| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / पाचित्यादियोजनापाळि • Pācityādiyojanāpāḷi |
१४९. सब्बनीलिकादिपटिक्खेपकथा
149. Sabbanīlikādipaṭikkhepakathā
२४६. सब्बाव नीलिकाति सब्बाव उपाहनायो नीलिका, सब्बट्ठानेसु नीलमेतासन्ति सब्बनीलिकातिपि कातब्बो। तत्थ चाति तेसु नीलिकादीसु च। उम्मारपुप्फस्स वण्णो विय वण्णो एतिस्साति उम्मारपुप्फवण्णा। एवं सेसेसुपि। अद्दारिट्ठकवण्णाति एत्थ अद्दोति अल्लो। अरिट्ठोति फेणिलरुक्खो वा काको वा, तस्मा अद्दो अल्लो अरिट्ठो फेणिलरुक्खो, काको वाति अद्दारिट्ठो, तदेव अद्दारिट्ठको, अद्दारिट्ठकस्स वण्णो विय वण्णो एतिस्साति अद्दारिट्ठकवण्णा । एतासूति सब्बनीलिकादीसु। पुञ्छित्वाति परिमज्जित्वा। अप्पमत्तकेनापीति पिसद्दो सम्भावने। सब्बनीलादिके भिन्ने का नाम कथाति अत्थो।
246.Sabbāva nīlikāti sabbāva upāhanāyo nīlikā, sabbaṭṭhānesu nīlametāsanti sabbanīlikātipi kātabbo. Tattha cāti tesu nīlikādīsu ca. Ummārapupphassa vaṇṇo viya vaṇṇo etissāti ummārapupphavaṇṇā. Evaṃ sesesupi. Addāriṭṭhakavaṇṇāti ettha addoti allo. Ariṭṭhoti pheṇilarukkho vā kāko vā, tasmā addo allo ariṭṭho pheṇilarukkho, kāko vāti addāriṭṭho, tadeva addāriṭṭhako, addāriṭṭhakassa vaṇṇo viya vaṇṇo etissāti addāriṭṭhakavaṇṇā . Etāsūti sabbanīlikādīsu. Puñchitvāti parimajjitvā. Appamattakenāpīti pisaddo sambhāvane. Sabbanīlādike bhinne kā nāma kathāti attho.
‘‘यासं वद्धायेव नीला’’ति इमिना नीलका वद्धिका एतासन्ति नीलकवद्धिकाति छट्ठीबाहिरत्थसमासं दस्सेति। वद्धिकाति च नद्धि। सा हि उपाहनतलतो वद्धयतीति वद्धिकाति च उपाहनतलं बन्धति इमायाति वद्धिकाति च वुच्चति। सब्बत्थाति सब्बेसु पीतकवद्धिकादीसु। एतायोपीति नीलकवद्धिकादिका उपाहनायोपि। तलेति उपाहनाय तले। ‘‘खल्लकं बन्धित्वा’’ति इमिना खल्लकेन बन्धितब्बाति खल्लकबद्धाति वचनत्थं दस्सेति। योनकउपाहनाति योनकजातीनं मनुस्सानं उपाहना। पलिगुण्ठेत्वाति परिसमन्ततो वेठेत्वा। ‘‘उपरि…पे॰… जङ्घ’’न्ति इमिना पुटबद्धतो विसेसं दस्सेति। तूलपिचुनाति तूलसङ्खातेन पिचुना। ‘‘तित्तिरपत्तसदिसा’’ति इमिना तित्तिरस्स पत्तं विय तित्तिरपत्तिकाति वचनत्थं दस्सेति। तित्तिरोति च एको सकुणविसेसो। कण्णिकट्ठानेति द्विन्नं वद्धिकानं एकतो समागमट्ठाने। ‘‘मेण्ड…पे॰… कता’’ति इमिना मेण्डस्स विसाणेन सदिसा वद्धिका एतासन्ति मेण्डविसाणवद्धिकाति वचनत्थं दस्सेति। तथेवाति यथा मेण्डअजसिङ्गसण्ठाने वद्धे योजेत्वा कता, तथेवाति अत्थो। ‘‘विच्छिका…पे॰… कता’’ति इमिना विच्छिकाय अळो विच्छिकाळो, सो विय वद्धिका एतासन्ति विच्छिकाळिकाति वचनत्थं दस्सेति। अळसद्दो ‘‘अळच्छिन्नो’’तिआदीसु (महाव॰ ११९) अङ्गुट्ठवाचको, इध पन नङ्गुट्ठवाचको, तस्मा वुत्तं ‘‘नङ्गुट्ठसण्ठाने’’ति। तलेसूति उपाहनाय तलेसु। ‘‘मोर…पे॰… सिब्बिका’’ति इमिना मोरपिञ्छेहि परिसमन्ततो, परिक्खिपित्वा वा सिब्बिता मोरपिञ्छपरिसिब्बिताति वचनत्थं दस्सेति। चित्रा उपाहनायोति एत्थ चित्रसद्दो विचित्रत्थोति आह ‘‘विचित्रा’’ति। एतासूति खल्लकबद्धादीसु। वळञ्जेतब्बाति परिभुञ्जितब्बा। वळजि परिभोगेति धातुपाठो (सद्दनीतिधातुमालायं १५ जकारन्तधातु)। तालुजो ततियो। तेसु पनाति खल्लकादीसु पन। सति सन्तेसूति योजना। सीहचम्मेन परिक्खिपितब्बाति सीहचम्मपरिक्खताति वचनत्थं दस्सेन्तो आह ‘‘परियन्तेसू’’तिआदि। पक्खिबिळालोति तुलियो। सो हि पक्खयुत्तत्ता च बिळालमुखसदिसमुखत्ता च पक्खिबिळालोति वुच्चति। इमिना लुवकचम्मपरिक्खताति एत्थ लुवकसद्दो पक्खिबिळालपरियायोति दस्सेति। ‘‘उलूकचम्मपरिक्खता’’तिपि पाठो। एतासुपीति सीहचम्मपरिक्खतादीसुपि। या काचि उपाहनायोति सम्बन्धो।
‘‘Yāsaṃ vaddhāyeva nīlā’’ti iminā nīlakā vaddhikā etāsanti nīlakavaddhikāti chaṭṭhībāhiratthasamāsaṃ dasseti. Vaddhikāti ca naddhi. Sā hi upāhanatalato vaddhayatīti vaddhikāti ca upāhanatalaṃ bandhati imāyāti vaddhikāti ca vuccati. Sabbatthāti sabbesu pītakavaddhikādīsu. Etāyopīti nīlakavaddhikādikā upāhanāyopi. Taleti upāhanāya tale. ‘‘Khallakaṃ bandhitvā’’ti iminā khallakena bandhitabbāti khallakabaddhāti vacanatthaṃ dasseti. Yonakaupāhanāti yonakajātīnaṃ manussānaṃ upāhanā. Paliguṇṭhetvāti parisamantato veṭhetvā. ‘‘Upari…pe… jaṅgha’’nti iminā puṭabaddhato visesaṃ dasseti. Tūlapicunāti tūlasaṅkhātena picunā. ‘‘Tittirapattasadisā’’ti iminā tittirassa pattaṃ viya tittirapattikāti vacanatthaṃ dasseti. Tittiroti ca eko sakuṇaviseso. Kaṇṇikaṭṭhāneti dvinnaṃ vaddhikānaṃ ekato samāgamaṭṭhāne. ‘‘Meṇḍa…pe… katā’’ti iminā meṇḍassa visāṇena sadisā vaddhikā etāsanti meṇḍavisāṇavaddhikāti vacanatthaṃ dasseti. Tathevāti yathā meṇḍaajasiṅgasaṇṭhāne vaddhe yojetvā katā, tathevāti attho. ‘‘Vicchikā…pe… katā’’ti iminā vicchikāya aḷo vicchikāḷo, so viya vaddhikā etāsanti vicchikāḷikāti vacanatthaṃ dasseti. Aḷasaddo ‘‘aḷacchinno’’tiādīsu (mahāva. 119) aṅguṭṭhavācako, idha pana naṅguṭṭhavācako, tasmā vuttaṃ ‘‘naṅguṭṭhasaṇṭhāne’’ti. Talesūti upāhanāya talesu. ‘‘Mora…pe… sibbikā’’ti iminā morapiñchehi parisamantato, parikkhipitvā vā sibbitā morapiñchaparisibbitāti vacanatthaṃ dasseti. Citrā upāhanāyoti ettha citrasaddo vicitratthoti āha ‘‘vicitrā’’ti. Etāsūti khallakabaddhādīsu. Vaḷañjetabbāti paribhuñjitabbā. Vaḷaji paribhogeti dhātupāṭho (saddanītidhātumālāyaṃ 15 jakārantadhātu). Tālujo tatiyo. Tesu panāti khallakādīsu pana. Sati santesūti yojanā. Sīhacammena parikkhipitabbāti sīhacammaparikkhatāti vacanatthaṃ dassento āha ‘‘pariyantesū’’tiādi. Pakkhibiḷāloti tuliyo. So hi pakkhayuttattā ca biḷālamukhasadisamukhattā ca pakkhibiḷāloti vuccati. Iminā luvakacammaparikkhatāti ettha luvakasaddo pakkhibiḷālapariyāyoti dasseti. ‘‘Ulūkacammaparikkhatā’’tipi pāṭho. Etāsupīti sīhacammaparikkhatādīsupi. Yā kāci upāhanāyoti sambandho.
२४७. ओमुक्कन्ति एत्थ अवत्यूपसग्गस्स वियोगत्थं दस्सेन्तो आह ‘‘पटिमुञ्चित्वा अपनीत’’न्ति। पुराणं गुणङ्गुणूपाहनन्ति अत्थो।
247.Omukkanti ettha avatyūpasaggassa viyogatthaṃ dassento āha ‘‘paṭimuñcitvā apanīta’’nti. Purāṇaṃ guṇaṅguṇūpāhananti attho.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महावग्गपाळि • Mahāvaggapāḷi
१४९. सब्बनीलिकादिपटिक्खेपो • 149. Sabbanīlikādipaṭikkhepo
१५०. ओमुक्कगुणङ्गुणूपाहनानुजानना • 150. Omukkaguṇaṅguṇūpāhanānujānanā
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / महावग्ग-अट्ठकथा • Mahāvagga-aṭṭhakathā / सब्बनीलिकादिपटिक्खेपकथा • Sabbanīlikādipaṭikkhepakathā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / सब्बनीलिकादिपटिक्खेपकथावण्णना • Sabbanīlikādipaṭikkhepakathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā / सब्बनीलिकादिपटिक्खेपकथावण्णना • Sabbanīlikādipaṭikkhepakathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā / दिगुणादिउपाहनपटिक्खेपकथावण्णना • Diguṇādiupāhanapaṭikkhepakathāvaṇṇanā
