| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / ปาจิตฺยาทิโยชนาปาฬิ • Pācityādiyojanāpāḷi |
๑๔๙. สพฺพนีลิกาทิปฎิเกฺขปกถา
149. Sabbanīlikādipaṭikkhepakathā
๒๔๖. สพฺพาว นีลิกาติ สพฺพาว อุปาหนาโย นีลิกา, สพฺพฎฺฐาเนสุ นีลเมตาสนฺติ สพฺพนีลิกาติปิ กาตโพฺพฯ ตตฺถ จาติ เตสุ นีลิกาทีสุ จฯ อุมฺมารปุปฺผสฺส วโณฺณ วิย วโณฺณ เอติสฺสาติ อุมฺมารปุปฺผวณฺณาฯ เอวํ เสเสสุปิฯ อทฺทาริฎฺฐกวณฺณาติ เอตฺถ อโทฺทติ อโลฺลฯ อริโฎฺฐติ เผณิลรุโกฺข วา กาโก วา, ตสฺมา อโทฺท อโลฺล อริโฎฺฐ เผณิลรุโกฺข, กาโก วาติ อทฺทาริโฎฺฐ, ตเทว อทฺทาริฎฺฐโก, อทฺทาริฎฺฐกสฺส วโณฺณ วิย วโณฺณ เอติสฺสาติ อทฺทาริฎฺฐกวณฺณา ฯ เอตาสูติ สพฺพนีลิกาทีสุฯ ปุญฺฉิตฺวาติ ปริมชฺชิตฺวาฯ อปฺปมตฺตเกนาปีติ ปิสโทฺท สมฺภาวเนฯ สพฺพนีลาทิเก ภิเนฺน กา นาม กถาติ อโตฺถฯ
246.Sabbāva nīlikāti sabbāva upāhanāyo nīlikā, sabbaṭṭhānesu nīlametāsanti sabbanīlikātipi kātabbo. Tattha cāti tesu nīlikādīsu ca. Ummārapupphassa vaṇṇo viya vaṇṇo etissāti ummārapupphavaṇṇā. Evaṃ sesesupi. Addāriṭṭhakavaṇṇāti ettha addoti allo. Ariṭṭhoti pheṇilarukkho vā kāko vā, tasmā addo allo ariṭṭho pheṇilarukkho, kāko vāti addāriṭṭho, tadeva addāriṭṭhako, addāriṭṭhakassa vaṇṇo viya vaṇṇo etissāti addāriṭṭhakavaṇṇā . Etāsūti sabbanīlikādīsu. Puñchitvāti parimajjitvā. Appamattakenāpīti pisaddo sambhāvane. Sabbanīlādike bhinne kā nāma kathāti attho.
‘‘ยาสํ วทฺธาเยว นีลา’’ติ อิมินา นีลกา วทฺธิกา เอตาสนฺติ นีลกวทฺธิกาติ ฉฎฺฐีพาหิรตฺถสมาสํ ทเสฺสติฯ วทฺธิกาติ จ นทฺธิฯ สา หิ อุปาหนตลโต วทฺธยตีติ วทฺธิกาติ จ อุปาหนตลํ พนฺธติ อิมายาติ วทฺธิกาติ จ วุจฺจติฯ สพฺพตฺถาติ สเพฺพสุ ปีตกวทฺธิกาทีสุฯ เอตาโยปีติ นีลกวทฺธิกาทิกา อุปาหนาโยปิฯ ตเลติ อุปาหนาย ตเลฯ ‘‘ขลฺลกํ พนฺธิตฺวา’’ติ อิมินา ขลฺลเกน พนฺธิตพฺพาติ ขลฺลกพทฺธาติ วจนตฺถํ ทเสฺสติฯ โยนกอุปาหนาติ โยนกชาตีนํ มนุสฺสานํ อุปาหนาฯ ปลิคุเณฺฐตฺวาติ ปริสมนฺตโต เวเฐตฺวาฯ ‘‘อุปริ…เป.… ชงฺฆ’’นฺติ อิมินา ปุฎพทฺธโต วิเสสํ ทเสฺสติฯ ตูลปิจุนาติ ตูลสงฺขาเตน ปิจุนาฯ ‘‘ติตฺติรปตฺตสทิสา’’ติ อิมินา ติตฺติรสฺส ปตฺตํ วิย ติตฺติรปตฺติกาติ วจนตฺถํ ทเสฺสติฯ ติตฺติโรติ จ เอโก สกุณวิเสโสฯ กณฺณิกฎฺฐาเนติ ทฺวินฺนํ วทฺธิกานํ เอกโต สมาคมฎฺฐาเนฯ ‘‘เมณฺฑ…เป.… กตา’’ติ อิมินา เมณฺฑสฺส วิสาเณน สทิสา วทฺธิกา เอตาสนฺติ เมณฺฑวิสาณวทฺธิกาติ วจนตฺถํ ทเสฺสติฯ ตเถวาติ ยถา เมณฺฑอชสิงฺคสณฺฐาเน วเทฺธ โยเชตฺวา กตา, ตเถวาติ อโตฺถฯ ‘‘วิจฺฉิกา…เป.… กตา’’ติ อิมินา วิจฺฉิกาย อโฬ วิจฺฉิกาโฬ, โส วิย วทฺธิกา เอตาสนฺติ วิจฺฉิกาฬิกาติ วจนตฺถํ ทเสฺสติฯ อฬสโทฺท ‘‘อฬจฺฉิโนฺน’’ติอาทีสุ (มหาว. ๑๑๙) องฺคุฎฺฐวาจโก, อิธ ปน นงฺคุฎฺฐวาจโก, ตสฺมา วุตฺตํ ‘‘นงฺคุฎฺฐสณฺฐาเน’’ติฯ ตเลสูติ อุปาหนาย ตเลสุฯ ‘‘โมร…เป.… สิพฺพิกา’’ติ อิมินา โมรปิเญฺฉหิ ปริสมนฺตโต, ปริกฺขิปิตฺวา วา สิพฺพิตา โมรปิญฺฉปริสิพฺพิตาติ วจนตฺถํ ทเสฺสติฯ จิตฺรา อุปาหนาโยติ เอตฺถ จิตฺรสโทฺท วิจิตฺรโตฺถติ อาห ‘‘วิจิตฺรา’’ติฯ เอตาสูติ ขลฺลกพทฺธาทีสุฯ วฬเญฺชตพฺพาติ ปริภุญฺชิตพฺพาฯ วฬชิ ปริโภเคติ ธาตุปาโฐ (สทฺทนีติธาตุมาลายํ ๑๕ ชการนฺตธาตุ)ฯ ตาลุโช ตติโยฯ เตสุ ปนาติ ขลฺลกาทีสุ ปนฯ สติ สเนฺตสูติ โยชนาฯ สีหจเมฺมน ปริกฺขิปิตพฺพาติ สีหจมฺมปริกฺขตาติ วจนตฺถํ ทเสฺสโนฺต อาห ‘‘ปริยเนฺตสู’’ติอาทิฯ ปกฺขิพิฬาโลติ ตุลิโยฯ โส หิ ปกฺขยุตฺตตฺตา จ พิฬาลมุขสทิสมุขตฺตา จ ปกฺขิพิฬาโลติ วุจฺจติฯ อิมินา ลุวกจมฺมปริกฺขตาติ เอตฺถ ลุวกสโทฺท ปกฺขิพิฬาลปริยาโยติ ทเสฺสติฯ ‘‘อุลูกจมฺมปริกฺขตา’’ติปิ ปาโฐฯ เอตาสุปีติ สีหจมฺมปริกฺขตาทีสุปิฯ ยา กาจิ อุปาหนาโยติ สมฺพโนฺธฯ
‘‘Yāsaṃ vaddhāyeva nīlā’’ti iminā nīlakā vaddhikā etāsanti nīlakavaddhikāti chaṭṭhībāhiratthasamāsaṃ dasseti. Vaddhikāti ca naddhi. Sā hi upāhanatalato vaddhayatīti vaddhikāti ca upāhanatalaṃ bandhati imāyāti vaddhikāti ca vuccati. Sabbatthāti sabbesu pītakavaddhikādīsu. Etāyopīti nīlakavaddhikādikā upāhanāyopi. Taleti upāhanāya tale. ‘‘Khallakaṃ bandhitvā’’ti iminā khallakena bandhitabbāti khallakabaddhāti vacanatthaṃ dasseti. Yonakaupāhanāti yonakajātīnaṃ manussānaṃ upāhanā. Paliguṇṭhetvāti parisamantato veṭhetvā. ‘‘Upari…pe… jaṅgha’’nti iminā puṭabaddhato visesaṃ dasseti. Tūlapicunāti tūlasaṅkhātena picunā. ‘‘Tittirapattasadisā’’ti iminā tittirassa pattaṃ viya tittirapattikāti vacanatthaṃ dasseti. Tittiroti ca eko sakuṇaviseso. Kaṇṇikaṭṭhāneti dvinnaṃ vaddhikānaṃ ekato samāgamaṭṭhāne. ‘‘Meṇḍa…pe… katā’’ti iminā meṇḍassa visāṇena sadisā vaddhikā etāsanti meṇḍavisāṇavaddhikāti vacanatthaṃ dasseti. Tathevāti yathā meṇḍaajasiṅgasaṇṭhāne vaddhe yojetvā katā, tathevāti attho. ‘‘Vicchikā…pe… katā’’ti iminā vicchikāya aḷo vicchikāḷo, so viya vaddhikā etāsanti vicchikāḷikāti vacanatthaṃ dasseti. Aḷasaddo ‘‘aḷacchinno’’tiādīsu (mahāva. 119) aṅguṭṭhavācako, idha pana naṅguṭṭhavācako, tasmā vuttaṃ ‘‘naṅguṭṭhasaṇṭhāne’’ti. Talesūti upāhanāya talesu. ‘‘Mora…pe… sibbikā’’ti iminā morapiñchehi parisamantato, parikkhipitvā vā sibbitā morapiñchaparisibbitāti vacanatthaṃ dasseti. Citrā upāhanāyoti ettha citrasaddo vicitratthoti āha ‘‘vicitrā’’ti. Etāsūti khallakabaddhādīsu. Vaḷañjetabbāti paribhuñjitabbā. Vaḷaji paribhogeti dhātupāṭho (saddanītidhātumālāyaṃ 15 jakārantadhātu). Tālujo tatiyo. Tesu panāti khallakādīsu pana. Sati santesūti yojanā. Sīhacammena parikkhipitabbāti sīhacammaparikkhatāti vacanatthaṃ dassento āha ‘‘pariyantesū’’tiādi. Pakkhibiḷāloti tuliyo. So hi pakkhayuttattā ca biḷālamukhasadisamukhattā ca pakkhibiḷāloti vuccati. Iminā luvakacammaparikkhatāti ettha luvakasaddo pakkhibiḷālapariyāyoti dasseti. ‘‘Ulūkacammaparikkhatā’’tipi pāṭho. Etāsupīti sīhacammaparikkhatādīsupi. Yā kāci upāhanāyoti sambandho.
๒๔๗. โอมุกฺกนฺติ เอตฺถ อวตฺยูปสคฺคสฺส วิโยคตฺถํ ทเสฺสโนฺต อาห ‘‘ปฎิมุญฺจิตฺวา อปนีต’’นฺติฯ ปุราณํ คุณงฺคุณูปาหนนฺติ อโตฺถฯ
247.Omukkanti ettha avatyūpasaggassa viyogatthaṃ dassento āha ‘‘paṭimuñcitvā apanīta’’nti. Purāṇaṃ guṇaṅguṇūpāhananti attho.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / วินยปิฎก • Vinayapiṭaka / มหาวคฺคปาฬิ • Mahāvaggapāḷi
๑๔๙. สพฺพนีลิกาทิปฎิเกฺขโป • 149. Sabbanīlikādipaṭikkhepo
๑๕๐. โอมุกฺกคุณงฺคุณูปาหนานุชานนา • 150. Omukkaguṇaṅguṇūpāhanānujānanā
อฎฺฐกถา • Aṭṭhakathā / วินยปิฎก (อฎฺฐกถา) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / มหาวคฺค-อฎฺฐกถา • Mahāvagga-aṭṭhakathā / สพฺพนีลิกาทิปฎิเกฺขปกถา • Sabbanīlikādipaṭikkhepakathā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / สารตฺถทีปนี-ฎีกา • Sāratthadīpanī-ṭīkā / สพฺพนีลิกาทิปฎิเกฺขปกถาวณฺณนา • Sabbanīlikādipaṭikkhepakathāvaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / วชิรพุทฺธิ-ฎีกา • Vajirabuddhi-ṭīkā / สพฺพนีลิกาทิปฎิเกฺขปกถาวณฺณนา • Sabbanīlikādipaṭikkhepakathāvaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / วิมติวิโนทนี-ฎีกา • Vimativinodanī-ṭīkā / ทิคุณาทิอุปาหนปฎิเกฺขปกถาวณฺณนา • Diguṇādiupāhanapaṭikkhepakathāvaṇṇanā
