| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / पञ्चपकरण-अट्ठकथा • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā |
५. सब्बमत्थीतिकथा
5. Sabbamatthītikathā
१. वादयुत्तिवण्णना
1. Vādayuttivaṇṇanā
२८२. इदानि सब्बमत्थीतिवादकथा नाम होति। तत्थ येसं ‘‘यं किञ्चि रूपं अतीतानागतपच्चुप्पन्नं…पे॰… अयं वुच्चति रूपक्खन्धो’’तिआदिवचनतो (विभ॰ २) ‘‘सब्बेपि अतीतादिभेदा धम्मा खन्धसभावं न विजहन्ति, तस्मा सब्बं अत्थियेव नामा’’ति लद्धि, सेय्यथापि एतरहि सब्बमत्थिवादानं, तेसं लद्धिविसोधनत्थं सब्बमत्थीति पुच्छा सकवादिस्स, वुत्तप्पकाराय लद्धिया ठत्वा पटिञ्ञा इतरस्स। सब्बथाति सब्बस्मिं सरीरे सब्बमत्थीति पुच्छति। सब्बदाति सब्बस्मिं काले सब्बमत्थीति पुच्छति। सब्बेन सब्बन्ति सब्बेनाकारेन सब्बमत्थीति पुच्छति। सब्बेसूति सब्बेसु धम्मेसु सब्बमत्थीति पुच्छति। अयोगन्ति अयुत्तं। नानासभावानञ्हि योगो होति, न एकसभावस्स। इति इमस्मिं पञ्हे रूपं वेदनाय, वेदनं वा रूपेन अनानं एकलक्खणमेव कत्वा सब्बमत्थीति पुच्छति। यम्पि नत्थि तम्पत्थीति यम्पि छट्ठखन्धादिकं ससविसाणादिकं वा किञ्चि नत्थीति सिद्धं, तम्पि ते अत्थीति पुच्छति। सब्बमत्थीति या दिट्ठि सा दिट्ठि मिच्छादिट्ठीति, या दिट्ठि सा दिट्ठि सम्मादिट्ठीति हेवमत्थीति इमिना इदं पुच्छति – या ते एसा सब्बमत्थीति दिट्ठि, सा दिट्ठि अयाथावकत्ता मिच्छादिट्ठीति एवं या अम्हाकं दिट्ठि, सा दिट्ठि याथावकत्ता सम्मादिट्ठीति एवं तव समये अत्थीति पुच्छति। इतरो सब्बेसुपि एतेसु नयेसु वुत्तप्पकाराय अत्थिताय अभावतो पटिक्खिपति। इमेसु पन सब्बेसुपि नयेसु ‘‘आजानाहि निग्गह’’न्ति आदिं कत्वा सब्बो कथामग्गभेदो वित्थारतो वेदितब्बोति अयं तावेत्थ वादयुत्ति।
282. Idāni sabbamatthītivādakathā nāma hoti. Tattha yesaṃ ‘‘yaṃ kiñci rūpaṃ atītānāgatapaccuppannaṃ…pe… ayaṃ vuccati rūpakkhandho’’tiādivacanato (vibha. 2) ‘‘sabbepi atītādibhedā dhammā khandhasabhāvaṃ na vijahanti, tasmā sabbaṃ atthiyeva nāmā’’ti laddhi, seyyathāpi etarahi sabbamatthivādānaṃ, tesaṃ laddhivisodhanatthaṃ sabbamatthīti pucchā sakavādissa, vuttappakārāya laddhiyā ṭhatvā paṭiññā itarassa. Sabbathāti sabbasmiṃ sarīre sabbamatthīti pucchati. Sabbadāti sabbasmiṃ kāle sabbamatthīti pucchati. Sabbena sabbanti sabbenākārena sabbamatthīti pucchati. Sabbesūti sabbesu dhammesu sabbamatthīti pucchati. Ayoganti ayuttaṃ. Nānāsabhāvānañhi yogo hoti, na ekasabhāvassa. Iti imasmiṃ pañhe rūpaṃ vedanāya, vedanaṃ vā rūpena anānaṃ ekalakkhaṇameva katvā sabbamatthīti pucchati. Yampi natthi tampatthīti yampi chaṭṭhakhandhādikaṃ sasavisāṇādikaṃ vā kiñci natthīti siddhaṃ, tampi te atthīti pucchati. Sabbamatthīti yā diṭṭhi sā diṭṭhi micchādiṭṭhīti, yā diṭṭhi sā diṭṭhi sammādiṭṭhīti hevamatthīti iminā idaṃ pucchati – yā te esā sabbamatthīti diṭṭhi, sā diṭṭhi ayāthāvakattā micchādiṭṭhīti evaṃ yā amhākaṃ diṭṭhi, sā diṭṭhi yāthāvakattā sammādiṭṭhīti evaṃ tava samaye atthīti pucchati. Itaro sabbesupi etesu nayesu vuttappakārāya atthitāya abhāvato paṭikkhipati. Imesu pana sabbesupi nayesu ‘‘ājānāhi niggaha’’nti ādiṃ katvā sabbo kathāmaggabhedo vitthārato veditabboti ayaṃ tāvettha vādayutti.
