Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā

    १०. सिङ्गालवग्गो

    10. Siṅgālavaggo

    [२४१] १. सब्बदाठजातकवण्णना

    [241] 1. Sabbadāṭhajātakavaṇṇanā

    सिङ्गालो मानत्थद्धोति इदं सत्था वेळुवने विहरन्तो देवदत्तं आरब्भ कथेसि। देवदत्तो अजातसत्तुं पसादेत्वा उप्पादितं लाभसक्‍कारं चिरट्ठितिकं कातुं नासक्खि, नाळागिरिपयोजने पाटिहारियस्स दिट्ठकालतो पट्ठाय तस्स सो लाभसक्‍कारो अन्तरधायि। अथेकदिवसं भिक्खू धम्मसभायं कथं समुट्ठापेसुं – ‘‘आवुसो, देवदत्तो लाभसक्‍कारं उप्पादेत्वा चिरट्ठितिकं कातुं नासक्खी’’ति। सत्था आगन्त्वा ‘‘काय नुत्थ, भिक्खवे, एतरहि कथाय सन्‍निसिन्‍ना’’ति पुच्छित्वा ‘‘इमाय नामा’’ति वुत्ते ‘‘न, भिक्खवे, देवदत्तो इदानेव अत्तनो उप्पन्‍नं लाभसक्‍कारं अन्तरधापेति, पुब्बेपि अन्तरधापेसियेवा’’ति वत्वा अतीतं आहरि।

    Siṅgālomānatthaddhoti idaṃ satthā veḷuvane viharanto devadattaṃ ārabbha kathesi. Devadatto ajātasattuṃ pasādetvā uppāditaṃ lābhasakkāraṃ ciraṭṭhitikaṃ kātuṃ nāsakkhi, nāḷāgiripayojane pāṭihāriyassa diṭṭhakālato paṭṭhāya tassa so lābhasakkāro antaradhāyi. Athekadivasaṃ bhikkhū dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ – ‘‘āvuso, devadatto lābhasakkāraṃ uppādetvā ciraṭṭhitikaṃ kātuṃ nāsakkhī’’ti. Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, devadatto idāneva attano uppannaṃ lābhasakkāraṃ antaradhāpeti, pubbepi antaradhāpesiyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.

    अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्‍जं कारेन्ते बोधिसत्तो तस्स पुरोहितो अहोसि तिण्णं वेदानं अट्ठारसन्‍नञ्‍च सिप्पानं पारं गतो। सो पथवीजयमन्तं नाम जानाति। पथवीजयमन्तोति आवट्टनमन्तो वुच्‍चति। अथेकदिवसं बोधिसत्तो ‘‘तं मन्तं सज्झायिस्सामी’’ति एकस्मिं अङ्गणट्ठाने पिट्ठिपासाणे निसीदित्वा सज्झायमकासि। तं किर मन्तं अञ्‍ञविहितं धितिविरहितं सावेतुं न सक्‍का, तस्मा नं सो तथारूपे ठाने सज्झायति। अथस्स सज्झायनकाले एको सिङ्गालो एकस्मिं बिले निपन्‍नो तं मन्तं सुत्वाव पगुणमकासि। सो किर अनन्तरातीते अत्तभावे पगुणपथवीजयमन्तो एको ब्राह्मणो अहोसि। बोधिसत्तो सज्झायं कत्वा उट्ठाय ‘‘पगुणो वत मे अयं मन्तो’’ति आह। सिङ्गालो बिला निक्खमित्वा ‘‘अम्भो ब्राह्मण, अयं मन्तो तयापि ममेव पगुणतरो’’ति वत्वा पलायि। बोधिसत्तो ‘‘अयं सिङ्गालो महन्तं अकुसलं करिस्सती’’ति ‘‘गण्हथ गण्हथा’’ति थोकं अनुबन्धि। सिङ्गालो पलायित्वा अरञ्‍ञं पाविसि।

    Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto tassa purohito ahosi tiṇṇaṃ vedānaṃ aṭṭhārasannañca sippānaṃ pāraṃ gato. So pathavījayamantaṃ nāma jānāti. Pathavījayamantoti āvaṭṭanamanto vuccati. Athekadivasaṃ bodhisatto ‘‘taṃ mantaṃ sajjhāyissāmī’’ti ekasmiṃ aṅgaṇaṭṭhāne piṭṭhipāsāṇe nisīditvā sajjhāyamakāsi. Taṃ kira mantaṃ aññavihitaṃ dhitivirahitaṃ sāvetuṃ na sakkā, tasmā naṃ so tathārūpe ṭhāne sajjhāyati. Athassa sajjhāyanakāle eko siṅgālo ekasmiṃ bile nipanno taṃ mantaṃ sutvāva paguṇamakāsi. So kira anantarātīte attabhāve paguṇapathavījayamanto eko brāhmaṇo ahosi. Bodhisatto sajjhāyaṃ katvā uṭṭhāya ‘‘paguṇo vata me ayaṃ manto’’ti āha. Siṅgālo bilā nikkhamitvā ‘‘ambho brāhmaṇa, ayaṃ manto tayāpi mameva paguṇataro’’ti vatvā palāyi. Bodhisatto ‘‘ayaṃ siṅgālo mahantaṃ akusalaṃ karissatī’’ti ‘‘gaṇhatha gaṇhathā’’ti thokaṃ anubandhi. Siṅgālo palāyitvā araññaṃ pāvisi.

    सो गन्त्वा एकं सिङ्गालिं थोकं सरीरे डंसि, ‘‘किं, सामी’’ति च वुत्ते ‘‘मय्हं जानासि न जानासी’’ति आह। सा ‘‘आम, जानामी’’ति सम्पटिच्छि। सो पथवीजयमन्तं परिवत्तेत्वा अनेकानि सिङ्गालसतानि आणापेत्वा सब्बेपि हत्थिअस्ससीहब्यग्घसूकरमिगादयो चतुप्पदे अत्तनो सन्तिके अकासि। कत्वा च पन सब्बदाठो नाम राजा हुत्वा एकं सिङ्गालिं अग्गमहेसिं अकासि। द्विन्‍नं हत्थीनं पिट्ठे सीहो तिट्ठति, सीहपिट्ठे सब्बदाठो सिङ्गालो राजा सिङ्गालिया अग्गमहेसिया सद्धिं निसीदति, महन्तो यसो अहोसि। सो यसमहन्तेन पमज्‍जित्वा मानं उप्पादेत्वा ‘‘बाराणसिरज्‍जं गण्हिस्सामी’’ति सब्बचतुप्पदपरिवुतो बाराणसिया अविदूरट्ठानं सम्पापुणि, परिसा द्वादसयोजना अहोसि। सो अविदूरे ठितोयेव ‘‘रज्‍जं वा देतु, युद्धं वा’’ति रञ्‍ञो सासनं पेसेसि। बाराणसिवासिनो भीततसिता नगरद्वारानि पिदहित्वा अट्ठंसु।

    So gantvā ekaṃ siṅgāliṃ thokaṃ sarīre ḍaṃsi, ‘‘kiṃ, sāmī’’ti ca vutte ‘‘mayhaṃ jānāsi na jānāsī’’ti āha. Sā ‘‘āma, jānāmī’’ti sampaṭicchi. So pathavījayamantaṃ parivattetvā anekāni siṅgālasatāni āṇāpetvā sabbepi hatthiassasīhabyagghasūkaramigādayo catuppade attano santike akāsi. Katvā ca pana sabbadāṭho nāma rājā hutvā ekaṃ siṅgāliṃ aggamahesiṃ akāsi. Dvinnaṃ hatthīnaṃ piṭṭhe sīho tiṭṭhati, sīhapiṭṭhe sabbadāṭho siṅgālo rājā siṅgāliyā aggamahesiyā saddhiṃ nisīdati, mahanto yaso ahosi. So yasamahantena pamajjitvā mānaṃ uppādetvā ‘‘bārāṇasirajjaṃ gaṇhissāmī’’ti sabbacatuppadaparivuto bārāṇasiyā avidūraṭṭhānaṃ sampāpuṇi, parisā dvādasayojanā ahosi. So avidūre ṭhitoyeva ‘‘rajjaṃ vā detu, yuddhaṃ vā’’ti rañño sāsanaṃ pesesi. Bārāṇasivāsino bhītatasitā nagaradvārāni pidahitvā aṭṭhaṃsu.

