| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / මිලින්‌දපඤ්‌හපාළි • Milindapañhapāḷi |
2. සබ්‌බඤ්‌ඤුභාවපඤ්‌හො
2. Sabbaññubhāvapañho
2. ‘‘භන්‌තෙ නාගසෙන, බුද්‌ධො සබ්‌බඤ්‌ඤූ’’ති? ‘‘ආම, මහාරාජ, භගවා සබ්‌බඤ්‌ඤූ, න ච භගවතො සතතං සමිතං ඤාණදස්‌සනං පච්‌චුපට්‌ඨිතං, ආවජ්‌ජනපටිබද්‌ධං භගවතො සබ්‌බඤ්‌ඤුතඤාණං, ආවජ්‌ජිත්‌වා යදිච්‌ඡකං ජානාතී’’ති. ‘‘තෙන හි, භන්‌තෙ නාගසෙන, බුද්‌ධො අසබ්‌බඤ්‌ඤූති. යදි තස්‌ස පරියෙසනාය සබ්‌බඤ්‌ඤුතඤාණං හොතී’’ති. ‘‘වාහසතං ඛො, මහාරාජ, වීහීනං අඩ්‌ඪචූළඤ්‌ච වාහා වීහිසත්‌තම්‌බණානි ද්‌වෙ ච තුම්‌බා එකච්‌ඡරාක්‌ඛණෙ පවත්‌තචිත්‌තස්‌ස එත්‌තකා වීහී ලක්‌ඛං ඨපීයමානා 1 පරික්‌ඛයං පරියාදානං ගච්‌ඡෙය්‍යුං?
2. ‘‘Bhante nāgasena, buddho sabbaññū’’ti? ‘‘Āma, mahārāja, bhagavā sabbaññū, na ca bhagavato satataṃ samitaṃ ñāṇadassanaṃ paccupaṭṭhitaṃ, āvajjanapaṭibaddhaṃ bhagavato sabbaññutañāṇaṃ, āvajjitvā yadicchakaṃ jānātī’’ti. ‘‘Tena hi, bhante nāgasena, buddho asabbaññūti. Yadi tassa pariyesanāya sabbaññutañāṇaṃ hotī’’ti. ‘‘Vāhasataṃ kho, mahārāja, vīhīnaṃ aḍḍhacūḷañca vāhā vīhisattambaṇāni dve ca tumbā ekaccharākkhaṇe pavattacittassa ettakā vīhī lakkhaṃ ṭhapīyamānā 2 parikkhayaṃ pariyādānaṃ gaccheyyuṃ?
‘‘තත්‍රිමෙ සත්‌තවිධා චිත්‌තා පවත්‌තන්‌ති, යෙ තෙ, මහාරාජ, සරාගා සදොසා සමොහා සකිලෙසා අභාවිතකායා අභාවිතසීලා අභාවිතචිත්‌තා අභාවිතපඤ්‌ඤා, තෙසං තං චිත්‌තං ගරුකං උප්‌පජ්‌ජති දන්‌ධං පවත්‌තති. කිං කාරණා? අභාවිතත්‌තා චිත්‌තස්‌ස. යථා, මහාරාජ, වංසනාළස්‌ස විතතස්‌ස විසාලස්‌ස විත්‌ථිණ්‌ණස්‌ස සංසිබ්‌බිතවිසිබ්‌බිතස්‌ස සාඛාජටාජටිතස්‌ස ආකඩ්‌ඪියන්‌තස්‌ස ගරුකං හොති ආගමනං දන්‌ධං. කිං කාරණා? සංසිබ්‌බිතවිසිබ්‌බිතත්‌තා සාඛානං. එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යෙ තෙ සරාගා සදොසා සමොහා සකිලෙසා අභාවිතකායා අභාවිතසීලා අභාවිතචිත්‌තා අභාවිතපඤ්‌ඤා, තෙසං තං චිත්‌තං ගරුකං උප්‌පජ්‌ජති දන්‌ධං පවත්‌තති. කිං කාරණා? සංසිබ්‌බිතවිසිබ්‌බිතත්‌තා කිලෙසෙහි, ඉදං පඨමං චිත්‌තං.
‘‘Tatrime sattavidhā cittā pavattanti, ye te, mahārāja, sarāgā sadosā samohā sakilesā abhāvitakāyā abhāvitasīlā abhāvitacittā abhāvitapaññā, tesaṃ taṃ cittaṃ garukaṃ uppajjati dandhaṃ pavattati. Kiṃ kāraṇā? Abhāvitattā cittassa. Yathā, mahārāja, vaṃsanāḷassa vitatassa visālassa vitthiṇṇassa saṃsibbitavisibbitassa sākhājaṭājaṭitassa ākaḍḍhiyantassa garukaṃ hoti āgamanaṃ dandhaṃ. Kiṃ kāraṇā? Saṃsibbitavisibbitattā sākhānaṃ. Evameva kho, mahārāja, ye te sarāgā sadosā samohā sakilesā abhāvitakāyā abhāvitasīlā abhāvitacittā abhāvitapaññā, tesaṃ taṃ cittaṃ garukaṃ uppajjati dandhaṃ pavattati. Kiṃ kāraṇā? Saṃsibbitavisibbitattā kilesehi, idaṃ paṭhamaṃ cittaṃ.