२. कालसंसन्दनवण्णना
2. Kālasaṃsandanavaṇṇanā
२८३-२८४. इदानि अतीतं अत्थीति कालसंसन्दनं होति। तत्थ अतीतं अत्थीतिआदिकं सुद्धिकसंसन्दनं। अतीतं रूपं अत्थीतिआदिकं खन्धवसेन कालसंसन्दनं।
283-284. Idāni atītaṃ atthīti kālasaṃsandanaṃ hoti. Tattha atītaṃ atthītiādikaṃ suddhikasaṃsandanaṃ. Atītaṃ rūpaṃ atthītiādikaṃ khandhavasena kālasaṃsandanaṃ.
२८५. पच्चुप्पन्नं रूपं अप्पियं करित्वाति अतीतानागतं पहाय पच्चुप्पन्नरूपमेव अप्पियं अविभजितब्बं करित्वा। रूपभावं जहतीतिपञ्हे निरुद्धस्सापि रूपस्स रूपक्खन्धसङ्गहितत्ता पटिक्खिपति। रूपभावं न जहतीति पटिलोमपञ्हेपि रूपक्खन्धेन सङ्गहितत्ताव पटिजानाति। ओदातं वत्थं अप्पियं करित्वाति एत्थ किञ्चापि न सब्बं वत्थं ओदातं, इमिना पन वत्थन्ति अवत्वा ‘‘ओदातं वत्थं अप्पियं करित्वा’’ति वुत्ते सकवादिना एकत्थता अनुञ्ञाता। ओदातभावं जहतीति पञ्हे वण्णविगमं सन्धाय पटिञ्ञा सकवादिस्स। वत्थभावं जहतीति एत्थ पन पञ्ञत्तिया अविगतत्ता पटिक्खेपो तस्सेव। पटिलोमेपि एसेव नयो।
285. Paccuppannaṃ rūpaṃ appiyaṃ karitvāti atītānāgataṃ pahāya paccuppannarūpameva appiyaṃ avibhajitabbaṃ karitvā. Rūpabhāvaṃ jahatītipañhe niruddhassāpi rūpassa rūpakkhandhasaṅgahitattā paṭikkhipati. Rūpabhāvaṃ na jahatīti paṭilomapañhepi rūpakkhandhena saṅgahitattāva paṭijānāti. Odātaṃ vatthaṃ appiyaṃ karitvāti ettha kiñcāpi na sabbaṃ vatthaṃ odātaṃ, iminā pana vatthanti avatvā ‘‘odātaṃ vatthaṃ appiyaṃ karitvā’’ti vutte sakavādinā ekatthatā anuññātā. Odātabhāvaṃ jahatīti pañhe vaṇṇavigamaṃ sandhāya paṭiññā sakavādissa. Vatthabhāvaṃ jahatīti ettha pana paññattiyā avigatattā paṭikkhepo tasseva. Paṭilomepi eseva nayo.
२८६. अतीतं अतीतभावं न जहतीति पुट्ठो ‘‘यदि जहेय्य, अनागतं वा पच्चुप्पन्नं वा सिया’’ति मञ्ञमानो पटिजानाति। अनागतं अनागतभावं न जहतीति पुट्ठो पन ‘‘यदि न जहेय्य, अनागतमेवस्स , पच्चुप्पन्नभावं न पापुणेय्या’’ति मञ्ञमानो पटिक्खिपति। पच्चुप्पन्नपञ्हेपि अतीतभावं अनापज्जनदोसो सियाति पटिक्खिपति। अनुलोमपञ्हेसुपि इमिनाव नयेन अत्थो वेदितब्बो।
286. Atītaṃ atītabhāvaṃ na jahatīti puṭṭho ‘‘yadi jaheyya, anāgataṃ vā paccuppannaṃ vā siyā’’ti maññamāno paṭijānāti. Anāgataṃ anāgatabhāvaṃ na jahatīti puṭṭho pana ‘‘yadi na jaheyya, anāgatamevassa , paccuppannabhāvaṃ na pāpuṇeyyā’’ti maññamāno paṭikkhipati. Paccuppannapañhepi atītabhāvaṃ anāpajjanadoso siyāti paṭikkhipati. Anulomapañhesupi imināva nayena attho veditabbo.
२८७. एवं सुद्धिकनयं वत्वा पुन खन्धवसेन दस्सेतुं अतीतं रूपन्तिआदि वुत्तं। तं सब्बं पाळिअनुसारेनेव सक्का जानितुं।
287. Evaṃ suddhikanayaṃ vatvā puna khandhavasena dassetuṃ atītaṃ rūpantiādi vuttaṃ. Taṃ sabbaṃ pāḷianusāreneva sakkā jānituṃ.
