| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / थेरगाथा-अट्ठकथा • Theragāthā-aṭṭhakathā |
१४. सब्बकामित्थेरगाथावण्णना
14. Sabbakāmittheragāthāvaṇṇanā
द्विपादकोतिआदिका आयस्मतो सब्बकामित्थेरस्स गाथा। का उप्पत्ति? अयं किर पदुमुत्तरस्स भगवतो सासने उप्पन्नं अब्बुदं सोधेत्वा पटिपाकतिकं ठपेन्तं एकं थेरं दिस्वा, ‘‘अहम्पि अनागते एकस्स बुद्धस्स सासने अब्बुदं सोधेत्वा पटिपाकतिकं ठपेतुं समत्थो भवेय्य’’न्ति पत्थनं पट्ठपेत्वा तदनुरूपानि पुञ्ञानि कत्वा देवमनुस्सेसु संसरन्तो इमस्मिं बुद्धुप्पादे अपरिनिब्बुते एव भगवति वेसालियं खत्तियकुले निब्बत्तित्वा सब्बकामोति लद्धनामो वयप्पत्तो ञातकेहि दारपरिग्गहं कारितो निस्सरणज्झासयताय घरावासं जिगुच्छन्तो धम्मभण्डागारिकस्स सन्तिके पब्बजित्वा समणधम्मं करोन्तो उपज्झायेन सद्धिं वेसालिं उपगतो ञातिघरं अगमासि। तत्थ नं पुराणदुतियिका पतिवियोगदुक्खिता किसा दुब्बण्णा अनलङ्कता किलिट्ठवत्थनिवसना वन्दित्वा रोदमाना एकमन्तं अट्ठासि। तं दिस्वा थेरस्स करुणापुरस्सरं मेत्तं उपट्ठापयतो अनुभूतारम्मणे अयोनिसोमनसिकारवसेन सहसा किलेसो उप्पज्जि।
Dvipādakotiādikā āyasmato sabbakāmittherassa gāthā. Kā uppatti? Ayaṃ kira padumuttarassa bhagavato sāsane uppannaṃ abbudaṃ sodhetvā paṭipākatikaṃ ṭhapentaṃ ekaṃ theraṃ disvā, ‘‘ahampi anāgate ekassa buddhassa sāsane abbudaṃ sodhetvā paṭipākatikaṃ ṭhapetuṃ samattho bhaveyya’’nti patthanaṃ paṭṭhapetvā tadanurūpāni puññāni katvā devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde aparinibbute eva bhagavati vesāliyaṃ khattiyakule nibbattitvā sabbakāmoti laddhanāmo vayappatto ñātakehi dārapariggahaṃ kārito nissaraṇajjhāsayatāya gharāvāsaṃ jigucchanto dhammabhaṇḍāgārikassa santike pabbajitvā samaṇadhammaṃ karonto upajjhāyena saddhiṃ vesāliṃ upagato ñātigharaṃ agamāsi. Tattha naṃ purāṇadutiyikā pativiyogadukkhitā kisā dubbaṇṇā analaṅkatā kiliṭṭhavatthanivasanā vanditvā rodamānā ekamantaṃ aṭṭhāsi. Taṃ disvā therassa karuṇāpurassaraṃ mettaṃ upaṭṭhāpayato anubhūtārammaṇe ayonisomanasikāravasena sahasā kileso uppajji.
सो तेन कसाहि ताळितो आजानीयो विय सञ्जातसंवेगो तावदेव सुसानं गन्त्वा, असुभनिमित्तं उग्गहेत्वा, तत्थ पटिलद्धझानं पादकं कत्वा, विपस्सनं वड्ढेत्वा, अरहत्तं पापुणि। अथस्स ससुरो अलङ्कतपटियत्तं धीतरं आदाय महता परिवारेन नं उप्पब्बाजेतुकामो विहारं अगमासि। थेरो तस्सा अधिप्पायं ञत्वा अत्तनो कामेसु विरत्तभावं सब्बत्थ च अनुपलित्ततं पकासेन्तो –
So tena kasāhi tāḷito ājānīyo viya sañjātasaṃvego tāvadeva susānaṃ gantvā, asubhanimittaṃ uggahetvā, tattha paṭiladdhajhānaṃ pādakaṃ katvā, vipassanaṃ vaḍḍhetvā, arahattaṃ pāpuṇi. Athassa sasuro alaṅkatapaṭiyattaṃ dhītaraṃ ādāya mahatā parivārena naṃ uppabbājetukāmo vihāraṃ agamāsi. Thero tassā adhippāyaṃ ñatvā attano kāmesu virattabhāvaṃ sabbattha ca anupalittataṃ pakāsento –
४५३.
