Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ပဋိသမ္ဘိဒာမဂ္ဂ-အဋ္ဌကထာ • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā |
၇၂-၇၃. သဗ္ဗညုတညာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
72-73. Sabbaññutaññāṇaniddesavaṇṇanā
၁၁၉. သဗ္ဗညုတညာဏနိဒ္ဒေသေ ကတမံ တထာဂတသ္သ သဗ္ဗညုတညာဏန္တိ ပုစ္ဆိတ္ဝာ တေန သမဂတိကတ္တာ တေနေဝ သဟ အနာဝရဏဉာဏံ နိဒ္ဒိဋ္ဌံ။ န ဟိ အနာဝရဏဉာဏံ ဓမ္မတော ဝိသုံ အတ္ထိ, ဧကမေဝ ဟေတံ ဉာဏံ အာကာရဘေဒတော ဒ္ဝေဓာ ဝုစ္စတိ သဒ္ဓိန္ဒ္ရိယသဒ္ဓာဗလာဒီနိ ဝိယ။ သဗ္ဗညုတညာဏမေဝ ဟိ နတ္ထိ ဧတသ္သ အာဝရဏန္တိ, ကေနစိ ဓမ္မေန, ပုဂ္ဂလေန ဝာ အာဝရဏံ ကာတုံ အသက္ကုဏေယ္ယတာယ အနာဝရဏန္တိ ဝုစ္စတိ အာဝဇ္ဇနပဋိဗဒ္ဓတ္တာ သဗ္ဗဓမ္မာနံ။ အညေ ပန အာဝဇ္ဇိတ္ဝာပိ န ဇာနန္တိ။ ကေစိ ပနာဟု ‘‘မနောဝိညာဏံ ဝိယ သဗ္ဗာရမ္မဏိကတ္တာ သဗ္ဗညုတညာဏံ ။ တံယေဝ ဉာဏံ ဣန္ဒဝဇိရံ ဝိယ ဝိသယေသု အပ္ပဋိဟတတ္တာ အနာဝရဏဉာဏံ။ အနုပုဗ္ဗသဗ္ဗညုတာပဋိက္ခေပော သဗ္ဗညုတညာဏံ, သကိံသဗ္ဗညုတာပဋိက္ခေပော အနာဝရဏဉာဏံ, ဘဂဝာ သဗ္ဗညုတညာဏပဋိလာဘေနပိ သဗ္ဗညူတိ ဝုစ္စတိ, န စ အနုပုဗ္ဗသဗ္ဗညူ။ အနာဝရဏဉာဏပဋိလာဘေနပိ သဗ္ဗညူတိ ဝုစ္စတိ, န စ သကိံသဗ္ဗညူ’’တိ။
119. Sabbaññutaññāṇaniddese katamaṃ tathāgatassa sabbaññutaññāṇanti pucchitvā tena samagatikattā teneva saha anāvaraṇañāṇaṃ niddiṭṭhaṃ. Na hi anāvaraṇañāṇaṃ dhammato visuṃ atthi, ekameva hetaṃ ñāṇaṃ ākārabhedato dvedhā vuccati saddhindriyasaddhābalādīni viya. Sabbaññutaññāṇameva hi natthi etassa āvaraṇanti, kenaci dhammena, puggalena vā āvaraṇaṃ kātuṃ asakkuṇeyyatāya anāvaraṇanti vuccati āvajjanapaṭibaddhattā sabbadhammānaṃ. Aññe pana āvajjitvāpi na jānanti. Keci panāhu ‘‘manoviññāṇaṃ viya sabbārammaṇikattā sabbaññutaññāṇaṃ . Taṃyeva ñāṇaṃ indavajiraṃ viya visayesu appaṭihatattā anāvaraṇañāṇaṃ. Anupubbasabbaññutāpaṭikkhepo sabbaññutaññāṇaṃ, sakiṃsabbaññutāpaṭikkhepo anāvaraṇañāṇaṃ, bhagavā sabbaññutaññāṇapaṭilābhenapi sabbaññūti vuccati, na ca anupubbasabbaññū. Anāvaraṇañāṇapaṭilābhenapi sabbaññūti vuccati, na ca sakiṃsabbaññū’’ti.