‘‘තත්‍රිදං දුතියං චිත්‌තං විභත්‌තමාපජ්‌ජති – යෙ තෙ, මහාරාජ, සොතාපන්‌නා පිහිතාපායා දිට්‌ඨිප්‌පත්‌තා විඤ්‌ඤාතසත්‌ථුසාසනා, තෙසං තං චිත්‌තං තීසු ඨානෙසු ලහුකං උප්‌පජ්‌ජති ලහුකං පවත්‌තති. උපරිභූමීසු ගරුකං උප්‌පජ්‌ජති දන්‌ධං පවත්‌තති. කිං කාරණා? තීසු ඨානෙසු චිත්‌තස්‌ස පරිසුද්‌ධත්‌තා උපරි කිලෙසානං අප්‌පහීනත්‌තා. යථා, මහාරාජ, වංසනාළස්‌ස තිපබ්‌බගණ්‌ඨිපරිසුද්‌ධස්‌ස උපරි සාඛාජටාජටිතස්‌ස ආකඩ්‌ඪියන්‌තස්‌ස යාව තිපබ්‌බං තාව ලහුකං එති, තතො උපරි ථද්‌ධං. කිං කාරණා? හෙට්‌ඨා පරිසුද්‌ධත්‌තා උපරි සාඛාජටාජටිතත්‌තා. එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යෙ තෙ සොතාපන්‌නා පිහිතාපායා දිට්‌ඨිප්‌පත්‌තා විඤ්‌ඤාතසත්‌ථුසාසනා, තෙසං තං චිත්‌තං තීසු ඨානෙසු ලහුකං උප්‌පජ්‌ජති ලහුකං පවත්‌තති, උපරිභූමීසු ගරුකං උප්‌පජ්‌ජති දන්‌ධං පවත්‌තති. කිං කාරණා? තීසු ඨානෙසු චිත්‌තස්‌ස පරිසුද්‌ධත්‌තා උපරි කිලෙසානං අප්‌පහීනත්‌තා, ඉදං දුතියං චිත්‌තං.
‘‘Tatridaṃ dutiyaṃ cittaṃ vibhattamāpajjati – ye te, mahārāja, sotāpannā pihitāpāyā diṭṭhippattā viññātasatthusāsanā, tesaṃ taṃ cittaṃ tīsu ṭhānesu lahukaṃ uppajjati lahukaṃ pavattati. Uparibhūmīsu garukaṃ uppajjati dandhaṃ pavattati. Kiṃ kāraṇā? Tīsu ṭhānesu cittassa parisuddhattā upari kilesānaṃ appahīnattā. Yathā, mahārāja, vaṃsanāḷassa tipabbagaṇṭhiparisuddhassa upari sākhājaṭājaṭitassa ākaḍḍhiyantassa yāva tipabbaṃ tāva lahukaṃ eti, tato upari thaddhaṃ. Kiṃ kāraṇā? Heṭṭhā parisuddhattā upari sākhājaṭājaṭitattā. Evameva kho, mahārāja, ye te sotāpannā pihitāpāyā diṭṭhippattā viññātasatthusāsanā, tesaṃ taṃ cittaṃ tīsu ṭhānesu lahukaṃ uppajjati lahukaṃ pavattati, uparibhūmīsu garukaṃ uppajjati dandhaṃ pavattati. Kiṃ kāraṇā? Tīsu ṭhānesu cittassa parisuddhattā upari kilesānaṃ appahīnattā, idaṃ dutiyaṃ cittaṃ.
‘‘තත්‍රිදං තතියං චිත්‌තං විභත්‌තමාපජ්‌ජති – යෙ තෙ, මහාරාජ, සකදාගාමිනො, යෙසං රාගදොසමොහා තනුභූතා, තෙසං තං චිත්‌තං පඤ්‌චසු ඨානෙසු ලහුකං උප්‌පජ්‌ජති ලහුකං පවත්‌තති, උපරිභූමීසු ගරුකං උප්‌පජ්‌ජති දන්‌ධං පවත්‌තති. කිං කාරණා? පඤ්‌චසු ඨානෙසු චිත්‌තස්‌ස පරිසුද්‌ධත්‌තා උපරි කිලෙසානං අප්‌පහීනත්‌තා. යථා, මහාරාජ, වංසනාළස්‌ස පඤ්‌චපබ්‌බගණ්‌ඨිපරිසුද්‌ධස්‌ස උපරි සාඛාජටාජටිතස්‌ස ආකඩ්‌ඪියන්‌තස්‌ස යාව පඤ්‌චපබ්‌බං තාව ලහුකං එති, තතො උපරි ථද්‌ධං. කිං කාරණා? හෙට්‌ඨා පරිසුද්‌ධත්‌තා උපරි සාඛාජටාජටිතත්‌තා. එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යෙ තෙ සකදාගාමිනො, යෙසං රාගදොසමොහා තනුභූතා, තෙසං තං චිත්‌තං පඤ්‌චසු ඨානෙසු ලහුකං උප්‌පජ්‌ජති ලහුකං පවත්‌තති, උපරිභූමීසු ගරුකං උප්‌පජ්‌ජති දන්‌ධං පවත්‌තති. කිං කාරණා? පඤ්‌චසු ඨානෙසු චිත්‌තස්‌ස පරිසුද්‌ධත්‌තා උපරි කිලෙසානං අප්‌පහීනත්‌තා, ඉදං තතියං චිත්‌තං.
‘‘Tatridaṃ tatiyaṃ cittaṃ vibhattamāpajjati – ye te, mahārāja, sakadāgāmino, yesaṃ rāgadosamohā tanubhūtā, tesaṃ taṃ cittaṃ pañcasu ṭhānesu lahukaṃ uppajjati lahukaṃ pavattati, uparibhūmīsu garukaṃ uppajjati dandhaṃ pavattati. Kiṃ kāraṇā? Pañcasu ṭhānesu cittassa parisuddhattā upari kilesānaṃ appahīnattā. Yathā, mahārāja, vaṃsanāḷassa pañcapabbagaṇṭhiparisuddhassa upari sākhājaṭājaṭitassa ākaḍḍhiyantassa yāva pañcapabbaṃ tāva lahukaṃ eti, tato upari thaddhaṃ. Kiṃ kāraṇā? Heṭṭhā parisuddhattā upari sākhājaṭājaṭitattā. Evameva kho, mahārāja, ye te sakadāgāmino, yesaṃ rāgadosamohā tanubhūtā, tesaṃ taṃ cittaṃ pañcasu ṭhānesu lahukaṃ uppajjati lahukaṃ pavattati, uparibhūmīsu garukaṃ uppajjati dandhaṃ pavattati. Kiṃ kāraṇā? Pañcasu ṭhānesu cittassa parisuddhattā upari kilesānaṃ appahīnattā, idaṃ tatiyaṃ cittaṃ.
‘‘තත්‍රිදං චතුත්‌ථං චිත්‌තං විභත්‌තමාපජ්‌ජති – යෙ තෙ, මහාරාජ, අනාගාමිනො, යෙසං පඤ්‌චොරම්‌භාගියානි සඤ්‌ඤොජනානි පහීනානි, තෙසං තං චිත්‌තං දසසු ඨානෙසු ලහුකං උප්‌පජ්‌ජති ලහුකං පවත්‌තති, උපරිභූමීසු ගරුකං උප්‌පජ්‌ජති දන්‌ධං පවත්‌තති. කිං කාරණා? දසසු ඨානෙසු චිත්‌තස්‌ස පරිසුද්‌ධත්‌තා උපරි කිලෙසානං අප්‌පහීනත්‌තා. යථා, මහාරාජ, වංසනාළස්‌ස දසපබ්‌බගණ්‌ඨිපරිසුද්‌ධස්‌ස උපරි සාඛාජටාජටිතස්‌ස ආකඩ්‌ඪියන්‌තස්‌ස යාව දසපබ්‌බං තාව ලහුකං එති, තතො උපරි ථද්‌ධං. කිං කාරණා? හෙට්‌ඨා පරිසුද්‌ධත්‌තා උපරි සාඛාජටාජටිතත්‌තා. එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යෙ තෙ අනාගාමිනො, යෙසං පඤ්‌චොරම්‌භාගියානි සඤ්‌ඤොජනානි පහීනානි, තෙසං තං චිත්‌තං දසසු ඨානෙසු ලහුකං උප්‌පජ්‌ජති ලහුකං පවත්‌තති, උපරිභූමීසු ගරුකං උප්‌පජ්‌ජති දන්‌ධං පවත්‌තති. කිං කාරණා? දසසු ඨානෙසු චිත්‌තස්‌ස පරිසුද්‌ධත්‌තා උපරි කිලෙසානං අප්‌පහීනත්‌තා, ඉදං චතුත්‌ථං චිත්‌තං.
