| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯ (ಟೀಕಾ) • Majjhimanikāya (ṭīkā) |
೨. ಸಬ್ಬಾಸವಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
2. Sabbāsavasuttavaṇṇanā
೧೪. ಅಪುಬ್ಬಪದವಣ್ಣನಾತಿ ಅತ್ಥಸಂವಣ್ಣನಾವಸೇನ ಹೇಟ್ಠಾ ಅಗ್ಗಹಿತತಾಯ ಅಪುಬ್ಬಸ್ಸ ಅಭಿನವಸ್ಸ ಪದಸ್ಸ ವಣ್ಣನಾ ಅತ್ಥವಿಭಜನಾ। ‘‘ಹಿತ್ವಾ ಪುನಪ್ಪುನಾಗತಮತ್ಥ’’ನ್ತಿ ಹಿ ವುತ್ತಂ। ನಿವಾಸಟ್ಠಾನಭೂತಾ ಭೂತಪುಬ್ಬನಿವಾಸಟ್ಠಾನಭೂತಾ, ನಿವಾಸಟ್ಠಾನೇ ವಾ ಭೂತಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಾ ನಿವಾಸಟ್ಠಾನಭೂತಾ, ತತ್ಥ ಮಾಪಿತಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಯಥಾ ಕಾಕನ್ದೀ ಮಾಕನ್ದೀ ಕೋಸಮ್ಬೀತಿ ಯಥಾ ಕಾಕನ್ದಸ್ಸ ಇಸಿನೋ ನಿವಾಸಟ್ಠಾನೇ ಮಾಪಿತಾ ನಗರೀ ಕಾಕನ್ದೀ, ಮಾಕನ್ದಸ್ಸ ನಿವಾಸಟ್ಠಾನೇ ಮಾಪಿತಾ ಮಾಕನ್ದೀ, ಕುಸಮ್ಬಸ್ಸನಿವಾಸಟ್ಠಾನೇ ಮಾಪಿತಾ ಕೋಸಮ್ಬೀತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಏವಂ ಸಾವತ್ಥೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಉಪನೇತ್ವಾ ಸಮೀಪೇ ಕತ್ವಾ ಭುಞ್ಜಿತಬ್ಬತೋ ಉಪಭೋಗೋ, ಸವಿಞ್ಞಾಣಕವತ್ಥು। ಪರಿತೋ ಸಬ್ಬದಾ ಭುಞ್ಜಿತಬ್ಬತೋ ಪರಿಭೋಗೋ, ನಿವಾಸನಪಾರುಪನಾದಿ ಅವಿಞ್ಞಾಣಕವತ್ಥು। ಸಬ್ಬಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೀತಿ ನಿರುತ್ತಿನಯೇನ ಸಾವತ್ಥೀ-ಸದ್ದಸಿದ್ಧಿಮಾಹ। ಸತ್ಥಸಮಾಯೋಗೇತಿ ಸತ್ಥಸ್ಸ ನಗರಿಯಾ ಸಮಾಗಮೇ, ಸತ್ಥೇ ತಂ ನಗರಂ ಉಪಗತೇತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪುಚ್ಛಿತೇ ಸತ್ಥಿಕಜನೇಹಿ।
14.Apubbapadavaṇṇanāti atthasaṃvaṇṇanāvasena heṭṭhā aggahitatāya apubbassa abhinavassa padassa vaṇṇanā atthavibhajanā. ‘‘Hitvā punappunāgatamattha’’nti hi vuttaṃ. Nivāsaṭṭhānabhūtā bhūtapubbanivāsaṭṭhānabhūtā, nivāsaṭṭhāne vā bhūtā nibbattā nivāsaṭṭhānabhūtā, tattha māpitāti attho. Yathā kākandī mākandī kosambīti yathā kākandassa isino nivāsaṭṭhāne māpitā nagarī kākandī, mākandassa nivāsaṭṭhāne māpitā mākandī, kusambassanivāsaṭṭhāne māpitā kosambīti vuccati, evaṃ sāvatthīti dasseti. Upanetvā samīpe katvā bhuñjitabbato upabhogo, saviññāṇakavatthu. Parito sabbadā bhuñjitabbato paribhogo, nivāsanapārupanādi aviññāṇakavatthu. Sabbamettha atthīti niruttinayena sāvatthī-saddasiddhimāha. Satthasamāyogeti satthassa nagariyā samāgame, satthe taṃ nagaraṃ upagateti attho. Pucchite satthikajanehi.
ಸಮೋಹಿತನ್ತಿ ಸನ್ನಿಚಿತಂ। ರಮ್ಮನ್ತಿ ಅನ್ತೋ ಬಹಿ ಚ ಭೂಮಿಭಾಗಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಚೇವ ಆರಾಮುಯ್ಯಾನಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಚ ರಮಣೀಯಂ। ದಸ್ಸನೇಯ್ಯನ್ತಿ ವಿಸಿಖಾಸನ್ನಿವೇಸಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಚೇವ ಪಾಸಾದಕೂಟಾಗಾರಾದಿಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಚ ದಸ್ಸನೀಯಂ ಪಸ್ಸಿತಬ್ಬಯುತ್ತಂ। ಉಪಭೋಗಪರಿಭೋಗವತ್ಥುಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಚೇವ ನಿವಾಸಸುಖತಾಯ ಚ ನಿಬದ್ಧವಾಸಂ ವಸನ್ತಾನಂ ಇತರೇಸಞ್ಚ ಸತ್ತಾನಂ ಮನಂ ರಮೇತೀತಿ ಮನೋರಮಂ। ದಸಹಿ ಸದ್ದೇಹೀತಿ ಹತ್ಥಿಸದ್ದೋ, ಅಸ್ಸ-ರಥ-ಭೇರಿ-ಸಙ್ಖ-ಮುದಿಙ್ಗ-ವೀಣಾ-ಗೀತ ಸಮ್ಮತಾಳಸದ್ದೋ, ಅಸ್ನಾಥ-ಪಿವಥ-ಖಾದಥಾತಿ-ಸದ್ದೋತಿ ಇಮೇಹಿ ದಸಹಿ ಸದ್ದೇಹಿ। ಅವಿವಿತ್ತನ್ತಿ ನ ವಿವಿತ್ತಂ, ಸಬ್ಬಕಾಲಂ ಘೋಸಿತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ।
Samohitanti sannicitaṃ. Rammanti anto bahi ca bhūmibhāgasampattiyā ceva ārāmuyyānasampattiyā ca ramaṇīyaṃ. Dassaneyyanti visikhāsannivesasampattiyā ceva pāsādakūṭāgārādisampattiyā ca dassanīyaṃ passitabbayuttaṃ. Upabhogaparibhogavatthusampattiyā ceva nivāsasukhatāya ca nibaddhavāsaṃ vasantānaṃ itaresañca sattānaṃ manaṃ rametīti manoramaṃ. Dasahi saddehīti hatthisaddo, assa-ratha-bheri-saṅkha-mudiṅga-vīṇā-gīta sammatāḷasaddo, asnātha-pivatha-khādathāti-saddoti imehi dasahi saddehi. Avivittanti na vivittaṃ, sabbakālaṃ ghositanti attho.
ವುದ್ಧಿಂ ವೇಪುಲ್ಲತಂ ಪತ್ತನ್ತಿ ತನ್ನಿವಾಸೀ ಸತ್ತವುದ್ಧಿಯಾ ವುದ್ಧಿಂ, ತಾಯ ಪರಿವುದ್ಧಿತಾಯೇವ ವಿಪುಲಭಾವಂ ಪತ್ತಂ, ಬಹುಜನಂ ಆಕಿಣ್ಣಮನುಸ್ಸನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ವಿತ್ತೂಪಕರಣಸಮಿದ್ಧಿಯಾ ಇದ್ಧಂ। ಸಬ್ಬಕಾಲಂ ಸುಭಿಕ್ಖಭಾವೇನ ಫೀತಂ। ಅನ್ತಮಸೋ ವಿಘಾಸಾದೇ ಉಪಾದಾಯ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಕಪಣದ್ಧಿಕವನಿಬ್ಬಕಯಾಚಕಾನಮ್ಪಿ ಇಚ್ಛಿ ತತ್ಥನಿಪ್ಫತ್ತಿಯಾ ಮನುಞ್ಞಂ ಜಾತಂ, ಪಗೇವ ಇಸ್ಸರಿಯೇ ಠಿತಾನನ್ತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಪುನ ‘‘ಮನೋರಮ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಅಳಕಮನ್ದಾವಾತಿ ಆಟಾನಾಟಾದೀಸು ದಸಸು ವೇಸ್ಸವಣಮಹಾರಾಜಸ್ಸ ನಗರೀಸು ಅಳಕಮನ್ದಾ ನಾಮ ಏಕಾ ನಗರೀ, ಯಾ ಲೋಕೇ ಅಳಾಕಾ ಏವ ವುಚ್ಚತಿ । ಸಾ ಯಥಾ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೀನಂ ಆವಾಸಭೂತಾ ಆರಾಮರಾಮಣೇಯ್ಯಕಾದಿನಾ ಸೋಭಗ್ಗಪ್ಪತ್ತಾ, ಏವಂ ಸಾವತ್ಥೀಪೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅಳಕಮನ್ದಾವಾ’’ತಿ। ದೇವಾನನ್ತಿ ವೇಸ್ಸವಣಪಕ್ಖಿಯಾನಂ ಚಾತುಮಹಾರಾಜಿಕದೇವಾನಂ।
Vuddhiṃ vepullataṃ pattanti tannivāsī sattavuddhiyā vuddhiṃ, tāya parivuddhitāyeva vipulabhāvaṃ pattaṃ, bahujanaṃ ākiṇṇamanussanti attho. Vittūpakaraṇasamiddhiyā iddhaṃ. Sabbakālaṃ subhikkhabhāvena phītaṃ. Antamaso vighāsāde upādāya sabbesaṃ kapaṇaddhikavanibbakayācakānampi icchi tatthanipphattiyā manuññaṃ jātaṃ, pageva issariye ṭhitānanti dassanatthaṃ puna ‘‘manorama’’nti vuttaṃ. Aḷakamandāvāti āṭānāṭādīsu dasasu vessavaṇamahārājassa nagarīsu aḷakamandā nāma ekā nagarī, yā loke aḷākā eva vuccati . Sā yathā puññakammīnaṃ āvāsabhūtā ārāmarāmaṇeyyakādinā sobhaggappattā, evaṃ sāvatthīpīti vuttaṃ ‘‘aḷakamandāvā’’ti. Devānanti vessavaṇapakkhiyānaṃ cātumahārājikadevānaṃ.
ಜಿನಾತೀತಿ ಇಮಿನಾ ಸೋತ-ಸದ್ದೋ ವಿಯ ಕತ್ತುಸಾಧನೋ ಜೇತ-ಸದ್ದೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ರಞ್ಞಾತಿ ಪಸೇನದಿಕೋಸಲರಾಜೇನ। ರಾಜಗತಂ ಜಯಂ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ಕುಮಾರೋ ಜಿತವಾತಿ ಜೇತೋತಿ ವುತ್ತೋ। ಮಙ್ಗಲಕಬ್ಯತಾಯಾತಿಆದಿನಾ ‘‘ಜೇಯ್ಯೋ’’ತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ‘‘ಜೇತೋ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಸಬ್ಬಕಾಮಸಮಿದ್ಧಿತಾಯಾತಿ ಸಬ್ಬೇಹಿ ಉಪಭೋಗಪರಿಭೋಗವತ್ಥೂಹಿ ಫೀತಭಾವೇನ ವಿಭವಸಮ್ಪನ್ನತಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸಮಿದ್ಧಾಪಿ ಮಚ್ಛರಿನೋ ಕಿಞ್ಚಿ ನ ದೇನ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ವಿಗತಮಲಮಚ್ಛೇರತಾಯಾ’’ತಿ, ರಾಗದೋಸಾದಿಮಲಾನಞ್ಚೇವ ಮಚ್ಛರಿಯಸ್ಸ ಚ ಅಭಾವೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸಮಿದ್ಧಾ ಅಮಚ್ಛರಿನೋಪಿ ಚ ಕರುಣಾಸದ್ಧಾದಿಗುಣವಿರಹಿತಾ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಕಂ ಪರೇಸಂ ನ ದದೇಯ್ಯುನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಕರುಣಾದಿಗುಣಸಮಙ್ಗಿತಾಯ ಚಾ’’ತಿ। ತೇನಾತಿ ಅನಾಥಾನಂ ಪಿಣ್ಡದಾನೇನ। ಸದ್ದತ್ಥತೋ ಪನ ದಾತಬ್ಬಭಾವೇನ ಸಬ್ಬಕಾಲಂ ಉಪಟ್ಠಪಿತೋ ಅನಾಥಾನಂ ಪಿಣ್ಡೋ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಅನಾಥಪಿಣ್ಡಿಕೋ। ಪಞ್ಚವಿಧಸೇನಾಸನಙ್ಗಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾತಿ ‘‘ನಾತಿದೂರಂ ನಚ್ಚಾಸನ್ನಂ ಗಮನಾಗಮನಸಮ್ಪನ್ನ’’ನ್ತಿ ಏಕಂ ಅಙ್ಗಂ, ‘‘ದಿವಾ ಅಪ್ಪಾಕಿಣ್ಣಂ ರತ್ತಿಂ ಅಪ್ಪಸದ್ದಂ ಅಪ್ಪನಿಗ್ಘೋಸ’’ನ್ತಿ ಏಕಂ, ‘‘ಅಪ್ಪಡಂಸಮಕಸವಾತಾತಪಸರೀಸಪಸಮ್ಫಸ್ಸ’’ನ್ತಿ ಏಕಂ, ‘‘ತಸ್ಮಿಂ ಖೋ ಪನ ಸೇನಾಸನೇ ವಿಹರನ್ತಸ್ಸ ಅಪ್ಪಕಸಿರೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ ಚೀವರ…ಪೇ॰… ಪರಿಕ್ಖಾರಾ’’ತಿ ಏಕಂ, ‘‘ತಸ್ಮಿಂ ಖೋ ಪನ ಸೇನಾಸನೇ ಥೇರಾ ಭಿಕ್ಖೂ ವಿಹರನ್ತಿ ಬಹುಸ್ಸುತಾ’’ತಿ ಏಕಂ, ಏವಮೇತೇಹಿ ಪಞ್ಚವಿಧಸೇನಾಸನಙ್ಗೇಹಿ ಸಮ್ಪನ್ನತಾಯ। ಯದಿ ಜೇತವನಂ ತಥಂ ಅನಾಥಪಿಣ್ಡಿಕಸ್ಸ ಆರಾಮೋತಿ ಆಹ ‘‘ಸೋ ಹೀ’’ತಿಆದಿ।
Jinātīti iminā sota-saddo viya kattusādhano jeta-saddoti dasseti. Raññāti pasenadikosalarājena. Rājagataṃ jayaṃ āropetvā kumāro jitavāti jetoti vutto. Maṅgalakabyatāyātiādinā ‘‘jeyyo’’ti etasmiṃ atthe ‘‘jeto’’ti vuttanti dasseti. Sabbakāmasamiddhitāyāti sabbehi upabhogaparibhogavatthūhi phītabhāvena vibhavasampannatāyāti attho. Samiddhāpi maccharino kiñci na dentīti āha ‘‘vigatamalamaccheratāyā’’ti, rāgadosādimalānañceva macchariyassa ca abhāvenāti attho. Samiddhā amaccharinopi ca karuṇāsaddhādiguṇavirahitā attano santakaṃ paresaṃ na dadeyyunti āha ‘‘karuṇādiguṇasamaṅgitāya cā’’ti. Tenāti anāthānaṃ piṇḍadānena. Saddatthato pana dātabbabhāvena sabbakālaṃ upaṭṭhapito anāthānaṃ piṇḍo etassa atthīti anāthapiṇḍiko. Pañcavidhasenāsanaṅgasampattiyāti ‘‘nātidūraṃ naccāsannaṃ gamanāgamanasampanna’’nti ekaṃ aṅgaṃ, ‘‘divā appākiṇṇaṃ rattiṃ appasaddaṃ appanigghosa’’nti ekaṃ, ‘‘appaḍaṃsamakasavātātapasarīsapasamphassa’’nti ekaṃ, ‘‘tasmiṃ kho pana senāsane viharantassa appakasirena uppajjanti cīvara…pe… parikkhārā’’ti ekaṃ, ‘‘tasmiṃ kho pana senāsane therā bhikkhū viharanti bahussutā’’ti ekaṃ, evametehi pañcavidhasenāsanaṅgehi sampannatāya. Yadi jetavanaṃ tathaṃ anāthapiṇḍikassa ārāmoti āha ‘‘so hī’’tiādi.
ಕೀತಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಅನಾಥಪಿಣ್ಡಿಕಸ್ಸೇವ ತಂ ವನಂ, ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ಉಭಿನ್ನಂ ಪರಿಕಿತ್ತನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಜೇತವನೇ’’ತಿಆದಿ। ‘‘ಯದಿಪಿ ಸೋ ಭೂಮಿಭಾಗೋ ಕೋಟಿಸನ್ಥರೇನ ಮಹಾಸೇಟ್ಠಿನಾ ಕೀತೋ, ರುಕ್ಖಾ ಪನ ಜೇತೇನ ನ ವಿಕ್ಕೀತಾತಿ ಜೇತವನನ್ತಿ ವತ್ತಬ್ಬತಂ ಲಭೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ।
Kītakālato paṭṭhāya anāthapiṇḍikasseva taṃ vanaṃ, atha kasmā ubhinnaṃ parikittananti āha ‘‘jetavane’’tiādi. ‘‘Yadipi so bhūmibhāgo koṭisantharena mahāseṭṭhinā kīto, rukkhā pana jetena na vikkītāti jetavananti vattabbataṃ labhī’’ti vadanti.
ಕಸ್ಮಾ ಇದಂ ಸುತ್ತಮಭಾಸೀತಿ ಕಥೇತುಕಮ್ಯತಾಯ ಸುತ್ತನಿಕ್ಖೇಪಂ ಪುಚ್ಛತಿ। ಸಾಮಞ್ಞತೋ ಹಿ ಭಗವತೋ ದೇಸನಾಕಾರಣಂ ಪಾಕಟಮೇವಾತಿ। ಕೋ ಪನಾಯಂ ಸುತ್ತನಿಕ್ಖೇಪೋತಿ? ಅತ್ತಜ್ಝಾಸಯೋ। ಪರೇಹಿ ಅನಜ್ಝಿಟ್ಠೋ ಏವ ಹಿ ಭಗವಾ ಅತ್ತನೋ ಅಜ್ಝಾಸಯೇನ ಇಮಂ ಸುತ್ತಂ ದೇಸೇತೀತಿ ಆಚರಿಯಾ। ಯಸ್ಮಾ ಪನೇಸ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಉಪಕ್ಕಿಲಿಟ್ಠಚಿತ್ತತಂ ವಿದಿತ್ವಾ ‘‘ಇಮೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಇಮಾಯ ದೇಸನಾಯ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸವಿಸೋಧನಂ ಕತ್ವಾ ಆಸವಕ್ಖಯಾಯ ಪಟಿಪಜ್ಜಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ ಅಯಂ ದೇಸನಾ ಆರದ್ಧಾ, ತಸ್ಮಾ ಪರಜ್ಝಾಸಯೋತಿ ಅಪರೇ। ಉಭಯಮ್ಪಿ ಪನ ಯುತ್ತಂ। ಅತ್ತಜ್ಝಾಸಯಾದೀನಞ್ಹಿ ಸಂಸಗ್ಗಭೇದಸ್ಸ ಸಮ್ಭವೋ ಹೇಟ್ಠಾ ದಸ್ಸಿತೋವಾತಿ। ತೇಸಂ ಭಿಕ್ಖೂನನ್ತಿ ತದಾ ಧಮ್ಮಪಟಿಗ್ಗಾಹತಭಿಕ್ಖೂನಂ। ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸವಿಸೋಧನನ್ತಿ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನುಪಕ್ಕಿಲೇಸತೋ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ವಿಸೋಧನಂ। ಪಠಮಞ್ಹಿ ಭಗವಾ ಅನುಪುಬ್ಬಿಕಥಾದಿನಾ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಸಂಕಿಲೇಸಂ ನೀಹರಿತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ಸಾಮುಕ್ಕಂಸಿಕಂ ದೇಸನಂ ದೇಸೇತಿ ಖೇತ್ತೇ ಖಾಣುಕಣ್ಟಕಗುಮ್ಬಾದಿಕೇ ಅವಹರಿತ್ವಾ ಕಸನಂ ವಿಯ, ತಸ್ಮಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಮೇವ ಅವತ್ವಾ ಇಮಾಯ ಅನುಪುಬ್ಬಿಯಾ ದೇಸನಾ ಪವತ್ತಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
Kasmā idaṃ suttamabhāsīti kathetukamyatāya suttanikkhepaṃ pucchati. Sāmaññato hi bhagavato desanākāraṇaṃ pākaṭamevāti. Ko panāyaṃ suttanikkhepoti? Attajjhāsayo. Parehi anajjhiṭṭho eva hi bhagavā attano ajjhāsayena imaṃ suttaṃ desetīti ācariyā. Yasmā panesa bhikkhūnaṃ upakkiliṭṭhacittataṃ viditvā ‘‘ime bhikkhū imāya desanāya upakkilesavisodhanaṃ katvā āsavakkhayāya paṭipajjissantī’’ti ayaṃ desanā āraddhā, tasmā parajjhāsayoti apare. Ubhayampi pana yuttaṃ. Attajjhāsayādīnañhi saṃsaggabhedassa sambhavo heṭṭhā dassitovāti. Tesaṃ bhikkhūnanti tadā dhammapaṭiggāhatabhikkhūnaṃ. Upakkilesavisodhananti samathavipassanupakkilesato cittassa visodhanaṃ. Paṭhamañhi bhagavā anupubbikathādinā paṭipattiyā saṃkilesaṃ nīharitvā pacchā sāmukkaṃsikaṃ desanaṃ deseti khette khāṇukaṇṭakagumbādike avaharitvā kasanaṃ viya, tasmā kammaṭṭhānameva avatvā imāya anupubbiyā desanā pavattāti adhippāyo.
ಸಂವರಭೂತನ್ತಿ ಸೀಲಸಂವರಾದಿಸಂವರಭೂತಂ ಸಂವರಣಸಭಾವಂ ಕಾರಣಂ, ತಂ ಪನ ಅತ್ಥತೋ ದಸ್ಸನಾದಿ ಏವಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಸಂವರಿತಾತಿ ಪವತ್ತಿತುಂ ಅಪ್ಪದಾನವಸೇನ ಸಮ್ಮಾ, ಸಬ್ಬಥಾ ವಾ ವಾರಿತಾ। ಏವಂಭೂತಾ ಚ ಯಸ್ಮಾ ಪವತ್ತಿದ್ವಾರಪಿಧಾನೇನ ಪಿಹಿತಾ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ವಿದಹಿತಾ ಹುತ್ವಾ’’ತಿ। ಏವಂ ಅಚ್ಚನ್ತಿಕಸ್ಸ ಸಂವರಸ್ಸ ಕಾರಣಭೂತಂ ಅನಚ್ಚನ್ತಿಕಂ ಸಂವರಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಅಚ್ಚನ್ತಿಕಮೇವ ಸಂವರಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಯಸ್ಮಿಂ ದಸ್ಸನಾದಿಮ್ಹಿ ಸತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಾರಹಾ ಆಸವಾ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ಸೋ ತೇಸಂ ಅನುಪ್ಪಾದೋ ನಿರೋಧೋ ಖಯೋ ಪಹಾನನ್ತಿ ಚ ವುಚ್ಚಮಾನೋ ಅತ್ಥತೋ ಅಪ್ಪವತ್ತಿಮತ್ತನ್ತಿ ತಸ್ಸ ಚ ದಸ್ಸನಾದಿ ಕಾರಣನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಯೇನ ಕಾರಣೇನ ಅನುಪ್ಪಾದನಿರೋಧಸಙ್ಖಾತಂ ಖಯಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ ಪಹೀಯನ್ತಿ ನಪ್ಪವತ್ತನ್ತಿ, ತಂ ಕಾರಣನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ।
Saṃvarabhūtanti sīlasaṃvarādisaṃvarabhūtaṃ saṃvaraṇasabhāvaṃ kāraṇaṃ, taṃ pana atthato dassanādi evāti veditabbaṃ. Saṃvaritāti pavattituṃ appadānavasena sammā, sabbathā vā vāritā. Evaṃbhūtā ca yasmā pavattidvārapidhānena pihitā nāma honti, tasmā vuttaṃ ‘‘vidahitā hutvā’’ti. Evaṃ accantikassa saṃvarassa kāraṇabhūtaṃ anaccantikaṃ saṃvaraṃ dassetvā idāni accantikameva saṃvaraṃ dassento yasmiṃ dassanādimhi sati uppajjanārahā āsavā na uppajjanti, so tesaṃ anuppādo nirodho khayo pahānanti ca vuccamāno atthato appavattimattanti tassa ca dassanādi kāraṇanti āha ‘‘yena kāraṇena anuppādanirodhasaṅkhātaṃ khayaṃ gacchanti pahīyanti nappavattanti, taṃ kāraṇanti attho’’ti.
ಚಕ್ಖುತೋಪಿ…ಪೇ॰… ಮನತೋಪೀತಿ (ಧ॰ ಸ॰ ಮೂಲಟೀ॰ ೧೪-೧೯) ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಾದಿವೀಥೀಸು ತದನುಗತಮನೋವಿಞ್ಞಾಣವೀಥೀಸು ಚ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಕುಸಲಾದೀನಮ್ಪಿ ಪವತ್ತಿ ಅತ್ಥಿ, ಕಾಮಾಸವಾದಯೋ ಏವ ಪನ ವಣತೋ ಯೂಸಂ ವಿಯ ಪಗ್ಘರಣಕಅಸುಚಿಭಾವೇನ ಸನ್ದನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ತೇ ಏವ ‘‘ಆಸವಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ। ತತ್ಥ ಹಿ ಪಗ್ಘರಣಅಸುಚಿಮ್ಹಿ ನಿರುಳ್ಹೋ ಆಸವ-ಸದ್ದೋತಿ। ಧಮ್ಮತೋ ಯಾವ ಗೋತ್ರಭುನ್ತಿ ತತೋ ಪರಂ ಮಗ್ಗಫಲೇಸು ಅಪ್ಪವತ್ತನತೋ ವುತ್ತಂ। ಏತೇ ಹಿ ಆರಮ್ಮಣವಸೇನ ಧಮ್ಮೇ ಗಚ್ಛನ್ತಾ ತತೋ ಪರಂ ನ ಗಚ್ಛನ್ತಿ। ನನು ತತೋ ಪರಂ ಭವಙ್ಗಾದೀನಿಪಿ ಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಚೇ? ನ, ತೇಸಮ್ಪಿ ಪುಬ್ಬೇ ಆಲಮ್ಬಿತೇಸು ಲೋಕಿಯಧಮ್ಮೇಸು ಸಾಸವಭಾವೇನ ಅನ್ತೋಗಧತ್ತಾ ತತೋ ಪರತಾಭಾವತೋ। ಏತ್ಥ ಚ ಗೋತ್ರಭುವಚನೇನ ಗೋತ್ರಭುವೋದಾನಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಪುರೇಚಾರಿಕಪರಿಕಮ್ಮಾನಿ ವುತ್ತಾನೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ। ಪಠಮಮಗ್ಗಪುರೇಚಾರಿಕಮೇವ ವಾ ಗೋತ್ರಭು ಅವಧಿನಿದಸ್ಸನಭಾವೇನ ಗಹಿತಂ, ತತೋ ಪರಂ ಪನ ಮಗ್ಗಫಲಸಮಾನತಾಯ ಅಞ್ಞೇಸು ಮಗ್ಗೇಸು ಮಗ್ಗವೀಥಿಯಂ ಸಮಾಪತ್ತಿವೀಥಿಯಂ ನಿರೋಧಾನನ್ತರಞ್ಚ ಪವತ್ತಮಾನೇಸು ಫಲೇಸು ನಿಬ್ಬಾನೇ ಚ ಆಸವಾನಂ ಪವತ್ತಿ ನಿವಾರಿತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಸವನ್ತೀತಿ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಆರಮ್ಮಣಕರಣವಸೇನ ಪವತ್ತನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅವಧಿಅತ್ಥೋ ಆ-ಕಾರೋ, ಅವಧಿ ಚ ಮರಿಯಾದಾಭಿವಿಧಿಭೇದತೋ ದುವಿಧೋ। ತತ್ಥ ಮರಿಯಾದಂ ಕಿರಿಯಂ ಬಹಿ ಕತ್ವಾ ಪವತ್ತತಿ ಯಥಾ ‘‘ಆಪಾಟಲಿಪುತ್ತಾ ವುಟ್ಠೋ ದೇವೋ’’ತಿ। ಅಭಿವಿಧಿ ಪನ ಕಿರಿಯಂ ಬ್ಯಾಪೇತ್ವಾ ಪವತ್ತತಿ ಯಥಾ ‘‘ಆಭವಗ್ಗಾ ಭಗವತೋ ಯಸೋ ಪವತ್ತತೀ’’ತಿ। ಅಭಿವಿಧಿಅತ್ಥೋ ಚಾಯಂ ಆ-ಕಾರೋ ಇಧ ಗಹಿತೋತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅನ್ತೋಕರಣತ್ಥೋ’’ತಿ।
Cakkhutopi…pe… manatopīti (dha. sa. mūlaṭī. 14-19) cakkhuviññāṇādivīthīsu tadanugatamanoviññāṇavīthīsu ca kiñcāpi kusalādīnampi pavatti atthi, kāmāsavādayo eva pana vaṇato yūsaṃ viya paggharaṇakaasucibhāvena sandanti, tasmā te eva ‘‘āsavā’’ti vuccanti. Tattha hi paggharaṇaasucimhi niruḷho āsava-saddoti. Dhammato yāva gotrabhunti tato paraṃ maggaphalesu appavattanato vuttaṃ. Ete hi ārammaṇavasena dhamme gacchantā tato paraṃ na gacchanti. Nanu tato paraṃ bhavaṅgādīnipi gacchantīti ce? Na, tesampi pubbe ālambitesu lokiyadhammesu sāsavabhāvena antogadhattā tato paratābhāvato. Ettha ca gotrabhuvacanena gotrabhuvodānaphalasamāpattipurecārikaparikammāni vuttānīti veditabbāni. Paṭhamamaggapurecārikameva vā gotrabhu avadhinidassanabhāvena gahitaṃ, tato paraṃ pana maggaphalasamānatāya aññesu maggesu maggavīthiyaṃ samāpattivīthiyaṃ nirodhānantarañca pavattamānesu phalesu nibbāne ca āsavānaṃ pavatti nivāritāti veditabbaṃ. Savantīti gacchanti, ārammaṇakaraṇavasena pavattantīti attho. Avadhiattho ā-kāro, avadhi ca mariyādābhividhibhedato duvidho. Tattha mariyādaṃ kiriyaṃ bahi katvā pavattati yathā ‘‘āpāṭaliputtā vuṭṭho devo’’ti. Abhividhi pana kiriyaṃ byāpetvā pavattati yathā ‘‘ābhavaggā bhagavato yaso pavattatī’’ti. Abhividhiattho cāyaṃ ā-kāro idha gahitoti vuttaṃ ‘‘antokaraṇattho’’ti.
ಮದಿರಾದಯೋತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಸಿನ್ಧವಕಾದಮ್ಬರಿಕಾಪೋತಿಕಾದೀನಂ ಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಚಿರಪಾರಿವಾಸಿಯಟ್ಠೋ ವಿರಪರಿವುತ್ಥತಾ ಪುರಾಣಭಾವೋ। ಅವಿಜ್ಜಾ ನಾಹೋಸೀತಿಆದೀತಿ ಏತ್ಥ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ‘‘ಪುರಿಮಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಕೋಟಿ ನ ಪಞ್ಞಾಯತಿ ಭವತಣ್ಹಾಯಾ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೧೦.೬೨) ಇದಂ ಸುತ್ತಂ ಸಙ್ಗಹಿತಂ। ಅವಿಜ್ಜಾಸವಭವಾಸವಾನಂ ಚಿರಪರಿವುತ್ಥತಾಯ ದಸ್ಸಿತಾಯ ತಬ್ಭಾವಭಾವಿನೋ ಕಾಮಾಸವಸ್ಸ ಚಿರಪರಿವುತ್ಥತಾ ದಸ್ಸಿತಾವ ಹೋತಿ। ಅಞ್ಞೇಸು ಚ ಯಥಾವುತ್ತೇ ಧಮ್ಮೇ ಓಕಾಸಞ್ಚ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ಪವತ್ತಮಾನೇಸು ಮಾನಾದೀಸು ವಿಜ್ಜಮಾನೇಸು ಅತ್ತತ್ತನಿಯಾದಿಗ್ಗಾಹವಸೇನ ಅಭಿಬ್ಯಾಪನಂ ಮದಕರಣವಸೇನ ಆಸವಸದಿಸತಾ ಚ ಏತೇಸಂಯೇವ, ನ ಅಞ್ಞೇಸನ್ತಿ ಏತೇಸ್ವೇವ ಆಸವ-ಸದ್ದೋ ನಿರುಳ್ಹೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ನ ಚೇತ್ಥ ದಿಟ್ಠಾಸವೋ ನಾಗತೋತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ ಭವತಣ್ಹಾಯ ವಿಯ ಭವದಿಟ್ಠಿಯಾಪಿ ಭವಾಸವಗ್ಗಹಣೇನೇವ ಗಹಿತತ್ತಾ। ಆಯತಂ ಅನಾದಿಕಾಲಿಕತ್ತಾ। ಪಸವನ್ತೀತಿ ಫಲನ್ತಿ। ನ ಹಿ ತಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಸಂಸಾರದುಕ್ಖಂ ಅತ್ಥಿ, ಯಂ ಆಸವೇಹಿ ವಿನಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ। ಪುರಿಮಾನಿ ಚೇತ್ಥಾತಿ ಏತ್ಥ ಏತೇಸು ಚತೂಸು ಅತ್ಥವಿತಪ್ಪೇಸು ಪುರಿಮಾನಿ ತೀಣಿ। ಯತ್ಥಾತಿ ಯೇಸು ಸುತ್ತಾಭಿಧಮ್ಮಪದೇಸೇಸು। ತತ್ಥ ಯುಜ್ಜನ್ತಿ ಕಿಲೇಸೇಸುಯೇವ ಯಥಾವುತ್ತಸ್ಸ ಅತ್ಥತ್ತಯಸ್ಸ ಸಮ್ಭವತೋ। ಪಚ್ಛಿಮಂ ‘‘ಆಯತಂ ವಾ ಸಂಸಾರದುಕ್ಖಂ ಸವನ್ತೀ’’ತಿ ವುತ್ತನಿಬ್ಬಚನಂ। ಕಮ್ಮೇಪಿ ಯುಜ್ಜತಿ ದುಕ್ಖಪ್ಪಸವನಸ್ಸ ಕಿಲೇಸಕಮ್ಮಸಾಧಾರಣತ್ತಾ।
Madirādayoti ādi-saddena sindhavakādambarikāpotikādīnaṃ saṅgaho daṭṭhabbo. Cirapārivāsiyaṭṭho viraparivutthatā purāṇabhāvo. Avijjā nāhosītiādīti ettha ādi-saddena ‘‘purimā, bhikkhave, koṭi na paññāyati bhavataṇhāyā’’ti (a. ni. 10.62) idaṃ suttaṃ saṅgahitaṃ. Avijjāsavabhavāsavānaṃ ciraparivutthatāya dassitāya tabbhāvabhāvino kāmāsavassa ciraparivutthatā dassitāva hoti. Aññesu ca yathāvutte dhamme okāsañca ārammaṇaṃ katvā pavattamānesu mānādīsu vijjamānesu attattaniyādiggāhavasena abhibyāpanaṃ madakaraṇavasena āsavasadisatā ca etesaṃyeva, na aññesanti etesveva āsava-saddo niruḷhoti daṭṭhabbo. Na cettha diṭṭhāsavo nāgatoti gahetabbaṃ bhavataṇhāya viya bhavadiṭṭhiyāpi bhavāsavaggahaṇeneva gahitattā. Āyataṃ anādikālikattā. Pasavantīti phalanti. Na hi taṃ kiñci saṃsāradukkhaṃ atthi, yaṃ āsavehi vinā uppajjeyya. Purimāni cetthāti ettha etesu catūsu atthavitappesu purimāni tīṇi. Yatthāti yesu suttābhidhammapadesesu. Tattha yujjanti kilesesuyeva yathāvuttassa atthattayassa sambhavato. Pacchimaṃ ‘‘āyataṃ vā saṃsāradukkhaṃ savantī’’ti vuttanibbacanaṃ. Kammepi yujjati dukkhappasavanassa kilesakammasādhāraṇattā.
ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಾ ವುಚ್ಚನ್ತಿ ಪಚ್ಚಕ್ಖಭೂತಾ ಖನ್ಧಾ, ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮೇ ಭವಾ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಾ। ವಿವಾದಮೂಲಭೂತಾತಿ ವಿವಾದಸ್ಸ ಮೂಲಕಾರಣಭೂತಾ ಕೋಧೂಪನಾಹ-ಮಕ್ಖ-ಪಳಾಸ-ಇಸ್ಸಾ-ಮಚ್ಛರಿಯ-ಮಾಯಾ-ಸಾಠೇಯ್ಯ-ಥಮ್ಭ-ಸಾರಮ್ಭ-ಮಾನಾತಿಮಾನಾ।
Diṭṭhadhammā vuccanti paccakkhabhūtā khandhā, diṭṭhadhamme bhavā diṭṭhadhammikā. Vivādamūlabhūtāti vivādassa mūlakāraṇabhūtā kodhūpanāha-makkha-paḷāsa-issā-macchariya-māyā-sāṭheyya-thambha-sārambha-mānātimānā.
ಯೇನ ದೇವೂಪಪತ್ಯಸ್ಸಾತಿ ಯೇನ ಕಮ್ಮಕಿಲೇಸಪ್ಪಕಾರೇನ ಆಸವೇನ ದೇವೇಸು ಉಪಪತ್ತಿ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ ಅಸ್ಸ ಮಯ್ಹನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಗನ್ಧಬ್ಬೋ ವಾ ವಿಹಙ್ಗಮೋ ಆಕಾಸಚಾರೀ ಅಸ್ಸನ್ತಿ ವಿಭತ್ತಿಂ ಪರಿಣಾಮೇತ್ವಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ। ಏತ್ಥ ಚ ಯಕ್ಖಗನ್ಧಬ್ಬತಾಯ ವಿನಿಮುತ್ತಾ ಸಬ್ಬಾ ದೇವಗತಿ ದೇವಗ್ಗಹಣೇನ ಗಹಿತಾ। ಅವಸೇಸಾ ಚ ಅಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾತಿ ಅಕುಸಲಕಮ್ಮತೋ ಅವಸೇಸಾ ಅಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ಆಸವಾತಿ ಆಗತಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ।
Yena devūpapatyassāti yena kammakilesappakārena āsavena devesu upapatti nibbatti assa mayhanti sambandho. Gandhabbo vā vihaṅgamo ākāsacārī assanti vibhattiṃ pariṇāmetvā yojetabbaṃ. Ettha ca yakkhagandhabbatāya vinimuttā sabbā devagati devaggahaṇena gahitā. Avasesā ca akusalā dhammāti akusalakammato avasesā akusalā dhammā āsavāti āgatāti sambandho.
ಪಟಿಘಾತಾಯಾತಿ ಪಟಿಸೇಧನಾಯ। ಪರೂಪವಾ…ಪೇ॰… ಉಪದ್ದವಾತಿ ಇದಂ ಯದಿ ಭಗವಾ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ನ ಪಞ್ಞಪೇಯ್ಯ, ತತೋ ಅಸದ್ಧಮ್ಮಪ್ಪಟಿಸೇವನಅದಿನ್ನಾದಾನಪಾಣಾತಿಪಾತಾದಿಹೇತು ಯೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯುಂ ಪರೂಪವಾದಾದಯೋ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಾ ನಾನಪ್ಪಕಾರಾ ಅನತ್ಥಾ, ಯೇ ಚ ತನ್ನಿಮಿತ್ತಾ ಏವ ನಿರಯಾದೀಸು ನಿಬ್ಬತ್ತಸ್ಸ ಪಞ್ಚವಿಧಬನ್ಧನಕಮ್ಮಕಾರಣಾದಿವಸೇನ ಮಹಾದುಕ್ಖಾನುಭವಾದಿಪ್ಪಕಾರಾ ಅನತ್ಥಾ, ತೇ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ತೇ ಪನೇತೇತಿ ಏತೇ ಕಾಮರಾಗಾದಿಕಿಲೇಸ-ತೇಭೂಮಕಕಮ್ಮಪರೂಪವಾದಾದಿಉಪದ್ದವಪ್ಪಕಾರಾ ಆಸವಾ। ಯತ್ಥಾತಿ ಯಸ್ಮಿಂ ವಿನಯಾದಿಪಾಳಿಪದೇಸೇ। ಯಥಾತಿ ಯೇನ ದುವಿಧಾದಿಪ್ಪಕಾರೇನ ಅಞ್ಞೇಸು ಚ ಸುತ್ತನ್ತೇಸು ಆಗತಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ।
Paṭighātāyāti paṭisedhanāya. Parūpavā…pe… upaddavāti idaṃ yadi bhagavā sikkhāpadaṃ na paññapeyya, tato asaddhammappaṭisevanaadinnādānapāṇātipātādihetu ye uppajjeyyuṃ parūpavādādayo diṭṭhadhammikā nānappakārā anatthā, ye ca tannimittā eva nirayādīsu nibbattassa pañcavidhabandhanakammakāraṇādivasena mahādukkhānubhavādippakārā anatthā, te sandhāya vuttaṃ. Te paneteti ete kāmarāgādikilesa-tebhūmakakammaparūpavādādiupaddavappakārā āsavā. Yatthāti yasmiṃ vinayādipāḷipadese. Yathāti yena duvidhādippakārena aññesu ca suttantesu āgatāti sambandho.
ನಿರಯಂ ಗಮೇನ್ತೀತಿ ನಿರಯಗಾಮಿನಿಯಾ। ಛಕ್ಕನಿಪಾತೇ ಆಹುನೇಯ್ಯಸುತ್ತೇ। ತತ್ಥ ಹಿ ಆಸವಾ ಛಧಾ ಆಗತಾ ಆಸವ-ಸದ್ದಾಭಿಧೇಯ್ಯಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಪಭೇದೋಪಚಾರೇನ ಆಸವ-ಪದೇ ಪಭೇದೋತಿ ವುತ್ತೋ, ಕೋಟ್ಠಾಸತ್ಥೋ ವಾ ಪದ-ಸದ್ದೋತಿ ಆಸವಪದೇತಿ ಆಸವಪ್ಪಕಾರೇ ಸದ್ದಕೋಟ್ಠಾಸೇ ಅತ್ಥಕೋಟ್ಠಾಸೇ ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ।
Nirayaṃ gamentīti nirayagāminiyā. Chakkanipāte āhuneyyasutte. Tattha hi āsavā chadhā āgatā āsava-saddābhidheyyassa atthassa pabhedopacārena āsava-pade pabhedoti vutto, koṭṭhāsattho vā pada-saddoti āsavapadeti āsavappakāre saddakoṭṭhāse atthakoṭṭhāse vāti attho.
ತಥಾ ಹೀತಿ ತಸ್ಮಾ ಸಂವರಣಂ ಪಿದಹನಂ ಪವತ್ತಿತುಂ ಅಪ್ಪದಾನಂ, ತೇನೇವ ಕಾರಣೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸೀಲಾದಿಸಂವರೇ ಅಧಿಪ್ಪೇತೇ ಪವತ್ತಿತುಂ ಅಪ್ಪದಾನವಸೇನ ಥಕನಭಾವಸಾಮಞ್ಞತೋ ದ್ವಾರಂ ಸಂವರಿತ್ವಾತಿ ಗೇಹದ್ವಾರಸಂವರಣಮ್ಪಿ ಉದಾಹಟಂ। ಸೀಲಸಂವರೋತಿಆದಿ ಹೇಟ್ಠಾ ಮೂಲಪರಿಯಾಯವಣ್ಣನಾಯ ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಇಮಸ್ಸ ಸುತ್ತಸ್ಸ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಂ ಪರಿಪುಣ್ಣಂ ಕತ್ವಾ ವತ್ತುಕಾಮೋ ಪುನ ವದತಿ। ಯುತ್ತಂ ತಾವ ಸೀಲಸತಿಞಾಣಾನಂ ಸಂವರತ್ಥೋ ಪಾಳಿಯಂ ತಥಾ ಆಗತತ್ತಾ, ಖನ್ತಿವೀರಿಯಾನಂ ಪನ ಕಥನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ತೇಸಞ್ಚಾ’’ತಿಆದಿ। ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಯದಿಪಿ ‘‘ಖಮೋ ಹೋತಿ…ಪೇ॰… ಸೀತಸ್ಸ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಕಾಮವಿತಕ್ಕಂ ನಾಧಿವಾಸೇತೀ’’ತಿಆದಿನಿದ್ದೇಸೇ ಖನ್ತಿವೀರಿಯಾನಂ ಸಂವರಪರಿಯಾಯೋ ನಾಗತೋ, ಉದ್ದೇಸೇ ಪನ ಸಬ್ಬಾಸವಸಂವರಪರಿಯಾಯನ್ತಿ ಸಂವರಪರಿಯಾಯೇನ ಗಹಿತತ್ತಾ ಅತ್ಥೇವ ತೇಸಂ ಸಂವರಭಾವೋತಿ।
Tathāhīti tasmā saṃvaraṇaṃ pidahanaṃ pavattituṃ appadānaṃ, teneva kāraṇenāti attho. Sīlādisaṃvare adhippete pavattituṃ appadānavasena thakanabhāvasāmaññato dvāraṃ saṃvaritvāti gehadvārasaṃvaraṇampi udāhaṭaṃ. Sīlasaṃvarotiādi heṭṭhā mūlapariyāyavaṇṇanāya vuttampi imassa suttassa atthavaṇṇanaṃ paripuṇṇaṃ katvā vattukāmo puna vadati. Yuttaṃ tāva sīlasatiñāṇānaṃ saṃvarattho pāḷiyaṃ tathā āgatattā, khantivīriyānaṃ pana kathanti āha ‘‘tesañcā’’tiādi. Tassattho – yadipi ‘‘khamo hoti…pe… sītassa uppannaṃ kāmavitakkaṃ nādhivāsetī’’tiādiniddese khantivīriyānaṃ saṃvarapariyāyo nāgato, uddese pana sabbāsavasaṃvarapariyāyanti saṃvarapariyāyena gahitattā attheva tesaṃ saṃvarabhāvoti.