453.
‘‘द्विपादकोयं असुचि, दुग्गन्धो परिहीरति।
‘‘Dvipādakoyaṃ asuci, duggandho parihīrati;
नानाकुणपपरिपूरो, विस्सवन्तो ततो ततो॥
Nānākuṇapaparipūro, vissavanto tato tato.
४५४.
454.
‘‘मिगं निलीनं कूटेन, बळिसेनेव अम्बुजं।
‘‘Migaṃ nilīnaṃ kūṭena, baḷiseneva ambujaṃ;
वानरं विय लेपेन, बाधयन्ति पुथुज्जनं॥
Vānaraṃ viya lepena, bādhayanti puthujjanaṃ.
४५५.
455.
‘‘रूपा सद्दा रसा गन्धा, फोट्ठब्बा च मनोरमा।
‘‘Rūpā saddā rasā gandhā, phoṭṭhabbā ca manoramā;
पञ्च कामगुणा एते, इत्थिरूपस्मि दिस्सरे॥
Pañca kāmaguṇā ete, itthirūpasmi dissare.
४५६.
456.
‘‘ये एता उपसेवन्ति, रत्तचित्ता पुथुज्जना।
‘‘Ye etā upasevanti, rattacittā puthujjanā;
वड्ढेन्ति कटसिं घोरं, आचिनन्ति पुनब्भवं॥
Vaḍḍhenti kaṭasiṃ ghoraṃ, ācinanti punabbhavaṃ.
४५७.
457.
‘‘यो चेता परिवज्जेति, सप्पस्सेव पदा सिरो।
‘‘Yo cetā parivajjeti, sappasseva padā siro;
सोमं विसत्तिकं लोके, सतो समतिवत्तति॥
Somaṃ visattikaṃ loke, sato samativattati.
४५८.
458.
‘‘कामेस्वादीनवं दिस्वा, नेक्खम्मं दट्ठु खेमतो।
‘‘Kāmesvādīnavaṃ disvā, nekkhammaṃ daṭṭhu khemato;
निस्सटो सब्बकामेहि, पत्तो मे आसवक्खयो’’ति॥ –
Nissaṭo sabbakāmehi, patto me āsavakkhayo’’ti. –
इमा गाथा अभासि।
Imā gāthā abhāsi.
तत्थ द्विपादकोति यदिपि अपादकादयोपि काया असुचीयेव, अधिकारवसेन पन उक्कट्ठपरिच्छेदेन वा एवं वुत्तं। यस्मा वा अञ्ञे असुचिभूतापि काया लोणम्बिलादीहि अभिसङ्खरित्वा मनुस्सानं भोजनेपि उपनीयन्ति, न पन मनुस्सकायो, तस्मा असुचितरसभावमस्स दस्सेन्तो ‘‘द्विपादको’’ति आह। अयन्ति तदा उपट्ठितं इत्थिरूपं सन्धायाह। असुचीति असुचि एव, न एत्थ किञ्चिपि सुचीति अत्थो। दुग्गन्धो परिहीरतीति दुग्गन्धो समानो पुप्फगन्धादीहि सङ्खरित्वा परिहरीयति। नानाकुणपपरिपूरोति केसादिअनेकप्पकारकुणपभरितो। विस्सवन्तो ततो ततोति पुप्फगन्धादीहिस्स जेगुच्छभावं पटिच्छादेतुं वायमन्तानम्पि तं वायामं निप्फलं कत्वा नवहि द्वारेहि खेळसिङ्घाणिकादीनि लोमकूपेहि च सेदजल्लिकं ‘विस्सवन्तोयेव परिहीरती’ति सम्बन्धो।
Tattha dvipādakoti yadipi apādakādayopi kāyā asucīyeva, adhikāravasena pana ukkaṭṭhaparicchedena vā evaṃ vuttaṃ. Yasmā vā aññe asucibhūtāpi kāyā loṇambilādīhi abhisaṅkharitvā manussānaṃ bhojanepi upanīyanti, na pana manussakāyo, tasmā asucitarasabhāvamassa dassento ‘‘dvipādako’’ti āha. Ayanti tadā upaṭṭhitaṃ itthirūpaṃ sandhāyāha. Asucīti asuci eva, na ettha kiñcipi sucīti attho. Duggandho parihīratīti duggandho samāno pupphagandhādīhi saṅkharitvā pariharīyati. Nānākuṇapaparipūroti kesādianekappakārakuṇapabharito. Vissavanto tato tatoti pupphagandhādīhissa jegucchabhāvaṃ paṭicchādetuṃ vāyamantānampi taṃ vāyāmaṃ nipphalaṃ katvā navahi dvārehi kheḷasiṅghāṇikādīni lomakūpehi ca sedajallikaṃ ‘vissavantoyeva parihīratī’ti sambandho.