    बोधिसत्तो राजानं उपसङ्कमित्वा ‘‘मा भायि, महाराज, सब्बदाठसिङ्गालेन सद्धिं युद्धं मम भारो, ठपेत्वा मं अञ्‍ञो तेन सद्धिं युज्झितुं समत्थो नाम नत्थी’’ति राजानञ्‍च नागरे च समस्सासेत्वा ‘‘किन्ति कत्वा नु खो सब्बदाठो रज्‍जं गहेस्सति, पुच्छिस्सामि ताव न’’न्ति द्वारट्टालकं अभिरुहित्वा ‘‘सम्म सब्बदाठ, किन्ति कत्वा इमं रज्‍जं गण्हिस्ससी’’ति पुच्छि। ‘‘सीहनादं नदापेत्वा महाजनं सद्देन सन्तासेत्वा गण्हिस्सामी’’ति। बोधिसत्तो ‘‘अत्थेत’’न्ति ञत्वा अट्टालका ओरुय्ह ‘‘सकलद्वादसयोजनिकबाराणसिनगरवासिनो कण्णच्छिद्दानि मासपिट्ठेन लञ्‍जन्तू’’ति भेरिं चरापेसि। महाजनो भेरिया आणं सुत्वा अन्तमसो बिळाले उपादाय सब्बचतुप्पदानञ्‍चेव अत्तनो च कण्णच्छिद्दानि यथा परस्स सद्दं सोतुं न सक्‍का, एवं मासपिट्ठेन लञ्‍जि।

    Bodhisatto rājānaṃ upasaṅkamitvā ‘‘mā bhāyi, mahārāja, sabbadāṭhasiṅgālena saddhiṃ yuddhaṃ mama bhāro, ṭhapetvā maṃ añño tena saddhiṃ yujjhituṃ samattho nāma natthī’’ti rājānañca nāgare ca samassāsetvā ‘‘kinti katvā nu kho sabbadāṭho rajjaṃ gahessati, pucchissāmi tāva na’’nti dvāraṭṭālakaṃ abhiruhitvā ‘‘samma sabbadāṭha, kinti katvā imaṃ rajjaṃ gaṇhissasī’’ti pucchi. ‘‘Sīhanādaṃ nadāpetvā mahājanaṃ saddena santāsetvā gaṇhissāmī’’ti. Bodhisatto ‘‘attheta’’nti ñatvā aṭṭālakā oruyha ‘‘sakaladvādasayojanikabārāṇasinagaravāsino kaṇṇacchiddāni māsapiṭṭhena lañjantū’’ti bheriṃ carāpesi. Mahājano bheriyā āṇaṃ sutvā antamaso biḷāle upādāya sabbacatuppadānañceva attano ca kaṇṇacchiddāni yathā parassa saddaṃ sotuṃ na sakkā, evaṃ māsapiṭṭhena lañji.