वचनसोधनवण्णना
Vacanasodhanavaṇṇanā
२८८. इदानि ‘‘अतीतं न्वत्थी’’तिआदि वचनसोधना होति। तत्थ हञ्चि अतीतं न्वत्थीति यदि अतीतं नो अत्थीति अत्थो। अतीतं अत्थीति मिच्छाति अतीतञ्च तं अत्थि चाति मिच्छा एव। तञ्ञेव अनागतं तं पच्चुप्पन्नन्ति पुट्ठो अनागतक्खणेयेवस्स पच्चुप्पन्नताय अभावं सन्धाय कालनानत्तेन पटिक्खिपति।
288. Idāni ‘‘atītaṃ nvatthī’’tiādi vacanasodhanā hoti. Tattha hañci atītaṃ nvatthīti yadi atītaṃ no atthīti attho. Atītaṃatthīti micchāti atītañca taṃ atthi cāti micchā eva. Taññeva anāgataṃ taṃ paccuppannanti puṭṭho anāgatakkhaṇeyevassa paccuppannatāya abhāvaṃ sandhāya kālanānattena paṭikkhipati.
दुतियं पुट्ठो यं उप्पादतो पुब्बे अनागतं अहोसि, तस्स उप्पन्नकाले पच्चुप्पन्नत्ता पटिजानाति। हुत्वा होति हुत्वा होतीति यदेतं तया ‘‘अनागतं हुत्वा पच्चुप्पन्नं होती’’ति वदता तञ्ञेव अनागतं तं पच्चुप्पन्नन्ति लद्धिवसेन ‘‘अनागतं वा पच्चुप्पन्नं वा हुत्वा होती’’ति वुत्तं। किं ते तम्पि हुत्वा होतीति? इतरो हुत्वा भूतस्स पुन हुत्वा अभावतो न हेवन्ति पटिक्खिपति।
Dutiyaṃ puṭṭho yaṃ uppādato pubbe anāgataṃ ahosi, tassa uppannakāle paccuppannattā paṭijānāti. Hutvā hoti hutvā hotīti yadetaṃ tayā ‘‘anāgataṃ hutvā paccuppannaṃ hotī’’ti vadatā taññeva anāgataṃ taṃ paccuppannanti laddhivasena ‘‘anāgataṃ vā paccuppannaṃ vā hutvā hotī’’ti vuttaṃ. Kiṃ te tampi hutvā hotīti? Itaro hutvā bhūtassa puna hutvā abhāvato na hevanti paṭikkhipati.
दुतियं पुट्ठो यस्मा तं अनागतं हुत्वा पच्चुप्पन्नं होन्तं ‘‘हुत्वा होती’’ति सङ्खं गतं, तस्मा पटिजानाति। अथ नं सकवादी ‘‘यदि ते तं अनागतं हुत्वा पच्चुप्पन्नं होन्तं ‘हुत्वा होती’ति सङ्खं गतं, पुन हुत्वा होति, यं अनागतं न हुत्वा पच्चुप्पन्नं न होन्तं ‘न हुत्वा न होती’ति सङ्खं गतं ससविसाणं, किं ते तम्पि पुन न हुत्वा न होती’’तिअधिप्पायेन न हुत्वा न होति न हुत्वा न होतीति पञ्हं पुच्छति। इतरो ‘‘यं नत्थि, तं नत्थिताय, एव अनागतं न हुत्वा पच्चुप्पन्नं न होतीति नहुत्वानहोति नाम ताव होतु, पुन नहुत्वानहोतिभावो पनस्स कुतो’’ति मञ्ञमानो पटिक्खिपति। तञ्ञेव पच्चुप्पन्नं तं अतीतन्ति पञ्हेपि पच्चुप्पन्नक्खणेयेवस्स अतीतताय अभावं सन्धाय कालनानत्ता पटिक्खिपति।
Dutiyaṃ puṭṭho yasmā taṃ anāgataṃ hutvā paccuppannaṃ hontaṃ ‘‘hutvā hotī’’ti saṅkhaṃ gataṃ, tasmā paṭijānāti. Atha naṃ sakavādī ‘‘yadi te taṃ anāgataṃ hutvā paccuppannaṃ hontaṃ ‘hutvā hotī’ti saṅkhaṃ gataṃ, puna hutvā hoti, yaṃ anāgataṃ na hutvā paccuppannaṃ na hontaṃ ‘na hutvā na hotī’ti saṅkhaṃ gataṃ sasavisāṇaṃ, kiṃ te tampi puna na hutvā na hotī’’tiadhippāyena na hutvā na hoti na hutvā na hotīti pañhaṃ pucchati. Itaro ‘‘yaṃ natthi, taṃ natthitāya, eva anāgataṃ na hutvā paccuppannaṃ na hotīti nahutvānahoti nāma tāva hotu, puna nahutvānahotibhāvo panassa kuto’’ti maññamāno paṭikkhipati. Taññeva paccuppannaṃ taṃ atītanti pañhepi paccuppannakkhaṇeyevassa atītatāya abhāvaṃ sandhāya kālanānattā paṭikkhipati.
दुतियपञ्हे पुट्ठो यं अतीतभावतो पुब्बे पच्चुप्पन्नं अहोसि, तस्सेव अतीतत्ता पटिजानाति। हुत्वा होति हुत्वा होतीति यदेतं तया ‘‘पच्चुप्पन्नं हुत्वा अतीतं होती’’ति वदता ‘‘तञ्ञेव पच्चुप्पन्नं तं अतीत’’न्ति लद्धिवसेन ‘‘पच्चुप्पन्नं वा अतीतं वा हुत्वा होती’’ति वुत्तं, किं ते तम्पि हुत्वा होतीति? इतरो हुत्वा भूतस्स पुन हुत्वा अभावतो न हेवन्ति पटिक्खिपति।
Dutiyapañhe puṭṭho yaṃ atītabhāvato pubbe paccuppannaṃ ahosi, tasseva atītattā paṭijānāti. Hutvā hoti hutvā hotīti yadetaṃ tayā ‘‘paccuppannaṃ hutvā atītaṃ hotī’’ti vadatā ‘‘taññeva paccuppannaṃ taṃ atīta’’nti laddhivasena ‘‘paccuppannaṃ vā atītaṃ vā hutvā hotī’’ti vuttaṃ, kiṃ te tampi hutvā hotīti? Itaro hutvā bhūtassa puna hutvā abhāvato na hevanti paṭikkhipati.
दुतियपञ्हे यस्मा तं पच्चुप्पन्नं हुत्वा अतीतं होन्तं ‘‘हुत्वा होती’’ति सङ्खं गतं, तस्मा पटिजानाति । अथ नं सकवादी ‘‘यदि ते तञ्ञेव पच्चुप्पन्नं हुत्वा अतीतं होन्तं ‘हुत्वा होती’ति सङ्खं गतं, पुन हुत्वा होति, यं पच्चुप्पन्नं न हुत्वा अतीतं न होन्तं ‘न हुत्वा न होती’ति सङ्खं गतं ससविसाणं, किं ते तम्पि पुन न हुत्वा न होती’’ति अधिप्पायेन न हुत्वा न होति न हुत्वा न होतीति पञ्हं पुच्छति। इतरो ‘‘यं नत्थि, तं नत्थिताय एव पच्चुप्पन्नं न हुत्वा अतीतं न होतीति नहुत्वानहोति नाम ताव होतु। पुन नहुत्वानहोतिभावो पनस्स कुतो’’ति मञ्ञमानो पटिक्खिपति। उभयं एकतो कत्वा आगते ततियपञ्हेपि इमिनावुपायेन योजना कातब्बा।
Dutiyapañhe yasmā taṃ paccuppannaṃ hutvā atītaṃ hontaṃ ‘‘hutvā hotī’’ti saṅkhaṃ gataṃ, tasmā paṭijānāti . Atha naṃ sakavādī ‘‘yadi te taññeva paccuppannaṃ hutvā atītaṃ hontaṃ ‘hutvā hotī’ti saṅkhaṃ gataṃ, puna hutvā hoti, yaṃ paccuppannaṃ na hutvā atītaṃ na hontaṃ ‘na hutvā na hotī’ti saṅkhaṃ gataṃ sasavisāṇaṃ, kiṃ te tampi puna na hutvā na hotī’’ti adhippāyena na hutvā na hoti na hutvā na hotīti pañhaṃ pucchati. Itaro ‘‘yaṃ natthi, taṃ natthitāya eva paccuppannaṃ na hutvā atītaṃ na hotīti nahutvānahoti nāma tāva hotu. Puna nahutvānahotibhāvo panassa kuto’’ti maññamāno paṭikkhipati. Ubhayaṃ ekato katvā āgate tatiyapañhepi imināvupāyena yojanā kātabbā.