‘‘Tatridaṃ catutthaṃ cittaṃ vibhattamāpajjati – ye te, mahārāja, anāgāmino, yesaṃ pañcorambhāgiyāni saññojanāni pahīnāni, tesaṃ taṃ cittaṃ dasasu ṭhānesu lahukaṃ uppajjati lahukaṃ pavattati, uparibhūmīsu garukaṃ uppajjati dandhaṃ pavattati. Kiṃ kāraṇā? Dasasu ṭhānesu cittassa parisuddhattā upari kilesānaṃ appahīnattā. Yathā, mahārāja, vaṃsanāḷassa dasapabbagaṇṭhiparisuddhassa upari sākhājaṭājaṭitassa ākaḍḍhiyantassa yāva dasapabbaṃ tāva lahukaṃ eti, tato upari thaddhaṃ. Kiṃ kāraṇā? Heṭṭhā parisuddhattā upari sākhājaṭājaṭitattā. Evameva kho, mahārāja, ye te anāgāmino, yesaṃ pañcorambhāgiyāni saññojanāni pahīnāni, tesaṃ taṃ cittaṃ dasasu ṭhānesu lahukaṃ uppajjati lahukaṃ pavattati, uparibhūmīsu garukaṃ uppajjati dandhaṃ pavattati. Kiṃ kāraṇā? Dasasu ṭhānesu cittassa parisuddhattā upari kilesānaṃ appahīnattā, idaṃ catutthaṃ cittaṃ.
‘‘තත්‍රිදං පඤ්‌චමං චිත්‌තං විභත්‌තමාපජ්‌ජති – යෙ තෙ, මහාරාජ, අරහන්‌තො ඛීණාසවා ධොතමලා වන්‌තකිලෙසා වුසිතවන්‌තො කතකරණීයා ඔහිතභාරා අනුප්‌පත්‌තසදත්‌ථා පරික්‌ඛීණභවසඤ්‌ඤොජනා පත්‌තපටිසම්‌භිදා සාවකභූමීසු පරිසුද්‌ධා, තෙසං තං චිත්‌තං සාවකවිසයෙ ලහුකං උප්‌පජ්‌ජති ලහුකං පවත්‌තති, පච්‌චෙකබුද්‌ධභූමීසු ගරුකං උප්‌පජ්‌ජති දන්‌ධං පවත්‌තති. කිං කාරණා? පරිසුද්‌ධත්‌තා සාවකවිසයෙ, අපරිසුද්‌ධත්‌තා පච්‌චෙකබුද්‌ධවිසයෙ. යථා, මහාරාජ, වංසනාළස්‌ස සබ්‌බපබ්‌බගණ්‌ඨිපරිසුද්‌ධස්‌ස ආකඩ්‌ඪියන්‌තස්‌ස ලහුකං හොති ආගමනං අදන්‌ධං. කිං කාරණා? සබ්‌බපබ්‌බගණ්‌ඨිපරිසුද්‌ධත්‌තා අගහනත්‌තා වංසස්‌ස. එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යෙ තෙ අරහන්‌තො ඛීණාසවා ධොතමලා වන්‌තකිලෙසා වුසිතවන්‌තො කතකරණීයා ඔහිතභාරා අනුප්‌පත්‌තසදත්‌ථා පරික්‌ඛීණභවසඤ්‌ඤොජනා පත්‌තපටිසම්‌භිදා සාවකභූමීසු පරිසුද්‌ධා, තෙසං තං චිත්‌තං සාවකවිසයෙ ලහුකං උප්‌පජ්‌ජති ලහුකං පවත්‌තති, පච්‌චෙකබුද්‌ධභූමීසු ගරුකං උප්‌පජ්‌ජති දන්‌ධං පවත්‌තති. කිං කාරණා? පරිසුද්‌ධත්‌තා සාවකවිසයෙ, අපරිසුද්‌ධත්‌තා පච්‌චෙකබුද්‌ධවිසයෙ, ඉදං පඤ්‌චමං චිත්‌තං.
‘‘Tatridaṃ pañcamaṃ cittaṃ vibhattamāpajjati – ye te, mahārāja, arahanto khīṇāsavā dhotamalā vantakilesā vusitavanto katakaraṇīyā ohitabhārā anuppattasadatthā parikkhīṇabhavasaññojanā pattapaṭisambhidā sāvakabhūmīsu parisuddhā, tesaṃ taṃ cittaṃ sāvakavisaye lahukaṃ uppajjati lahukaṃ pavattati, paccekabuddhabhūmīsu garukaṃ uppajjati dandhaṃ pavattati. Kiṃ kāraṇā? Parisuddhattā sāvakavisaye, aparisuddhattā paccekabuddhavisaye. Yathā, mahārāja, vaṃsanāḷassa sabbapabbagaṇṭhiparisuddhassa ākaḍḍhiyantassa lahukaṃ hoti āgamanaṃ adandhaṃ. Kiṃ kāraṇā? Sabbapabbagaṇṭhiparisuddhattā agahanattā vaṃsassa. Evameva kho, mahārāja, ye te arahanto khīṇāsavā dhotamalā vantakilesā vusitavanto katakaraṇīyā ohitabhārā anuppattasadatthā parikkhīṇabhavasaññojanā pattapaṭisambhidā sāvakabhūmīsu parisuddhā, tesaṃ taṃ cittaṃ sāvakavisaye lahukaṃ uppajjati lahukaṃ pavattati, paccekabuddhabhūmīsu garukaṃ uppajjati dandhaṃ pavattati. Kiṃ kāraṇā? Parisuddhattā sāvakavisaye, aparisuddhattā paccekabuddhavisaye, idaṃ pañcamaṃ cittaṃ.
‘‘තත්‍රිදං ඡට්‌ඨං චිත්‌තං විභත්‌තමාපජ්‌ජති – යෙ තෙ, මහාරාජ, පච්‌චෙකබුද්‌ධා සයම්‌භුනො අනාචරියකා එකචාරිනො ඛග්‌ගවිසාණකප්‌පා සකවිසයෙ පරිසුද්‌ධවිමලචිත්‌තා, තෙසං තං චිත්‌තං සකවිසයෙ ලහුකං උප්‌පජ්‌ජති ලහුකං පවත්‌තති, සබ්‌බඤ්‌ඤුබුද්‌ධභූමීසු ගරුකං උප්‌පජ්‌ජති දන්‌ධං පවත්‌තති. කිං කාරණා? පරිසුද්‌ධත්‌තා සකවිසයෙ මහන්‌තත්‌තා සබ්‌බඤ්‌ඤුබුද්‌ධවිසයස්‌ස. යථා, මහාරාජ, පුරිසො සකවිසයං පරිත්‌තං නදිං රත්‌තිම්‌පි දිවාපි යදිච්‌ඡක අච්‌ඡම්‌භිතො ඔතරෙය්‍ය, අථ පරතො මහාසමුද්‌දං ගම්‌භීරං විත්‌ථතං අගාධමපාරං දිස්‌වා භායෙය්‍ය, දන්‌ධායෙය්‍ය න විසහෙය්‍ය ඔතරිතුං. කිං කාරණා? තිණ්‌ණත්‌තා 3 සකවිසයස්‌ස, මහන්‌තත්‌තා ච මහාසමුද්‌දස්‌ස. එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යෙ තෙ පච්‌චෙකබුද්‌ධා සයම්‌භුනො අනාචරියකා එකචාරිනො ඛග්‌ගවිසාණකප්‌පා සකවිසයෙ පරිසුද්‌ධවිමලචිත්‌තා, තෙසං තං චිත්‌තං සකවිසයෙ ලහුකං උප්‌පජ්‌ජති ලහුකං පවත්‌තති, සබ්‌බඤ්‌ඤුබුද්‌ධභූමීසු ගරුකං උප්‌පජ්‌ජති දන්‌ධං පවත්‌තති. කිං කාරණා? පරිසුද්‌ධත්‌තා සකවිසයෙ මහන්‌තත්‌තා සබ්‌බඤ්‌ඤුබුද්‌ධවිසයස්‌ස, ඉදං ඡට්‌ඨං චිත්‌තං.
‘‘Tatridaṃ chaṭṭhaṃ cittaṃ vibhattamāpajjati – ye te, mahārāja, paccekabuddhā sayambhuno anācariyakā ekacārino khaggavisāṇakappā sakavisaye parisuddhavimalacittā, tesaṃ taṃ cittaṃ sakavisaye lahukaṃ uppajjati lahukaṃ pavattati, sabbaññubuddhabhūmīsu garukaṃ uppajjati dandhaṃ pavattati. Kiṃ kāraṇā? Parisuddhattā sakavisaye mahantattā sabbaññubuddhavisayassa. Yathā, mahārāja, puriso sakavisayaṃ parittaṃ nadiṃ rattimpi divāpi yadicchaka acchambhito otareyya, atha parato mahāsamuddaṃ gambhīraṃ vitthataṃ agādhamapāraṃ disvā bhāyeyya, dandhāyeyya na visaheyya otarituṃ. Kiṃ kāraṇā? Tiṇṇattā 4 sakavisayassa, mahantattā ca mahāsamuddassa. Evameva kho, mahārāja, ye te paccekabuddhā sayambhuno anācariyakā ekacārino khaggavisāṇakappā sakavisaye parisuddhavimalacittā, tesaṃ taṃ cittaṃ sakavisaye lahukaṃ uppajjati lahukaṃ pavattati, sabbaññubuddhabhūmīsu garukaṃ uppajjati dandhaṃ pavattati. Kiṃ kāraṇā? Parisuddhattā sakavisaye mahantattā sabbaññubuddhavisayassa, idaṃ chaṭṭhaṃ cittaṃ.
‘‘තත්‍රිදං සත්‌තමං චිත්‌තං විභත්‌තමාපජ්‌ජති – යෙ තෙ, මහාරාජ, සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධා සබ්‌බඤ්‌ඤුනො දසබලධරා චතුවෙසාරජ්‌ජවිසාරදා අට්‌ඨාරසහි බුද්‌ධධම්‌මෙහි සමන්‌නාගතා අනන්‌තජිනා අනාවරණඤාණා, තෙසං තං චිත්‌තං සබ්‌බත්‌ථ ලහුකං උප්‌පජ්‌ජති ලහුකං පවත්‌තති. කිං කාරණා? සබ්‌බත්‌ථ පරිසුද්‌ධත්‌තා. අපි නු ඛො, මහාරාජ, නාරාචස්‌ස සුධොතස්‌ස විමලස්‌ස නිග්‌ගණ්‌ඨිස්‌ස සුඛුමධාරස්‌ස අජිම්‌හස්‌ස අවඞ්‌කස්‌ස අකුටිලස්‌ස දළ්‌හචාපසමාරූළ්‌හස්‌ස ඛොමසුඛුමෙ වා කප්‌පාසසුඛුමෙ වා කම්‌බලසුඛුමෙ වා බලවනිපාතිතස්‌ස දන්‌ධායිතත්‌තං වා ලග්‌ගනං වා හොතී’’ති? ‘‘න හි, භන්‌තෙ, ‘‘කිං කාරණා’’? ‘‘සුඛුමත්‌තා වත්‌ථානං සුධොතත්‌තා නාරාචස්‌ස නිපාතස්‌ස ච බලවත්‌තා’’ති , එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යෙ තෙ සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධා සබ්‌බඤ්‌ඤුනො දසබලධරා චතුවෙසාරජ්‌ජවිසාරදා අට්‌ඨාරසහි බුද්‌ධධම්‌මෙහි සමන්‌නාගතා අනන්‌තජිනා අනාවරණඤාණා, තෙසං තං චිත්‌තං සබ්‌බත්‌ථ ලහුකං උප්‌පජ්‌ජති ලහුකං පවත්‌තති. කිං කාරණා? සබ්‌බත්‌ථ පරිසුද්‌ධත්‌තා, ඉදං සත්‌තමං චිත්‌තං.
‘‘Tatridaṃ sattamaṃ cittaṃ vibhattamāpajjati – ye te, mahārāja, sammāsambuddhā sabbaññuno dasabaladharā catuvesārajjavisāradā aṭṭhārasahi buddhadhammehi samannāgatā anantajinā anāvaraṇañāṇā, tesaṃ taṃ cittaṃ sabbattha lahukaṃ uppajjati lahukaṃ pavattati. Kiṃ kāraṇā? Sabbattha parisuddhattā. Api nu kho, mahārāja, nārācassa sudhotassa vimalassa niggaṇṭhissa sukhumadhārassa ajimhassa avaṅkassa akuṭilassa daḷhacāpasamārūḷhassa khomasukhume vā kappāsasukhume vā kambalasukhume vā balavanipātitassa dandhāyitattaṃ vā lagganaṃ vā hotī’’ti? ‘‘Na hi, bhante, ‘‘kiṃ kāraṇā’’? ‘‘Sukhumattā vatthānaṃ sudhotattā nārācassa nipātassa ca balavattā’’ti , evameva kho, mahārāja, ye te sammāsambuddhā sabbaññuno dasabaladharā catuvesārajjavisāradā aṭṭhārasahi buddhadhammehi samannāgatā anantajinā anāvaraṇañāṇā, tesaṃ taṃ cittaṃ sabbattha lahukaṃ uppajjati lahukaṃ pavattati. Kiṃ kāraṇā? Sabbattha parisuddhattā, idaṃ sattamaṃ cittaṃ.
‘‘තත්‍ර, මහාරාජ, යදිදං සබ්‌බඤ්‌ඤුබුද්‌ධානං චිත්‌තං, තං ඡන්‌නම්‌පි චිත්‌තානං ගණනං අතික්‌කමිත්‌වා අසඞ්‌ඛ්‍යෙය්‍යෙන ගුණෙන පරිසුද්‌ධඤ්‌ච ලහුකඤ්‌ච. යස්‌මා ච භගවතො චිත්‌තං පරිසුද්‌ධඤ්‌ච ලහුකඤ්‌ච, තස්‌මා, මහාරාජ, භගවා යමකපාටිහීරං දස්‌සෙති. යමකපාටිහීරෙ, මහාරාජ, ඤාතබ්‌බං බුද්‌ධානං භගවන්‌තානං චිත්‌තං එවං ලහුපරිවත්‌තන්‌ති, න තත්‌ථ සක්‌කා උත්‌තරිං කාරණං වත්‌තුං, තෙපි, මහාරාජ, පාටිහීරා සබ්‌බඤ්‌ඤුබුද්‌ධානං චිත්‌තං උපාදාය ගණනම්‌පි සඞ්‌ඛම්‌පි කලම්‌පි කලභාගම්‌පි න උපෙන්‌ති, ආවජ්‌ජනපටිබද්‌ධං, මහාරාජ, භගවතො සබ්‌බඤ්‌ඤුතඤාණං, ආවජ්‌ජෙත්‌වා යදිච්‌ඡකං ජානාති.