သဗ္ဗံ သင္ခတမသင္ခတံ အနဝသေသံ ဇာနာတီတိ ဧတ္ထ သဗ္ဗန္တိ ဇာတိဝသေန သဗ္ဗဓမ္မာနံ နိသ္သေသပရိယာဒာနံ။ အနဝသေသန္တိ ဧကေကသ္သေဝ ဓမ္မသ္သ သဗ္ဗာကာရဝသေန နိသ္သေသပရိယာဒာနံ။ သင္ခတမသင္ခတန္တိ ဒ္ဝိဓာ ပဘေဒဒသ္သနံ။ သင္ခတဉ္ဟိ ဧကော ပဘေဒော, အသင္ခတံ ဧကော ပဘေဒော။ ပစ္စယေဟိ သင္ဂမ္မ ကတန္တိ သင္ခတံ။ ခန္ဓပဉ္စကံ။ တထာ န သင္ခတန္တိ အသင္ခတံ။ နိဗ္ဗာနံ။ သင္ခတံ အနိစ္စဒုက္ခာနတ္တာဒီဟိ အာကာရေဟိ အနဝသေသံ ဇာနာတိ, အသင္ခတံ သုညတာနိမိတ္တအပ္ပဏိဟိတာဒီဟိ အာကာရေဟိ အနဝသေသံ ဇာနာတိ။ နတ္ထိ ဧတသ္သ သင္ခတသ္သ အသင္ခတသ္သ စ အဝသေသောတိ အနဝသေသံ။ သင္ခတံ အသင္ခတဉ္စ။ အနေကဘေဒာပိ ပညတ္တိ ပစ္စယေဟိ အကတတ္တာ အသင္ခတပက္ခံ ဘဇတိ။ သဗ္ဗညုတညာဏဉ္ဟိ သဗ္ဗာပိ ပညတ္တိယော အနေကဘေဒတော ဇာနာတိ။ အထ ဝာ သဗ္ဗန္တိ သဗ္ဗဓမ္မဂ္ဂဟဏံ။ အနဝသေသန္တိ နိပ္ပဒေသဂ္ဂဟဏံ။ တတ္ထ အာဝရဏံ နတ္ထီတိ တတ္ထ တသ္မိံ အနဝသေသေ သင္ခတာသင္ခတေ နိသ္သင္ဂတ္တာ သဗ္ဗညုတညာဏသ္သ အာဝရဏံ နတ္ထီတိ တဒေဝ သဗ္ဗညုတညာဏံ အနာဝရဏဉာဏံ နာမာတိ အတ္ထော။
Sabbaṃ saṅkhatamasaṅkhataṃ anavasesaṃ jānātīti ettha sabbanti jātivasena sabbadhammānaṃ nissesapariyādānaṃ. Anavasesanti ekekasseva dhammassa sabbākāravasena nissesapariyādānaṃ. Saṅkhatamasaṅkhatanti dvidhā pabhedadassanaṃ. Saṅkhatañhi eko pabhedo, asaṅkhataṃ eko pabhedo. Paccayehi saṅgamma katanti saṅkhataṃ. Khandhapañcakaṃ. Tathā na saṅkhatanti asaṅkhataṃ. Nibbānaṃ. Saṅkhataṃ aniccadukkhānattādīhi ākārehi anavasesaṃ jānāti, asaṅkhataṃ suññatānimittaappaṇihitādīhi ākārehi anavasesaṃ jānāti. Natthi etassa saṅkhatassa asaṅkhatassa ca avasesoti anavasesaṃ. Saṅkhataṃ asaṅkhatañca. Anekabhedāpi paññatti paccayehi akatattā asaṅkhatapakkhaṃ bhajati. Sabbaññutaññāṇañhi sabbāpi paññattiyo anekabhedato jānāti. Atha vā sabbanti sabbadhammaggahaṇaṃ. Anavasesanti nippadesaggahaṇaṃ. Tattha āvaraṇaṃ natthīti tattha tasmiṃ anavasese saṅkhatāsaṅkhate nissaṅgattā sabbaññutaññāṇassa āvaraṇaṃ natthīti tadeva sabbaññutaññāṇaṃ anāvaraṇañāṇaṃ nāmāti attho.
၁၂၀. ဣဒာနိ အနေကဝိသယဘေဒတော ဒသ္သေတုံ အတီတန္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အတီတံ အနာဂတံ ပစ္စုပ္ပန္နန္တိ ကာလဘေဒတော ဒသ္သိတံ, စက္ခု စေဝ ရူပာ စာတိအာဒိ ဝတ္ထာရမ္မဏဘေဒတော။ ဧဝံ တံ သဗ္ဗန္တိ တေသံ စက္ခုရူပာနံ အနဝသေသပရိယာဒာနံ။ ဧဝံ သေသေသု။ ယာဝတာတိ အနဝသေသပရိယာဒာနံ။ အနိစ္စဋ္ဌန္တိအာဒိ သာမညလက္ခဏဘေဒတော ဒသ္သိတံ။ အနိစ္စဋ္ဌန္တိ စ အနိစ္စာကာရံ။ ပစ္စတ္တတ္ထေ ဝာ ဥပယောဂဝစနံ။ ဧသ နယော ဧဒိသေသု။ ရူပသ္သာတိအာဒိ ခန္ဓဘေဒတော ဒသ္သိတံ။ စက္ခုသ္သ။ပေ.။ ဇရာမရဏသ္သာတိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တပေယ္ယာလနယေန ယောဇေတဗ္ဗံ။ အဘိညာယာတိအာဒီသု ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တဉာဏာနေဝ။ အဘိညဋ္ဌန္တိ အဘိဇာနနသဘာဝံ။ ဧသ နယော ဧဒိသေသု။ ခန္ဓာနံ ခန္ဓဋ္ဌန္တိအာဒိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကုသလေ ဓမ္မေတိအာဒိ ကုသလတ္တိကဝသေန ဘေဒော။ ကာမာဝစရေ ဓမ္မေတိအာဒိ စတုဘူမကဝသေန။ ဥဘယတ္ထာပိ ‘‘သဗ္ဗေ ဇာနာတီ’’တိ ဗဟုဝစနပာဌော သုန္ဒရော။ ဧကဝစနသောတေ ပတိတတ္တာ ပန ပောတ္ထကေသု ဧကဝစနေန လိခိတံ။ ဒုက္ခသ္သာတိအာဒိ စုဒ္ဒသန္နံ ဗုဒ္ဓဉာဏာနံ ဝိသယဘေဒော။ ဣန္ဒ္ရိယပရောပရိယတ္တေ ဉာဏန္တိအာဒီနိ စတ္တာရိ ဉာဏာနိ ဝတ္ဝာ သဗ္ဗညုတညာဏံ ကသ္မာ န ဝုတ္တန္တိ စေ? ဝုစ္စမာနသ္သ သဗ္ဗညုတညာဏတ္တာ။ ဝိသယဘေဒတော ဟိ သဗ္ဗညုတညာဏေ ဝုစ္စမာနေ တံ ဉာဏံ န ဝတ္တဗ္ဗံ ဟောတိ, သဗ္ဗညုတညာဏံ ပန သဗ္ဗညုတညာဏသ္သ ဝိသယော ဟောတိယေဝ။
120. Idāni anekavisayabhedato dassetuṃ atītantiādimāha. Tattha atītaṃ anāgataṃ paccuppannanti kālabhedato dassitaṃ, cakkhu ceva rūpā cātiādi vatthārammaṇabhedato. Evaṃ taṃ sabbanti tesaṃ cakkhurūpānaṃ anavasesapariyādānaṃ. Evaṃ sesesu. Yāvatāti anavasesapariyādānaṃ. Aniccaṭṭhantiādi sāmaññalakkhaṇabhedato dassitaṃ. Aniccaṭṭhanti ca aniccākāraṃ. Paccattatthe vā upayogavacanaṃ. Esa nayo edisesu. Rūpassātiādi khandhabhedato dassitaṃ. Cakkhussa…pe… jarāmaraṇassāti heṭṭhā vuttapeyyālanayena yojetabbaṃ. Abhiññāyātiādīsu heṭṭhā vuttañāṇāneva. Abhiññaṭṭhanti abhijānanasabhāvaṃ. Esa nayo edisesu. Khandhānaṃ khandhaṭṭhantiādi heṭṭhā vuttanayeneva veditabbaṃ. Kusale dhammetiādi kusalattikavasena bhedo. Kāmāvacare dhammetiādi catubhūmakavasena. Ubhayatthāpi ‘‘sabbe jānātī’’ti bahuvacanapāṭho sundaro. Ekavacanasote patitattā pana potthakesu ekavacanena likhitaṃ. Dukkhassātiādi cuddasannaṃ buddhañāṇānaṃ visayabhedo. Indriyaparopariyatte ñāṇantiādīni cattāri ñāṇāni vatvā sabbaññutaññāṇaṃ kasmā na vuttanti ce? Vuccamānassa sabbaññutaññāṇattā. Visayabhedato hi sabbaññutaññāṇe vuccamāne taṃ ñāṇaṃ na vattabbaṃ hoti, sabbaññutaññāṇaṃ pana sabbaññutaññāṇassa visayo hotiyeva.
ပုန ကာဠကာရာမသုတ္တန္တာဒီသု (အ. နိ. ၄.၂၄) ဝုတ္တနယေန သဗ္ဗညုတညာဏဘူမိံ ဒသ္သေန္တော ယာဝတာ သဒေဝကသ္သ လောကသ္သာတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သဟ ဒေဝေဟိ သဒေဝကသ္သ။ သဟ မာရေန သမာရကသ္သ ။ သဟ ဗ္ရဟ္မုနာ သဗ္ရဟ္မကသ္သ လောကသ္သ။ သဟ သမဏဗ္ရာဟ္မဏေဟိ သသ္သမဏဗ္ရာဟ္မဏိယာ။ သဟ ဒေဝမနုသ္သေဟိ သဒေဝမနုသ္သာယ ပဇာယ။ ပဇာတတ္တာ ပဇာတိ သတ္တလောကသ္သ ပရိယာယဝစနမေတံ။ တတ္ထ သဒေဝကဝစနေန ပဉ္စကာမာဝစရဒေဝဂ္ဂဟဏံ, သမာရကဝစနေန ဆဋ္ဌကာမာဝစရဒေဝဂ္ဂဟဏံ, သဗ္ရဟ္မကဝစနေန ဗ္ရဟ္မကာယိကာဒိဗ္ရဟ္မဂ္ဂဟဏံ, သသ္သမဏဗ္ရာဟ္မဏိဝစနေန သာသနသ္သ ပစ္စတ္ထိကပစ္စာမိတ္တသမဏဗ္ရာဟ္မဏဂ္ဂဟဏံ သမိတပာပဗာဟိတပာပသမဏဗ္ရာဟ္မဏဂ္ဂဟဏဉ္စ, ပဇာဝစနေန သတ္တလောကဂ္ဂဟဏံ, သဒေဝမနုသ္သဝစနေန သမ္မုတိဒေဝသေသမနုသ္သဂ္ဂဟဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧဝမေတ္ထ တီဟိ ပဒေဟိ ဩကာသလောကော, ဒ္ဝီဟိ ပဇာဝသေန သတ္တလောကော ဂဟိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
Puna kāḷakārāmasuttantādīsu (a. ni. 4.24) vuttanayena sabbaññutaññāṇabhūmiṃ dassento yāvatā sadevakassa lokassātiādimāha. Tattha saha devehi sadevakassa. Saha mārena samārakassa. Saha brahmunā sabrahmakassa lokassa. Saha samaṇabrāhmaṇehi sassamaṇabrāhmaṇiyā. Saha devamanussehi sadevamanussāya pajāya. Pajātattā pajāti sattalokassa pariyāyavacanametaṃ. Tattha sadevakavacanena pañcakāmāvacaradevaggahaṇaṃ, samārakavacanena chaṭṭhakāmāvacaradevaggahaṇaṃ, sabrahmakavacanena brahmakāyikādibrahmaggahaṇaṃ, sassamaṇabrāhmaṇivacanena sāsanassa paccatthikapaccāmittasamaṇabrāhmaṇaggahaṇaṃ samitapāpabāhitapāpasamaṇabrāhmaṇaggahaṇañca, pajāvacanena sattalokaggahaṇaṃ, sadevamanussavacanena sammutidevasesamanussaggahaṇaṃ veditabbaṃ. Evamettha tīhi padehi okāsaloko, dvīhi pajāvasena sattaloko gahitoti veditabbo.
အပရော နယော – သဒေဝကဂ္ဂဟဏေန အရူပာဝစရလောကော ဂဟိတော, သမာရကဂ္ဂဟဏေန ဆကာမာဝစရဒေဝလောကော, သဗ္ရဟ္မကဂ္ဂဟဏေန ရူပာဝစရဗ္ရဟ္မလောကော, သသ္သမဏဗ္ရာဟ္မဏာဒိဂ္ဂဟဏေန စတုပရိသဝသေန, သမ္မုတိဒေဝေဟိ ဝာ သဟ မနုသ္သလောကော, အဝသေသသတ္တလောကော ဝာ။
Aparo nayo – sadevakaggahaṇena arūpāvacaraloko gahito, samārakaggahaṇena chakāmāvacaradevaloko, sabrahmakaggahaṇena rūpāvacarabrahmaloko, sassamaṇabrāhmaṇādiggahaṇena catuparisavasena, sammutidevehi vā saha manussaloko, avasesasattaloko vā.
အပိစေတ္ထ သဒေဝကဝစနေန ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒတော သဗ္ဗသ္သပိ လောကသ္သ ဒိဋ္ဌာဒိဇာနနဘာဝံ သာဓေတိ။ တတော ယေသံ သိယာ ‘‘မာရော မဟာနုဘာဝော ဆကာမာဝစရိသ္သရော ဝသဝတ္တီ, ကိံ တသ္သာပိ ဒိဋ္ဌာဒိံ ဇာနာတီ’’တိ, တေသံ ဝိမတိံ ဝိဓမန္တော ‘‘သမာရကသ္သာ’’တိ အာဟ။ ယေသံ ပန သိယာ ‘‘ဗ္ရဟ္မာ မဟာနုဘာဝော ဧကင္ဂုလိယာ ဧကသ္မိံ စက္ကဝာဠသဟသ္သေ အာလောကံ ဖရတိ, ဒ္ဝီဟိ။ပေ.။ ဒသဟိ အင္ဂုလီဟိ ဒသသု စက္ကဝာဠသဟသ္သေသု အာလောကံ ဖရတိ, အနုတ္တရဉ္စ ဈာနသမာပတ္တိသုခံ ပဋိသံဝေဒေတိ, ကိံ တသ္သာပိ ဒိဋ္ဌာဒိံ ဇာနာတီ’’တိ, တေသံ ဝိမတိံ ဝိဓမန္တော ‘‘သဗ္ရဟ္မကသ္သာ’’တိ အာဟ။ တတော ယေသံ သိယာ ‘‘ပုထူ သမဏဗ္ရာဟ္မဏာ သာသနသ္သ ပစ္စတ္ထိကာ, ကိံ တေသမ္ပိ ဒိဋ္ဌာဒိံ ဇာနာတီ’’တိ, တေသံ ဝိမတိံ ဝိဓမန္တော ‘‘သသ္သမဏဗ္ရာဟ္မဏိယာ ပဇာယာ’’တိ အာဟ။ ဧဝံ ဥက္ကဋ္ဌာနံ ဒိဋ္ဌာဒိဇာနနဘာဝံ ပကာသေတ္ဝာ အထ သမ္မုတိဒေဝေ အဝသေသမနုသ္သေ စ ဥပာဒာယ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒဝသေန သေသသတ္တလောကသ္သ ဒိဋ္ဌာဒိဇာနနဘာဝံ ပကာသေတိ။ အယမေတ္ထ အနုသန္ဓိက္ကမော။ ပောရာဏာ ပနာဟု – သဒေဝကသ္သာတိ ဒေဝတာဟိ သဒ္ဓိံ အဝသေသလောကသ္သ ။ သမာရကသ္သာတိ မာရေန သဒ္ဓိံ အဝသေသလောကသ္သ။ သဗ္ရဟ္မကသ္သာတိ ဗ္ရဟ္မေဟိ သဒ္ဓိံ အဝသေသလောကသ္သ။ ဧဝံ သဗ္ဗေပိ တိဘဝူပဂေ သတ္တေ တီဟာကာရေဟိ တီသု ပဒေသု ပက္ခိပိတ္ဝာ ပုန ဒ္ဝီဟာကာရေဟိ ပရိယာဒာတုံ သသ္သမဏဗ္ရာဟ္မဏိယာ ပဇာယ သဒေဝမနုသ္သာယာတိ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ ပဉ္စဟိ ပဒေဟိ တေန တေန အာကာရေန တေဓာတုကမေဝ ပရိယာဒိန္နံ ဟောတီတိ။
Apicettha sadevakavacanena ukkaṭṭhaparicchedato sabbassapi lokassa diṭṭhādijānanabhāvaṃ sādheti. Tato yesaṃ siyā ‘‘māro mahānubhāvo chakāmāvacarissaro vasavattī, kiṃ tassāpi diṭṭhādiṃ jānātī’’ti, tesaṃ vimatiṃ vidhamanto ‘‘samārakassā’’ti āha. Yesaṃ pana siyā ‘‘brahmā mahānubhāvo ekaṅguliyā ekasmiṃ cakkavāḷasahasse ālokaṃ pharati, dvīhi…pe… dasahi aṅgulīhi dasasu cakkavāḷasahassesu ālokaṃ pharati, anuttarañca jhānasamāpattisukhaṃ paṭisaṃvedeti, kiṃ tassāpi diṭṭhādiṃ jānātī’’ti, tesaṃ vimatiṃ vidhamanto ‘‘sabrahmakassā’’ti āha. Tato yesaṃ siyā ‘‘puthū samaṇabrāhmaṇā sāsanassa paccatthikā, kiṃ tesampi diṭṭhādiṃ jānātī’’ti, tesaṃ vimatiṃ vidhamanto ‘‘sassamaṇabrāhmaṇiyā pajāyā’’ti āha. Evaṃ ukkaṭṭhānaṃ diṭṭhādijānanabhāvaṃ pakāsetvā atha sammutideve avasesamanusse ca upādāya ukkaṭṭhaparicchedavasena sesasattalokassa diṭṭhādijānanabhāvaṃ pakāseti. Ayamettha anusandhikkamo. Porāṇā panāhu – sadevakassāti devatāhi saddhiṃ avasesalokassa . Samārakassāti mārena saddhiṃ avasesalokassa. Sabrahmakassāti brahmehi saddhiṃ avasesalokassa. Evaṃ sabbepi tibhavūpage satte tīhākārehi tīsu padesu pakkhipitvā puna dvīhākārehi pariyādātuṃ sassamaṇabrāhmaṇiyā pajāya sadevamanussāyāti vuttaṃ. Evaṃ pañcahi padehi tena tena ākārena tedhātukameva pariyādinnaṃ hotīti.
ဒိဋ္ဌန္တိ ရူပာယတနံ။ သုတန္တိ သဒ္ဒာယတနံ။ မုတန္တိ ပတ္ဝာ ဂဟေတဗ္ဗတော ဂန္ဓာယတနံ, ရသာယတနံ, ဖောဋ္ဌဗ္ဗာယတနံ။ ဝိညာတန္တိ သုခဒုက္ခာဒိဓမ္မာရမ္မဏံ။ ပတ္တန္တိ ပရိယေသိတ္ဝာ ဝာ အပရိယေသိတ္ဝာ ဝာ ပတ္တံ။ ပရိယေသိတန္တိ ပတ္တံ ဝာ အပ္ပတ္တံ ဝာ ပရိယေသိတံ။ အနုဝိစရိတံ မနသာတိ စိတ္တေန အနုသဉ္စရိတံ။ သဗ္ဗံ ဇာနာတီတိ ဣမိနာ ဧတံ ဒသ္သေတိ – ယံ အပရိမာနာသု လောကဓာတူသု ဣမသ္သ သဒေဝကသ္သ လောကသ္သ ‘‘နီလံ ပီတ’’န္တိအာဒိ (ဓ. သ. ၆၁၉) ရူပာရမ္မဏံ စက္ခုဒ္ဝာရေ အာပာထံ အာဂစ္ဆတိ, အယံ သတ္တော ဣမသ္မိံ ခဏေ ဣမံ နာမ ရူပာရမ္မဏံ ဒိသ္ဝာ သုမနော ဝာ ဒုမ္မနော ဝာ မဇ္ဈတ္တော ဝာ ဇာတောတိ တံ သဗ္ဗံ တထာဂတသ္သ သဗ္ဗညုတညာဏံ ဇာနာတိ။ တထာ ယံ အပရိမာဏာသု လောကဓာတူသု ဣမသ္သ သဒေဝကသ္သ လောကသ္သ ‘‘ဘေရိသဒ္ဒော, မုဒိင္ဂသဒ္ဒော’’တိအာဒိ သဒ္ဒာရမ္မဏံ သောတဒ္ဝာရေ အာပာထံ အာဂစ္ဆတိ, ‘‘မူလဂန္ဓော တစဂန္ဓော’’တိအာဒိ (ဓ. သ. ၆၂၄-၆၂၇) ဂန္ဓာရမ္မဏံ ဃာနဒ္ဝာရေ အာပာထံ အာဂစ္ဆတိ, ‘‘မူလရသော, ခန္ဓရသော’’တိအာဒိ (ဓ. သ. ၆၂၈-၆၃၁) ရသာရမ္မဏံ ဇိဝ္ဟာဒ္ဝာရေ အာပာထံ အာဂစ္ဆတိ, ‘‘ကက္ခဠံ, မုဒုက’’န္တိအာဒိ (ဓ. သ. ၆၄၇-၆၅၀) ပထဝီဓာတုတေဇောဓာတုဝာယောဓာတုဘေဒံ ဖောဋ္ဌဗ္ဗာရမ္မဏံ ကာယဒ္ဝာရေ အာပာထံ အာဂစ္ဆတိ, အယံ သတ္တော ဣမသ္မိံ ခဏေ ဣမံ နာမ ဖောဋ္ဌဗ္ဗာရမ္မဏံ ဖုသိတ္ဝာ သုမနော ဝာ ဒုမ္မနော ဝာ မဇ္ဈတ္တော ဝာ ဇာတောတိ တံ သဗ္ဗံ တထာဂတသ္သ သဗ္ဗညုတညာဏံ ဇာနာတိ။ တထာ ယံ အပရိမာဏာသု လောကဓာတူသု ဣမသ္သ သဒေဝကသ္သ လောကသ္သ သုခဒုက္ခာဒိဘေဒံ ဓမ္မာရမ္မဏံ မနောဒ္ဝာရေ အာပာထံ အာဂစ္ဆတိ, အယံ သတ္တော ဣမသ္မိံ ခဏေ ဣမံ နာမ ဓမ္မာရမ္မဏံ ဝိဇာနိတ္ဝာ သုမနော ဝာ ဒုမ္မနော ဝာ မဇ္ဈတ္တော ဝာ ဇာတောတိ တံ သဗ္ဗံ တထာဂတသ္သ သဗ္ဗညုတညာဏံ ဇာနာတိ။ ဣမသ္သ ပန မဟာဇနသ္သ ပရိယေသိတ္ဝာ အပ္ပတ္တမ္ပိ အတ္ထိ, ပရိယေသိတ္ဝာ ပတ္တမ္ပိ အတ္ထိ။ အပရိယေသိတ္ဝာ အပ္ပတ္တမ္ပိ အတ္ထိ, အပရိယေသိတ္ဝာ ပတ္တမ္ပိ အတ္ထိ။ သဗ္ဗံ တထာဂတသ္သ သဗ္ဗညုတညာဏေန အပ္ပတ္တံ နာမ နတ္ထီတိ။
Diṭṭhanti rūpāyatanaṃ. Sutanti saddāyatanaṃ. Mutanti patvā gahetabbato gandhāyatanaṃ, rasāyatanaṃ, phoṭṭhabbāyatanaṃ. Viññātanti sukhadukkhādidhammārammaṇaṃ. Pattanti pariyesitvā vā apariyesitvā vā pattaṃ. Pariyesitanti pattaṃ vā appattaṃ vā pariyesitaṃ. Anuvicaritaṃ manasāti cittena anusañcaritaṃ. Sabbaṃ jānātīti iminā etaṃ dasseti – yaṃ aparimānāsu lokadhātūsu imassa sadevakassa lokassa ‘‘nīlaṃ pīta’’ntiādi (dha. sa. 619) rūpārammaṇaṃ cakkhudvāre āpāthaṃ āgacchati, ayaṃ satto imasmiṃ khaṇe imaṃ nāma rūpārammaṇaṃ disvā sumano vā dummano vā majjhatto vā jātoti taṃ sabbaṃ tathāgatassa sabbaññutaññāṇaṃ jānāti. Tathā yaṃ aparimāṇāsu lokadhātūsu imassa sadevakassa lokassa ‘‘bherisaddo, mudiṅgasaddo’’tiādi saddārammaṇaṃ sotadvāre āpāthaṃ āgacchati, ‘‘mūlagandho tacagandho’’tiādi (dha. sa. 624-627) gandhārammaṇaṃ ghānadvāre āpāthaṃ āgacchati, ‘‘mūlaraso, khandharaso’’tiādi (dha. sa. 628-631) rasārammaṇaṃ jivhādvāre āpāthaṃ āgacchati, ‘‘kakkhaḷaṃ, muduka’’ntiādi (dha. sa. 647-650) pathavīdhātutejodhātuvāyodhātubhedaṃ phoṭṭhabbārammaṇaṃ kāyadvāre āpāthaṃ āgacchati, ayaṃ satto imasmiṃ khaṇe imaṃ nāma phoṭṭhabbārammaṇaṃ phusitvā sumano vā dummano vā majjhatto vā jātoti taṃ sabbaṃ tathāgatassa sabbaññutaññāṇaṃ jānāti. Tathā yaṃ aparimāṇāsu lokadhātūsu imassa sadevakassa lokassa sukhadukkhādibhedaṃ dhammārammaṇaṃ manodvāre āpāthaṃ āgacchati, ayaṃ satto imasmiṃ khaṇe imaṃ nāma dhammārammaṇaṃ vijānitvā sumano vā dummano vā majjhatto vā jātoti taṃ sabbaṃ tathāgatassa sabbaññutaññāṇaṃ jānāti. Imassa pana mahājanassa pariyesitvā appattampi atthi, pariyesitvā pattampi atthi. Apariyesitvā appattampi atthi, apariyesitvā pattampi atthi. Sabbaṃ tathāgatassa sabbaññutaññāṇena appattaṃ nāma natthīti.
၁၂၁. ပုန အပရေန ပရိယာယေန သဗ္ဗညုတညာဏဘာဝသာဓနတ္ထံ န တသ္သာတိ ဂာထမာဟ။ တတ္ထ န တသ္သ အဒ္ဒိဋ္ဌမိဓတ္ထိ ကိဉ္စီတိ တသ္သ တထာဂတသ္သ ဣဓ ဣမသ္မိံ တေဓာတုကေ လောကေ, ဣမသ္မိံ ပစ္စုပ္ပန္နကာလေ ဝာ ပညာစက္ခုနာ အဒ္ဒိဋ္ဌံ နာမ ကိဉ္စိ အပ္ပမတ္တကမ္ပိ န အတ္ထိ န သံဝိဇ္ဇတိ။ အတ္ထီတိ ဣဒံ ဝတ္တမာနကာလိကံ အာခ္ယာတပဒံ။ ဣမိနာ ပစ္စုပ္ပန္နကာလိကသ္သ သဗ္ဗဓမ္မသ္သ ဉာတဘာဝံ ဒသ္သေတိ။ ဂာထာဗန္ဓသုခတ္ထံ ပနေတ္ထ ဒ-ကာရော သံယုတ္တော။ အထော အဝိညာတန္တိ ဧတ္ထ အထောဣတိ ဝစနောပာဒာနေ နိပာတော။ အဝိညာတန္တိ အတီတကာလိကံ အဝိညာတံ နာမ ကိဉ္စိ ဓမ္မဇာတံ။ နာဟောသီတိ ပာဌသေသော။ အဗ္ယယဘူတသ္သ အတ္ထိသဒ္ဒသ္သ ဂဟဏေ ပာဌသေသံ ဝိနာပိ ယုဇ္ဇတိယေဝ။ ဣမိနာ အတီတကာလိကသ္သ သဗ္ဗဓမ္မသ္သ ဉာတဘာဝံ ဒသ္သေတိ ။ အဇာနိတဗ္ဗန္တိ အနာဂတကာလိကံ အဇာနိတဗ္ဗံ နာမ ဓမ္မဇာတံ န ဘဝိသ္သတိ, နတ္ထိ ဝာ။ ဣမိနာ အနာဂတကာလိကသ္သ သဗ္ဗဓမ္မသ္သ ဉာတဘာဝံ ဒသ္သေတိ။ ဇာနနကိရိယာဝိသေသနမတ္တမေဝ ဝာ ဧတ္ထ အ-ကာရော။ သဗ္ဗံ အဘိညာသိ ယဒတ္ထိ နေယ္ယန္တိ ဧတ္ထ ယံ တေကာလိကံ ဝာ ကာလဝိမုတ္တံ ဝာ နေယ္ယံ ဇာနိတဗ္ဗံ ကိဉ္စိ ဓမ္မဇာတံ အတ္ထိ, တံ သဗ္ဗံ တထာဂတော အဘိညာသိ အဓိကေန သဗ္ဗညုတညာဏေန ဇာနိ ပဋိဝိဇ္ဈိ။ ဧတ္ထ အတ္ထိသဒ္ဒေန တေကာလိကသ္သ ကာလဝိမုတ္တသ္သ စ ဂဟဏာ အတ္ထိ-သဒ္ဒော အဗ္ယယဘူတောယေဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တထာဂတော တေန သမန္တစက္ခူတိ ကာလဝသေန ဩကာသဝသေန စ နိပ္ပဒေသတ္တာ သမန္တာ သဗ္ဗတော ပဝတ္တံ ဉာဏစက္ခု အသ္သာတိ သမန္တစက္ခု။ တေန ယထာဝုတ္တေန ကာရဏေန တထာဂတော သမန္တစက္ခု, သဗ္ဗညူတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣမိသ္သာ ဂာထာယ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာယ ဒေသနာယ သဗ္ဗညုတညာဏံ သာဓိတံ။
121. Puna aparena pariyāyena sabbaññutaññāṇabhāvasādhanatthaṃ na tassāti gāthamāha. Tattha na tassa addiṭṭhamidhatthi kiñcīti tassa tathāgatassa idha imasmiṃ tedhātuke loke, imasmiṃ paccuppannakāle vā paññācakkhunā addiṭṭhaṃ nāma kiñci appamattakampi na atthi na saṃvijjati. Atthīti idaṃ vattamānakālikaṃ ākhyātapadaṃ. Iminā paccuppannakālikassa sabbadhammassa ñātabhāvaṃ dasseti. Gāthābandhasukhatthaṃ panettha da-kāro saṃyutto. Atho aviññātanti ettha athoiti vacanopādāne nipāto. Aviññātanti atītakālikaṃ aviññātaṃ nāma kiñci dhammajātaṃ. Nāhosīti pāṭhaseso. Abyayabhūtassa atthisaddassa gahaṇe pāṭhasesaṃ vināpi yujjatiyeva. Iminā atītakālikassa sabbadhammassa ñātabhāvaṃ dasseti . Ajānitabbanti anāgatakālikaṃ ajānitabbaṃ nāma dhammajātaṃ na bhavissati, natthi vā. Iminā anāgatakālikassa sabbadhammassa ñātabhāvaṃ dasseti. Jānanakiriyāvisesanamattameva vā ettha a-kāro. Sabbaṃ abhiññāsi yadatthi neyyanti ettha yaṃ tekālikaṃ vā kālavimuttaṃ vā neyyaṃ jānitabbaṃ kiñci dhammajātaṃ atthi, taṃ sabbaṃ tathāgato abhiññāsi adhikena sabbaññutaññāṇena jāni paṭivijjhi. Ettha atthisaddena tekālikassa kālavimuttassa ca gahaṇā atthi-saddo abyayabhūtoyeva daṭṭhabbo. Tathāgato tena samantacakkhūti kālavasena okāsavasena ca nippadesattā samantā sabbato pavattaṃ ñāṇacakkhu assāti samantacakkhu. Tena yathāvuttena kāraṇena tathāgato samantacakkhu, sabbaññūti vuttaṃ hoti. Imissā gāthāya puggalādhiṭṭhānāya desanāya sabbaññutaññāṇaṃ sādhitaṃ.
ပုန ဗုဒ္ဓဉာဏာနံ ဝိသယဝသေန သဗ္ဗညုတညာဏံ ဒသ္သေတုကာမော သမန္တစက္ခူတိ ကေနဋ္ဌေန သမန္တစက္ခူတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဂာထာယ သမန္တစက္ခူတိ ဝုတ္တပဒေ ယံ တံ သမန္တစက္ခု, တံ ကေနဋ္ဌေန သမန္တစက္ခူတိ အတ္ထော။ အတ္ထော ပနသ္သ ယာဝတာ ဒုက္ခသ္သ ဒုက္ခဋ္ဌောတိအာဒီဟိ ဝုတ္တောယေဝ ဟောတိ။ သဗ္ဗညုတညာဏဉ္ဟိ သမန္တစက္ခု။ ယထာဟ – ‘‘သမန္တစက္ခု ဝုစ္စတိ သဗ္ဗညုတညာဏ’’န္တိ (စူဠနိ. ဓောတကမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၃၂)။ တသ္မိံ သဗ္ဗညုတညာဏဋ္ဌေ ဝုတ္တေ သမန္တစက္ခုဋ္ဌော ဝုတ္တောယေဝ ဟောတီတိ။ ဗုဒ္ဓသ္သေဝ ဉာဏာနီတိ ဗုဒ္ဓဉာဏာနိ။ ဒုက္ခေ ဉာဏာဒီနိပိ ဟိ သဗ္ဗာကာရေန ဗုဒ္ဓသ္သေဝ ဘဂဝတော ပဝတ္တန္တိ, ဣတရေသံ ပန ဧကဒေသမတ္တေနေဝ ပဝတ္တန္တိ။ သာဝကသာဓာရဏာနီတိ ပန ဧကဒေသေနာပိ အတ္ထိတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗော ဉာတောတိ သဗ္ဗော ဉာဏေန ဉာတော။ အညာတော ဒုက္ခဋ္ဌော နတ္ထီတိ ဝုတ္တမေဝ အတ္ထံ ပဋိသေဓေန ဝိဘာဝေတိ။ သဗ္ဗော ဒိဋ္ဌောတိ န ကေဝလံ ဉာတမတ္တောယေဝ, အထ ခော စက္ခုနာ ဒိဋ္ဌော ဝိယ ကတော။ သဗ္ဗော ဝိဒိတောတိ န ကေဝလံ ဒိဋ္ဌမတ္တောယေဝ, အထ ခော ပာကဋော။ သဗ္ဗော သစ္ဆိကတောတိ န ကေဝလံ ဝိဒိတောယေဝ, အထ ခော တတ္ထ ဉာဏပဋိလာဘဝသေန ပစ္စက္ခီကတော။ သဗ္ဗော ဖသ္သိတောတိ န ကေဝလံ သစ္ဆိကတောယေဝ, အထ ခော ပုနပ္ပုနံ ယထာရုစိ သမုဒာစာရဝသေန ဖုဋ္ဌောတိ။ အထ ဝာ ဉာတော သဘာဝလက္ခဏဝသေန။ ဒိဋ္ဌော သာမညလက္ခဏဝသေန။ ဝိဒိတော ရသဝသေန။ သစ္ဆိကတော ပစ္စုပဋ္ဌာနဝသေန ။ ဖသ္သိတော ပဒဋ္ဌာနဝသေန။ အထ ဝာ ဉာတော ဉာဏုပ္ပာဒဝသေန။ ဒိဋ္ဌော စက္ခုပ္ပာဒဝသေန။ ဝိဒိတော ပညုပ္ပာဒဝသေန။ သစ္ဆိကတော ဝိဇ္ဇုပ္ပာဒဝသေန။ ဖသ္သိတော အာလောကုပ္ပာဒဝသေန။ ‘‘ယာဝတာ ဒုက္ခသ္သ ဒုက္ခဋ္ဌော, သဗ္ဗော ဒိဋ္ဌော, အဒိဋ္ဌော ဒုက္ခဋ္ဌော နတ္ထီ’’တိအာဒိနာ နယေန စ ‘‘ယာဝတာ သဒေဝကသ္သ လောကသ္သ။ပေ.။ အနုဝိစရိတံ မနသာ, သဗ္ဗံ ဉာတံ, အညာတံ နတ္ထီ’’တိအာဒိနာ နယေန စ ဝိတ္ထာရော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပဌမံ ဝုတ္တဂာထာ နိဂမနဝသေန ပုန ဝုတ္တာ။ တံနိဂမနေယေဝ ဟိ ကတေ ဉာဏနိဂမနမ္ပိ ကတမေဝ ဟောတီတိ။
Puna buddhañāṇānaṃ visayavasena sabbaññutaññāṇaṃ dassetukāmo samantacakkhūti kenaṭṭhena samantacakkhūtiādimāha. Tattha gāthāya samantacakkhūti vuttapade yaṃ taṃ samantacakkhu, taṃ kenaṭṭhena samantacakkhūti attho. Attho panassa yāvatādukkhassa dukkhaṭṭhotiādīhi vuttoyeva hoti. Sabbaññutaññāṇañhi samantacakkhu. Yathāha – ‘‘samantacakkhu vuccati sabbaññutaññāṇa’’nti (cūḷani. dhotakamāṇavapucchāniddesa 32). Tasmiṃ sabbaññutaññāṇaṭṭhe vutte samantacakkhuṭṭho vuttoyeva hotīti. Buddhasseva ñāṇānīti buddhañāṇāni. Dukkhe ñāṇādīnipi hi sabbākārena buddhasseva bhagavato pavattanti, itaresaṃ pana ekadesamatteneva pavattanti. Sāvakasādhāraṇānīti pana ekadesenāpi atthitaṃ sandhāya vuttaṃ. Sabbo ñātoti sabbo ñāṇena ñāto. Aññāto dukkhaṭṭho natthīti vuttameva atthaṃ paṭisedhena vibhāveti. Sabbo diṭṭhoti na kevalaṃ ñātamattoyeva, atha kho cakkhunā diṭṭho viya kato. Sabbo viditoti na kevalaṃ diṭṭhamattoyeva, atha kho pākaṭo. Sabbo sacchikatoti na kevalaṃ viditoyeva, atha kho tattha ñāṇapaṭilābhavasena paccakkhīkato. Sabbo phassitoti na kevalaṃ sacchikatoyeva, atha kho punappunaṃ yathāruci samudācāravasena phuṭṭhoti. Atha vā ñāto sabhāvalakkhaṇavasena. Diṭṭho sāmaññalakkhaṇavasena. Vidito rasavasena. Sacchikato paccupaṭṭhānavasena . Phassito padaṭṭhānavasena. Atha vā ñāto ñāṇuppādavasena. Diṭṭho cakkhuppādavasena. Vidito paññuppādavasena. Sacchikato vijjuppādavasena. Phassito ālokuppādavasena. ‘‘Yāvatā dukkhassa dukkhaṭṭho, sabbo diṭṭho, adiṭṭho dukkhaṭṭho natthī’’tiādinā nayena ca ‘‘yāvatā sadevakassa lokassa…pe… anuvicaritaṃ manasā, sabbaṃ ñātaṃ, aññātaṃ natthī’’tiādinā nayena ca vitthāro veditabbo. Paṭhamaṃ vuttagāthā nigamanavasena puna vuttā. Taṃnigamaneyeva hi kate ñāṇanigamanampi katameva hotīti.
သဗ္ဗညုတညာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
Sabbaññutaññāṇaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
သဒ္ဓမ္မပ္ပကာသိနိယာ ပဋိသမ္ဘိဒာမဂ္ဂ-အဋ္ဌကထာယ
Saddhammappakāsiniyā paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathāya
ဉာဏကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
Ñāṇakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / သုတ္တပိဋက • Suttapiṭaka / ခုဒ္ဒကနိကာယ • Khuddakanikāya / ပဋိသမ္ဘိဒာမဂ္ဂပာဠိ • Paṭisambhidāmaggapāḷi / ၇၂-၇၃. သဗ္ဗညုတဉာဏနိဒ္ဒေသော • 72-73. Sabbaññutañāṇaniddeso