अपरो नयो – यदि तञ्ञेव अनागतं तं पच्चुप्पन्नं, अनागतस्स पच्चुप्पन्ने वुत्तो होतिभावो, पच्चुप्पन्नस्स च अनागते वुत्तो हुत्वाभावो आपज्जति। एवं सन्ते अनागतम्पि हुत्वाहोति नाम। पच्चुप्पन्नम्पि हुत्वाहोतियेव नाम। तेन तं पुच्छाम – ‘‘किं ते एतेसु एकेकं हुत्वा होति हुत्वा होती’’ति? इतरो – ‘‘तञ्ञेव अनागतं तं पच्चुप्पन्न’’न्ति पञ्हे पटिक्खित्तनयेनेव पटिक्खिपित्वा पुन पुट्ठो दुतिये पञ्हे पटिञ्ञातनयेनेव पटिजानाति। अथ नं सकवादी ‘‘तञ्ञेव अनागतं तं पच्चुप्पन्न’’न्ति पञ्हावसेन तेसु एकेकं हुत्वा होति हुत्वा होतीति पटिजानन्तं पुरिमं पटिक्खित्तपञ्हं परिवत्तित्वा पुच्छन्तो न हुत्वा न होति न हुत्वा न होतीति पुच्छति। तस्सत्थो – ननु ‘‘तया तञ्ञेव अनागतं तं पच्चुप्पन्न’’न्ति वुत्ते पठमपञ्हं पटिक्खिपन्तेन अनागतस्स होतिभावो पच्चुप्पन्नस्स च हुत्वाभावो पटिक्खित्तोति। तेन अनागतं न होति नाम, पच्चुप्पन्नं न हुत्वा नाम।
Aparo nayo – yadi taññeva anāgataṃ taṃ paccuppannaṃ, anāgatassa paccuppanne vutto hotibhāvo, paccuppannassa ca anāgate vutto hutvābhāvo āpajjati. Evaṃ sante anāgatampi hutvāhoti nāma. Paccuppannampi hutvāhotiyeva nāma. Tena taṃ pucchāma – ‘‘kiṃ te etesu ekekaṃ hutvā hoti hutvā hotī’’ti? Itaro – ‘‘taññeva anāgataṃ taṃ paccuppanna’’nti pañhe paṭikkhittanayeneva paṭikkhipitvā puna puṭṭho dutiye pañhe paṭiññātanayeneva paṭijānāti. Atha naṃ sakavādī ‘‘taññeva anāgataṃ taṃ paccuppanna’’nti pañhāvasena tesu ekekaṃ hutvā hoti hutvā hotīti paṭijānantaṃ purimaṃ paṭikkhittapañhaṃ parivattitvā pucchanto na hutvā na hoti na hutvā na hotīti pucchati. Tassattho – nanu ‘‘tayā taññeva anāgataṃ taṃ paccuppanna’’nti vutte paṭhamapañhaṃ paṭikkhipantena anāgatassa hotibhāvo paccuppannassa ca hutvābhāvo paṭikkhittoti. Tena anāgataṃ na hoti nāma, paccuppannaṃ na hutvā nāma.
दुतियपञ्हे च तञ्ञेव अनागतं तं पच्चुप्पन्नन्ति पटिञ्ञातं। एवं सन्ते अनागतम्पि न हुत्वा न होति नाम। पच्चुप्पन्नम्पि न हुत्वा न होतियेव नाम। तेन तं पुच्छाम – ‘‘किं ते एतेसु एकेकं न हुत्वा न होति न हुत्वा न होती’’ति? परवादी सब्बतो अन्धकारेन परियोनद्धो विय तेसं नहुत्वानहोतिभावं अपस्सन्तो न हेवन्ति पटिक्खिपति।
Dutiyapañhe ca taññeva anāgataṃ taṃ paccuppannanti paṭiññātaṃ. Evaṃ sante anāgatampi na hutvā na hoti nāma. Paccuppannampi na hutvā na hotiyeva nāma. Tena taṃ pucchāma – ‘‘kiṃ te etesu ekekaṃ na hutvā na hoti na hutvā na hotī’’ti? Paravādī sabbato andhakārena pariyonaddho viya tesaṃ nahutvānahotibhāvaṃ apassanto na hevanti paṭikkhipati.
दुतियवारेपि यदि तञ्ञेव पच्चुप्पन्नं तं अतीतं, पच्चुप्पन्नस्स अतीते वुत्तो होतिभावो, अतीतस्स च पच्चुप्पन्ने वुत्तो हुत्वाभावो आपज्जति, एवं सन्ते पच्चुप्पन्नम्पि हुत्वाहोति नाम, अतीतम्पि हुत्वाहोतियेव नाम। तेन तं पुच्छाम – ‘‘किं ते एतेसु एकेकं हुत्वा होति हुत्वा होती’’ति? इतरो तञ्ञेव पच्चुप्पन्नं तं अतीतन्तिपञ्हे पटिक्खित्तनयेनेव पटिक्खिपित्वा पुन पुट्ठो दुतियपञ्हे पटिञ्ञातनयेनेव पटिजानाति। अथ नं सकवादी ‘‘तञ्ञेव पच्चुप्पन्नं तं अतीत’’न्ति पञ्हावसेन तेसु एकेकं हुत्वा होति हुत्वा होतीति पटिजानन्तं पुरिमं पटिक्खित्तपञ्हं परिवत्तित्वा पुच्छन्तो न हुत्वा न होति न हुत्वा न होतीति पुच्छति। तस्सत्थो – ननु तया तञ्ञेव पच्चुप्पन्नं तं अतीतन्ति वुत्ते पठमपञ्हं पटिक्खिपन्तेन पच्चुप्पन्नस्स होतिभावो, अतीतस्स च हुत्वाभावो पटिक्खित्तोति। तेन पच्चुप्पन्नं नहोति नाम। अतीतं नहुत्वा नाम।
Dutiyavārepi yadi taññeva paccuppannaṃ taṃ atītaṃ, paccuppannassa atīte vutto hotibhāvo, atītassa ca paccuppanne vutto hutvābhāvo āpajjati, evaṃ sante paccuppannampi hutvāhoti nāma, atītampi hutvāhotiyeva nāma. Tena taṃ pucchāma – ‘‘kiṃ te etesu ekekaṃ hutvā hoti hutvā hotī’’ti? Itaro taññeva paccuppannaṃ taṃ atītantipañhe paṭikkhittanayeneva paṭikkhipitvā puna puṭṭho dutiyapañhe paṭiññātanayeneva paṭijānāti. Atha naṃ sakavādī ‘‘taññeva paccuppannaṃ taṃ atīta’’nti pañhāvasena tesu ekekaṃ hutvā hoti hutvā hotīti paṭijānantaṃ purimaṃ paṭikkhittapañhaṃ parivattitvā pucchanto na hutvā na hoti na hutvā na hotīti pucchati. Tassattho – nanu tayā taññeva paccuppannaṃ taṃ atītanti vutte paṭhamapañhaṃ paṭikkhipantena paccuppannassa hotibhāvo, atītassa ca hutvābhāvo paṭikkhittoti. Tena paccuppannaṃ nahoti nāma. Atītaṃ nahutvā nāma.
दुतियपञ्हे च ते ‘‘तञ्ञेव पच्चुप्पन्नं तं अतीत’’न्ति पटिञ्ञातं। एवं सन्ते पच्चुप्पन्नम्पि न हुत्वा न होति नाम, अतीतम्पि न हुत्वा न होतियेव नाम। तेन तं पुच्छाम – ‘‘किं ते एतेसु एकेकं न हुत्वा न होति, न हुत्वा न होती’’ति। परवादी सब्बतो अन्धकारेन परियोनद्धो विय तेसं नहुत्वानहोतिभावं अपस्सन्तो न हेवन्ति पटिक्खिपति।
Dutiyapañhe ca te ‘‘taññeva paccuppannaṃ taṃ atīta’’nti paṭiññātaṃ. Evaṃ sante paccuppannampi na hutvā na hoti nāma, atītampi na hutvā na hotiyeva nāma. Tena taṃ pucchāma – ‘‘kiṃ te etesu ekekaṃ na hutvā na hoti, na hutvā na hotī’’ti. Paravādī sabbato andhakārena pariyonaddho viya tesaṃ nahutvānahotibhāvaṃ apassanto na hevanti paṭikkhipati.
ततियवारेपि यदि तञ्ञेव अनागतं तं पच्चुप्पन्नं तं अतीतं; अनागतपच्चुप्पन्नानं पच्चुप्पन्नातीतेसु वुत्तो होतिभावो, पच्चुप्पन्नातीतानञ्च अनागतपच्चुप्पन्नेसु वुत्तो हुत्वाभावो आपज्जति। एवं सन्ते अनागतम्पि हुत्वाहोति नाम। पच्चुप्पन्नम्पि अतीतम्पि हुत्वा होतियेव नाम। तेन तं पुच्छाम – ‘‘किं ते तीसुपि एतेसु एकेकं हुत्वा होति हुत्वा होती’’ति? इतरो ‘‘तञ्ञेव अनागतं, तं पच्चुप्पन्नं, तं अतीत’’न्तिपञ्हे पटिक्खित्तनयेनेव पटिक्खिपित्वा पुन पुट्ठो दुतियपञ्हे पटिञ्ञातनयेनेव पटिजानाति। अथ नं सकवादी ‘‘तञ्ञेव अनागतं, तं पच्चुप्पन्नं, तं अतीत’’न्ति पञ्हावसेन तेसु एकेकं हुत्वा होति, हुत्वा होतीति पटिजानन्तं पुरिमं पटिक्खित्तपञ्हं परिवत्तित्वा पुच्छन्तो न हुत्वा न होति न हुत्वा न होतीति पुच्छति। तस्सत्थो – ननु तया तञ्ञेव अनागतं, तं पच्चुप्पन्नं, तं अतीतन्ति वुत्ते पठमपञ्हं पटिक्खिपन्तेन अनागतपच्चुप्पन्नानं होतिभावो; पच्चुप्पन्नातीतानञ्च हुत्वाभावो पटिक्खित्तोति? तेन अनागतं पच्चुप्पन्नञ्च न होति नाम। पच्चुप्पन्नञ्च अतीतञ्च न हुत्वा नाम।
Tatiyavārepi yadi taññeva anāgataṃ taṃ paccuppannaṃ taṃ atītaṃ; anāgatapaccuppannānaṃ paccuppannātītesu vutto hotibhāvo, paccuppannātītānañca anāgatapaccuppannesu vutto hutvābhāvo āpajjati. Evaṃ sante anāgatampi hutvāhoti nāma. Paccuppannampi atītampi hutvā hotiyeva nāma. Tena taṃ pucchāma – ‘‘kiṃ te tīsupi etesu ekekaṃ hutvā hoti hutvā hotī’’ti? Itaro ‘‘taññeva anāgataṃ, taṃ paccuppannaṃ, taṃ atīta’’ntipañhe paṭikkhittanayeneva paṭikkhipitvā puna puṭṭho dutiyapañhe paṭiññātanayeneva paṭijānāti. Atha naṃ sakavādī ‘‘taññeva anāgataṃ, taṃ paccuppannaṃ, taṃ atīta’’nti pañhāvasena tesu ekekaṃ hutvā hoti, hutvā hotīti paṭijānantaṃ purimaṃ paṭikkhittapañhaṃ parivattitvā pucchanto na hutvā na hoti na hutvā na hotīti pucchati. Tassattho – nanu tayā taññeva anāgataṃ, taṃ paccuppannaṃ, taṃ atītanti vutte paṭhamapañhaṃ paṭikkhipantena anāgatapaccuppannānaṃ hotibhāvo; paccuppannātītānañca hutvābhāvo paṭikkhittoti? Tena anāgataṃ paccuppannañca na hoti nāma. Paccuppannañca atītañca na hutvā nāma.
दुतियपञ्हे च ते ‘‘तञ्ञेव अनागतं, तं पच्चुप्पन्नं, तं अतीत’’न्ति पटिञ्ञातं। एवं सन्ते अनागतम्पि न हुत्वा न होति नाम, पच्चुप्पन्नम्पि अतीतम्पि न हुत्वा न होतियेव नाम। तेन तं पुच्छाम – ‘‘किं ते एतेसु एकेकं न हुत्वा न होति न हुत्वा न होती’’ति? परवादी सब्बतो अन्धकारेन परियोनद्धो विय तेसं न हुत्वा न होतिभावं अपस्सन्तो न हेवन्ति पटिक्खिपतीति। निग्गहादीनि पनेत्थ हेट्ठा वुत्तनयेनेव योजेतब्बानि।
Dutiyapañhe ca te ‘‘taññeva anāgataṃ, taṃ paccuppannaṃ, taṃ atīta’’nti paṭiññātaṃ. Evaṃ sante anāgatampi na hutvā na hoti nāma, paccuppannampi atītampi na hutvā na hotiyeva nāma. Tena taṃ pucchāma – ‘‘kiṃ te etesu ekekaṃ na hutvā na hoti na hutvā na hotī’’ti? Paravādī sabbato andhakārena pariyonaddho viya tesaṃ na hutvā na hotibhāvaṃ apassanto na hevanti paṭikkhipatīti. Niggahādīni panettha heṭṭhā vuttanayeneva yojetabbāni.
वचनसोधनवण्णना निट्ठिता।
Vacanasodhanavaṇṇanā niṭṭhitā.
अतीतचक्खुरूपादिकथावण्णना
Atītacakkhurūpādikathāvaṇṇanā
२८९. अतीतं चक्खु अत्थीतिआदीसुपि चक्खादिभावाविजहनेनेव अत्थितं पटिजानाति। पस्सतीतिआदीनि पुट्ठो पन तेसं विञ्ञाणानं किच्चाभाववसेन पटिक्खिपति।
289. Atītaṃcakkhu atthītiādīsupi cakkhādibhāvāvijahaneneva atthitaṃ paṭijānāti. Passatītiādīni puṭṭho pana tesaṃ viññāṇānaṃ kiccābhāvavasena paṭikkhipati.
अतीतञाणादिकथावण्णना
Atītañāṇādikathāvaṇṇanā
२९०. तेन ञाणेन ञाणकरणीयं करोतीति पञ्हे तस्स ञाणस्स निरुद्धत्ता किच्चभावमस्स अपस्सन्तो पटिक्खिपति। पुन पुट्ठो अतीतारम्मणं पच्चुप्पन्नं ञाणं अतीतानं धम्मानं जाननतो अतीतं ञाणन्ति लेसेन पच्चुप्पन्नमेव ‘‘अतीतं ञाण’’न्ति कत्वा तेन ञाणेन ञाणकरणीयस्स अत्थिताय पटिजानाति। अथस्स सकवादी लेसोकासं अदत्वा तेन ञाणेन दुक्खं परिजानातीतिआदिमाह। इतरो अतीतारम्मणेनेव ञाणेन इमेसं चतुन्नं किच्चानं अभावा पटिक्खिपति। अनागतपञ्हेपि एसेव नयो। पच्चुप्पन्नपञ्हो चेव संसन्दनपञ्हो च उत्तानत्थायेव।
290. Tena ñāṇena ñāṇakaraṇīyaṃ karotīti pañhe tassa ñāṇassa niruddhattā kiccabhāvamassa apassanto paṭikkhipati. Puna puṭṭho atītārammaṇaṃ paccuppannaṃ ñāṇaṃ atītānaṃ dhammānaṃ jānanato atītaṃ ñāṇanti lesena paccuppannameva ‘‘atītaṃ ñāṇa’’nti katvā tena ñāṇena ñāṇakaraṇīyassa atthitāya paṭijānāti. Athassa sakavādī lesokāsaṃ adatvā tena ñāṇena dukkhaṃ parijānātītiādimāha. Itaro atītārammaṇeneva ñāṇena imesaṃ catunnaṃ kiccānaṃ abhāvā paṭikkhipati. Anāgatapañhepi eseva nayo. Paccuppannapañho ceva saṃsandanapañho ca uttānatthāyeva.