‘‘Tatra, mahārāja, yadidaṃ sabbaññubuddhānaṃ cittaṃ, taṃ channampi cittānaṃ gaṇanaṃ atikkamitvā asaṅkhyeyyena guṇena parisuddhañca lahukañca. Yasmā ca bhagavato cittaṃ parisuddhañca lahukañca, tasmā, mahārāja, bhagavā yamakapāṭihīraṃ dasseti. Yamakapāṭihīre, mahārāja, ñātabbaṃ buddhānaṃ bhagavantānaṃ cittaṃ evaṃ lahuparivattanti, na tattha sakkā uttariṃ kāraṇaṃ vattuṃ, tepi, mahārāja, pāṭihīrā sabbaññubuddhānaṃ cittaṃ upādāya gaṇanampi saṅkhampi kalampi kalabhāgampi na upenti, āvajjanapaṭibaddhaṃ, mahārāja, bhagavato sabbaññutañāṇaṃ, āvajjetvā yadicchakaṃ jānāti.
‘‘යථා, මහාරාජ, පුරිසො හත්‌ථෙ ඨපිතං යං කිඤ්‌චි දුතියෙ හත්‌ථෙ ඨපෙය්‍ය විවටෙන මුඛෙන වාචං නිච්‌ඡාරෙය්‍ය, මුඛගතං භොජනං ගිලෙය්‍ය, උම්‌මීලෙත්‌වා වා නිමීලෙය්‍ය, නිමීලෙත්‌වා වා උම්‌මීලෙය්‍ය, සමිඤ්‌ජිතං වා බාහං පසාරෙය්‍ය, පසාරිතං වා බාහං සමිඤ්‌ජෙය්‍ය, චිරතරං එතං, මහාරාජ, ලහුතරං භගවතො සබ්‌බඤ්‌ඤුතඤාණං, ලහුතරං ආවජ්‌ජනං, ආවජ්‌ජෙත්‌වා යදිච්‌ඡකං ජානාති , ආවජ්‌ජනවිකලමත්‌තකෙන න තාවතා බුද්‌ධා භගවන්‌තො අසබ්‌බඤ්‌ඤුනො නාම හොන්‌තී’’ති.
‘‘Yathā, mahārāja, puriso hatthe ṭhapitaṃ yaṃ kiñci dutiye hatthe ṭhapeyya vivaṭena mukhena vācaṃ nicchāreyya, mukhagataṃ bhojanaṃ gileyya, ummīletvā vā nimīleyya, nimīletvā vā ummīleyya, samiñjitaṃ vā bāhaṃ pasāreyya, pasāritaṃ vā bāhaṃ samiñjeyya, cirataraṃ etaṃ, mahārāja, lahutaraṃ bhagavato sabbaññutañāṇaṃ, lahutaraṃ āvajjanaṃ, āvajjetvā yadicchakaṃ jānāti , āvajjanavikalamattakena na tāvatā buddhā bhagavanto asabbaññuno nāma hontī’’ti.
‘‘ආවජ්‌ජනම්‌පි , භන්‌තෙ නාගසෙන, පරියෙසනාය කාතබ්‌බං, ඉඞ්‌ඝ මං තත්‌ථ කාරණෙන සඤ්‌ඤාපෙහී’’ති. ‘‘යථා, මහාරාජ, පුරිසස්‌ස අඩ්‌ඪස්‌ස මහද්‌ධනස්‌ස මහාභොගස්‌ස පහූතජාතරූපරජතස්‌ස පහූතවිත්‌තූපකරණස්‌ස පහූතධනධඤ්‌ඤස්‌ස සාලිවීහියවතණ්‌ඩුලතිලමුග්‌ගමාසපුබ්‌බණ්‌ණාපරණ්‌ණසප්‌පිතෙලනවනීතඛීරදධිමධුගුළඵාණිතා ච ඛළොපිකුම්‌භිපීඨරකොට්‌ඨභාජනගතා භවෙය්‍යුං, තස්‌ස ච පුරිසස්‌ස පාහුනකො ආගච්‌ඡෙය්‍ය භත්‌තාරහො භත්‌තාභිකඞ්‌ඛී, තස්‌ස ච ගෙහෙ යං රන්‌ධං භොජනං, තං පරිනිට්‌ඨිතං භවෙය්‍ය, කුම්‌භිතො තණ්‌ඩුලෙ නීහරිත්‌වා භොජනං රන්‌ධෙය්‍ය, අපි ච ඛො සො, මහාරාජ, තාවතකෙන භොජනවෙකල්‌ලමත්‌තකෙන අධනො නාම කපණො නාම භවෙය්‍යා’’ති? ‘‘න හි, භන්‌තෙ, චක්‌කවත්‌තිරඤ්‌ඤො ඝරෙපි, භන්‌තෙ, අකාලෙ භොජනවෙකල්‌ලං හොති, කිං පන ගහපතිකස්‌සා’’ති? ‘‘එවමෙව ඛො, මහාරාජ, තථාගතස්‌ස ආවජ්‌ජනවිකලමත්‌තකං සබ්‌බඤ්‌ඤුතඤාණං ආවජ්‌ජෙත්‌වා යදිච්‌ඡකං ජානාති.
