| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / मिलिन्दपञ्हपाळि • Milindapañhapāḷi |
२. सब्बसत्तहितफरणपञ्हो
2. Sabbasattahitapharaṇapañho
२. ‘‘भन्ते नागसेन, तुम्हे भणथ ‘तथागतो सब्बसत्तानं अहितमपनेत्वा हितमुपदहती’ति। पुन च भणथ अग्गिक्खन्धूपमे धम्मपरियाये भञ्ञमाने ‘सट्ठिमत्तानं भिक्खूनं उण्हं लोहितं मुखतो उग्गत’न्ति। अग्गिक्खन्धूपमं, भन्ते, धम्मपरियायं देसेन्तेन तथागतेन सट्ठिमत्तानं भिक्खूनं हितमपनेत्वा अहितमुपदहितं। यदि, भन्ते नागसेन, तथागतो सब्बसत्तानं अहितमपनेत्वा हितमुपदहति, तेन हि अग्गिक्खन्धूपमे धम्मपरियाये भञ्ञमाने सट्ठिमत्तानं भिक्खूनं उण्हं लोहितं मुखतो उग्गतन्ति यं वचनं, तं मिच्छा। यदि अग्गिक्खन्धूपमे धम्मपरियाये भञ्ञमाने सट्ठिमत्तानं भिक्खूनं उण्हं लोहितं मुखतो उग्गतं, तेन हि तथागतो सब्बसत्तानं अहितमपनेत्वा हितमुपदहतीति तम्पि वचनं मिच्छा। अयम्पि उभतो कोटिको पञ्हो तवानुप्पत्तो, सो तया निब्बाहितब्बो’’ति।
2. ‘‘Bhante nāgasena, tumhe bhaṇatha ‘tathāgato sabbasattānaṃ ahitamapanetvā hitamupadahatī’ti. Puna ca bhaṇatha aggikkhandhūpame dhammapariyāye bhaññamāne ‘saṭṭhimattānaṃ bhikkhūnaṃ uṇhaṃ lohitaṃ mukhato uggata’nti. Aggikkhandhūpamaṃ, bhante, dhammapariyāyaṃ desentena tathāgatena saṭṭhimattānaṃ bhikkhūnaṃ hitamapanetvā ahitamupadahitaṃ. Yadi, bhante nāgasena, tathāgato sabbasattānaṃ ahitamapanetvā hitamupadahati, tena hi aggikkhandhūpame dhammapariyāye bhaññamāne saṭṭhimattānaṃ bhikkhūnaṃ uṇhaṃ lohitaṃ mukhato uggatanti yaṃ vacanaṃ, taṃ micchā. Yadi aggikkhandhūpame dhammapariyāye bhaññamāne saṭṭhimattānaṃ bhikkhūnaṃ uṇhaṃ lohitaṃ mukhato uggataṃ, tena hi tathāgato sabbasattānaṃ ahitamapanetvā hitamupadahatīti tampi vacanaṃ micchā. Ayampi ubhato koṭiko pañho tavānuppatto, so tayā nibbāhitabbo’’ti.
‘‘तथागतो , महाराज, सब्बसत्तानं अहितमपनेत्वा हितमुपदहति, अग्गिक्खन्धूपमे धम्मपरियाये भञ्ञमाने सट्ठिमत्तानं भिक्खूनं उण्हं लोहितं मुखतो उग्गतं, तञ्च पन न तथागतस्स कतेन, तेसं येव अत्तनो कतेना’’ति।
‘‘Tathāgato , mahārāja, sabbasattānaṃ ahitamapanetvā hitamupadahati, aggikkhandhūpame dhammapariyāye bhaññamāne saṭṭhimattānaṃ bhikkhūnaṃ uṇhaṃ lohitaṃ mukhato uggataṃ, tañca pana na tathāgatassa katena, tesaṃ yeva attano katenā’’ti.
‘‘यदि, भन्ते नागसेन, तथागतो अग्गिक्खन्धूपमं धम्मपरियायं न भासेय्य, अपि नु तेसं उण्हं लोहितं मुखतो उग्गच्छेय्याति, न हि, महाराज, मिच्छापटिपन्नानं तेसं भगवतो धम्मपरियायं सुत्वा परिळाहो काये उप्पज्जि, तेन तेसं परिळाहेन उण्हं लोहितं मुखतो उग्गत’’न्ति। ‘‘तेन हि, भन्ते नागसेन, तथागतस्सेव कतेन तेसं उण्हं लोहितं मुखतो उग्गतं, तथागतो येव तत्थ अधिकारो तेसं नासनाय, यथा नाम, भन्ते नागसेन, अहि वम्मिकं पविसेय्य, अथञ्ञतरो पंसुकामो पुरिसो वम्मिकं भिन्दित्वा पंसुं हरेय्य, तस्स पंसुहरणेन वम्मिकस्स सुसिरं पिदहेय्य, अथ तत्थेव सो अस्सासं अलभमानो मरेय्य, ननु सो, भन्ते, अहि तस्स पुरिसस्स कतेन मरणप्पत्तो’’ति। ‘‘आम महाराजा’’ति। ‘‘एवमेव खो, भन्ते नागसेन, तथागतो येव तत्थ अधिकारो तेसं नासनाया’’ति।
‘‘Yadi, bhante nāgasena, tathāgato aggikkhandhūpamaṃ dhammapariyāyaṃ na bhāseyya, api nu tesaṃ uṇhaṃ lohitaṃ mukhato uggaccheyyāti, na hi, mahārāja, micchāpaṭipannānaṃ tesaṃ bhagavato dhammapariyāyaṃ sutvā pariḷāho kāye uppajji, tena tesaṃ pariḷāhena uṇhaṃ lohitaṃ mukhato uggata’’nti. ‘‘Tena hi, bhante nāgasena, tathāgatasseva katena tesaṃ uṇhaṃ lohitaṃ mukhato uggataṃ, tathāgato yeva tattha adhikāro tesaṃ nāsanāya, yathā nāma, bhante nāgasena, ahi vammikaṃ paviseyya, athaññataro paṃsukāmo puriso vammikaṃ bhinditvā paṃsuṃ hareyya, tassa paṃsuharaṇena vammikassa susiraṃ pidaheyya, atha tattheva so assāsaṃ alabhamāno mareyya, nanu so, bhante, ahi tassa purisassa katena maraṇappatto’’ti. ‘‘Āma mahārājā’’ti. ‘‘Evameva kho, bhante nāgasena, tathāgato yeva tattha adhikāro tesaṃ nāsanāyā’’ti.
‘‘तथागतो, महाराज, धम्मं देसयमानो अनुनयप्पटिघं न करोति, अनुनयप्पटिघविप्पमुत्तो धम्मं देसेति, एवं धम्मे देसीयमाने ये तत्थ सम्मापटिपन्ना, ते बुज्झन्ति। ये पन मिच्छापटिपन्ना, ते पतन्ति। यथा, महाराज, पुरिसस्स अम्बं वा जम्बुं वा मधुकं वा चालयमानस्स यानि तत्थ फलानि सारानि दळ्हबन्धनानि, तानि तत्थेव अच्चुतानि तिट्ठन्ति, यानि तत्थ फलानि पूतिवण्टमूलानि दुब्बलबन्धनानि, तानि पतन्ति। एवमेव खो, महाराज, तथागतो धम्मं देसयमानो अनुनयप्पटिघं न करोति, अनुनयप्पटिघविप्पमुत्तो धम्मं देसेति, एवं धम्मे देसीयमाने ये तत्थ सम्मापटिपन्ना, ते बुज्झन्ति। ये पन मिच्छापटिपन्ना, ते पतन्ति।
‘‘Tathāgato, mahārāja, dhammaṃ desayamāno anunayappaṭighaṃ na karoti, anunayappaṭighavippamutto dhammaṃ deseti, evaṃ dhamme desīyamāne ye tattha sammāpaṭipannā, te bujjhanti. Ye pana micchāpaṭipannā, te patanti. Yathā, mahārāja, purisassa ambaṃ vā jambuṃ vā madhukaṃ vā cālayamānassa yāni tattha phalāni sārāni daḷhabandhanāni, tāni tattheva accutāni tiṭṭhanti, yāni tattha phalāni pūtivaṇṭamūlāni dubbalabandhanāni, tāni patanti. Evameva kho, mahārāja, tathāgato dhammaṃ desayamāno anunayappaṭighaṃ na karoti, anunayappaṭighavippamutto dhammaṃ deseti, evaṃ dhamme desīyamāne ye tattha sammāpaṭipannā, te bujjhanti. Ye pana micchāpaṭipannā, te patanti.
‘‘यथा वा पन, महाराज, कस्सको धञ्ञं रोपेतुकामो खेत्तं कसति, तस्स कसन्तस्स अनेकसतसहस्सानि तिणानि मरन्ति। एवमेव खो, महाराज, तथागतो परिपक्कमानसे सत्ते बोधेन्तो 1 अनुनयप्पटिघविप्पमुत्तो धम्मं देसेति, एवं धम्मे देसीयमाने ये तत्थ सम्मापटिपन्ना, ते बुज्झन्ति। ये पन मिच्छापटिपन्ना, ते तिणानि विय मरन्ति।
‘‘Yathā vā pana, mahārāja, kassako dhaññaṃ ropetukāmo khettaṃ kasati, tassa kasantassa anekasatasahassāni tiṇāni maranti. Evameva kho, mahārāja, tathāgato paripakkamānase satte bodhento 2 anunayappaṭighavippamutto dhammaṃ deseti, evaṃ dhamme desīyamāne ye tattha sammāpaṭipannā, te bujjhanti. Ye pana micchāpaṭipannā, te tiṇāni viya maranti.
‘‘यथा वा पन, महाराज, मनुस्सा रसहेतु यन्तेन उच्छुं पीळयन्ति, तेसं उच्छुं पीळयमानानं ये तत्थ यन्तमुखगता किमयो, ते पीळियन्ति। एवमेव खो, महाराज, तथागतो परिपक्कमानसे सत्ते बोधेन्तो धम्मयन्तमभिपीळयति 3, ये तत्थ मिच्छापटिपन्ना, ते किमी विय मरन्ती’’ति।
‘‘Yathā vā pana, mahārāja, manussā rasahetu yantena ucchuṃ pīḷayanti, tesaṃ ucchuṃ pīḷayamānānaṃ ye tattha yantamukhagatā kimayo, te pīḷiyanti. Evameva kho, mahārāja, tathāgato paripakkamānase satte bodhento dhammayantamabhipīḷayati 4, ye tattha micchāpaṭipannā, te kimī viya marantī’’ti.
‘‘ननु, भन्ते नागसेन, ते भिक्खू ताय धम्मदेसनाय पतिता’’ति? ‘‘अपि नु खो, महाराज, तच्छको रुक्खं तच्छन्तो 5 उजुकं परिसुद्धं करोती’’ति? ‘‘न हि, भन्ते, वज्जनीयं अपनेत्वा तच्छको रुक्खं उजुकं परिसुद्धं करोती’’ति। ‘‘एवमेव खो, महाराज, तथागतो परिसं रक्खन्तो न सक्कोति बोधनेय्ये 6 सत्ते बोधेतुं, मिच्छापटिपन्ने पन सत्ते अपनेत्वा बोधनेय्ये सत्ते बोधेति, अत्तकतेन पन ते, महाराज, मिच्छापटिपन्ना पतन्ति।
‘‘Nanu, bhante nāgasena, te bhikkhū tāya dhammadesanāya patitā’’ti? ‘‘Api nu kho, mahārāja, tacchako rukkhaṃ tacchanto 7 ujukaṃ parisuddhaṃ karotī’’ti? ‘‘Na hi, bhante, vajjanīyaṃ apanetvā tacchako rukkhaṃ ujukaṃ parisuddhaṃ karotī’’ti. ‘‘Evameva kho, mahārāja, tathāgato parisaṃ rakkhanto na sakkoti bodhaneyye 8 satte bodhetuṃ, micchāpaṭipanne pana satte apanetvā bodhaneyye satte bodheti, attakatena pana te, mahārāja, micchāpaṭipannā patanti.
‘‘यथा, महाराज, कदली वेळु अस्सतरी अत्तजेन 9 हञ्ञति, एवमेव खो, महाराज, ये ते मिच्छापटिपन्ना, ते अत्तकतेन हञ्ञन्ति पतन्ति।
‘‘Yathā, mahārāja, kadalī veḷu assatarī attajena 10 haññati, evameva kho, mahārāja, ye te micchāpaṭipannā, te attakatena haññanti patanti.
‘‘यथा, महाराज, चोरा अत्तकतेन चक्खुप्पाटनं सूलारोपनं सीसच्छेदनं पापुणन्ति, एवमेव खो, महाराज, ये ते मिच्छापटिपन्ना, ते अत्तकतेन हञ्ञन्ति पतन्ति 11। येसं, महाराज, सट्ठिमत्तानं भिक्खूनं उण्हं लोहितं मुखतो उग्गतं, तेसं तं नेव भगवतो कतेन, न परेसं कतेन, अथ खो अत्तनो येव कतेन।
‘‘Yathā, mahārāja, corā attakatena cakkhuppāṭanaṃ sūlāropanaṃ sīsacchedanaṃ pāpuṇanti, evameva kho, mahārāja, ye te micchāpaṭipannā, te attakatena haññanti patanti 12. Yesaṃ, mahārāja, saṭṭhimattānaṃ bhikkhūnaṃ uṇhaṃ lohitaṃ mukhato uggataṃ, tesaṃ taṃ neva bhagavato katena, na paresaṃ katena, atha kho attano yeva katena.
‘‘यथा, महाराज, पुरिसो सब्बजनस्स अमतं ददेय्य, ते तं अमतं असित्वा अरोगा दीघायुका सब्बीतितो 13 परिमुच्चेय्युं, अथञ्ञतरो पुरिसो दुरुपचारेन तं असित्वा मरणं पापुणेय्य, अपि नु खो सो, महाराज, अमतदायको पुरिसो ततोनिदानं किञ्चि अपुञ्ञं आपज्जेय्या’’ति? ‘‘न हि, भन्ते’’ति। ‘‘एवमेव खो, महाराज, तथागतो दससहस्सिया लोकधातुया देवमनुस्सानं अमतं धम्मदानं देति, ये ते सत्ता भब्बा, ते धम्मामतेन बुज्झन्ति। ये पन ते सत्ता अभब्बा, ते धम्मामतेन हञ्ञन्ति पतन्ति। भोजनं, महाराज, सब्बसत्तानं जीवितं रक्खति, तमेकच्चे भुञ्जित्वा विसूचिकाय मरन्ति, अपि नु खो सो, महाराज, भोजनदायको पुरिसो ततोनिदानं किञ्चि अपुञ्ञं आपज्जेय्या’’ति? ‘‘न हि, भन्ते’’ति। ‘‘एवमेव खो, महाराज, तथागतो दससहस्सिया लोकधातुया देवमनुस्सानं अमतं धम्मदानं देति, ये ते सत्ता भब्बा, ते धम्मामतेन बुज्झन्ति। ये पन ते सत्ता अभब्बा, ते धम्मामतेन हञ्ञन्ति पतन्ती’’ति। ‘‘साधु, भन्ते नागसेन, एवमेतं तथा सम्पटिच्छामी’’ति।
‘‘Yathā, mahārāja, puriso sabbajanassa amataṃ dadeyya, te taṃ amataṃ asitvā arogā dīghāyukā sabbītito 14 parimucceyyuṃ, athaññataro puriso durupacārena taṃ asitvā maraṇaṃ pāpuṇeyya, api nu kho so, mahārāja, amatadāyako puriso tatonidānaṃ kiñci apuññaṃ āpajjeyyā’’ti? ‘‘Na hi, bhante’’ti. ‘‘Evameva kho, mahārāja, tathāgato dasasahassiyā lokadhātuyā devamanussānaṃ amataṃ dhammadānaṃ deti, ye te sattā bhabbā, te dhammāmatena bujjhanti. Ye pana te sattā abhabbā, te dhammāmatena haññanti patanti. Bhojanaṃ, mahārāja, sabbasattānaṃ jīvitaṃ rakkhati, tamekacce bhuñjitvā visūcikāya maranti, api nu kho so, mahārāja, bhojanadāyako puriso tatonidānaṃ kiñci apuññaṃ āpajjeyyā’’ti? ‘‘Na hi, bhante’’ti. ‘‘Evameva kho, mahārāja, tathāgato dasasahassiyā lokadhātuyā devamanussānaṃ amataṃ dhammadānaṃ deti, ye te sattā bhabbā, te dhammāmatena bujjhanti. Ye pana te sattā abhabbā, te dhammāmatena haññanti patantī’’ti. ‘‘Sādhu, bhante nāgasena, evametaṃ tathā sampaṭicchāmī’’ti.
सब्बसत्तहितफरणपञ्हो दुतियो।
Sabbasattahitapharaṇapañho dutiyo.
Footnotes:
