nayidaṃ kappatī’’ti paṭikkhipati, upāsako pariccattaṃ mayā tumhākanti gato, añño tattha āgantvā pucchati – ‘‘kiṃ, bhante, ida’’nti? Yaṃ tena attanā ca vuttaṃ, taṃ ācikkhitabbaṃ. So ce vadati – ‘‘gopayissāmi, bhante, guttaṭṭhānaṃ dassethā’’ti, sattabhūmikampi pāsādaṃ abhiruhitvā ‘‘idaṃ guttaṭṭhāna’’nti ācikkhitabbaṃ, ‘‘idha nikkhipāhī’’ti na vattabbaṃ. Ettāvatā kappiyañca akappiyañca nissāya ṭhitaṃ hoti. Dvāraṃ pidahitvā rakkhantena vasitabbaṃ. Sace kiñci vikkāyikabhaṇḍaṃ pattaṃ vā cīvaraṃ vā āgacchati, ‘‘idaṃ gahessatha bhante’’ti vutte ‘‘upāsaka atthi amhākaṃ iminā attho, vatthu ca evarūpaṃ nāma saṃvijjati, kappiyakārako natthī’’ti vattabbaṃ. Sace so vadati, ‘‘ahaṃ kappiyakārako bhavissāmi, dvāraṃ vivaritvā dethā’’ti, dvāraṃ vivaritvā ‘‘imasmiṃ okāse ṭhapita’’nti vattabbaṃ, ‘‘idaṃ gaṇhā’’ti na vattabbaṃ. Evampi kappiyañca akappiyañca nissāya ṭhitameva hoti, so ce taṃ gahetvā tassa kappiyabhaṇḍaṃ deti, vaṭṭati. Sace adhikaṃ gaṇhāti, ‘‘na mayaṃ tava bhaṇḍaṃ gaṇhāma, ‘‘nikkhamāhī’’ti vattabbo.
सङ्घमज्झे निस्सज्जितब्बन्ति एत्थ यस्मा रूपियं नाम अकप्पियं, ‘‘तस्मा निस्सज्जितब्बं सङ्घस्स वा गणस्स वा पुग्गलस्स वा’’ति न वुत्तं। यस्मा पन तं पटिग्गहितमत्तमेव न तेन किञ्चि कप्पियभण्डं चेतापितं, तस्मा उपायेन परिभोगदस्सनत्थं ‘‘सङ्घमज्झे निस्सज्जितब्ब’’न्ति वुत्तं। कप्पियं आचिक्खितब्बं सप्पि वाति ‘‘पब्बजितानं सप्पि वा तेलं वा वट्टति उपासका’’ति एवं आचिक्खितब्बं।
Saṅghamajjhe nissajjitabbanti ettha yasmā rūpiyaṃ nāma akappiyaṃ, ‘‘tasmā nissajjitabbaṃ saṅghassa vā gaṇassa vā puggalassa vā’’ti na vuttaṃ. Yasmā pana taṃ paṭiggahitamattameva na tena kiñci kappiyabhaṇḍaṃ cetāpitaṃ, tasmā upāyena paribhogadassanatthaṃ ‘‘saṅghamajjhe nissajjitabba’’nti vuttaṃ. Kappiyaṃ ācikkhitabbaṃ sappi vāti ‘‘pabbajitānaṃ sappi vā telaṃ vā vaṭṭati upāsakā’’ti evaṃ ācikkhitabbaṃ.
रूपियपटिग्गाहकं ठपेत्वा सब्बेहेव परिभुञ्जितब्बन्ति सब्बेहि भाजेत्वा परिभुञ्जितब्बं। रूपियपटिग्गाहकेन भागो न गहेतब्बो। अञ्ञेसं भिक्खूनं वा आरामिकानं वा पत्तभागम्पि लभित्वा परिभुञ्जितुं न वट्टति, अन्तमसो मक्कटादीहि ततो हरित्वा अरञ्ञे ठपितं वा तेसं हत्थतो गळितं वा तिरच्छानगतपरिग्गहितम्पि पंसुकूलम्पि न वट्टतियेव, ततो आहटेन फाणितेन सेनासनधूपनम्पि न वट्टति। सप्पिना वा तेलेन वा पदीपं कत्वा दीपालोके निपज्जितुं कसिणपरिकम्मम्पि कातुं, पोत्थकम्पि वाचेतुं न वट्टति। तेलमधुफाणितेहि पन सरीरे वणं मक्खेतुं न वट्टतियेव। तेन वत्थुना मञ्चपीठादीनि वा गण्हन्ति, उपोसथागारं वा भोजनसालं वा करोन्ति, परिभुञ्जितुं न वट्टति। छायापि गेहपरिच्छेदेन ठिता न वट्टति, परिच्छेदातिक्कन्ता आगन्तुकत्ता वट्टति। तं वत्थुं विस्सज्जेत्वा कतेन मग्गेनपि सेतुनापि नावायपि उळुम्पेनपि गन्तुं न वट्टति, तेन वत्थुना खनापिताय पोक्खरणिया उब्भिदोदकं पातुं वा परिभुञ्जितुं वा न वट्टति। अन्तो उदके पन असति अञ्ञं आगन्तुकं उदकं वा वस्सोदकं वा पविट्ठं वट्टति। कीताय येन उदकेन सद्धिं कीता तं आगन्तुकम्पि न वट्टति, तं वत्थुं उपनिक्खेपं ठपेत्वा सङ्घो पच्चये परिभुञ्जति, तेपि पच्चया तस्स न वट्टन्ति। आरामो गहितो होति, सोपि परिभुञ्जितुं न वट्टति। यदि भूमिपि बीजम्पि अकप्पियं नेव भूमिं न फलं परिभुञ्जितुं वट्टति। सचे भूमिंयेव किणित्वा अञ्ञानि बीजानि रोपितानि फलं वट्टति, अथ बीजानि किणित्वा कप्पियभूमियं रोपितानि, फलं न वट्टति, भूमियं निसीदितुं वा निपज्जितुं वा वट्टति।
Rūpiyapaṭiggāhakaṃ ṭhapetvā sabbeheva paribhuñjitabbanti sabbehi bhājetvā paribhuñjitabbaṃ. Rūpiyapaṭiggāhakena bhāgo na gahetabbo. Aññesaṃ bhikkhūnaṃ vā ārāmikānaṃ vā pattabhāgampi labhitvā paribhuñjituṃ na vaṭṭati, antamaso makkaṭādīhi tato haritvā araññe ṭhapitaṃ vā tesaṃ hatthato gaḷitaṃ vā tiracchānagatapariggahitampi paṃsukūlampi na vaṭṭatiyeva, tato āhaṭena phāṇitena senāsanadhūpanampi na vaṭṭati. Sappinā vā telena vā padīpaṃ katvā dīpāloke nipajjituṃ kasiṇaparikammampi kātuṃ, potthakampi vācetuṃ na vaṭṭati. Telamadhuphāṇitehi pana sarīre vaṇaṃ makkhetuṃ na vaṭṭatiyeva. Tena vatthunā mañcapīṭhādīni vā gaṇhanti, uposathāgāraṃ vā bhojanasālaṃ vā karonti, paribhuñjituṃ na vaṭṭati. Chāyāpi gehaparicchedena ṭhitā na vaṭṭati, paricchedātikkantā āgantukattā vaṭṭati. Taṃ vatthuṃ vissajjetvā katena maggenapi setunāpi nāvāyapi uḷumpenapi gantuṃ na vaṭṭati, tena vatthunā khanāpitāya pokkharaṇiyā ubbhidodakaṃ pātuṃ vā paribhuñjituṃ vā na vaṭṭati. Anto udake pana asati aññaṃ āgantukaṃ udakaṃ vā vassodakaṃ vā paviṭṭhaṃ vaṭṭati. Kītāya yena udakena saddhiṃ kītā taṃ āgantukampi na vaṭṭati, taṃ vatthuṃ upanikkhepaṃ ṭhapetvā saṅgho paccaye paribhuñjati, tepi paccayā tassa na vaṭṭanti. Ārāmo gahito hoti, sopi paribhuñjituṃ na vaṭṭati. Yadi bhūmipi bījampi akappiyaṃ neva bhūmiṃ na phalaṃ paribhuñjituṃ vaṭṭati. Sace bhūmiṃyeva kiṇitvā aññāni bījāni ropitāni phalaṃ vaṭṭati, atha bījāni kiṇitvā kappiyabhūmiyaṃ ropitāni, phalaṃ na vaṭṭati, bhūmiyaṃ nisīdituṃ vā nipajjituṃ vā vaṭṭati.
सचे सो छड्डेतीति यत्थ कत्थचि खिपति, अथापि न छड्डेति, सयं गहेत्वा गच्छति, न वारेतब्बो। नो चे छड्डेतीति अथ नेव गहेत्वा गच्छति, न छड्डेति, किं मय्हं इमिना ब्यापारेनाति येन कामं पक्कमति, ततो यथावुत्तलक्खणो रूपियछड्डको सम्मन्नितब्बो।
Sace so chaḍḍetīti yattha katthaci khipati, athāpi na chaḍḍeti, sayaṃ gahetvā gacchati, na vāretabbo. No ce chaḍḍetīti atha neva gahetvā gacchati, na chaḍḍeti, kiṃ mayhaṃ iminā byāpārenāti yena kāmaṃ pakkamati, tato yathāvuttalakkhaṇo rūpiyachaḍḍako sammannitabbo.
यो न छन्दागतिन्तिआदीसु लोभवसेन तं वत्थुं अत्तनो वा करोन्तो अत्तानं वा उक्कंसेन्तो छन्दागतिं नाम गच्छति । दोसवसेन ‘‘नेवायं मातिकं जानाति, न विनय’’न्ति परं अपसादेन्तो दोसागतिं नाम गच्छति। मोहवसेन मुट्ठपमुट्ठस्सतिभावं आपज्जन्तो मोहागतिं नाम गच्छति। रूपियपटिग्गाहकस्स भयेन छड्डेतुं अविसहन्तो भयागतिं नाम गच्छति। एवं अकरोन्तो न छन्दागतिं गच्छति, न दोसागतिं गच्छति, न मोहागतिं गच्छति, न भयागतिं गच्छतीति वेदितब्बो।
Yona chandāgatintiādīsu lobhavasena taṃ vatthuṃ attano vā karonto attānaṃ vā ukkaṃsento chandāgatiṃ nāma gacchati . Dosavasena ‘‘nevāyaṃ mātikaṃ jānāti, na vinaya’’nti paraṃ apasādento dosāgatiṃ nāma gacchati. Mohavasena muṭṭhapamuṭṭhassatibhāvaṃ āpajjanto mohāgatiṃ nāma gacchati. Rūpiyapaṭiggāhakassa bhayena chaḍḍetuṃ avisahanto bhayāgatiṃ nāma gacchati. Evaṃ akaronto na chandāgatiṃ gacchati, na dosāgatiṃ gacchati, na mohāgatiṃ gacchati, na bhayāgatiṃ gacchatīti veditabbo.
५८५. अनिमित्तं कत्वाति निमित्तं अकत्वा, अक्खीनि निम्मीलेत्वा नदिया वा पपाते वा वनगहने वा गूथं विय अनपेक्खेन पतितोकासं असमन्नाहरन्तेन पातेतब्बन्ति अत्थो। एवं जिगुच्छितब्बेपि रूपिये भगवा परियायेन भिक्खूनं परिभोगं आचिक्खि। रूपियपटिग्गाहकस्स पन केनचि परियायेन ततो उप्पन्नपच्चयपरिभोगो न वट्टति। यथा चायं एतस्स न वट्टति, एवं असन्तसम्भावनाय वा कुलदूसककम्मेन वा कुहनादीहि वा उप्पन्नपच्चया नेव तस्स न अञ्ञस्स वट्टन्ति, धम्मेन समेन उप्पन्नापि अप्पच्चवेक्खित्वा परिभुञ्जितुं न वट्टन्ति।
585.Animittaṃ katvāti nimittaṃ akatvā, akkhīni nimmīletvā nadiyā vā papāte vā vanagahane vā gūthaṃ viya anapekkhena patitokāsaṃ asamannāharantena pātetabbanti attho. Evaṃ jigucchitabbepi rūpiye bhagavā pariyāyena bhikkhūnaṃ paribhogaṃ ācikkhi. Rūpiyapaṭiggāhakassa pana kenaci pariyāyena tato uppannapaccayaparibhogo na vaṭṭati. Yathā cāyaṃ etassa na vaṭṭati, evaṃ asantasambhāvanāya vā kuladūsakakammena vā kuhanādīhi vā uppannapaccayā neva tassa na aññassa vaṭṭanti, dhammena samena uppannāpi appaccavekkhitvā paribhuñjituṃ na vaṭṭanti.
चत्तारो हि परिभोगा – थेय्यपरिभोगो, इणपरिभोगो, दायज्जपरिभोगो, सामिपरिभोगोति। तत्थ सङ्घमज्झेपि निसीदित्वा परिभुञ्जन्तस्स दुस्सीलस्स परिभोगो ‘‘थेय्यपरिभोगो’’ नाम। सीलवतो अप्पच्चवेक्खितपरिभोगो ‘‘इणपरिभोगो’’ नाम। तस्मा चीवरं परिभोगे परिभोगे पच्चवेक्खितब्बं, पिण्डपातो आलोपे आलोपे। तथा असक्कोन्तेन पुरेभत्तपच्छाभत्तपुरिमयामपच्छिमयामेसु। सचस्स अप्पच्चवेक्खतोव अरुणो उग्गच्छति, इणपरिभोगट्ठाने तिट्ठति। सेनासनम्पि परिभोगे परिभोगे पच्चवेक्खितब्बं, भेसज्जस्स पटिग्गहणेपि परिभोगेपि सतिपच्चयता वट्टति, एवं सन्तेपि पटिग्गहणे सतिं कत्वा परिभोगे अकरोन्तस्सेव आपत्ति, पटिग्गहणे पन सतिं अकत्वा परिभोगे करोन्तस्स अनापत्ति।
Cattāro hi paribhogā – theyyaparibhogo, iṇaparibhogo, dāyajjaparibhogo, sāmiparibhogoti. Tattha saṅghamajjhepi nisīditvā paribhuñjantassa dussīlassa paribhogo ‘‘theyyaparibhogo’’ nāma. Sīlavato appaccavekkhitaparibhogo ‘‘iṇaparibhogo’’ nāma. Tasmā cīvaraṃ paribhoge paribhoge paccavekkhitabbaṃ, piṇḍapāto ālope ālope. Tathā asakkontena purebhattapacchābhattapurimayāmapacchimayāmesu. Sacassa appaccavekkhatova aruṇo uggacchati, iṇaparibhogaṭṭhāne tiṭṭhati. Senāsanampi paribhoge paribhoge paccavekkhitabbaṃ, bhesajjassa paṭiggahaṇepi paribhogepi satipaccayatā vaṭṭati, evaṃ santepi paṭiggahaṇe satiṃ katvā paribhoge akarontasseva āpatti, paṭiggahaṇe pana satiṃ akatvā paribhoge karontassa anāpatti.
चतुब्बिधा हि सुद्धि – देसनासुद्धि, संवरसुद्धि, परियेट्ठिसुद्धि, पच्चवेक्खणसुद्धीति। तत्थ देसनासुद्धि नाम पातिमोक्खसंवरसीलं , तञ्हि देसनाय सुज्झनतो ‘‘देसनासुद्धी’’ति वुच्चति। संवरसुद्धि नाम इन्द्रियसंवरसीलं, तञ्हि न पुन एवं करिस्सामीति चित्ताधिट्ठानसंवरेनेव सुज्झनतो ‘‘संवरसुद्धी’’ति वुच्चति। परियेट्ठिसुद्धि नाम आजीवपारिसुद्धिसीलं, तञ्हि अनेसनं पहाय धम्मेन समेन पच्चये उप्पादेन्तस्स परियेसनाय सुद्धत्ता ‘‘परियेट्ठिसुद्धी’’ति वुच्चति। पच्चवेक्खणसुद्धि नाम पच्चयपरिभोगसन्निस्सितसीलं, तञ्हि ‘‘पटिसङ्खा योनिसो चीवरं पटिसेवती’’तिआदिना (म॰ नि॰ १.२३; अ॰ नि॰ ६.५८) नयेन वुत्तेन पच्चवेक्खणेन सुज्झनतो ‘‘पच्चवेक्खणसुद्धी’’ति वुच्चति। तेन वुत्तं – ‘‘पटिग्गहणे पन सतिं अकत्वा परिभोगे करोन्तस्स अनापत्ती’’ति।
Catubbidhā hi suddhi – desanāsuddhi, saṃvarasuddhi, pariyeṭṭhisuddhi, paccavekkhaṇasuddhīti. Tattha desanāsuddhi nāma pātimokkhasaṃvarasīlaṃ , tañhi desanāya sujjhanato ‘‘desanāsuddhī’’ti vuccati. Saṃvarasuddhi nāma indriyasaṃvarasīlaṃ, tañhi na puna evaṃ karissāmīti cittādhiṭṭhānasaṃvareneva sujjhanato ‘‘saṃvarasuddhī’’ti vuccati. Pariyeṭṭhisuddhi nāma ājīvapārisuddhisīlaṃ, tañhi anesanaṃ pahāya dhammena samena paccaye uppādentassa pariyesanāya suddhattā ‘‘pariyeṭṭhisuddhī’’ti vuccati. Paccavekkhaṇasuddhi nāma paccayaparibhogasannissitasīlaṃ, tañhi ‘‘paṭisaṅkhā yoniso cīvaraṃ paṭisevatī’’tiādinā (ma. ni. 1.23; a. ni. 6.58) nayena vuttena paccavekkhaṇena sujjhanato ‘‘paccavekkhaṇasuddhī’’ti vuccati. Tena vuttaṃ – ‘‘paṭiggahaṇe pana satiṃ akatvā paribhoge karontassa anāpattī’’ti.
सत्तन्नं सेक्खानं पच्चयपरिभोगो दायज्जपरिभोगो नाम, ते हि भगवतो पुत्ता, तस्मा पितुसन्तकानं पच्चयानं दायादा हुत्वा ते पच्चये परिभुञ्जन्ति। किं पन ते भगवतो पच्चये परिभुञ्जन्ति, गिहीनं पच्चये परिभुञ्जन्तीति? गिहीहि दिन्नापि भगवता अनुञ्ञातत्ता भगवतो सन्तका होन्ति, तस्मा ते भगवतो पच्चये परिभुञ्जन्तीति (म॰ नि॰ १.२९) वेदितब्बं, धम्मदायादसुत्तञ्चेत्थ साधकं।
Sattannaṃ sekkhānaṃ paccayaparibhogo dāyajjaparibhogo nāma, te hi bhagavato puttā, tasmā pitusantakānaṃ paccayānaṃ dāyādā hutvā te paccaye paribhuñjanti. Kiṃ pana te bhagavato paccaye paribhuñjanti, gihīnaṃ paccaye paribhuñjantīti? Gihīhi dinnāpi bhagavatā anuññātattā bhagavato santakā honti, tasmā te bhagavato paccaye paribhuñjantīti (ma. ni. 1.29) veditabbaṃ, dhammadāyādasuttañcettha sādhakaṃ.
खीणासवानं परिभोगो सामिपरिभोगो नाम, ते हि तण्हाय दासब्यं अतीतत्ता सामिनो हुत्वा परिभुञ्जन्तीति। इमेसु परिभोगेसु सामिपरिभोगो च दायज्जपरिभोगो च सब्बेसम्पि वट्टति। इणपरिभोगो न वट्टति, थेय्यपरिभोगे कथायेव नत्थि।
Khīṇāsavānaṃ paribhogo sāmiparibhogo nāma, te hi taṇhāya dāsabyaṃ atītattā sāmino hutvā paribhuñjantīti. Imesu paribhogesu sāmiparibhogo ca dāyajjaparibhogo ca sabbesampi vaṭṭati. Iṇaparibhogo na vaṭṭati, theyyaparibhoge kathāyeva natthi.
अपरेपि चत्तारो परिभोगा – लज्जिपरिभोगो, अलज्जिपरिभोगो, धम्मियपरिभोगो, अधम्मियपरिभोगोति।
Aparepi cattāro paribhogā – lajjiparibhogo, alajjiparibhogo, dhammiyaparibhogo, adhammiyaparibhogoti.