एवं जेगुच्छोपि समानो चायं कायो कूटादीहि विय मिगादिके अत्तनो रूपादीहि अन्धपुथुज्जने वञ्चेतियेवाति दस्सेन्तो ‘‘मिग’’न्तिआदिमाह। तत्थ मिगं निलीनं कूटेनाति पासवाकरादिना कूटेन निलीनं, पटिच्छन्नं कत्वा मिगं विय नेसादो। वक्खमानो हि इव-सद्दो इधापि आनेत्वा योजेतब्बो। बळिसेनेव अम्बुजन्ति अम्बुजं मच्छं आमिसबद्धेन बळिसेन विय बाळिसिको। वानरं विय लेपेनाति रुक्खसिलादीसु पक्खित्तेन मक्कटलेपेन मक्कटं विय मिगलुद्दो अन्धपुथुज्जनं वञ्चेन्तो बाधेन्तीति।
Evaṃ jegucchopi samāno cāyaṃ kāyo kūṭādīhi viya migādike attano rūpādīhi andhaputhujjane vañcetiyevāti dassento ‘‘miga’’ntiādimāha. Tattha migaṃ nilīnaṃ kūṭenāti pāsavākarādinā kūṭena nilīnaṃ, paṭicchannaṃ katvā migaṃ viya nesādo. Vakkhamāno hi iva-saddo idhāpi ānetvā yojetabbo. Baḷiseneva ambujanti ambujaṃ macchaṃ āmisabaddhena baḷisena viya bāḷisiko. Vānaraṃ viya lepenāti rukkhasilādīsu pakkhittena makkaṭalepena makkaṭaṃ viya migaluddo andhaputhujjanaṃ vañcento bādhentīti.
के पन बाधेन्तीति आह। ‘‘रूपा सद्दा’’तिआदि। रूपादयो हि पञ्च कामकोट्ठासा विसेसतो विसभागवत्थुसन्निस्सया विपल्लासूपनिस्सयेन अयोनिसोमनसिकारेन परिक्खित्तानं अन्धपुथुज्जनानं मनो रमेन्तो किलेसवत्थुताय अनत्थावहभावतो ते बाधेन्ति नाम। तेन वुत्तं ‘‘रूपा सद्दा…पे॰… इत्थिरूपस्मि दिस्सरे’’ति।
Ke pana bādhentīti āha. ‘‘Rūpā saddā’’tiādi. Rūpādayo hi pañca kāmakoṭṭhāsā visesato visabhāgavatthusannissayā vipallāsūpanissayena ayonisomanasikārena parikkhittānaṃ andhaputhujjanānaṃ mano ramento kilesavatthutāya anatthāvahabhāvato te bādhenti nāma. Tena vuttaṃ ‘‘rūpā saddā…pe… itthirūpasmi dissare’’ti.
इत्थिग्गहणञ्चेत्थ अधिकारवसेन कतन्ति वेदितब्बं। तेनेवाह ‘‘ये एता उपसेवन्ती’’तिआदि। तस्सत्थो – ये पुथुज्जना एता इत्थियो रत्तचित्ता रागाभिभूतचित्ता उपभोगवत्थुसञ्ञाय उपसेवन्ति। वड्ढेन्ति कटसिं घोरन्ति ते जातिआदीहि निरयादीहि च घोरं, भयानकं, अन्धबालेहि अभिरमितब्बतो कटसिसङ्खातं संसारं पुनप्पुनं उप्पत्तिमरणादिना वड्ढेन्ति। तेनाह ‘‘आचिनन्ति पुनब्भव’’न्ति।
Itthiggahaṇañcettha adhikāravasena katanti veditabbaṃ. Tenevāha ‘‘ye etā upasevantī’’tiādi. Tassattho – ye puthujjanā etā itthiyo rattacittā rāgābhibhūtacittā upabhogavatthusaññāya upasevanti. Vaḍḍhenti kaṭasiṃ ghoranti te jātiādīhi nirayādīhi ca ghoraṃ, bhayānakaṃ, andhabālehi abhiramitabbato kaṭasisaṅkhātaṃ saṃsāraṃ punappunaṃ uppattimaraṇādinā vaḍḍhenti. Tenāha ‘‘ācinanti punabbhava’’nti.