    अथ बोधिसत्तो पुन अट्टालकं अभिरुहित्वा ‘‘सब्बदाठा’’ति आह। ‘‘किं, ब्राह्मणा’’ति? ‘‘इमं रज्‍जं किन्ति कत्वा गण्हिस्ससी’’ति? ‘‘सीहनादं नदापेत्वा मनुस्से तासेत्वा जीवितक्खयं पापेत्वा गण्हिस्सामी’’ति। ‘‘सीहनादं नदापेतुं न सक्खिस्ससि। जातिसम्पन्‍ना हि सुरत्तहत्थपादा केसरसीहराजानो तादिसस्स जरसिङ्गालस्स आणं न करिस्सन्ती’’ति। सिङ्गालो मानत्थद्धो हुत्वा ‘‘अञ्‍ञे ताव सीहा तिट्ठन्तु, यस्साहं पिट्ठे निसिन्‍नो, तञ्‍ञेव नदापेस्सामी’’ति आह। ‘‘तेन हि नदापेहि, यदि सक्‍कोसी’’ति। सो यस्मिं सीहे निसिन्‍नो, तस्स ‘‘नदाही’’ति पादेन सञ्‍ञं अदासि। सीहो हत्थिकुम्भे मुखं उप्पीळेत्वा तिक्खत्तुं अप्पटिवत्तियं सीहनादं नदि। हत्थी सन्तासप्पत्ता हुत्वा सिङ्गालं पादमूले पातेत्वा पादेनस्स सीसं अक्‍कमित्वा चुण्णविचुण्णं अकंसु, सब्बदाठो तत्थेव जीवितक्खयं पत्तो। तेपि हत्थी सीहनादं सुत्वा मरणभयतज्‍जिता अञ्‍ञमञ्‍ञं ओविज्झित्वा तत्थेव जीवितक्खयं पापुणिंसु, ठपेत्वा सीहे सेसापि मिगसूकरादयो ससबिळारपरियोसाना सब्बे चतुप्पादा तत्थेव जीवितक्खयं पापुणिंसु। सीहा पलायित्वा अरञ्‍ञं पविसिंसु, द्वादसयोजनिको मंसरासि अहोसि। बोधिसत्तो अट्टालका ओतरित्वा नगरद्वारानि विवरापेत्वा ‘‘सब्बे अत्तनो कण्णेसु मासपिट्ठं अपनेत्वा मंसत्थिका मंसं आहरन्तू’’ति नगरे भेरिं चरापेसि। मनुस्सा अल्‍लमंसं खादित्वा सेसं सुक्खापेत्वा वल्‍लूरमकंसु। तस्मिं किर काले वल्‍लूरकरणं उदपादीति वदन्ति।

    Atha bodhisatto puna aṭṭālakaṃ abhiruhitvā ‘‘sabbadāṭhā’’ti āha. ‘‘Kiṃ, brāhmaṇā’’ti? ‘‘Imaṃ rajjaṃ kinti katvā gaṇhissasī’’ti? ‘‘Sīhanādaṃ nadāpetvā manusse tāsetvā jīvitakkhayaṃ pāpetvā gaṇhissāmī’’ti. ‘‘Sīhanādaṃ nadāpetuṃ na sakkhissasi. Jātisampannā hi surattahatthapādā kesarasīharājāno tādisassa jarasiṅgālassa āṇaṃ na karissantī’’ti. Siṅgālo mānatthaddho hutvā ‘‘aññe tāva sīhā tiṭṭhantu, yassāhaṃ piṭṭhe nisinno, taññeva nadāpessāmī’’ti āha. ‘‘Tena hi nadāpehi, yadi sakkosī’’ti. So yasmiṃ sīhe nisinno, tassa ‘‘nadāhī’’ti pādena saññaṃ adāsi. Sīho hatthikumbhe mukhaṃ uppīḷetvā tikkhattuṃ appaṭivattiyaṃ sīhanādaṃ nadi. Hatthī santāsappattā hutvā siṅgālaṃ pādamūle pātetvā pādenassa sīsaṃ akkamitvā cuṇṇavicuṇṇaṃ akaṃsu, sabbadāṭho tattheva jīvitakkhayaṃ patto. Tepi hatthī sīhanādaṃ sutvā maraṇabhayatajjitā aññamaññaṃ ovijjhitvā tattheva jīvitakkhayaṃ pāpuṇiṃsu, ṭhapetvā sīhe sesāpi migasūkarādayo sasabiḷārapariyosānā sabbe catuppādā tattheva jīvitakkhayaṃ pāpuṇiṃsu. Sīhā palāyitvā araññaṃ pavisiṃsu, dvādasayojaniko maṃsarāsi ahosi. Bodhisatto aṭṭālakā otaritvā nagaradvārāni vivarāpetvā ‘‘sabbe attano kaṇṇesu māsapiṭṭhaṃ apanetvā maṃsatthikā maṃsaṃ āharantū’’ti nagare bheriṃ carāpesi. Manussā allamaṃsaṃ khāditvā sesaṃ sukkhāpetvā vallūramakaṃsu. Tasmiṃ kira kāle vallūrakaraṇaṃ udapādīti vadanti.

    सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा इमा अभिसम्बुद्धगाथा वत्वा जातकं समोधानेसि –

    Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā imā abhisambuddhagāthā vatvā jātakaṃ samodhānesi –

    १८२.

    182.

    ‘‘सिङ्गालो मानत्थद्धो च, परिवारेन अत्थिको।

    ‘‘Siṅgālo mānatthaddho ca, parivārena atthiko;

    पापुणि महतिं भूमिं, राजासि सब्बदाठिनं॥

    Pāpuṇi mahatiṃ bhūmiṃ, rājāsi sabbadāṭhinaṃ.

    १८३.

    183.

    ‘‘एवमेव मनुस्सेसु, यो होति परिवारवा।

    ‘‘Evameva manussesu, yo hoti parivāravā;

    सो हि तत्थ महा होति, सिङ्गालो विय दाठिन’’न्ति॥

    So hi tattha mahā hoti, siṅgālo viya dāṭhina’’nti.

    तत्थ मानत्थद्धोति परिवारं निस्साय उप्पन्‍नेन मानेन थद्धो। परिवारेन अत्थिकोति उत्तरिम्पि परिवारेन अत्थिको हुत्वा। महतिं भूमिन्ति महन्तं सम्पत्तिं। राजासि सब्बदाठिनन्ति सब्बेसं दाठीनं राजा आसि। सो हि तत्थ महा होतीति सो परिवारसम्पन्‍नो पुरिसो तेसु परिवारेसु महा नाम होति। सिङ्गालो विय दाठिनन्ति यथा सिङ्गालो दाठीनं महा अहोसि, एवं महा होति, अथ सो सिङ्गालो विय पमादं आपज्‍जित्वा तं परिवारं निस्साय विनासं पापुणातीति।

    Tattha mānatthaddhoti parivāraṃ nissāya uppannena mānena thaddho. Parivārena atthikoti uttarimpi parivārena atthiko hutvā. Mahatiṃ bhūminti mahantaṃ sampattiṃ. Rājāsi sabbadāṭhinanti sabbesaṃ dāṭhīnaṃ rājā āsi. So hi tattha mahā hotīti so parivārasampanno puriso tesu parivāresu mahā nāma hoti. Siṅgālo viya dāṭhinanti yathā siṅgālo dāṭhīnaṃ mahā ahosi, evaṃ mahā hoti, atha so siṅgālo viya pamādaṃ āpajjitvā taṃ parivāraṃ nissāya vināsaṃ pāpuṇātīti.

    ‘‘तदा सिङ्गालो देवदत्तो अहोसि, राजा सारिपुत्तो, पुरोहितो पन अहमेव अहोसि’’न्ति।

    ‘‘Tadā siṅgālo devadatto ahosi, rājā sāriputto, purohito pana ahameva ahosi’’nti.

    सब्बदाठजातकवण्णना पठमा।

    Sabbadāṭhajātakavaṇṇanā paṭhamā.







    Related texts:



    तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / २४१. सब्बदाठिजातकं • 241. Sabbadāṭhijātakaṃ


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact