| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā |
८. रूपियसिक्खापदवण्णना
8. Rūpiyasikkhāpadavaṇṇanā
५८३-४. सब्बम्पीति तिविधम्पि। ‘‘मुत्ता मणि वेळुरियो सङ्खो’तिआदि पन किञ्चापि राजसिक्खापदे ‘न वट्टती’ति पसङ्गतो वुत्तं, सरूपतो पन आपत्तिदस्सनवसेन सकट्ठानेपि वत्तुमारद्ध’’न्ति वुत्तं। कथमेतं? मुत्तादीनं सकट्ठानं जातं, न हि तानि इध पाळियं दिस्सन्तीति इमस्स अट्ठकथायं वुत्तानि, राजसिक्खापदस्सपि अट्ठकथायं वुत्तानीति। न केवलं हिरञ्ञसुवण्णमेव, अञ्ञम्पि खेत्तवत्थादिकं ‘‘अकप्पियं न सम्पटिच्छितब्ब’’न्ति सामञ्ञेन, न सरूपतो। पाळियं पन सरूपतो ‘‘चीवरचेतापन्नं नाम हिरञ्ञं वा सुवण्णं वा मुत्ता वा मणि वा’’ति एत्तकमेव वुत्तं, तस्मा राजसिक्खापदमेवस्स सकट्ठानं। मुत्तामणिग्गहणेन चेत्थ तज्जातियग्गहणं सिद्धमेवाति नागतो इमस्स पठममेव पञ्ञत्तत्ता। यदि एवं इध अनागतत्ता कतरं नेसं सकट्ठानन्ति? इदमेव अत्थतो, नो सरूपतो।
583-4.Sabbampīti tividhampi. ‘‘Muttā maṇi veḷuriyo saṅkho’tiādi pana kiñcāpi rājasikkhāpade ‘na vaṭṭatī’ti pasaṅgato vuttaṃ, sarūpato pana āpattidassanavasena sakaṭṭhānepi vattumāraddha’’nti vuttaṃ. Kathametaṃ? Muttādīnaṃ sakaṭṭhānaṃ jātaṃ, na hi tāni idha pāḷiyaṃ dissantīti imassa aṭṭhakathāyaṃ vuttāni, rājasikkhāpadassapi aṭṭhakathāyaṃ vuttānīti. Na kevalaṃ hiraññasuvaṇṇameva, aññampi khettavatthādikaṃ ‘‘akappiyaṃ na sampaṭicchitabba’’nti sāmaññena, na sarūpato. Pāḷiyaṃ pana sarūpato ‘‘cīvaracetāpannaṃ nāma hiraññaṃ vā suvaṇṇaṃ vā muttā vā maṇi vā’’ti ettakameva vuttaṃ, tasmā rājasikkhāpadamevassa sakaṭṭhānaṃ. Muttāmaṇiggahaṇena cettha tajjātiyaggahaṇaṃ siddhamevāti nāgato imassa paṭhamameva paññattattā. Yadi evaṃ idha anāgatattā kataraṃ nesaṃ sakaṭṭhānanti? Idameva atthato, no sarūpato.
कथं? एतानि हि रतनसिक्खापदे निस्सग्गियवत्थूनि, दुक्कटवत्थूनि च एकतो ‘‘रतन’’न्ति आगतानि, ‘‘रतनसम्मत’’न्ति कप्पियवत्थु आगतं। तेसु च दससु रतनेसु रजतजातरूपद्वयं इध निस्सग्गियवत्थु, अवसेसं दुक्कटवत्थूति सिद्धं। इध च सिद्धत्ता एव रतनसिक्खापदस्स अनापत्तिवारे ‘‘रतनसम्मतं विस्सासं गण्हाति, तावकालिकं गण्हाति, पंसुकूलसञ्ञिस्सा’’ति वुत्तं, न रतनं वुत्तं। सत्तविधधञ्ञदासिदासखेत्तादि पन ब्रह्मजालादिसुत्तवसेन (दी॰ नि॰ १.१ आदयो) अकप्पियन्ति सिद्धं, तस्मा इध दुक्कटवत्थूति सिद्धं, तेनेव अनुयोगवत्ते ‘‘धम्मं जानाति, धम्मानुलोमं, विनयं, विनयानुलोमं जानाती’’ति (परि॰ ४४२) वुत्तं। तथा आमकमंसम्पि दुक्कटवत्थुं आपज्जतीति? न, इध विनये अनुञ्ञातत्ता ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, अमनुस्सिकाबाधे आमकमंस’’न्तिआदिना (महाव॰ २६४), तस्मा न आमकमंसं सुत्ते आगतम्पि दुक्कटवत्थु होति, तथापि अत्तनो परिभोगत्थाय पटिग्गहणे दुक्कटमेवाति नो तक्कोति आचरियो। ‘‘इध निक्खिपाही’ति वुत्ते उपनिक्खित्तसादियनमेव होती’’ति वदन्ति। ‘‘अकप्पियविचारणा एव न वट्टतीति चे? कप्पियञ्च अकप्पियञ्च निस्साय ठितन्ति एत्थ तं सयं अपरिभोगारहं हुत्वा तदग्घनकं कप्पियभण्डं परिभोगारहं हुत्वा ठितन्ति अत्थो’’ति लिखितं, ‘‘पंसुकूलभावेन ठितत्ता, गुत्तट्ठानाचिक्खनस्स कप्पियत्ता च कप्पियं निस्साय ठितं। ‘इदं गण्हा’तिआदिना वदन्तस्स अकप्पियत्ता अकप्पियं निस्साय ठित’’न्ति च। एवम्पि कप्पियञ्च अकप्पियञ्चाति ‘‘इमस्मिं ओकासे ठपितं, किं न पस्ससीति छेकतरे इमेव कहापणे’’तिआदिवचनस्स कप्पियत्ता कप्पियं निस्साय ठितं। ‘‘इदं गण्हा’’ति वुत्ते दुब्बिचारितत्ता अत्तनो अकप्पियत्ता ततो आगतं अकप्पियं निस्साय ठितमेव होति। ‘‘इदं गण्हा’ति वुत्ते तेन गहिते ‘उग्गण्हापेय्य वा’ति वुत्तविधिं न पापुणाति, केवलं दुब्बिचारितत्ता तस्सेव तं अकप्पियं होति, मूलपटिग्गहणस्स सुद्धत्ता परतो पत्तचतुक्के ततियपत्तो वियाति च एवं उपतिस्सत्थेरो वदती’’ति अनुगण्ठिपदे वुत्तं। किं बहुना, विसुद्धागमत्ता कप्पियं। दुब्बिचारणाय सति अकप्पियं निस्साय ठितं होतीति नो तक्कोति आचरियो। ‘‘एवं सङ्घगणादीनम्पि अत्थाय परिच्चत्तेपि तेन समानगतिकत्ता ठपेत्वा आपत्तिविसेस’’न्ति वुत्तं।
Kathaṃ? Etāni hi ratanasikkhāpade nissaggiyavatthūni, dukkaṭavatthūni ca ekato ‘‘ratana’’nti āgatāni, ‘‘ratanasammata’’nti kappiyavatthu āgataṃ. Tesu ca dasasu ratanesu rajatajātarūpadvayaṃ idha nissaggiyavatthu, avasesaṃ dukkaṭavatthūti siddhaṃ. Idha ca siddhattā eva ratanasikkhāpadassa anāpattivāre ‘‘ratanasammataṃ vissāsaṃ gaṇhāti, tāvakālikaṃ gaṇhāti, paṃsukūlasaññissā’’ti vuttaṃ, na ratanaṃ vuttaṃ. Sattavidhadhaññadāsidāsakhettādi pana brahmajālādisuttavasena (dī. ni. 1.1 ādayo) akappiyanti siddhaṃ, tasmā idha dukkaṭavatthūti siddhaṃ, teneva anuyogavatte ‘‘dhammaṃ jānāti, dhammānulomaṃ, vinayaṃ, vinayānulomaṃ jānātī’’ti (pari. 442) vuttaṃ. Tathā āmakamaṃsampi dukkaṭavatthuṃ āpajjatīti? Na, idha vinaye anuññātattā ‘‘anujānāmi, bhikkhave, amanussikābādhe āmakamaṃsa’’ntiādinā (mahāva. 264), tasmā na āmakamaṃsaṃ sutte āgatampi dukkaṭavatthu hoti, tathāpi attano paribhogatthāya paṭiggahaṇe dukkaṭamevāti no takkoti ācariyo. ‘‘Idha nikkhipāhī’ti vutte upanikkhittasādiyanameva hotī’’ti vadanti. ‘‘Akappiyavicāraṇā eva na vaṭṭatīti ce? Kappiyañca akappiyañca nissāya ṭhitanti ettha taṃ sayaṃ aparibhogārahaṃ hutvā tadagghanakaṃ kappiyabhaṇḍaṃ paribhogārahaṃ hutvā ṭhitanti attho’’ti likhitaṃ, ‘‘paṃsukūlabhāvena ṭhitattā, guttaṭṭhānācikkhanassa kappiyattā ca kappiyaṃ nissāya ṭhitaṃ. ‘Idaṃ gaṇhā’tiādinā vadantassa akappiyattā akappiyaṃ nissāya ṭhita’’nti ca. Evampi kappiyañca akappiyañcāti ‘‘imasmiṃ okāse ṭhapitaṃ, kiṃ na passasīti chekatare imeva kahāpaṇe’’tiādivacanassa kappiyattā kappiyaṃ nissāya ṭhitaṃ. ‘‘Idaṃ gaṇhā’’ti vutte dubbicāritattā attano akappiyattā tato āgataṃ akappiyaṃ nissāya ṭhitameva hoti. ‘‘Idaṃ gaṇhā’ti vutte tena gahite ‘uggaṇhāpeyya vā’ti vuttavidhiṃ na pāpuṇāti, kevalaṃ dubbicāritattā tasseva taṃ akappiyaṃ hoti, mūlapaṭiggahaṇassa suddhattā parato pattacatukke tatiyapatto viyāti ca evaṃ upatissatthero vadatī’’ti anugaṇṭhipade vuttaṃ. Kiṃ bahunā, visuddhāgamattā kappiyaṃ. Dubbicāraṇāya sati akappiyaṃ nissāya ṭhitaṃ hotīti no takkoti ācariyo. ‘‘Evaṃ saṅghagaṇādīnampi atthāya pariccattepi tena samānagatikattā ṭhapetvā āpattivisesa’’nti vuttaṃ.
न किञ्चि कप्पियभण्डं चेतापितन्ति चेतापितञ्चे, उपायाभावं दस्सेति। ‘‘उपनिक्खेपं ठपेत्वाति सचे सो उपासको ‘अतिबहुं एतं हिरञ्ञं, इदं भन्ते अज्जेव न विनासेतब्ब’न्ति वत्वा सयं उपनिक्खेपदेसे ठपेति, अञ्ञेन वा ठपापेति, एतं उपनिक्खेपं ठपेत्वा ततो लद्धं उदयं परिभुञ्जन्तो सङ्घो पच्चये परिभुञ्जति नामा’’ति वुत्तं।
Na kiñci kappiyabhaṇḍaṃ cetāpitanti cetāpitañce, upāyābhāvaṃ dasseti. ‘‘Upanikkhepaṃ ṭhapetvāti sace so upāsako ‘atibahuṃ etaṃ hiraññaṃ, idaṃ bhante ajjeva na vināsetabba’nti vatvā sayaṃ upanikkhepadese ṭhapeti, aññena vā ṭhapāpeti, etaṃ upanikkhepaṃ ṭhapetvā tato laddhaṃ udayaṃ paribhuñjanto saṅgho paccaye paribhuñjati nāmā’’ti vuttaṃ.
५८५. अयं किर इत्थंलक्खणसम्पन्नो उक्कंसतो। एवं अङ्गसम्पन्नोपि अपरभागे लोभवसेन वा अञ्ञेन वा कारणेन सचे निमित्तं कत्वा पातेति, आपत्ति दुक्कटस्स। सेनासनम्पि परिभोगे परिभोगेति पवेसे पवेसे। सो हि कारणन्तरेन रुक्खमूलिकस्स, अब्भोकासिकस्सपि वट्टति एव, ठाननिसज्जादिवसेन निवासाधिप्पाये सति परिभोगे परिभोगे पच्चवेक्खितब्बं। भेसज्जस्स सतिपच्चयता सब्बकालम्पीति एके। असन्निहितस्स पच्छाभत्तमेव, सन्निहितस्स पुरेभत्तम्पीति नो तक्कोति आचरियो। ‘‘यामकालिकं सत्ताहकालिकं यावजीविकं आहारत्थाय…पे॰… पटिग्गण्हाति, आपत्ति दुक्कटस्स। अज्झोहारे अज्झोहारे आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (पाचि॰ २४४) हि वुत्तं। दुक्कटञ्हि विकालभोजनसिक्खापदे आगतं विकाले आपज्जति, नो काले आहारकालत्ता, सन्निधिसिक्खापदे आगतं पन कालेपि सन्निधिजातत्ता, तेनेव तत्थ सत्ताहकालिकयावजीविकद्वयमेव वुत्तन्ति। ‘‘सति पच्चये’’ति वचनतो नायं विसेसो लब्भतीति चे? न, अनिट्ठप्पसङ्गतो, वचनानियमतो च। सन्निधिसिक्खापदे हि ‘‘अनापत्ति यावकालिकं यावकालं निदहित्वा भुञ्जति। यामकालिकं यामे निदहित्वा भुञ्जती’’ति (पाचि॰ २५६) एत्थ वचनप्पमाणतो यामकालिकं न पुरेभत्ते, न पच्छाभत्ते, न दिवसे, न रत्तियं याममेव निदहित्वा भुञ्जन्तस्स अनापत्तीति अनिट्ठप्पसङ्गो। तथा तत्थेव ‘‘यामकालिकं यामं निदहित्वा भुञ्जति, सत्ताहकालिकं सत्ताहं निदहित्वा भुञ्जती’’ति एत्तकमेव वुत्तं, न वुत्तं ‘‘सति पच्चये’’ति, तस्मा सतिपच्चय-वचनं कत्थचि होति, कत्थचि न होतीति वचनानियमतो आपत्तियापि अनियमो सिया। एवं सन्तेपि यथावुत्तदुक्कटं आपज्जति एव। न अनाहारप्पयोजनत्ता यामकालिकादीनन्ति चे? न, सप्पिआदिमिस्सभोजनस्स पणीतभोजनभावप्पत्तितो। अपिच सब्बकालिकेसु यावकालिकं ओळारिकं, तं आहारत्थाय पटिग्गण्हन्तस्स काले अनापत्ति, पगेव अनोळारिकं यामकालिकादिं, आहारत्थाय एव अनुञ्ञातत्ता। यावकालिके एव अनापत्तीति चे? न, अनाहारत्थाय गण्हन्तस्स आपत्तिसम्भवतो इतरं आहारत्थाय गण्हन्तस्स विय, तस्मा यथावुत्तमेवेत्थ सन्निट्ठानं पाळिं, युत्तिञ्च अनुलोमेतीति।
585. Ayaṃ kira itthaṃlakkhaṇasampanno ukkaṃsato. Evaṃ aṅgasampannopi aparabhāge lobhavasena vā aññena vā kāraṇena sace nimittaṃ katvā pāteti, āpatti dukkaṭassa. Senāsanampi paribhoge paribhogeti pavese pavese. So hi kāraṇantarena rukkhamūlikassa, abbhokāsikassapi vaṭṭati eva, ṭhānanisajjādivasena nivāsādhippāye sati paribhoge paribhoge paccavekkhitabbaṃ. Bhesajjassa satipaccayatā sabbakālampīti eke. Asannihitassa pacchābhattameva, sannihitassa purebhattampīti no takkoti ācariyo. ‘‘Yāmakālikaṃ sattāhakālikaṃ yāvajīvikaṃ āhāratthāya…pe… paṭiggaṇhāti, āpatti dukkaṭassa. Ajjhohāre ajjhohāre āpatti dukkaṭassā’’ti (pāci. 244) hi vuttaṃ. Dukkaṭañhi vikālabhojanasikkhāpade āgataṃ vikāle āpajjati, no kāle āhārakālattā, sannidhisikkhāpade āgataṃ pana kālepi sannidhijātattā, teneva tattha sattāhakālikayāvajīvikadvayameva vuttanti. ‘‘Sati paccaye’’ti vacanato nāyaṃ viseso labbhatīti ce? Na, aniṭṭhappasaṅgato, vacanāniyamato ca. Sannidhisikkhāpade hi ‘‘anāpatti yāvakālikaṃ yāvakālaṃ nidahitvā bhuñjati. Yāmakālikaṃ yāme nidahitvā bhuñjatī’’ti (pāci. 256) ettha vacanappamāṇato yāmakālikaṃ na purebhatte, na pacchābhatte, na divase, na rattiyaṃ yāmameva nidahitvā bhuñjantassa anāpattīti aniṭṭhappasaṅgo. Tathā tattheva ‘‘yāmakālikaṃ yāmaṃ nidahitvā bhuñjati, sattāhakālikaṃ sattāhaṃ nidahitvā bhuñjatī’’ti ettakameva vuttaṃ, na vuttaṃ ‘‘sati paccaye’’ti, tasmā satipaccaya-vacanaṃ katthaci hoti, katthaci na hotīti vacanāniyamato āpattiyāpi aniyamo siyā. Evaṃ santepi yathāvuttadukkaṭaṃ āpajjati eva. Na anāhārappayojanattā yāmakālikādīnanti ce? Na, sappiādimissabhojanassa paṇītabhojanabhāvappattito. Apica sabbakālikesu yāvakālikaṃ oḷārikaṃ, taṃ āhāratthāya paṭiggaṇhantassa kāle anāpatti, pageva anoḷārikaṃ yāmakālikādiṃ, āhāratthāya eva anuññātattā. Yāvakālike eva anāpattīti ce? Na, anāhāratthāya gaṇhantassa āpattisambhavato itaraṃ āhāratthāya gaṇhantassa viya, tasmā yathāvuttamevettha sanniṭṭhānaṃ pāḷiṃ, yuttiñca anulometīti.
देसनासुद्धीति एत्थ देसना नाम विनयकम्मं, तेन वुट्ठानम्पि देसना एव नाम होतीति। ‘‘पटिग्गण्हाती’’ति अवत्वा ‘‘पटिसेवती’’ति वुत्तत्ता पटिग्गहणे पन सतिं अकत्वा परिभोगे करोन्तस्स अनापत्ति। खीणासवा कतकिच्चत्ता विभत्तदायादा विय होन्ति, तेन तेसं सामिपरिभोगा होन्ति। अञ्ञथा यावकालिकभावं अनतिक्कन्तत्ता विरुज्झति। इणपरिभोगो न वट्टति, भेसज्जे आपत्तितो, इतरस्मिं अयुत्तपरिभोगतो, इणं विय अननुञ्ञातभुत्तत्ता च। ‘‘आदितो पट्ठाय हि अलज्जी नाम नत्थि, तस्मा न कोचि सङ्कितब्बो’’ति लिखितं। भारभूता सद्धिविहारिकादयो। यथादानमेव गहितत्ताति एत्थ ‘‘अत्तनो हत्थेन चे देति, न वट्टती’’ति वुत्तं, ‘‘अतिरेकभागं गहेत्वा पुनदिवसे अत्तनो अत्थाय उद्धटभागं तत्थेव दापेति, वट्टती’’ति च। परिवत्तकं देति, धम्मियञ्चे, वट्टति। नो अधम्मियं। ‘‘तं धम्मानुग्गहेन उग्गण्हितुं वट्टती’’ति वुत्तं। केन लेसेनाति चे? ‘‘अलब्भमानाय सामग्गिया अनापत्ति सम्भोगे संवासे’’ति (महाव॰ १३०) इमिना उपसम्पदक्खन्धकवचनलेसेन।
Desanāsuddhīti ettha desanā nāma vinayakammaṃ, tena vuṭṭhānampi desanā eva nāma hotīti. ‘‘Paṭiggaṇhātī’’ti avatvā ‘‘paṭisevatī’’ti vuttattā paṭiggahaṇe pana satiṃ akatvā paribhoge karontassa anāpatti. Khīṇāsavā katakiccattā vibhattadāyādā viya honti, tena tesaṃ sāmiparibhogā honti. Aññathā yāvakālikabhāvaṃ anatikkantattā virujjhati. Iṇaparibhogo na vaṭṭati, bhesajje āpattito, itarasmiṃ ayuttaparibhogato, iṇaṃ viya ananuññātabhuttattā ca. ‘‘Ādito paṭṭhāya hi alajjī nāma natthi, tasmā na koci saṅkitabbo’’ti likhitaṃ. Bhārabhūtā saddhivihārikādayo. Yathādānameva gahitattāti ettha ‘‘attano hatthena ce deti, na vaṭṭatī’’ti vuttaṃ, ‘‘atirekabhāgaṃ gahetvā punadivase attano atthāya uddhaṭabhāgaṃ tattheva dāpeti, vaṭṭatī’’ti ca. Parivattakaṃ deti, dhammiyañce, vaṭṭati. No adhammiyaṃ. ‘‘Taṃ dhammānuggahena uggaṇhituṃ vaṭṭatī’’ti vuttaṃ. Kena lesenāti ce? ‘‘Alabbhamānāya sāmaggiyā anāpatti sambhoge saṃvāse’’ti (mahāva. 130) iminā upasampadakkhandhakavacanalesena.
५८६. अस्सतिया दिन्नन्ति एत्थ ‘‘अस्सतिया दिन्नं नाम अपरिच्चत्तं होति, तस्मा दुस्सन्ते बद्धकहापणादीनि सतिं पटिलभित्वा दायका चे पुन गण्हन्ति, निस्सग्गियमेव देसेतब्बं। तेन अकप्पियभण्डेन ते चे दायका सप्पिआदीनि किणित्वा सङ्घस्स देन्ति, तस्सपि भिक्खुनो कप्पति दायकानंयेव सन्तकत्ता। भिक्खुना हि ‘वत्थं गण्हामी’ति वत्थसञ्ञाय एव गहितं, न रूपियसञ्ञाय। इदञ्च सिक्खापदं अत्तनो अत्थाय उग्गहणं सन्धाय वुत्तं, न च तेन तं अत्तनो अत्थाय परेसं वा अत्थाय गहितं। अथ ते दायका नो चे आगन्त्वा गण्हन्ति, दायके पुच्छित्वा अत्तनो अत्थाय चे परिच्चत्तं, सङ्घे निस्सज्जित्वा आपत्ति देसेतब्बा। नो चे, आपत्ति एव देसेतब्बा’’ति वुत्तं, तं पुब्बापरविरुद्धं। आपत्तिदेसनाय हि सति रूपियं पटिग्गहितन्ति सिद्धं, तस्मिं सिद्धे ‘‘ततो उप्पन्नं तस्सपि कप्पती’’ति इदं न युज्जतीति। कप्पति एवाति चे? न, वत्थुं अनिस्सज्जित्वा आपत्ति देसेतब्बाति न युज्जति। अचित्तकत्ता सिक्खापदस्स युज्जतीति चे? न, सब्बत्थ ‘‘रूपियं पटिग्गण्हाती’’ति वचनतो। ‘‘रूपियं पटिग्गण्हाती’’ति हि वुत्तं, अञ्ञथा सब्बत्थ ‘‘रूपिय’’न्ति पदं निरत्थकं होति विनापि तेन तदत्थसिद्धितो। अनेन च वत्थं पटिग्गहितं, दायकेन च वत्थमेव दिन्नं, वत्थगतम्पि रूपियं थेय्यचित्तेन गण्हन्तो पदवारेन कारेतब्बो। अट्ठकथायञ्च ‘‘रूपिये अरूपियसञ्ञीति सुवण्णादीसु खरपत्तादिसञ्ञी’’ति वुत्तं ‘‘रूपियं पटिग्गण्हाती’’ति वचनवसेन।
586.Assatiyā dinnanti ettha ‘‘assatiyā dinnaṃ nāma apariccattaṃ hoti, tasmā dussante baddhakahāpaṇādīni satiṃ paṭilabhitvā dāyakā ce puna gaṇhanti, nissaggiyameva desetabbaṃ. Tena akappiyabhaṇḍena te ce dāyakā sappiādīni kiṇitvā saṅghassa denti, tassapi bhikkhuno kappati dāyakānaṃyeva santakattā. Bhikkhunā hi ‘vatthaṃ gaṇhāmī’ti vatthasaññāya eva gahitaṃ, na rūpiyasaññāya. Idañca sikkhāpadaṃ attano atthāya uggahaṇaṃ sandhāya vuttaṃ, na ca tena taṃ attano atthāya paresaṃ vā atthāya gahitaṃ. Atha te dāyakā no ce āgantvā gaṇhanti, dāyake pucchitvā attano atthāya ce pariccattaṃ, saṅghe nissajjitvā āpatti desetabbā. No ce, āpatti eva desetabbā’’ti vuttaṃ, taṃ pubbāparaviruddhaṃ. Āpattidesanāya hi sati rūpiyaṃ paṭiggahitanti siddhaṃ, tasmiṃ siddhe ‘‘tato uppannaṃ tassapi kappatī’’ti idaṃ na yujjatīti. Kappati evāti ce? Na, vatthuṃ anissajjitvā āpatti desetabbāti na yujjati. Acittakattā sikkhāpadassa yujjatīti ce? Na, sabbattha ‘‘rūpiyaṃ paṭiggaṇhātī’’ti vacanato. ‘‘Rūpiyaṃ paṭiggaṇhātī’’ti hi vuttaṃ, aññathā sabbattha ‘‘rūpiya’’nti padaṃ niratthakaṃ hoti vināpi tena tadatthasiddhito. Anena ca vatthaṃ paṭiggahitaṃ, dāyakena ca vatthameva dinnaṃ, vatthagatampi rūpiyaṃ theyyacittena gaṇhanto padavārena kāretabbo. Aṭṭhakathāyañca ‘‘rūpiye arūpiyasaññīti suvaṇṇādīsu kharapattādisaññī’’ti vuttaṃ ‘‘rūpiyaṃ paṭiggaṇhātī’’ti vacanavasena.
‘‘अपिच पुञ्ञकामा’’तिआदि पन विधानन्तरदस्सनत्थं वुत्तं, तेनेव हि ‘‘इमस्मिं गेहे इदं लद्धन्ति सल्लक्खेतब्ब’’न्ति वुत्तं। अञ्ञथा सल्लक्खणे विमतिवसेन, विमतिया च सति निस्सग्गियमेव ‘‘रूपिये वेमतिको’’तिआदि वचनतोति। इदं विधानं निरत्थकमेव आपज्जति, न च निरत्थकं। कस्मा? दुस्सन्ते बद्धकहापणादि अस्सतिया दिन्नं वत्थसञ्ञाय पटिग्गहितञ्च, ततो न रूपियं दिन्नञ्च होति पटिग्गहितञ्चाति। एत्थ आपत्तिदेसनाकिच्चं नत्थि, तं पन दायकानमेव पटिदातब्बं। ततो उप्पन्नं कप्पियभण्डञ्च सब्बेसं कप्पतीति इमस्स विधानन्तरदस्सनत्थं ‘‘अपिच पुञ्ञकामा’’तिआदीति नो तक्कोति आचरियो।
‘‘Apica puññakāmā’’tiādi pana vidhānantaradassanatthaṃ vuttaṃ, teneva hi ‘‘imasmiṃ gehe idaṃ laddhanti sallakkhetabba’’nti vuttaṃ. Aññathā sallakkhaṇe vimativasena, vimatiyā ca sati nissaggiyameva ‘‘rūpiye vematiko’’tiādi vacanatoti. Idaṃ vidhānaṃ niratthakameva āpajjati, na ca niratthakaṃ. Kasmā? Dussante baddhakahāpaṇādi assatiyā dinnaṃ vatthasaññāya paṭiggahitañca, tato na rūpiyaṃ dinnañca hoti paṭiggahitañcāti. Ettha āpattidesanākiccaṃ natthi, taṃ pana dāyakānameva paṭidātabbaṃ. Tato uppannaṃ kappiyabhaṇḍañca sabbesaṃ kappatīti imassa vidhānantaradassanatthaṃ ‘‘apica puññakāmā’’tiādīti no takkoti ācariyo.
रूपियसिक्खापदवण्णना निट्ठिता।
Rūpiyasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महाविभङ्ग • Mahāvibhaṅga / ८. रूपियसिक्खापदं • 8. Rūpiyasikkhāpadaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / महाविभङ्ग-अट्ठकथा • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / ८. रूपियसिक्खापदवण्णना • 8. Rūpiyasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / ८. रूपियसिक्खापदवण्णना • 8. Rūpiyasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā / ८. रूपियसिक्खापदवण्णना • 8. Rūpiyasikkhāpadavaṇṇanā