‘‘Āvajjanampi , bhante nāgasena, pariyesanāya kātabbaṃ, iṅgha maṃ tattha kāraṇena saññāpehī’’ti. ‘‘Yathā, mahārāja, purisassa aḍḍhassa mahaddhanassa mahābhogassa pahūtajātarūparajatassa pahūtavittūpakaraṇassa pahūtadhanadhaññassa sālivīhiyavataṇḍulatilamuggamāsapubbaṇṇāparaṇṇasappitelanavanītakhīradadhimadhuguḷaphāṇitā ca khaḷopikumbhipīṭharakoṭṭhabhājanagatā bhaveyyuṃ, tassa ca purisassa pāhunako āgaccheyya bhattāraho bhattābhikaṅkhī, tassa ca gehe yaṃ randhaṃ bhojanaṃ, taṃ pariniṭṭhitaṃ bhaveyya, kumbhito taṇḍule nīharitvā bhojanaṃ randheyya, api ca kho so, mahārāja, tāvatakena bhojanavekallamattakena adhano nāma kapaṇo nāma bhaveyyā’’ti? ‘‘Na hi, bhante, cakkavattirañño gharepi, bhante, akāle bhojanavekallaṃ hoti, kiṃ pana gahapatikassā’’ti? ‘‘Evameva kho, mahārāja, tathāgatassa āvajjanavikalamattakaṃ sabbaññutañāṇaṃ āvajjetvā yadicchakaṃ jānāti.
‘‘යථා වා පන, මහාරාජ, රුක්‌ඛො අස්‌ස ඵලිතො ඔණතවිනතො පිණ්‌ඩිභාරභරිතො, න කිඤ්‌චි තත්‌ථ පතිතං ඵලං භවෙය්‍ය, අපි නු ඛො සො, මහාරාජ, රුක්‌ඛො තාවතකෙන පතිතඵලවෙකල්‌ලමත්‌තකෙන අඵලො නාම භවෙය්‍යා’’ති? ‘‘න හි, භන්‌තෙ, පතනපටිබද්‌ධානි තානි රුක්‌ඛඵලානි, පතිතෙ යදිච්‌ඡකං ලභතී’’ති. ‘‘එවමෙව ඛො, මහාරාජ, තථාගතස්‌ස ආවජ්‌ජනපටිබද්‌ධං සබ්‌බඤ්‌ඤුතඤාණං ආවජ්‌ජෙත්‌වා යදිච්‌ඡකං ජානාතී’’ති.
‘‘Yathā vā pana, mahārāja, rukkho assa phalito oṇatavinato piṇḍibhārabharito, na kiñci tattha patitaṃ phalaṃ bhaveyya, api nu kho so, mahārāja, rukkho tāvatakena patitaphalavekallamattakena aphalo nāma bhaveyyā’’ti? ‘‘Na hi, bhante, patanapaṭibaddhāni tāni rukkhaphalāni, patite yadicchakaṃ labhatī’’ti. ‘‘Evameva kho, mahārāja, tathāgatassa āvajjanapaṭibaddhaṃ sabbaññutañāṇaṃ āvajjetvā yadicchakaṃ jānātī’’ti.
‘‘භන්‌තෙ නාගසෙන, ආවජ්‌ජෙත්‌වා ආවජ්‌ජෙත්‌වා බුද්‌ධො යදිච්‌ඡකං ජානාතී’’ති? ‘‘ආම, මහාරාජ, භගවා ආවජ්‌ජෙත්‌වා ආවජ්‌ජෙත්‌වා යදිච්‌ඡකං ජානාතී’’ති.
‘‘Bhante nāgasena, āvajjetvā āvajjetvā buddho yadicchakaṃ jānātī’’ti? ‘‘Āma, mahārāja, bhagavā āvajjetvā āvajjetvā yadicchakaṃ jānātī’’ti.
‘‘යථා, මහාරාජ, චක්‌කවත්‌තී රාජා යදා චක්‌කරතනං සරති ‘උපෙතු මෙ චක්‌කරතන’න්‌ති, සරිතෙ චක්‌කරතනං උපෙති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, තථාගතො ආවජ්‌ජෙත්‌වා ආවජ්‌ජෙත්‌වා යදිච්‌ඡකං ජානාතී’’ති. ‘‘දළ්‌හං, භන්‌තෙ නාගසෙන, කාරණං, බුද්‌ධො සබ්‌බඤ්‌ඤූ, සම්‌පටිච්‌ඡාම බුද්‌ධො සබ්‌බඤ්‌ඤූ’’ති.
‘‘Yathā, mahārāja, cakkavattī rājā yadā cakkaratanaṃ sarati ‘upetu me cakkaratana’nti, sarite cakkaratanaṃ upeti, evameva kho, mahārāja, tathāgato āvajjetvā āvajjetvā yadicchakaṃ jānātī’’ti. ‘‘Daḷhaṃ, bhante nāgasena, kāraṇaṃ, buddho sabbaññū, sampaṭicchāma buddho sabbaññū’’ti.
බුද්‌ධසබ්‌බඤ්‌ඤුභාවපඤ්‌හො දුතියො.
Buddhasabbaññubhāvapañho dutiyo.
Footnotes:
