| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / पञ्चपकरण-मूलटीका • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā |
५. सब्बमत्थीतिकथा
5. Sabbamatthītikathā
१. वादयुत्तिवण्णना
1. Vādayuttivaṇṇanā
२८२. सब्बस्मिं सरीरे सब्बन्ति सिरसि पादा पच्छतो चक्खूनीति एवं सब्बं सब्बत्थ अत्थीति अत्थो। सब्बस्मिं कालेति बालकाले युवता, वुड्ढकाले बालता, एवं सब्बस्मिं काले सब्बं। सब्बेनाकारेनाति नीलाकारेन पीतं, पीताकारेन लोहितन्ति एवं। सब्बेसु धम्मेसूति चक्खुस्मिं सोतं, सोतस्मिं घानन्ति एवं। अयुत्तन्ति योगरहितं वदति, तं पन एकसभावं। कथं पन एकसभावस्स योगरहितताति तं दस्सेन्तो ‘‘नानासभावानञ्ही’’तिआदिमाह। द्विन्नञ्हि नानासभावानं अङ्गुलीनं मेण्डकानं वा अञ्ञमञ्ञयोगो होति, न एकस्सेव सतो, तस्मा यो नानासभावेसु होति योगो, तेन रहितं एकसभावं अयोगन्ति वुत्तं। इदं पुच्छतीति परवादीदिट्ठिया मिच्छादिट्ठिभावं गहेत्वा उप्पन्नाय अत्तनो दिट्ठिया सम्मादिट्ठिभावो अत्थीति वुत्तं होति।
282. Sabbasmiṃsarīre sabbanti sirasi pādā pacchato cakkhūnīti evaṃ sabbaṃ sabbattha atthīti attho. Sabbasmiṃ kāleti bālakāle yuvatā, vuḍḍhakāle bālatā, evaṃ sabbasmiṃ kāle sabbaṃ. Sabbenākārenāti nīlākārena pītaṃ, pītākārena lohitanti evaṃ. Sabbesu dhammesūti cakkhusmiṃ sotaṃ, sotasmiṃ ghānanti evaṃ. Ayuttanti yogarahitaṃ vadati, taṃ pana ekasabhāvaṃ. Kathaṃ pana ekasabhāvassa yogarahitatāti taṃ dassento ‘‘nānāsabhāvānañhī’’tiādimāha. Dvinnañhi nānāsabhāvānaṃ aṅgulīnaṃ meṇḍakānaṃ vā aññamaññayogo hoti, na ekasseva sato, tasmā yo nānāsabhāvesu hoti yogo, tena rahitaṃ ekasabhāvaṃ ayoganti vuttaṃ. Idaṃ pucchatīti paravādīdiṭṭhiyā micchādiṭṭhibhāvaṃ gahetvā uppannāya attano diṭṭhiyā sammādiṭṭhibhāvo atthīti vuttaṃ hoti.
वादयुत्तिवण्णना निट्ठिता।
Vādayuttivaṇṇanā niṭṭhitā.
२. कालसंसन्दनवण्णना
2. Kālasaṃsandanavaṇṇanā
२८५. अतीतानागतं पहाय पच्चुप्पन्नरूपमेव अप्पियं अविभजितब्बं करित्वाति पच्चुप्पन्नसद्देन रूपसद्देन चाति उभोहिपि पच्चुप्पन्नरूपमेव वत्तब्बं कत्वाति वुत्तं होति। पञ्ञत्तिया अविगतत्ताति एतेन इदं विञ्ञायति ‘‘न रूपपञ्ञत्ति विय वत्थपञ्ञत्ति सभावपरिच्छिन्ने पवत्ता विज्जमानपञ्ञत्ति, अथ खो पुब्बापरियवसेन पवत्तमानं रूपसमूहं उपादाय पवत्ता अविज्जमानपञ्ञत्ति, तस्मा वत्थभावस्स ओदातभावविगमे विगमावत्तब्बता युत्ता, न पन रूपभावस्स पच्चुप्पन्नभावविगमे’’ति।
285. Atītānāgataṃ pahāya paccuppannarūpameva appiyaṃ avibhajitabbaṃ karitvāti paccuppannasaddena rūpasaddena cāti ubhohipi paccuppannarūpameva vattabbaṃ katvāti vuttaṃ hoti. Paññattiyā avigatattāti etena idaṃ viññāyati ‘‘na rūpapaññatti viya vatthapaññatti sabhāvaparicchinne pavattā vijjamānapaññatti, atha kho pubbāpariyavasena pavattamānaṃ rūpasamūhaṃ upādāya pavattā avijjamānapaññatti, tasmā vatthabhāvassa odātabhāvavigame vigamāvattabbatā yuttā, na pana rūpabhāvassa paccuppannabhāvavigame’’ti.
कालसंसन्दनवण्णना निट्ठिता।
Kālasaṃsandanavaṇṇanā niṭṭhitā.
वचनसोधनवण्णना
Vacanasodhanavaṇṇanā
२८८. अनागतं वा पच्चुप्पन्नं वा हुत्वा होतीति वुत्तन्ति एत्थ अनागतं अनागतं हुत्वा पुन पच्चुप्पन्नं होन्तं हुत्वा होतीति, तथा पच्चुप्पन्नं पच्चुप्पन्नं होन्तं पुब्बे अनागतं हुत्वा पच्चुप्पन्नं होतीति हुत्वा होतीति वुत्तन्ति दट्ठब्बं। किं ते तम्पि हुत्वा होतीति तब्भावाविगमतो हुत्वाहोतिभावानुपरमं अनुपच्छेदं पुच्छतीति अधिप्पायो युत्तो। हुत्वा भूतस्स पुन हुत्वा अभावतोति अनागतं हुत्वा पच्चुप्पन्नभूतस्स पुन अनागतं हुत्वा पच्चुप्पन्नाभावतो।
288. Anāgataṃvā paccuppannaṃ vā hutvā hotīti vuttanti ettha anāgataṃ anāgataṃ hutvā puna paccuppannaṃ hontaṃ hutvā hotīti, tathā paccuppannaṃ paccuppannaṃ hontaṃ pubbe anāgataṃ hutvā paccuppannaṃ hotīti hutvā hotīti vuttanti daṭṭhabbaṃ. Kiṃ te tampi hutvā hotīti tabbhāvāvigamato hutvāhotibhāvānuparamaṃ anupacchedaṃ pucchatīti adhippāyo yutto. Hutvā bhūtassa puna hutvā abhāvatoti anāgataṃ hutvā paccuppannabhūtassa puna anāgataṃ hutvā paccuppannābhāvato.
यस्मा तन्ति तं हुत्वा भूतं पच्चुप्पन्नं यस्मा अनागतं हुत्वा पच्चुप्पन्नं होन्तं ‘‘हुत्वा होती’’ति सङ्ख्यं गतं, तस्मा दुतियम्पि ‘‘हुत्वा होती’’ति वचनं अरहतीति पटिजानातीति अधिप्पायो। एवं पन धम्मे हुत्वाहोतिभावानुपरमं वदन्तस्स अधम्मे ससविसाणे नहुत्वान होतिभावानुपरमो आपज्जतीति अधिप्पायेन ‘‘अथ न’’न्तिआदिमाह।
Yasmā tanti taṃ hutvā bhūtaṃ paccuppannaṃ yasmā anāgataṃ hutvā paccuppannaṃ hontaṃ ‘‘hutvā hotī’’ti saṅkhyaṃ gataṃ, tasmā dutiyampi ‘‘hutvā hotī’’ti vacanaṃ arahatīti paṭijānātīti adhippāyo. Evaṃ pana dhamme hutvāhotibhāvānuparamaṃ vadantassa adhamme sasavisāṇe nahutvāna hotibhāvānuparamo āpajjatīti adhippāyena ‘‘atha na’’ntiādimāha.
पटिक्खित्तनयेनाति कालनानत्तेन। पटिञ्ञातनयेनाति अत्थानानत्तेन। अत्थानानत्तं इच्छन्तोपि पन अनागतस्स पच्चुप्पन्ने वुत्तं होतिभावं, पच्चुप्पन्नस्स च अनागते वुत्तं हुत्वाभावं कथं पटिजानातीति विचारेतब्बं। अत्थानानत्तमेव हि तेन अनुञ्ञायति, न अनागते पच्चुप्पन्नभावो, पच्चुप्पन्ने वा अनागतभावोति। पुरिमं पटिक्खित्तपञ्हं परिवत्तित्वाति अनुञ्ञातपञ्हस्स हुत्वा होति हुत्वा होतीति दोसो वुत्तोति अवुत्तदोसं अतिक्कम्म पटिक्खित्तपञ्हं पुन गहेत्वा तेन चोदेतीति अत्थो। एत्थ च अत्थानानत्तेन हुत्वाहोतीति अनुजानन्तस्स दोसो कालनानत्तायेव अनागतं पच्चुप्पन्नन्ति पटिक्खेपेन कथं होतीति? तस्सेव अनुजाननपटिक्खेपतोति अधिप्पायो।
Paṭikkhittanayenāti kālanānattena. Paṭiññātanayenāti atthānānattena. Atthānānattaṃ icchantopi pana anāgatassa paccuppanne vuttaṃ hotibhāvaṃ, paccuppannassa ca anāgate vuttaṃ hutvābhāvaṃ kathaṃ paṭijānātīti vicāretabbaṃ. Atthānānattameva hi tena anuññāyati, na anāgate paccuppannabhāvo, paccuppanne vā anāgatabhāvoti. Purimaṃ paṭikkhittapañhaṃ parivattitvāti anuññātapañhassa hutvā hoti hutvā hotīti doso vuttoti avuttadosaṃ atikkamma paṭikkhittapañhaṃ puna gahetvā tena codetīti attho. Ettha ca atthānānattena hutvāhotīti anujānantassa doso kālanānattāyeva anāgataṃ paccuppannanti paṭikkhepena kathaṃ hotīti? Tasseva anujānanapaṭikkhepatoti adhippāyo.
एकेकन्ति अनागतम्पि न हुत्वा न होति पच्चुप्पन्नम्पीति तदुभयं गहेत्वा ‘‘एकेकं न हुत्वा न होति न हुत्वा न होती’’ति वुत्तं, न एकेकमेव न हुत्वा न होति न हुत्वा न होतीति। एस नयो पुरिमस्मिं ‘‘एकेकं हुत्वा होति हुत्वा होती’’ति वचनेपि। अनागतस्स हि ‘‘हुत्वा होती’’ति नामं पच्चुप्पन्नस्स चाति द्वेपि नामानि सङ्गहेत्वा ‘‘हुत्वा होति हुत्वा होती’’ति चोदितं, तथा ‘‘न हुत्वा न होति न हुत्वा न होती’’ति चाति अधिप्पायो । सब्बतो अन्धकारेन परियोनद्धो वियाति एतेन अपरियोनद्धेन पटिजानितब्बं सियाति दस्सेति। एत्थ च पुरिमनये हुत्वा भूतस्स पुन हुत्वाहोतिभावो चोदितो, दुतियनये अनागतादीसु एकेकस्स हुत्वाहोतिनामताति अयं विसेसो।
Ekekanti anāgatampi na hutvā na hoti paccuppannampīti tadubhayaṃ gahetvā ‘‘ekekaṃ na hutvā na hoti na hutvā na hotī’’ti vuttaṃ, na ekekameva na hutvā na hoti na hutvā na hotīti. Esa nayo purimasmiṃ ‘‘ekekaṃ hutvā hoti hutvā hotī’’ti vacanepi. Anāgatassa hi ‘‘hutvā hotī’’ti nāmaṃ paccuppannassa cāti dvepi nāmāni saṅgahetvā ‘‘hutvā hoti hutvā hotī’’ti coditaṃ, tathā ‘‘na hutvā na hoti na hutvā na hotī’’ti cāti adhippāyo . Sabbato andhakārena pariyonaddho viyāti etena apariyonaddhena paṭijānitabbaṃ siyāti dasseti. Ettha ca purimanaye hutvā bhūtassa puna hutvāhotibhāvo codito, dutiyanaye anāgatādīsu ekekassa hutvāhotināmatāti ayaṃ viseso.
वचनसोधनवण्णना निट्ठिता।
Vacanasodhanavaṇṇanā niṭṭhitā.
अतीतञाणादिकथावण्णना
Atītañāṇādikathāvaṇṇanā
२९०. पुन पुट्ठो…पे॰… अत्थिताय पटिजानातीति एत्थ पच्चुप्पन्नं ञाणं तेनाति एतेन अनुवत्तमानापेक्खनवचनेन कथं वुच्चतीति विचारेतब्बं।
290. Puna puṭṭho…pe… atthitāya paṭijānātīti ettha paccuppannaṃ ñāṇaṃ tenāti etena anuvattamānāpekkhanavacanena kathaṃ vuccatīti vicāretabbaṃ.
अतीतञाणादिकथावण्णना निट्ठिता।
Atītañāṇādikathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
अरहन्तादिकथावण्णना
Arahantādikathāvaṇṇanā
२९१. युत्तिविरोधो अरहतो सरागादिभावे पुथुज्जनेन अनानत्तं ब्रह्मचरियवासस्स अफलताति एवमादिको दट्ठब्बो।
291. Yuttivirodho arahato sarāgādibhāve puthujjanena anānattaṃ brahmacariyavāsassa aphalatāti evamādiko daṭṭhabbo.
अरहन्तादिकथावण्णना निट्ठिता।
Arahantādikathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
पदसोधनकथावण्णना
Padasodhanakathāvaṇṇanā
२९५. तेन कारणेनाति अतीतअत्थिसद्दानं एकत्थत्ता अत्थिसद्दत्थस्स च न्वातीतभावतो ‘‘अतीतं न्वातीतं, न्वातीतञ्च अतीतं होती’’ति वुत्तं होति। एत्थ पन अतीतादीनं अत्थितं वदन्तस्स परवादिस्सेवायं दोसो यथा आपज्जति, न पन ‘‘निब्बानं अत्थी’’ति वदन्तस्स सकवादिस्स, तथा पटिपादेतब्बं।
295. Tena kāraṇenāti atītaatthisaddānaṃ ekatthattā atthisaddatthassa ca nvātītabhāvato ‘‘atītaṃ nvātītaṃ, nvātītañca atītaṃ hotī’’ti vuttaṃ hoti. Ettha pana atītādīnaṃ atthitaṃ vadantassa paravādissevāyaṃ doso yathā āpajjati, na pana ‘‘nibbānaṃ atthī’’ti vadantassa sakavādissa, tathā paṭipādetabbaṃ.
पदसोधनकथावण्णना निट्ठिता।
Padasodhanakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
सब्बमत्थीतिकथावण्णना निट्ठिता।
Sabbamatthītikathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / अभिधम्मपिटक • Abhidhammapiṭaka / कथावत्थुपाळि • Kathāvatthupāḷi / ५. सब्बमत्थीतिकथा • 5. Sabbamatthītikathā
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / अभिधम्मपिटक (अट्ठकथा) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / पञ्चपकरण-अट्ठकथा • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā / ५. सब्बमत्थीतिकथा • 5. Sabbamatthītikathā
टीका • Tīkā / अभिधम्मपिटक (टीका) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / पञ्चपकरण-अनुटीका • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā / ५. सब्बमत्थीतिकथावण्णना • 5. Sabbamatthītikathāvaṇṇanā