अरहन्तादिकथावण्णना
Arahantādikathāvaṇṇanā
२९१. अरहतो अतीतो रागो अत्थीतिआदीसुपि रागादिभावाविजहन्तो एवं पटिजानाति। सरागोतिआदीसु सुत्तविरोधभयेन चेव युत्तिविरोधभयेन च पटिक्खिपति।
291. Arahato atīto rāgo atthītiādīsupi rāgādibhāvāvijahanto evaṃ paṭijānāti. Sarāgotiādīsu suttavirodhabhayena ceva yuttivirodhabhayena ca paṭikkhipati.
पदसोधनकथावण्णना
Padasodhanakathāvaṇṇanā
२९५. एवं सब्बम्पि पाळिअनुसारेनेव विदित्वा परतो अत्थि सिया अतीतं, सिया न्वातीतन्ति एत्थ एवमत्थो वेदितब्बो। यं अतीतमेव अत्थि, तं अतीतं। यं पच्चुप्पन्नानागतं अत्थि, तं नो अत्थि, तं नो अतीतं। तेनातीतं न्वातीतं, न्वातीतं अतीतन्ति तेन कारणेन अतीतं नो अतीतं, नो अतीतं अतीतन्ति। अनागतपच्चुप्पन्नपुच्छासुपि एसेव नयो।
295. Evaṃ sabbampi pāḷianusāreneva viditvā parato atthi siyā atītaṃ, siyā nvātītanti ettha evamattho veditabbo. Yaṃ atītameva atthi, taṃ atītaṃ. Yaṃ paccuppannānāgataṃ atthi, taṃ no atthi, taṃ no atītaṃ. Tenātītaṃ nvātītaṃ, nvātītaṃ atītanti tena kāraṇena atītaṃ no atītaṃ, no atītaṃ atītanti. Anāgatapaccuppannapucchāsupi eseva nayo.
सुत्तसाधनवण्णना
Suttasādhanavaṇṇanā
२९६. न वत्तब्बं ‘‘अतीतं अत्थि अनागतं अत्थी’’ति सुत्तसाधनाय पुच्छा परवादिस्स, पटिञ्ञा सकवादिस्स। पुन अत्तनो लद्धिं निस्साय यंकिञ्चि, भिक्खवे, रूपन्ति अनुयोगो परवादिस्सेव। दुतियनये पुच्छा सकवादिस्स, पटिञ्ञा इतरस्स। एवं सब्बत्थ पुच्छा च पटिञ्ञा च वेदितब्बा। यं पनेतं परवादिना अनागतस्स अत्थिभावसाधनत्थं ‘‘ननु वुत्तं भगवता कबळीकारे, चे, भिक्खवे’’ति सुत्तस्स परियोसाने अत्थि तत्थ आयतिं पुनब्भवाभिनिब्बत्तीतिआदि दस्सितं न तं अनागतस्स अत्थिभावसाधकं । तञ्हि हेतूनं परिनिट्ठितत्ता अवस्सं भावितं सन्धाय तत्थ वुत्तं। अयं सुत्ताधिप्पायो। सेसं सब्बत्थ उत्तानत्थमेवाति।
296. Navattabbaṃ ‘‘atītaṃ atthi anāgataṃ atthī’’ti suttasādhanāya pucchā paravādissa, paṭiññā sakavādissa. Puna attano laddhiṃ nissāya yaṃkiñci, bhikkhave, rūpanti anuyogo paravādisseva. Dutiyanaye pucchā sakavādissa, paṭiññā itarassa. Evaṃ sabbattha pucchā ca paṭiññā ca veditabbā. Yaṃ panetaṃ paravādinā anāgatassa atthibhāvasādhanatthaṃ ‘‘nanu vuttaṃ bhagavatā kabaḷīkāre, ce, bhikkhave’’ti suttassa pariyosāne atthi tattha āyatiṃ punabbhavābhinibbattītiādi dassitaṃ na taṃ anāgatassa atthibhāvasādhakaṃ . Tañhi hetūnaṃ pariniṭṭhitattā avassaṃ bhāvitaṃ sandhāya tattha vuttaṃ. Ayaṃ suttādhippāyo. Sesaṃ sabbattha uttānatthamevāti.
सब्बमत्थीतिकथावण्णना निट्ठिता।
Sabbamatthītikathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / अभिधम्मपिटक • Abhidhammapiṭaka / कथावत्थुपाळि • Kathāvatthupāḷi / ५. सब्बमत्थीतिकथा • 5. Sabbamatthītikathā
टीका • Tīkā / अभिधम्मपिटक (टीका) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / पञ्चपकरण-मूलटीका • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā / ५. सब्बमत्थीतिकथा • 5. Sabbamatthītikathā
टीका • Tīkā / अभिधम्मपिटक (टीका) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / पञ्चपकरण-अनुटीका • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā / ५. सब्बमत्थीतिकथावण्णना • 5. Sabbamatthītikathāvaṇṇanā
