| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / පටිසම්‌භිදාමග්‌ග-අට්‌ඨකථා • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā |
72-73. සබ්‌බඤ්‌ඤුතඤ්‌ඤාණනිද්‌දෙසවණ්‌ණනා
72-73. Sabbaññutaññāṇaniddesavaṇṇanā
119. සබ්‌බඤ්‌ඤුතඤ්‌ඤාණනිද්‌දෙසෙ කතමං තථාගතස්‌ස සබ්‌බඤ්‌ඤුතඤ්‌ඤාණන්‌ති පුච්‌ඡිත්‌වා තෙන සමගතිකත්‌තා තෙනෙව සහ අනාවරණඤාණං නිද්‌දිට්‌ඨං. න හි අනාවරණඤාණං ධම්‌මතො විසුං අත්‌ථි, එකමෙව හෙතං ඤාණං ආකාරභෙදතො ද්‌වෙධා වුච්‌චති සද්‌ධින්‌ද්‍රියසද්‌ධාබලාදීනි විය. සබ්‌බඤ්‌ඤුතඤ්‌ඤාණමෙව හි නත්‌ථි එතස්‌ස ආවරණන්‌ති, කෙනචි ධම්‌මෙන, පුග්‌ගලෙන වා ආවරණං කාතුං අසක්‌කුණෙය්‍යතාය අනාවරණන්‌ති වුච්‌චති ආවජ්‌ජනපටිබද්‌ධත්‌තා සබ්‌බධම්‌මානං. අඤ්‌ඤෙ පන ආවජ්‌ජිත්‌වාපි න ජානන්‌ති. කෙචි පනාහු ‘‘මනොවිඤ්‌ඤාණං විය සබ්‌බාරම්‌මණිකත්‌තා සබ්‌බඤ්‌ඤුතඤ්‌ඤාණං . තංයෙව ඤාණං ඉන්‌දවජිරං විය විසයෙසු අප්‌පටිහතත්‌තා අනාවරණඤාණං. අනුපුබ්‌බසබ්‌බඤ්‌ඤුතාපටික්‌ඛෙපො සබ්‌බඤ්‌ඤුතඤ්‌ඤාණං, සකිංසබ්‌බඤ්‌ඤුතාපටික්‌ඛෙපො අනාවරණඤාණං, භගවා සබ්‌බඤ්‌ඤුතඤ්‌ඤාණපටිලාභෙනපි සබ්‌බඤ්‌ඤූති වුච්‌චති, න ච අනුපුබ්‌බසබ්‌බඤ්‌ඤූ. අනාවරණඤාණපටිලාභෙනපි සබ්‌බඤ්‌ඤූති වුච්‌චති, න ච සකිංසබ්‌බඤ්‌ඤූ’’ති.
119. Sabbaññutaññāṇaniddese katamaṃ tathāgatassa sabbaññutaññāṇanti pucchitvā tena samagatikattā teneva saha anāvaraṇañāṇaṃ niddiṭṭhaṃ. Na hi anāvaraṇañāṇaṃ dhammato visuṃ atthi, ekameva hetaṃ ñāṇaṃ ākārabhedato dvedhā vuccati saddhindriyasaddhābalādīni viya. Sabbaññutaññāṇameva hi natthi etassa āvaraṇanti, kenaci dhammena, puggalena vā āvaraṇaṃ kātuṃ asakkuṇeyyatāya anāvaraṇanti vuccati āvajjanapaṭibaddhattā sabbadhammānaṃ. Aññe pana āvajjitvāpi na jānanti. Keci panāhu ‘‘manoviññāṇaṃ viya sabbārammaṇikattā sabbaññutaññāṇaṃ . Taṃyeva ñāṇaṃ indavajiraṃ viya visayesu appaṭihatattā anāvaraṇañāṇaṃ. Anupubbasabbaññutāpaṭikkhepo sabbaññutaññāṇaṃ, sakiṃsabbaññutāpaṭikkhepo anāvaraṇañāṇaṃ, bhagavā sabbaññutaññāṇapaṭilābhenapi sabbaññūti vuccati, na ca anupubbasabbaññū. Anāvaraṇañāṇapaṭilābhenapi sabbaññūti vuccati, na ca sakiṃsabbaññū’’ti.
සබ්‌බං සඞ්‌ඛතමසඞ්‌ඛතං අනවසෙසං ජානාතීති එත්‌ථ සබ්‌බන්‌ති ජාතිවසෙන සබ්‌බධම්‌මානං නිස්‌සෙසපරියාදානං. අනවසෙසන්‌ති එකෙකස්‌සෙව ධම්‌මස්‌ස සබ්‌බාකාරවසෙන නිස්‌සෙසපරියාදානං. සඞ්‌ඛතමසඞ්‌ඛතන්‌ති ද්‌විධා පභෙදදස්‌සනං. සඞ්‌ඛතඤ්‌හි එකො පභෙදො, අසඞ්‌ඛතං එකො පභෙදො. පච්‌චයෙහි සඞ්‌ගම්‌ම කතන්‌ති සඞ්‌ඛතං. ඛන්‌ධපඤ්‌චකං. තථා න සඞ්‌ඛතන්‌ති අසඞ්‌ඛතං. නිබ්‌බානං. සඞ්‌ඛතං අනිච්‌චදුක්‌ඛානත්‌තාදීහි ආකාරෙහි අනවසෙසං ජානාති, අසඞ්‌ඛතං සුඤ්‌ඤතානිමිත්‌තඅප්‌පණිහිතාදීහි ආකාරෙහි අනවසෙසං ජානාති. නත්‌ථි එතස්‌ස සඞ්‌ඛතස්‌ස අසඞ්‌ඛතස්‌ස ච අවසෙසොති අනවසෙසං. සඞ්‌ඛතං අසඞ්‌ඛතඤ්‌ච. අනෙකභෙදාපි පඤ්‌ඤත්‌ති පච්‌චයෙහි අකතත්‌තා අසඞ්‌ඛතපක්‌ඛං භජති. සබ්‌බඤ්‌ඤුතඤ්‌ඤාණඤ්‌හි සබ්‌බාපි පඤ්‌ඤත්‌තියො අනෙකභෙදතො ජානාති. අථ වා සබ්‌බන්‌ති සබ්‌බධම්‌මග්‌ගහණං. අනවසෙසන්‌ති නිප්‌පදෙසග්‌ගහණං. තත්‌ථ ආවරණං නත්‌ථීති තත්‌ථ තස්‌මිං අනවසෙසෙ සඞ්‌ඛතාසඞ්‌ඛතෙ නිස්‌සඞ්‌ගත්‌තා සබ්‌බඤ්‌ඤුතඤ්‌ඤාණස්‌ස ආවරණං නත්‌ථීති තදෙව සබ්‌බඤ්‌ඤුතඤ්‌ඤාණං අනාවරණඤාණං නාමාති අත්‌ථො.