यो चेताति यो पन पुग्गलो एता इत्थियो तत्थ छन्दरागस्स विक्खम्भनेन वा समुच्छिन्दनेन वा अत्तनो पादेन सप्पस्स सिरं विय परिवज्जेति, सो सब्बं लोकं विसजित्वा ठितत्ता लोके विसत्तिकासङ्खातं तण्हं सतो हुत्वा समतिवत्तति।
Yo cetāti yo pana puggalo etā itthiyo tattha chandarāgassa vikkhambhanena vā samucchindanena vā attano pādena sappassa siraṃ viya parivajjeti, so sabbaṃ lokaṃ visajitvā ṭhitattā loke visattikāsaṅkhātaṃ taṇhaṃ sato hutvā samativattati.
कामेस्वादीनवं दिस्वाति ‘‘अट्ठिकङ्कलूपमा कामा बहुदुक्खा बहुपायासा’’तिआदिना (पाचि॰ ४१७; चूळव॰ ६५; म॰ नि॰ १.२३४) वत्थुकामेसु किलेसकामेसु अनेकाकारवोकारं आदीनवं, दोसं, दिस्वा। नेक्खम्मं दट्ठु खेमतोति कामेहि भवेहि च निक्खन्तभावतो नेक्खम्मं, पब्बज्जं , निब्बानञ्च, खेमतो, अनुपद्दवतो, दट्ठु, दिस्वा। सब्बकामेहिपि तेभूमकधम्मेहि निस्सटो विसंयुत्तो। सब्बेपि तेभूमका धम्मा कामनीयट्ठेन कामा, तेहि च थेरो विसंयुत्तो। तेनाह ‘‘पत्तो मे आसवक्खयो’’ति।
Kāmesvādīnavaṃ disvāti ‘‘aṭṭhikaṅkalūpamā kāmā bahudukkhā bahupāyāsā’’tiādinā (pāci. 417; cūḷava. 65; ma. ni. 1.234) vatthukāmesu kilesakāmesu anekākāravokāraṃ ādīnavaṃ, dosaṃ, disvā. Nekkhammaṃ daṭṭhu khematoti kāmehi bhavehi ca nikkhantabhāvato nekkhammaṃ, pabbajjaṃ , nibbānañca, khemato, anupaddavato, daṭṭhu, disvā. Sabbakāmehipi tebhūmakadhammehi nissaṭo visaṃyutto. Sabbepi tebhūmakā dhammā kāmanīyaṭṭhena kāmā, tehi ca thero visaṃyutto. Tenāha ‘‘patto me āsavakkhayo’’ti.
एवं थेरो आदितो पञ्चहि गाथाहि धम्मं कथेत्वा छट्ठगाथाय अञ्ञं ब्याकासि। तं सुत्वा ससुरो ‘‘अयं सब्बत्थ अनुपलित्तो, न सक्का इमं कामेसु पतारेतु’’न्ति यथागतमग्गेनेव गतो। थेरोपि वस्ससतपरिनिब्बुते भगवति उपसम्पदाय वीसवस्ससतिको पथब्या थेरो हुत्वा, वेसालिकेहि वज्जिपुत्तेहि उप्पादितं सासनस्स अब्बुदं सोधेत्वा, दुतियं धम्मसङ्गीतिं सङ्गायित्वा ‘‘अनागते धम्मासोककाले उप्पज्जनकं अब्बुदं सोधेही’’ति तिस्समहाब्रह्मानं आणापेत्वा अनुपादिसेसाय निब्बानधातुया परिनिब्बायि।
Evaṃ thero ādito pañcahi gāthāhi dhammaṃ kathetvā chaṭṭhagāthāya aññaṃ byākāsi. Taṃ sutvā sasuro ‘‘ayaṃ sabbattha anupalitto, na sakkā imaṃ kāmesu patāretu’’nti yathāgatamaggeneva gato. Theropi vassasataparinibbute bhagavati upasampadāya vīsavassasatiko pathabyā thero hutvā, vesālikehi vajjiputtehi uppāditaṃ sāsanassa abbudaṃ sodhetvā, dutiyaṃ dhammasaṅgītiṃ saṅgāyitvā ‘‘anāgate dhammāsokakāle uppajjanakaṃ abbudaṃ sodhehī’’ti tissamahābrahmānaṃ āṇāpetvā anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbāyi.
सब्बकामित्थेरगाथावण्णना निट्ठिता।
Sabbakāmittheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
छक्कनिपातवण्णना निट्ठिता।
Chakkanipātavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / थेरगाथापाळि • Theragāthāpāḷi / १४. सब्बकामित्थेरगाथा • 14. Sabbakāmittheragāthā