तत्थ अलज्जिनो लज्जिना सद्धिं परिभोगो वट्टति, आपत्तिया न कारेतब्बो। लज्जिनो अलज्जिना सद्धिं याव न जानाति, ताव वट्टति। आदितो पट्ठाय हि अलज्जी नाम नत्थि, तस्मा यदास्स अलज्जीभावं जानाति तदा वत्तब्बो ‘‘तुम्हे कायद्वारे च वचीद्वारे च वीतिक्कमं करोथ, तं अप्पतिरूपं मा एवमकत्था’’ति। सचे अनादियित्वा करोतियेव, यदि तेन सद्धिं परिभोगं करोति, सोपि अलज्जीयेव होति। योपि अत्तनो भारभूतेन अलज्जिना सद्धिं परिभोगं करोति, सोपि निवारेतब्बो। सचे न ओरमति, अयम्पि अलज्जीयेव होति। एवं एको अलज्जी अलज्जीसतम्पि करोति। अलज्जिनो पन अलज्जिनाव सद्धिं परिभोगे आपत्ति नाम नत्थि। लज्जिनो लज्जिना सद्धिं परिभोगो द्विन्नं खत्तियकुमारानं सुवण्णपातियं भोजनसदिसोति।
Tattha alajjino lajjinā saddhiṃ paribhogo vaṭṭati, āpattiyā na kāretabbo. Lajjino alajjinā saddhiṃ yāva na jānāti, tāva vaṭṭati. Ādito paṭṭhāya hi alajjī nāma natthi, tasmā yadāssa alajjībhāvaṃ jānāti tadā vattabbo ‘‘tumhe kāyadvāre ca vacīdvāre ca vītikkamaṃ karotha, taṃ appatirūpaṃ mā evamakatthā’’ti. Sace anādiyitvā karotiyeva, yadi tena saddhiṃ paribhogaṃ karoti, sopi alajjīyeva hoti. Yopi attano bhārabhūtena alajjinā saddhiṃ paribhogaṃ karoti, sopi nivāretabbo. Sace na oramati, ayampi alajjīyeva hoti. Evaṃ eko alajjī alajjīsatampi karoti. Alajjino pana alajjināva saddhiṃ paribhoge āpatti nāma natthi. Lajjino lajjinā saddhiṃ paribhogo dvinnaṃ khattiyakumārānaṃ suvaṇṇapātiyaṃ bhojanasadisoti.
धम्मियाधम्मियपरिभोगो पच्चयवसेन वेदितब्बो। तत्थ सचे पुग्गलोपि अलज्जी पिण्डपातोपि अधम्मियो, उभो जेगुच्छा। पुग्गलो अलज्जी पिण्डपातो धम्मियो, पुग्गलं जिगुच्छित्वा पिण्डपातो न गहेतब्बो। महापच्चरियं पन दुस्सीलो सङ्घतो उद्देसभत्तादीनि लभित्वा सङ्घस्सेव देति, एतानि यथादानमेव गतत्ता वट्टन्तीति वुत्तं। पुग्गलो लज्जी पिण्डपातो अधम्मियो, पिण्डपातो जेगुच्छो न गहेतब्बो। पुग्गलो लज्जी, पिण्डपातोपि धम्मियो, वट्टति।
Dhammiyādhammiyaparibhogo paccayavasena veditabbo. Tattha sace puggalopi alajjī piṇḍapātopi adhammiyo, ubho jegucchā. Puggalo alajjī piṇḍapāto dhammiyo, puggalaṃ jigucchitvā piṇḍapāto na gahetabbo. Mahāpaccariyaṃ pana dussīlo saṅghato uddesabhattādīni labhitvā saṅghasseva deti, etāni yathādānameva gatattā vaṭṭantīti vuttaṃ. Puggalo lajjī piṇḍapāto adhammiyo, piṇḍapāto jeguccho na gahetabbo. Puggalo lajjī, piṇḍapātopi dhammiyo, vaṭṭati.
अपरे द्वे पग्गहा; द्वे च परिभोगा – लज्जिपग्गहो, अलज्जिपग्गहो; धम्मपरिभोगो आमिसपरिभोगोति।
Apare dve paggahā; dve ca paribhogā – lajjipaggaho, alajjipaggaho; dhammaparibhogo āmisaparibhogoti.
तत्थ अलज्जिनो लज्जिं पग्गहेतुं वट्टति, न सो आपत्तिया कारेतब्बो। सचे पन लज्जी अलज्जिं पग्गण्हाति, अनुमोदनाय अज्झेसति, धम्मकथाय अज्झेसति, कुलेसु उपत्थम्भेति । इतरोपि ‘‘अम्हाकं आचरियो ईदिसो च ईदिसो चा’’ति तस्स परिसति वण्णं भासति, अयं सासनं ओसक्कापेति अन्तरधापेतीति वेदितब्बो।
Tattha alajjino lajjiṃ paggahetuṃ vaṭṭati, na so āpattiyā kāretabbo. Sace pana lajjī alajjiṃ paggaṇhāti, anumodanāya ajjhesati, dhammakathāya ajjhesati, kulesu upatthambheti . Itaropi ‘‘amhākaṃ ācariyo īdiso ca īdiso cā’’ti tassa parisati vaṇṇaṃ bhāsati, ayaṃ sāsanaṃ osakkāpeti antaradhāpetīti veditabbo.
धम्मपरिभोग-आमिसपरिभोगेसु पन यत्थ आमिसपरिभोगो वट्टति, तत्थ धम्मपरिभोगोपि वट्टति। यो पन कोटियं ठितो गन्थो तस्स पुग्गलस्स अच्चयेन नस्सिस्सति, तं धम्मानुग्गहेन उग्गण्हितुं वट्टतीति वुत्तं।
Dhammaparibhoga-āmisaparibhogesu pana yattha āmisaparibhogo vaṭṭati, tattha dhammaparibhogopi vaṭṭati. Yo pana koṭiyaṃ ṭhito gantho tassa puggalassa accayena nassissati, taṃ dhammānuggahena uggaṇhituṃ vaṭṭatīti vuttaṃ.
तत्रिदं वत्थु – महाभये किर एकस्सेव भिक्खुनो महानिद्देसो पगुणो अहोसि। अथ चतुनिकायिकतिस्सत्थेरस्स उपज्झायो महातिपिटकत्थेरो नाम महारक्खितत्थेरं आह – ‘‘आवुसो महारक्खित, एतस्स सन्तिके महानिद्देसं गण्हाही’’ति। ‘‘पापो किरायं, भन्ते, न गण्हामी’’ति। ‘‘गण्हावुसो, अहं ते सन्तिके निसीदिस्सामी’’ति। ‘‘साधु, भन्ते, तुम्हेसु निसिन्नेसु गण्हिस्सामी’’ति पट्ठपेत्वा रत्तिन्दिवं निरन्तरं परियापुणन्तो ओसानदिवसे हेट्ठामञ्चे इत्थिं दिस्वा ‘‘भन्ते, सुतंयेव मे पुब्बे, सचाहं एवं जानेय्यं, न ईदिसस्स सन्तिके धम्मं परियापुणेय्य’’न्ति आह। तस्स पन सन्तिके बहू महाथेरा उग्गण्हित्वा महानिद्देसं पतिट्ठापेसुं।
Tatridaṃ vatthu – mahābhaye kira ekasseva bhikkhuno mahāniddeso paguṇo ahosi. Atha catunikāyikatissattherassa upajjhāyo mahātipiṭakatthero nāma mahārakkhitattheraṃ āha – ‘‘āvuso mahārakkhita, etassa santike mahāniddesaṃ gaṇhāhī’’ti. ‘‘Pāpo kirāyaṃ, bhante, na gaṇhāmī’’ti. ‘‘Gaṇhāvuso, ahaṃ te santike nisīdissāmī’’ti. ‘‘Sādhu, bhante, tumhesu nisinnesu gaṇhissāmī’’ti paṭṭhapetvā rattindivaṃ nirantaraṃ pariyāpuṇanto osānadivase heṭṭhāmañce itthiṃ disvā ‘‘bhante, sutaṃyeva me pubbe, sacāhaṃ evaṃ jāneyyaṃ, na īdisassa santike dhammaṃ pariyāpuṇeyya’’nti āha. Tassa pana santike bahū mahātherā uggaṇhitvā mahāniddesaṃ patiṭṭhāpesuṃ.
५८६. रूपिये रूपियसञ्ञीति एत्थ सब्बम्पि जातरूपरजतं रूपियसङ्गहमेव गतन्ति वेदितब्बं।
586.Rūpiye rūpiyasaññīti ettha sabbampi jātarūparajataṃ rūpiyasaṅgahameva gatanti veditabbaṃ.
रूपिये वेमतिकोति ‘‘सुवण्णं नु खो, खरपत्तं नु खो’’तिआदिना नयेन संसयजातो।
Rūpiye vematikoti ‘‘suvaṇṇaṃ nu kho, kharapattaṃ nu kho’’tiādinā nayena saṃsayajāto.
रूपिये अरूपियसञ्ञीति सुवण्णादीसु खरपत्तादिसञ्ञी। अपिच पुञ्ञकामा राजोरोधादयो भत्तखज्जकगन्धपिण्डादीसु पक्खिपित्वा हिरञ्ञसुवण्णं देन्ति, चोळभिक्खाय चरन्तानं दस्सन्ते बद्धकहापणादीहियेव सद्धिं चोळकानि देन्ति, भिक्खू भत्तादिसञ्ञाय वा चोळकसञ्ञाय वा पटिग्गण्हन्ति, एवम्पि रूपिये अरूपियसञ्ञी रूपियं गण्हातीति वेदितब्बो। पटिग्गण्हन्तेन पन ‘‘इमस्मिं गेहे इदं लद्ध’’न्ति सल्लक्खेतब्बं। येन हि अस्सतिया दिन्नं होति, सो सतिं पटिलभित्वा पुन आगच्छति, अथस्स वत्तब्बं – ‘‘तव चोळकं पस्साही’’ति। सेसमेत्थ उत्तानत्थमेव।
Rūpiye arūpiyasaññīti suvaṇṇādīsu kharapattādisaññī. Apica puññakāmā rājorodhādayo bhattakhajjakagandhapiṇḍādīsu pakkhipitvā hiraññasuvaṇṇaṃ denti, coḷabhikkhāya carantānaṃ dassante baddhakahāpaṇādīhiyeva saddhiṃ coḷakāni denti, bhikkhū bhattādisaññāya vā coḷakasaññāya vā paṭiggaṇhanti, evampi rūpiye arūpiyasaññī rūpiyaṃ gaṇhātīti veditabbo. Paṭiggaṇhantena pana ‘‘imasmiṃ gehe idaṃ laddha’’nti sallakkhetabbaṃ. Yena hi assatiyā dinnaṃ hoti, so satiṃ paṭilabhitvā puna āgacchati, athassa vattabbaṃ – ‘‘tava coḷakaṃ passāhī’’ti. Sesamettha uttānatthameva.
समुट्ठानादीसु छसमुट्ठानं, सिया किरियं गहणेन आपज्जनतो, सिया अकिरियं पटिक्खेपस्स अकरणतो रूपियअञ्ञवादकउपस्सुतिसिक्खापदानि हि तीणि एकपरिच्छेदानि, नोसञ्ञाविमोक्खं, अचित्तकं, पण्णत्तिवज्जं, कायकम्मवचीकम्मं, तिचित्तं, तिवेदनन्ति।
Samuṭṭhānādīsu chasamuṭṭhānaṃ, siyā kiriyaṃ gahaṇena āpajjanato, siyā akiriyaṃ paṭikkhepassa akaraṇato rūpiyaaññavādakaupassutisikkhāpadāni hi tīṇi ekaparicchedāni, nosaññāvimokkhaṃ, acittakaṃ, paṇṇattivajjaṃ, kāyakammavacīkammaṃ, ticittaṃ, tivedananti.
रूपियसिक्खापदवण्णना निट्ठिता।
Rūpiyasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महाविभङ्ग • Mahāvibhaṅga / ८. रूपियसिक्खापदं • 8. Rūpiyasikkhāpadaṃ
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / ८. रूपियसिक्खापदवण्णना • 8. Rūpiyasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā / ८. रूपियसिक्खापदवण्णना • 8. Rūpiyasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā / ८. रूपियसिक्खापदवण्णना • 8. Rūpiyasikkhāpadavaṇṇanā