Sabbaṃ saṅkhatamasaṅkhataṃ anavasesaṃ jānātīti ettha sabbanti jātivasena sabbadhammānaṃ nissesapariyādānaṃ. Anavasesanti ekekasseva dhammassa sabbākāravasena nissesapariyādānaṃ. Saṅkhatamasaṅkhatanti dvidhā pabhedadassanaṃ. Saṅkhatañhi eko pabhedo, asaṅkhataṃ eko pabhedo. Paccayehi saṅgamma katanti saṅkhataṃ. Khandhapañcakaṃ. Tathā na saṅkhatanti asaṅkhataṃ. Nibbānaṃ. Saṅkhataṃ aniccadukkhānattādīhi ākārehi anavasesaṃ jānāti, asaṅkhataṃ suññatānimittaappaṇihitādīhi ākārehi anavasesaṃ jānāti. Natthi etassa saṅkhatassa asaṅkhatassa ca avasesoti anavasesaṃ. Saṅkhataṃ asaṅkhatañca. Anekabhedāpi paññatti paccayehi akatattā asaṅkhatapakkhaṃ bhajati. Sabbaññutaññāṇañhi sabbāpi paññattiyo anekabhedato jānāti. Atha vā sabbanti sabbadhammaggahaṇaṃ. Anavasesanti nippadesaggahaṇaṃ. Tattha āvaraṇaṃ natthīti tattha tasmiṃ anavasese saṅkhatāsaṅkhate nissaṅgattā sabbaññutaññāṇassa āvaraṇaṃ natthīti tadeva sabbaññutaññāṇaṃ anāvaraṇañāṇaṃ nāmāti attho.
120. ඉදානි අනෙකවිසයභෙදතො දස්‌සෙතුං අතීතන්‌තිආදිමාහ. තත්‌ථ අතීතං අනාගතං පච්‌චුප්‌පන්‌නන්‌ති කාලභෙදතො දස්‌සිතං, චක්‌ඛු චෙව රූපා චාතිආදි වත්‌ථාරම්‌මණභෙදතො. එවං තං සබ්‌බන්‌ති තෙසං චක්‌ඛුරූපානං අනවසෙසපරියාදානං. එවං සෙසෙසු. යාවතාති අනවසෙසපරියාදානං. අනිච්‌චට්‌ඨන්‌තිආදි සාමඤ්‌ඤලක්‌ඛණභෙදතො දස්‌සිතං. අනිච්‌චට්‌ඨන්‌ති ච අනිච්‌චාකාරං. පච්‌චත්‌තත්‌ථෙ වා උපයොගවචනං. එස නයො එදිසෙසු. රූපස්‌සාතිආදි ඛන්‌ධභෙදතො දස්‌සිතං. චක්‌ඛුස්‌ස…පෙ.… ජරාමරණස්‌සාති හෙට්‌ඨා වුත්‌තපෙය්‍යාලනයෙන යොජෙතබ්‌බං. අභිඤ්‌ඤායාතිආදීසු හෙට්‌ඨා වුත්‌තඤාණානෙව. අභිඤ්‌ඤට්‌ඨන්‌ති අභිජානනසභාවං. එස නයො එදිසෙසු. ඛන්‌ධානං ඛන්‌ධට්‌ඨන්‌තිආදි හෙට්‌ඨා වුත්‌තනයෙනෙව වෙදිතබ්‌බං. කුසලෙ ධම්‌මෙතිආදි කුසලත්‌තිකවසෙන භෙදො. කාමාවචරෙ ධම්‌මෙතිආදි චතුභූමකවසෙන. උභයත්‌ථාපි ‘‘සබ්‌බෙ ජානාතී’’ති බහුවචනපාඨො සුන්‌දරො. එකවචනසොතෙ පතිතත්‌තා පන පොත්‌ථකෙසු එකවචනෙන ලිඛිතං. දුක්‌ඛස්‌සාතිආදි චුද්‌දසන්‌නං බුද්‌ධඤාණානං විසයභෙදො. ඉන්‌ද්‍රියපරොපරියත්‌තෙ ඤාණන්‌තිආදීනි චත්‌තාරි ඤාණානි වත්‌වා සබ්‌බඤ්‌ඤුතඤ්‌ඤාණං කස්‌මා න වුත්‌තන්‌ති චෙ? වුච්‌චමානස්‌ස සබ්‌බඤ්‌ඤුතඤ්‌ඤාණත්‌තා. විසයභෙදතො හි සබ්‌බඤ්‌ඤුතඤ්‌ඤාණෙ වුච්‌චමානෙ තං ඤාණං න වත්‌තබ්‌බං හොති, සබ්‌බඤ්‌ඤුතඤ්‌ඤාණං පන සබ්‌බඤ්‌ඤුතඤ්‌ඤාණස්‌ස විසයො හොතියෙව.
120. Idāni anekavisayabhedato dassetuṃ atītantiādimāha. Tattha atītaṃ anāgataṃ paccuppannanti kālabhedato dassitaṃ, cakkhu ceva rūpā cātiādi vatthārammaṇabhedato. Evaṃ taṃ sabbanti tesaṃ cakkhurūpānaṃ anavasesapariyādānaṃ. Evaṃ sesesu. Yāvatāti anavasesapariyādānaṃ. Aniccaṭṭhantiādi sāmaññalakkhaṇabhedato dassitaṃ. Aniccaṭṭhanti ca aniccākāraṃ. Paccattatthe vā upayogavacanaṃ. Esa nayo edisesu. Rūpassātiādi khandhabhedato dassitaṃ. Cakkhussa…pe… jarāmaraṇassāti heṭṭhā vuttapeyyālanayena yojetabbaṃ. Abhiññāyātiādīsu heṭṭhā vuttañāṇāneva. Abhiññaṭṭhanti abhijānanasabhāvaṃ. Esa nayo edisesu. Khandhānaṃ khandhaṭṭhantiādi heṭṭhā vuttanayeneva veditabbaṃ. Kusale dhammetiādi kusalattikavasena bhedo. Kāmāvacare dhammetiādi catubhūmakavasena. Ubhayatthāpi ‘‘sabbe jānātī’’ti bahuvacanapāṭho sundaro. Ekavacanasote patitattā pana potthakesu ekavacanena likhitaṃ. Dukkhassātiādi cuddasannaṃ buddhañāṇānaṃ visayabhedo. Indriyaparopariyatte ñāṇantiādīni cattāri ñāṇāni vatvā sabbaññutaññāṇaṃ kasmā na vuttanti ce? Vuccamānassa sabbaññutaññāṇattā. Visayabhedato hi sabbaññutaññāṇe vuccamāne taṃ ñāṇaṃ na vattabbaṃ hoti, sabbaññutaññāṇaṃ pana sabbaññutaññāṇassa visayo hotiyeva.
පුන කාළකාරාමසුත්‌තන්‌තාදීසු (අ. නි. 4.24) වුත්‌තනයෙන සබ්‌බඤ්‌ඤුතඤ්‌ඤාණභූමිං දස්‌සෙන්‌තො යාවතා සදෙවකස්‌ස ලොකස්‌සාතිආදිමාහ. තත්‌ථ සහ දෙවෙහි සදෙවකස්‌ස. සහ මාරෙන සමාරකස්‌ස . සහ බ්‍රහ්‌මුනා සබ්‍රහ්‌මකස්‌ස ලොකස්‌ස. සහ සමණබ්‍රාහ්‌මණෙහි සස්‌සමණබ්‍රාහ්‌මණියා. සහ දෙවමනුස්‌සෙහි සදෙවමනුස්‌සාය පජාය. පජාතත්‌තා පජාති සත්‌තලොකස්‌ස පරියායවචනමෙතං. තත්‌ථ සදෙවකවචනෙන පඤ්‌චකාමාවචරදෙවග්‌ගහණං, සමාරකවචනෙන ඡට්‌ඨකාමාවචරදෙවග්‌ගහණං, සබ්‍රහ්‌මකවචනෙන බ්‍රහ්‌මකායිකාදිබ්‍රහ්‌මග්‌ගහණං, සස්‌සමණබ්‍රාහ්‌මණිවචනෙන සාසනස්‌ස පච්‌චත්‌ථිකපච්‌චාමිත්‌තසමණබ්‍රාහ්‌මණග්‌ගහණං සමිතපාපබාහිතපාපසමණබ්‍රාහ්‌මණග්‌ගහණඤ්‌ච, පජාවචනෙන සත්‌තලොකග්‌ගහණං, සදෙවමනුස්‌සවචනෙන සම්‌මුතිදෙවසෙසමනුස්‌සග්‌ගහණං වෙදිතබ්‌බං. එවමෙත්‌ථ තීහි පදෙහි ඔකාසලොකො, ද්‌වීහි පජාවසෙන සත්‌තලොකො ගහිතොති වෙදිතබ්‌බො.
Puna kāḷakārāmasuttantādīsu (a. ni. 4.24) vuttanayena sabbaññutaññāṇabhūmiṃ dassento yāvatā sadevakassa lokassātiādimāha. Tattha saha devehi sadevakassa. Saha mārena samārakassa. Saha brahmunā sabrahmakassa lokassa. Saha samaṇabrāhmaṇehi sassamaṇabrāhmaṇiyā. Saha devamanussehi sadevamanussāya pajāya. Pajātattā pajāti sattalokassa pariyāyavacanametaṃ. Tattha sadevakavacanena pañcakāmāvacaradevaggahaṇaṃ, samārakavacanena chaṭṭhakāmāvacaradevaggahaṇaṃ, sabrahmakavacanena brahmakāyikādibrahmaggahaṇaṃ, sassamaṇabrāhmaṇivacanena sāsanassa paccatthikapaccāmittasamaṇabrāhmaṇaggahaṇaṃ samitapāpabāhitapāpasamaṇabrāhmaṇaggahaṇañca, pajāvacanena sattalokaggahaṇaṃ, sadevamanussavacanena sammutidevasesamanussaggahaṇaṃ veditabbaṃ. Evamettha tīhi padehi okāsaloko, dvīhi pajāvasena sattaloko gahitoti veditabbo.
අපරො නයො – සදෙවකග්‌ගහණෙන අරූපාවචරලොකො ගහිතො, සමාරකග්‌ගහණෙන ඡකාමාවචරදෙවලොකො, සබ්‍රහ්‌මකග්‌ගහණෙන රූපාවචරබ්‍රහ්‌මලොකො, සස්‌සමණබ්‍රාහ්‌මණාදිග්‌ගහණෙන චතුපරිසවසෙන, සම්‌මුතිදෙවෙහි වා සහ මනුස්‌සලොකො, අවසෙසසත්‌තලොකො වා.
Aparo nayo – sadevakaggahaṇena arūpāvacaraloko gahito, samārakaggahaṇena chakāmāvacaradevaloko, sabrahmakaggahaṇena rūpāvacarabrahmaloko, sassamaṇabrāhmaṇādiggahaṇena catuparisavasena, sammutidevehi vā saha manussaloko, avasesasattaloko vā.
අපිචෙත්‌ථ සදෙවකවචනෙන උක්‌කට්‌ඨපරිච්‌ඡෙදතො සබ්‌බස්‌සපි ලොකස්‌ස දිට්‌ඨාදිජානනභාවං සාධෙති. තතො යෙසං සියා ‘‘මාරො මහානුභාවො ඡකාමාවචරිස්‌සරො වසවත්‌තී, කිං තස්‌සාපි දිට්‌ඨාදිං ජානාතී’’ති, තෙසං විමතිං විධමන්‌තො ‘‘සමාරකස්‌සා’’ති ආහ. යෙසං පන සියා ‘‘බ්‍රහ්‌මා මහානුභාවො එකඞ්‌ගුලියා එකස්‌මිං චක්‌කවාළසහස්‌සෙ ආලොකං ඵරති, ද්‌වීහි…පෙ.… දසහි අඞ්‌ගුලීහි දසසු චක්‌කවාළසහස්‌සෙසු ආලොකං ඵරති, අනුත්‌තරඤ්‌ච ඣානසමාපත්‌තිසුඛං පටිසංවෙදෙති, කිං තස්‌සාපි දිට්‌ඨාදිං ජානාතී’’ති, තෙසං විමතිං විධමන්‌තො ‘‘සබ්‍රහ්‌මකස්‌සා’’ති ආහ. තතො යෙසං සියා ‘‘පුථූ සමණබ්‍රාහ්‌මණා සාසනස්‌ස පච්‌චත්‌ථිකා, කිං තෙසම්‌පි දිට්‌ඨාදිං ජානාතී’’ති, තෙසං විමතිං විධමන්‌තො ‘‘සස්‌සමණබ්‍රාහ්‌මණියා පජායා’’ති ආහ. එවං උක්‌කට්‌ඨානං දිට්‌ඨාදිජානනභාවං පකාසෙත්‌වා අථ සම්‌මුතිදෙවෙ අවසෙසමනුස්‌සෙ ච උපාදාය උක්‌කට්‌ඨපරිච්‌ඡෙදවසෙන සෙසසත්‌තලොකස්‌ස දිට්‌ඨාදිජානනභාවං පකාසෙති. අයමෙත්‌ථ අනුසන්‌ධික්‌කමො. පොරාණා පනාහු – සදෙවකස්‌සාති දෙවතාහි සද්‌ධිං අවසෙසලොකස්‌ස . සමාරකස්‌සාති මාරෙන සද්‌ධිං අවසෙසලොකස්‌ස. සබ්‍රහ්‌මකස්‌සාති බ්‍රහ්‌මෙහි සද්‌ධිං අවසෙසලොකස්‌ස. එවං සබ්‌බෙපි තිභවූපගෙ සත්‌තෙ තීහාකාරෙහි තීසු පදෙසු පක්‌ඛිපිත්‌වා පුන ද්‌වීහාකාරෙහි පරියාදාතුං සස්‌සමණබ්‍රාහ්‌මණියා පජාය සදෙවමනුස්‌සායාති වුත්‌තං. එවං පඤ්‌චහි පදෙහි තෙන තෙන ආකාරෙන තෙධාතුකමෙව පරියාදින්‌නං හොතීති.
Apicettha sadevakavacanena ukkaṭṭhaparicchedato sabbassapi lokassa diṭṭhādijānanabhāvaṃ sādheti. Tato yesaṃ siyā ‘‘māro mahānubhāvo chakāmāvacarissaro vasavattī, kiṃ tassāpi diṭṭhādiṃ jānātī’’ti, tesaṃ vimatiṃ vidhamanto ‘‘samārakassā’’ti āha. Yesaṃ pana siyā ‘‘brahmā mahānubhāvo ekaṅguliyā ekasmiṃ cakkavāḷasahasse ālokaṃ pharati, dvīhi…pe… dasahi aṅgulīhi dasasu cakkavāḷasahassesu ālokaṃ pharati, anuttarañca jhānasamāpattisukhaṃ paṭisaṃvedeti, kiṃ tassāpi diṭṭhādiṃ jānātī’’ti, tesaṃ vimatiṃ vidhamanto ‘‘sabrahmakassā’’ti āha. Tato yesaṃ siyā ‘‘puthū samaṇabrāhmaṇā sāsanassa paccatthikā, kiṃ tesampi diṭṭhādiṃ jānātī’’ti, tesaṃ vimatiṃ vidhamanto ‘‘sassamaṇabrāhmaṇiyā pajāyā’’ti āha. Evaṃ ukkaṭṭhānaṃ diṭṭhādijānanabhāvaṃ pakāsetvā atha sammutideve avasesamanusse ca upādāya ukkaṭṭhaparicchedavasena sesasattalokassa diṭṭhādijānanabhāvaṃ pakāseti. Ayamettha anusandhikkamo. Porāṇā panāhu – sadevakassāti devatāhi saddhiṃ avasesalokassa . Samārakassāti mārena saddhiṃ avasesalokassa. Sabrahmakassāti brahmehi saddhiṃ avasesalokassa. Evaṃ sabbepi tibhavūpage satte tīhākārehi tīsu padesu pakkhipitvā puna dvīhākārehi pariyādātuṃ sassamaṇabrāhmaṇiyā pajāya sadevamanussāyāti vuttaṃ. Evaṃ pañcahi padehi tena tena ākārena tedhātukameva pariyādinnaṃ hotīti.
දිට්‌ඨන්‌ති රූපායතනං. සුතන්‌ති සද්‌දායතනං. මුතන්‌ති පත්‌වා ගහෙතබ්‌බතො ගන්‌ධායතනං, රසායතනං, ඵොට්‌ඨබ්‌බායතනං. විඤ්‌ඤාතන්‌ති සුඛදුක්‌ඛාදිධම්‌මාරම්‌මණං. පත්‌තන්‌ති පරියෙසිත්‌වා වා අපරියෙසිත්‌වා වා පත්‌තං. පරියෙසිතන්‌ති පත්‌තං වා අප්‌පත්‌තං වා පරියෙසිතං. අනුවිචරිතං මනසාති චිත්‌තෙන අනුසඤ්‌චරිතං. සබ්‌බං ජානාතීති ඉමිනා එතං දස්‌සෙති – යං අපරිමානාසු ලොකධාතූසු ඉමස්‌ස සදෙවකස්‌ස ලොකස්‌ස ‘‘නීලං පීත’’න්‌තිආදි (ධ. ස. 619) රූපාරම්‌මණං චක්‌ඛුද්‌වාරෙ ආපාථං ආගච්‌ඡති, අයං සත්‌තො ඉමස්‌මිං ඛණෙ ඉමං නාම රූපාරම්‌මණං දිස්‌වා සුමනො වා දුම්‌මනො වා මජ්‌ඣත්‌තො වා ජාතොති තං සබ්‌බං තථාගතස්‌ස සබ්‌බඤ්‌ඤුතඤ්‌ඤාණං ජානාති. තථා යං අපරිමාණාසු ලොකධාතූසු ඉමස්‌ස සදෙවකස්‌ස ලොකස්‌ස ‘‘භෙරිසද්‌දො, මුදිඞ්‌ගසද්‌දො’’තිආදි සද්‌දාරම්‌මණං සොතද්‌වාරෙ ආපාථං ආගච්‌ඡති, ‘‘මූලගන්‌ධො තචගන්‌ධො’’තිආදි (ධ. ස. 624-627) ගන්‌ධාරම්‌මණං ඝානද්‌වාරෙ ආපාථං ආගච්‌ඡති, ‘‘මූලරසො, ඛන්‌ධරසො’’තිආදි (ධ. ස. 628-631) රසාරම්‌මණං ජිව්‌හාද්‌වාරෙ ආපාථං ආගච්‌ඡති, ‘‘කක්‌ඛළං, මුදුක’’න්‌තිආදි (ධ. ස. 647-650) පථවීධාතුතෙජොධාතුවායොධාතුභෙදං ඵොට්‌ඨබ්‌බාරම්‌මණං කායද්‌වාරෙ ආපාථං ආගච්‌ඡති, අයං සත්‌තො ඉමස්‌මිං ඛණෙ ඉමං නාම ඵොට්‌ඨබ්‌බාරම්‌මණං ඵුසිත්‌වා සුමනො වා දුම්‌මනො වා මජ්‌ඣත්‌තො වා ජාතොති තං සබ්‌බං තථාගතස්‌ස සබ්‌බඤ්‌ඤුතඤ්‌ඤාණං ජානාති. තථා යං අපරිමාණාසු ලොකධාතූසු ඉමස්‌ස සදෙවකස්‌ස ලොකස්‌ස සුඛදුක්‌ඛාදිභෙදං ධම්‌මාරම්‌මණං මනොද්‌වාරෙ ආපාථං ආගච්‌ඡති, අයං සත්‌තො ඉමස්‌මිං ඛණෙ ඉමං නාම ධම්‌මාරම්‌මණං විජානිත්‌වා සුමනො වා දුම්‌මනො වා මජ්‌ඣත්‌තො වා ජාතොති තං සබ්‌බං තථාගතස්‌ස සබ්‌බඤ්‌ඤුතඤ්‌ඤාණං ජානාති. ඉමස්‌ස පන මහාජනස්‌ස පරියෙසිත්‌වා අප්‌පත්‌තම්‌පි අත්‌ථි, පරියෙසිත්‌වා පත්‌තම්‌පි අත්‌ථි. අපරියෙසිත්‌වා අප්‌පත්‌තම්‌පි අත්‌ථි, අපරියෙසිත්‌වා පත්‌තම්‌පි අත්‌ථි. සබ්‌බං තථාගතස්‌ස සබ්‌බඤ්‌ඤුතඤ්‌ඤාණෙන අප්‌පත්‌තං නාම නත්‌ථීති.
Diṭṭhanti rūpāyatanaṃ. Sutanti saddāyatanaṃ. Mutanti patvā gahetabbato gandhāyatanaṃ, rasāyatanaṃ, phoṭṭhabbāyatanaṃ. Viññātanti sukhadukkhādidhammārammaṇaṃ. Pattanti pariyesitvā vā apariyesitvā vā pattaṃ. Pariyesitanti pattaṃ vā appattaṃ vā pariyesitaṃ. Anuvicaritaṃ manasāti cittena anusañcaritaṃ. Sabbaṃ jānātīti iminā etaṃ dasseti – yaṃ aparimānāsu lokadhātūsu imassa sadevakassa lokassa ‘‘nīlaṃ pīta’’ntiādi (dha. sa. 619) rūpārammaṇaṃ cakkhudvāre āpāthaṃ āgacchati, ayaṃ satto imasmiṃ khaṇe imaṃ nāma rūpārammaṇaṃ disvā sumano vā dummano vā majjhatto vā jātoti taṃ sabbaṃ tathāgatassa sabbaññutaññāṇaṃ jānāti. Tathā yaṃ aparimāṇāsu lokadhātūsu imassa sadevakassa lokassa ‘‘bherisaddo, mudiṅgasaddo’’tiādi saddārammaṇaṃ sotadvāre āpāthaṃ āgacchati, ‘‘mūlagandho tacagandho’’tiādi (dha. sa. 624-627) gandhārammaṇaṃ ghānadvāre āpāthaṃ āgacchati, ‘‘mūlaraso, khandharaso’’tiādi (dha. sa. 628-631) rasārammaṇaṃ jivhādvāre āpāthaṃ āgacchati, ‘‘kakkhaḷaṃ, muduka’’ntiādi (dha. sa. 647-650) pathavīdhātutejodhātuvāyodhātubhedaṃ phoṭṭhabbārammaṇaṃ kāyadvāre āpāthaṃ āgacchati, ayaṃ satto imasmiṃ khaṇe imaṃ nāma phoṭṭhabbārammaṇaṃ phusitvā sumano vā dummano vā majjhatto vā jātoti taṃ sabbaṃ tathāgatassa sabbaññutaññāṇaṃ jānāti. Tathā yaṃ aparimāṇāsu lokadhātūsu imassa sadevakassa lokassa sukhadukkhādibhedaṃ dhammārammaṇaṃ manodvāre āpāthaṃ āgacchati, ayaṃ satto imasmiṃ khaṇe imaṃ nāma dhammārammaṇaṃ vijānitvā sumano vā dummano vā majjhatto vā jātoti taṃ sabbaṃ tathāgatassa sabbaññutaññāṇaṃ jānāti. Imassa pana mahājanassa pariyesitvā appattampi atthi, pariyesitvā pattampi atthi. Apariyesitvā appattampi atthi, apariyesitvā pattampi atthi. Sabbaṃ tathāgatassa sabbaññutaññāṇena appattaṃ nāma natthīti.
121. පුන අපරෙන පරියායෙන සබ්‌බඤ්‌ඤුතඤ්‌ඤාණභාවසාධනත්‌ථං න තස්‌සාති ගාථමාහ. තත්‌ථ න තස්‌ස අද්‌දිට්‌ඨමිධත්‌ථි කිඤ්‌චීති තස්‌ස තථාගතස්‌ස ඉධ ඉමස්‌මිං තෙධාතුකෙ ලොකෙ, ඉමස්‌මිං පච්‌චුප්‌පන්‌නකාලෙ වා පඤ්‌ඤාචක්‌ඛුනා අද්‌දිට්‌ඨං නාම කිඤ්‌චි අප්‌පමත්‌තකම්‌පි න අත්‌ථි න සංවිජ්‌ජති. අත්‌ථීති ඉදං වත්‌තමානකාලිකං ආඛ්‍යාතපදං. ඉමිනා පච්‌චුප්‌පන්‌නකාලිකස්‌ස සබ්‌බධම්‌මස්‌ස ඤාතභාවං දස්‌සෙති. ගාථාබන්‌ධසුඛත්‌ථං පනෙත්‌ථ ද-කාරො සංයුත්‌තො. අථො අවිඤ්‌ඤාතන්‌ති එත්‌ථ අථොඉති වචනොපාදානෙ නිපාතො. අවිඤ්‌ඤාතන්‌ති අතීතකාලිකං අවිඤ්‌ඤාතං නාම කිඤ්‌චි ධම්‌මජාතං. නාහොසීති පාඨසෙසො. අබ්‍යයභූතස්‌ස අත්‌ථිසද්‌දස්‌ස ගහණෙ පාඨසෙසං විනාපි යුජ්‌ජතියෙව. ඉමිනා අතීතකාලිකස්‌ස සබ්‌බධම්‌මස්‌ස ඤාතභාවං දස්‌සෙති . අජානිතබ්‌බන්‌ති අනාගතකාලිකං අජානිතබ්‌බං නාම ධම්‌මජාතං න භවිස්‌සති, නත්‌ථි වා. ඉමිනා අනාගතකාලිකස්‌ස සබ්‌බධම්‌මස්‌ස ඤාතභාවං දස්‌සෙති. ජානනකිරියාවිසෙසනමත්‌තමෙව වා එත්‌ථ අ-කාරො. සබ්‌බං අභිඤ්‌ඤාසි යදත්‌ථි නෙය්‍යන්‌ති එත්‌ථ යං තෙකාලිකං වා කාලවිමුත්‌තං වා නෙය්‍යං ජානිතබ්‌බං කිඤ්‌චි ධම්‌මජාතං අත්‌ථි, තං සබ්‌බං තථාගතො අභිඤ්‌ඤාසි අධිකෙන සබ්‌බඤ්‌ඤුතඤ්‌ඤාණෙන ජානි පටිවිජ්‌ඣි. එත්‌ථ අත්‌ථිසද්‌දෙන තෙකාලිකස්‌ස කාලවිමුත්‌තස්‌ස ච ගහණා අත්‌ථි-සද්‌දො අබ්‍යයභූතොයෙව දට්‌ඨබ්‌බො. තථාගතො තෙන සමන්‌තචක්‌ඛූති කාලවසෙන ඔකාසවසෙන ච නිප්‌පදෙසත්‌තා සමන්‌තා සබ්‌බතො පවත්‌තං ඤාණචක්‌ඛු අස්‌සාති සමන්‌තචක්‌ඛු. තෙන යථාවුත්‌තෙන කාරණෙන තථාගතො සමන්‌තචක්‌ඛු, සබ්‌බඤ්‌ඤූති වුත්‌තං හොති. ඉමිස්‌සා ගාථාය පුග්‌ගලාධිට්‌ඨානාය දෙසනාය සබ්‌බඤ්‌ඤුතඤ්‌ඤාණං සාධිතං.
121. Puna aparena pariyāyena sabbaññutaññāṇabhāvasādhanatthaṃ na tassāti gāthamāha. Tattha na tassa addiṭṭhamidhatthi kiñcīti tassa tathāgatassa idha imasmiṃ tedhātuke loke, imasmiṃ paccuppannakāle vā paññācakkhunā addiṭṭhaṃ nāma kiñci appamattakampi na atthi na saṃvijjati. Atthīti idaṃ vattamānakālikaṃ ākhyātapadaṃ. Iminā paccuppannakālikassa sabbadhammassa ñātabhāvaṃ dasseti. Gāthābandhasukhatthaṃ panettha da-kāro saṃyutto. Atho aviññātanti ettha athoiti vacanopādāne nipāto. Aviññātanti atītakālikaṃ aviññātaṃ nāma kiñci dhammajātaṃ. Nāhosīti pāṭhaseso. Abyayabhūtassa atthisaddassa gahaṇe pāṭhasesaṃ vināpi yujjatiyeva. Iminā atītakālikassa sabbadhammassa ñātabhāvaṃ dasseti . Ajānitabbanti anāgatakālikaṃ ajānitabbaṃ nāma dhammajātaṃ na bhavissati, natthi vā. Iminā anāgatakālikassa sabbadhammassa ñātabhāvaṃ dasseti. Jānanakiriyāvisesanamattameva vā ettha a-kāro. Sabbaṃ abhiññāsi yadatthi neyyanti ettha yaṃ tekālikaṃ vā kālavimuttaṃ vā neyyaṃ jānitabbaṃ kiñci dhammajātaṃ atthi, taṃ sabbaṃ tathāgato abhiññāsi adhikena sabbaññutaññāṇena jāni paṭivijjhi. Ettha atthisaddena tekālikassa kālavimuttassa ca gahaṇā atthi-saddo abyayabhūtoyeva daṭṭhabbo. Tathāgato tena samantacakkhūti kālavasena okāsavasena ca nippadesattā samantā sabbato pavattaṃ ñāṇacakkhu assāti samantacakkhu. Tena yathāvuttena kāraṇena tathāgato samantacakkhu, sabbaññūti vuttaṃ hoti. Imissā gāthāya puggalādhiṭṭhānāya desanāya sabbaññutaññāṇaṃ sādhitaṃ.
පුන බුද්‌ධඤාණානං විසයවසෙන සබ්‌බඤ්‌ඤුතඤ්‌ඤාණං දස්‌සෙතුකාමො සමන්‌තචක්‌ඛූති කෙනට්‌ඨෙන සමන්‌තචක්‌ඛූතිආදිමාහ. තත්‌ථ ගාථාය සමන්‌තචක්‌ඛූති වුත්‌තපදෙ යං තං සමන්‌තචක්‌ඛු, තං කෙනට්‌ඨෙන සමන්‌තචක්‌ඛූති අත්‌ථො. අත්‌ථො පනස්‌ස යාවතා දුක්‌ඛස්‌ස දුක්‌ඛට්‌ඨොතිආදීහි වුත්‌තොයෙව හොති. සබ්‌බඤ්‌ඤුතඤ්‌ඤාණඤ්‌හි සමන්‌තචක්‌ඛු. යථාහ – ‘‘සමන්‌තචක්‌ඛු වුච්‌චති සබ්‌බඤ්‌ඤුතඤ්‌ඤාණ’’න්‌ති (චූළනි. ධොතකමාණවපුච්‌ඡානිද්‌දෙස 32). තස්‌මිං සබ්‌බඤ්‌ඤුතඤ්‌ඤාණට්‌ඨෙ වුත්‌තෙ සමන්‌තචක්‌ඛුට්‌ඨො වුත්‌තොයෙව හොතීති. බුද්‌ධස්‌සෙව ඤාණානීති බුද්‌ධඤාණානි. දුක්‌ඛෙ ඤාණාදීනිපි හි සබ්‌බාකාරෙන බුද්‌ධස්‌සෙව භගවතො පවත්‌තන්‌ති, ඉතරෙසං පන එකදෙසමත්‌තෙනෙව පවත්‌තන්‌ති. සාවකසාධාරණානීති පන එකදෙසෙනාපි අත්‌ථිතං සන්‌ධාය වුත්‌තං. සබ්‌බො ඤාතොති සබ්‌බො ඤාණෙන ඤාතො. අඤ්‌ඤාතො දුක්‌ඛට්‌ඨො නත්‌ථීති වුත්‌තමෙව අත්‌ථං පටිසෙධෙන විභාවෙති. සබ්‌බො දිට්‌ඨොති න කෙවලං ඤාතමත්‌තොයෙව, අථ ඛො චක්‌ඛුනා දිට්‌ඨො විය කතො. සබ්‌බො විදිතොති න කෙවලං දිට්‌ඨමත්‌තොයෙව, අථ ඛො පාකටො. සබ්‌බො සච්‌ඡිකතොති න කෙවලං විදිතොයෙව, අථ ඛො තත්‌ථ ඤාණපටිලාභවසෙන පච්‌චක්‌ඛීකතො. සබ්‌බො ඵස්‌සිතොති න කෙවලං සච්‌ඡිකතොයෙව, අථ ඛො පුනප්‌පුනං යථාරුචි සමුදාචාරවසෙන ඵුට්‌ඨොති. අථ වා ඤාතො සභාවලක්‌ඛණවසෙන. දිට්‌ඨො සාමඤ්‌ඤලක්‌ඛණවසෙන. විදිතො රසවසෙන. සච්‌ඡිකතො පච්‌චුපට්‌ඨානවසෙන . ඵස්‌සිතො පදට්‌ඨානවසෙන. අථ වා ඤාතො ඤාණුප්‌පාදවසෙන. දිට්‌ඨො චක්‌ඛුප්‌පාදවසෙන. විදිතො පඤ්‌ඤුප්‌පාදවසෙන. සච්‌ඡිකතො විජ්‌ජුප්‌පාදවසෙන. ඵස්‌සිතො ආලොකුප්‌පාදවසෙන. ‘‘යාවතා දුක්‌ඛස්‌ස දුක්‌ඛට්‌ඨො, සබ්‌බො දිට්‌ඨො, අදිට්‌ඨො දුක්‌ඛට්‌ඨො නත්‌ථී’’තිආදිනා නයෙන ච ‘‘යාවතා සදෙවකස්‌ස ලොකස්‌ස…පෙ.… අනුවිචරිතං මනසා, සබ්‌බං ඤාතං, අඤ්‌ඤාතං නත්‌ථී’’තිආදිනා නයෙන ච විත්‌ථාරො වෙදිතබ්‌බො. පඨමං වුත්‌තගාථා නිගමනවසෙන පුන වුත්‌තා. තංනිගමනෙයෙව හි කතෙ ඤාණනිගමනම්‌පි කතමෙව හොතීති.
Puna buddhañāṇānaṃ visayavasena sabbaññutaññāṇaṃ dassetukāmo samantacakkhūti kenaṭṭhena samantacakkhūtiādimāha. Tattha gāthāya samantacakkhūti vuttapade yaṃ taṃ samantacakkhu, taṃ kenaṭṭhena samantacakkhūti attho. Attho panassa yāvatādukkhassa dukkhaṭṭhotiādīhi vuttoyeva hoti. Sabbaññutaññāṇañhi samantacakkhu. Yathāha – ‘‘samantacakkhu vuccati sabbaññutaññāṇa’’nti (cūḷani. dhotakamāṇavapucchāniddesa 32). Tasmiṃ sabbaññutaññāṇaṭṭhe vutte samantacakkhuṭṭho vuttoyeva hotīti. Buddhasseva ñāṇānīti buddhañāṇāni. Dukkhe ñāṇādīnipi hi sabbākārena buddhasseva bhagavato pavattanti, itaresaṃ pana ekadesamatteneva pavattanti. Sāvakasādhāraṇānīti pana ekadesenāpi atthitaṃ sandhāya vuttaṃ. Sabbo ñātoti sabbo ñāṇena ñāto. Aññāto dukkhaṭṭho natthīti vuttameva atthaṃ paṭisedhena vibhāveti. Sabbo diṭṭhoti na kevalaṃ ñātamattoyeva, atha kho cakkhunā diṭṭho viya kato. Sabbo viditoti na kevalaṃ diṭṭhamattoyeva, atha kho pākaṭo. Sabbo sacchikatoti na kevalaṃ viditoyeva, atha kho tattha ñāṇapaṭilābhavasena paccakkhīkato. Sabbo phassitoti na kevalaṃ sacchikatoyeva, atha kho punappunaṃ yathāruci samudācāravasena phuṭṭhoti. Atha vā ñāto sabhāvalakkhaṇavasena. Diṭṭho sāmaññalakkhaṇavasena. Vidito rasavasena. Sacchikato paccupaṭṭhānavasena . Phassito padaṭṭhānavasena. Atha vā ñāto ñāṇuppādavasena. Diṭṭho cakkhuppādavasena. Vidito paññuppādavasena. Sacchikato vijjuppādavasena. Phassito ālokuppādavasena. ‘‘Yāvatā dukkhassa dukkhaṭṭho, sabbo diṭṭho, adiṭṭho dukkhaṭṭho natthī’’tiādinā nayena ca ‘‘yāvatā sadevakassa lokassa…pe… anuvicaritaṃ manasā, sabbaṃ ñātaṃ, aññātaṃ natthī’’tiādinā nayena ca vitthāro veditabbo. Paṭhamaṃ vuttagāthā nigamanavasena puna vuttā. Taṃnigamaneyeva hi kate ñāṇanigamanampi katameva hotīti.
සබ්‌බඤ්‌ඤුතඤ්‌ඤාණනිද්‌දෙසවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Sabbaññutaññāṇaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
සද්‌ධම්‌මප්‌පකාසිනියා පටිසම්‌භිදාමග්‌ග-අට්‌ඨකථාය
Saddhammappakāsiniyā paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathāya
ඤාණකථාවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Ñāṇakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්‌තපිටක • Suttapiṭaka / ඛුද්‌දකනිකාය • Khuddakanikāya / පටිසම්‌භිදාමග්‌ගපාළි • Paṭisambhidāmaggapāḷi / 72-73. සබ්‌බඤ්‌ඤුතඤාණනිද්‌දෙසො • 72-73. Sabbaññutañāṇaniddeso