ಪುಬ್ಬೇ ಸೀಲಸತಿಞಾಣಾನಂ ಪಾಠನ್ತರೇನ ಸಂವರಭಾವೋ ದಸ್ಸಿತೋತಿ ಇದಾನಿ ತಂ ಇಮಿನಾಪಿ ಸುತ್ತೇನ ಗಹಿತಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಪಿಚಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಖನ್ತಿವೀರಿಯಸಂವರಾ ವುತ್ತಾಯೇವ ‘‘ಖಮೋ ಹೋತಿ ಸೀತಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೪) ಪಾಳಿಯಾ ದಸ್ಸನವಸೇನ। ‘‘ತಞ್ಚ ಅನಾಸನಂ, ತಞ್ಚ ಅಗೋಚರ’’ನ್ತಿ ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಸೀಲಸಂವರೋತಿ ತಞ್ಚ ‘‘ಯಥಾರೂಪೇ’’ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತಂ ಅಯುತ್ತಂ ಅನಿಯತವತ್ಥುಕಂ ರಹೋ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಾಸನಂ, ತಞ್ಚ ಯಥಾವುತ್ತಂ ಅಯುತ್ತಂ ವೇಸಿಯಾದಿಗೋಚರಂ, ‘‘ಪಟಿಸಙ್ಖಾಯೋನಿಸೋ ಪರಿವಜ್ಜೇತೀ’’ತಿ ಆಗತಂ ಯಂ ಪರಿವಜ್ಜನಂ, ಅಯಂ ಪನ ಏತ್ಥ ಏತಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇ ಆಗತೋ ಸೀಲಸಂವರೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅನಾಸನಪರಿವಜ್ಜನೇನ ಹಿ ಅನಾಚಾರಪರಿವಜ್ಜನಂ ವುತ್ತಂ, ಅನಾಚಾರಾಗೋಚರಪರಿವಜ್ಜನಂ ಚಾರಿತ್ತಸೀಲತಾಯಸೀಲಸಂವರೋ। ತಥಾ ಹಿ ಭಗವತಾ ‘‘ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರಸಂವುತೋ ವಿಹರತೀ’’ತಿ (ವಿಭ॰ ೫೦೮) ಸೀಲಸಂವರವಿಭಜನೇ ಆಚಾರಗೋಚರಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೇನ ‘‘ಅತ್ಥಿ ಅನಾಚಾರೋ, ಅತ್ಥಿ ಅಗೋಚರೋ’’ತಿಆದಿನಾ (ವಿಭ॰ ೫೧೩, ೫೧೪) ಅನಾಚಾರಾಗೋಚರಾ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ದಸ್ಸಿತಾ। ಇದಞ್ಚ ಏಕದೇಸೇನ ಸಮುದಾಯನಿದಸ್ಸನಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ ಸಮುದ್ದಪಬ್ಬತನಿದಸ್ಸನಂ ವಿಯ।
Pubbe sīlasatiñāṇānaṃ pāṭhantarena saṃvarabhāvo dassitoti idāni taṃ imināpi suttena gahitabhāvaṃ dassetuṃ ‘‘apicā’’tiādi vuttaṃ. Khantivīriyasaṃvarā vuttāyeva ‘‘khamo hoti sītassā’’tiādinā (ma. ni. 1.14) pāḷiyā dassanavasena. ‘‘Tañca anāsanaṃ, tañca agocara’’nti ayaṃ panettha sīlasaṃvaroti tañca ‘‘yathārūpe’’tiādinā vuttaṃ ayuttaṃ aniyatavatthukaṃ raho paṭicchannāsanaṃ, tañca yathāvuttaṃ ayuttaṃ vesiyādigocaraṃ, ‘‘paṭisaṅkhāyoniso parivajjetī’’ti āgataṃ yaṃ parivajjanaṃ, ayaṃ pana ettha etasmiṃ sutte āgato sīlasaṃvaroti attho. Anāsanaparivajjanena hi anācāraparivajjanaṃ vuttaṃ, anācārāgocaraparivajjanaṃ cārittasīlatāyasīlasaṃvaro. Tathā hi bhagavatā ‘‘pātimokkhasaṃvarasaṃvuto viharatī’’ti (vibha. 508) sīlasaṃvaravibhajane ācāragocarasampattiṃ dassentena ‘‘atthi anācāro, atthi agocaro’’tiādinā (vibha. 513, 514) anācārāgocarā vibhajitvā dassitā. Idañca ekadesena samudāyanidassanaṃ daṭṭhabbaṃ samuddapabbatanidassanaṃ viya.
ಸಬ್ಬತ್ಥ ಪಟಿಸಙ್ಖಾ ಞಾಣಸಂವರೋತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೋ, ಪಟಿಸಙ್ಖಾ ಞಾಣಸಂವರೋ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ । ನ ಹಿ ದಸ್ಸನಪಹಾತಬ್ಬನಿದ್ದೇಸೇ ಪಟಿಸಙ್ಖಾಗಹಣಂ ಅತ್ಥಿ, ‘‘ಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿ ಕರೋತೀ’’ತಿ ಪನ ವುತ್ತಂ। ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕರಣಮ್ಪಿ ಅತ್ಥತೋ ಪಟಿಸಙ್ಖಾ ಞಾಣಸಂವರಮೇವಾತಿ ಏವಂ ಪನ ಅತ್ಥೇ ಗಯ್ಹಮಾನೇ ಯುತ್ತಮೇತಂ ಸಿಯಾ। ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ಯತ್ಥ ಯತ್ಥ ‘ಇಧ ಪಟಿಸಙ್ಖಾ ಯೋನಿಸೋ’ತಿ ಆಗತಂ , ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘ಸಬ್ಬತ್ಥ ಪಟಿಸಙ್ಖಾ ಞಾಣಸಂವರೋ’ತಿ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ। ತೇಸಂ ಮತೇನ ‘‘ಇದಂ ದುಕ್ಖನ್ತಿ ಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿ ಕರೋತೀ’’ತಿಆದಿಕಸ್ಸ ಞಾಣಸಂವರೇನ ಚ ಅಸಙ್ಗಹೋ ಸಿಯಾ, ‘‘ದಸ್ಸನಂ ಪಟಿಸೇವನಾ ಭಾವನಾ ಚ ಞಾಣಸಂವರೋ’’ತಿ ಚ ವಚನಂ ವಿರುಜ್ಝೇಯ್ಯ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತನಯೇನೇವೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ‘‘ಸಬ್ಬತ್ಥ ಪಟಿಸಙ್ಖಾ ಞಾಣಸಂವರೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸತ್ತಸುಪಿ ಠಾನೇಸು ಯಂ ಞಾಣಂ, ಸೋ ಞಾಣಸಂವರೋತಿ ಪರಿವಜ್ಜನಾದಿವಸೇನ ವುತ್ತಾ ಸೀಲಾದಯೋ ಸೀಲಸಂವರಾದಯೋತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ದಸ್ಸಿತೋ। ಏವಂ ಸತಿ ಸಂವರಾನಂ ಸಙ್ಕರೋ ವಿಯ ಹೋತೀತಿ ತೇ ಅಸಙ್ಕರತೋ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಗ್ಗಹಿತಗ್ಗಹಣೇನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ ಪರಿವಜ್ಜನವಿಸೇಸಸಂವರಾಧಿವಾಸನವಿನೋದನಾನಂ ಸೀಲಸಂವರಾದಿಭಾವೇನ ಗಹಿತತ್ತಾ, ತಥಾ ಅಗ್ಗಹಿತಾನಂ ಗಹಣೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇ ಪನ ಅಗ್ಗಹಿತೇ ಸರೂಪತೋ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ದಸ್ಸನಂ ಪಟಿಸೇವನಾ ಭಾವನಾ’’ತಿ ಆಹ।
Sabbattha paṭisaṅkhā ñāṇasaṃvaroti ettha ‘‘yonisomanasikāro, paṭisaṅkhā ñāṇasaṃvaro’’ti vattabbaṃ . Na hi dassanapahātabbaniddese paṭisaṅkhāgahaṇaṃ atthi, ‘‘yoniso manasi karotī’’ti pana vuttaṃ. Yonisomanasikaraṇampi atthato paṭisaṅkhā ñāṇasaṃvaramevāti evaṃ pana atthe gayhamāne yuttametaṃ siyā. Keci pana ‘‘yattha yattha ‘idha paṭisaṅkhā yoniso’ti āgataṃ , taṃ sabbaṃ sandhāya ‘sabbattha paṭisaṅkhā ñāṇasaṃvaro’ti vutta’’nti vadanti. Tesaṃ matena ‘‘idaṃ dukkhanti yoniso manasi karotī’’tiādikassa ñāṇasaṃvarena ca asaṅgaho siyā, ‘‘dassanaṃ paṭisevanā bhāvanā ca ñāṇasaṃvaro’’ti ca vacanaṃ virujjheyya, tasmā vuttanayenevettha attho veditabbo. ‘‘Sabbattha paṭisaṅkhā ñāṇasaṃvaro’’ti iminā sattasupi ṭhānesu yaṃ ñāṇaṃ, so ñāṇasaṃvaroti parivajjanādivasena vuttā sīlādayo sīlasaṃvarādayoti ayamattho dassito. Evaṃ sati saṃvarānaṃ saṅkaro viya hotīti te asaṅkarato dassetuṃ ‘‘aggahitaggahaṇenā’’ti vuttaṃ parivajjanavisesasaṃvarādhivāsanavinodanānaṃ sīlasaṃvarādibhāvena gahitattā, tathā aggahitānaṃ gahaṇenāti attho. Te pana aggahite sarūpato dassento ‘‘dassanaṃ paṭisevanā bhāvanā’’ti āha.
ಏತೇನ ಸೀಲಸಂವರಾದಿನಾ ಕರಣಭೂತೇನ, ಕಾರಣಭೂತೇನ ವಾ। ಧಮ್ಮಾತಿ ಕುಸಲಾಕುಸಲಧಮ್ಮಾ। ಸೀಲಸಂವರಾದಿನಾ ಹಿ ಸಹಜಾತಕೋಟಿಯಾ, ಉಪನಿಸ್ಸಯಕೋಟಿಯಾ ವಾ ಪಚ್ಚಯಭೂತೇನ ಅನುಪ್ಪನ್ನಾ ಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ತಥಾ ಅನಿರುದ್ಧಾ ಅಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ನಿರೋಧಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ ನಿರುಜ್ಝನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪಾಳಿಯಂ ಪನ ‘‘ಅನುಪ್ಪನ್ನಾ ಚೇವ ಆಸವಾ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ಉಪ್ಪನ್ನಾ ಚ ಆಸವಾ ಪಹೀಯನ್ತೀ’’ತಿ ಅಕುಸಲಧಮ್ಮಾನಂ ಅನುಪ್ಪಾದಪಹಾನಾನಿ ಏವ ವುತ್ತಾನಿ, ನ ಕುಸಲಧಮ್ಮಾನಂ ಉಪ್ಪಾದಾದಯೋತಿ? ನಯಿದಮೇವಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ, ‘‘ಯೋನಿಸೋ ಚ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮನಸಿಕರೋತೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಕುಸಲಧಮ್ಮಾನಮ್ಪಿ ಉಪ್ಪತ್ತಿ ಪಕಾಸಿತಾವ ಆಸವಸಂವರಣಸ್ಸ ಪಧಾನಭಾವೇನ ಗಹಿತತ್ತಾ। ತಥಾ ಹಿ ಪರಿಯೋಸಾನೇಪಿ ‘‘ಯೇ ಆಸವಾ ದಸ್ಸನಾ ಪಹಾತಬ್ಬಾ, ತೇ ದಸ್ಸನಾ ಪಹೀನಾ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೮) ಆಸವಪ್ಪಹಾನಮೇವ ಪಧಾನಂ ಕತ್ವಾ ನಿಗಮಿತಂ।
Etena sīlasaṃvarādinā karaṇabhūtena, kāraṇabhūtena vā. Dhammāti kusalākusaladhammā. Sīlasaṃvarādinā hi sahajātakoṭiyā, upanissayakoṭiyā vā paccayabhūtena anuppannā kusalā dhammā uppattiṃ gacchanti uppajjanti, tathā aniruddhā akusalā dhammā nirodhaṃ gacchanti nirujjhantīti attho. Pāḷiyaṃ pana ‘‘anuppannā ceva āsavā na uppajjanti, uppannā ca āsavā pahīyantī’’ti akusaladhammānaṃ anuppādapahānāni eva vuttāni, na kusaladhammānaṃ uppādādayoti? Nayidamevaṃ daṭṭhabbaṃ, ‘‘yoniso ca kho, bhikkhave, manasikaroto’’tiādinā kusaladhammānampi uppatti pakāsitāva āsavasaṃvaraṇassa padhānabhāvena gahitattā. Tathā hi pariyosānepi ‘‘ye āsavā dassanā pahātabbā, te dassanā pahīnā hontī’’tiādinā (ma. ni. 1.28) āsavappahānameva padhānaṃ katvā nigamitaṃ.
೧೫. ಜಾನತೋ ಪಸ್ಸತೋತಿ ಏತ್ಥ ದಸ್ಸನಮ್ಪಿ ಪಞ್ಞಾಚಕ್ಖುನಾವ ದಸ್ಸನಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ, ನ ಮಂಸಚಕ್ಖುನಾ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುನಾ ವಾತಿ ಆಹ ‘‘ದ್ವೇಪಿ ಪದಾನಿ ಏಕತ್ಥಾನೀ’’ತಿ। ಏವಂ ಸನ್ತೇಪೀತಿ ಪದದ್ವಯಸ್ಸ ಏಕತ್ಥತ್ಥೇಪಿ। ಞಾಣಲಕ್ಖಣನ್ತಿ ಞಾಣಸ್ಸ ಸಭಾವಂ, ವಿಸಯಸ್ಸ ಯಥಾಸಭಾವಾವಬೋಧನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಜಾನನಲಕ್ಖಣಞ್ಹಿ ಞಾಣ’’ನ್ತಿ। ಞಾಣಪ್ಪಭಾವನ್ತಿ ಞಾಣಾನುಭಾವಂ, ಞಾಣಕಿಚ್ಚಂ ವಿಸಯೋಭಾಸನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಞಾಣೇನ ವಿವಟೇ ಧಮ್ಮೇ’’ತಿ। ‘‘ಜಾನತೋ ಪಸ್ಸತೋ’’ತಿ ಚ ಜಾನನದಸ್ಸನಮುಖೇನ ಪುಗ್ಗಲಾಧಿಟ್ಠಾನಾ ದೇಸನಾ ಪವತ್ತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಞಾಣಲಕ್ಖಣಂ ಞಾಣಪ್ಪಭಾವಂ ಉಪಾದಾಯ ಪುಗ್ಗಲಂ ನಿದ್ದಿಸತೀ’’ತಿ। ಜಾನತೋ ಪಸ್ಸತೋತಿ ‘‘ಯೋನಿಸೋ ಚ ಮನಸಿಕಾರಂ ಅಯೋನಿಸೋ ಚ ಮನಸಿಕಾರ’’ನ್ತಿ ವಕ್ಖಮಾನತ್ತಾ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರವಿಸಯಜಾನನಂ, ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರವಿಸಯದಸ್ಸನಂ। ತಞ್ಚ ಖೋ ಪನ ನೇಸಂ ಆಸವಾನಂ ಖಯೂಪಾಯಸಭಾವಸ್ಸ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ ಉಪ್ಪಾದನಾನುಪ್ಪಾದನವಸೇನ ನ ಆರಮ್ಮಣಮತ್ತೇನಾತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ಯುತ್ತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಂ…ಪೇ॰… ಅಯಮೇತ್ಥ ಸಾರೋ’’ತಿ।
15.Jānato passatoti ettha dassanampi paññācakkhunāva dassanaṃ adhippetaṃ, na maṃsacakkhunā dibbacakkhunā vāti āha ‘‘dvepi padāni ekatthānī’’ti. Evaṃ santepīti padadvayassa ekatthatthepi. Ñāṇalakkhaṇanti ñāṇassa sabhāvaṃ, visayassa yathāsabhāvāvabodhananti attho. Tenāha ‘‘jānanalakkhaṇañhi ñāṇa’’nti. Ñāṇappabhāvanti ñāṇānubhāvaṃ, ñāṇakiccaṃ visayobhāsananti attho. Tenevāha ‘‘ñāṇena vivaṭe dhamme’’ti. ‘‘Jānato passato’’ti ca jānanadassanamukhena puggalādhiṭṭhānā desanā pavattāti āha ‘‘ñāṇalakkhaṇaṃ ñāṇappabhāvaṃ upādāya puggalaṃ niddisatī’’ti. Jānato passatoti ‘‘yoniso ca manasikāraṃ ayoniso ca manasikāra’’nti vakkhamānattā yonisomanasikāravisayajānanaṃ, ayonisomanasikāravisayadassanaṃ. Tañca kho pana nesaṃ āsavānaṃ khayūpāyasabhāvassa adhippetattā uppādanānuppādanavasena na ārammaṇamattenāti ayamattho yuttoti āha ‘‘yonisomanasikāraṃ…pe… ayamettha sāro’’ti.
‘‘ಜಾನತೋ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಜಾನನಞ್ಚ ಅನುಸ್ಸವಾಕಾರಪಟಿವಿತಕ್ಕಮತ್ತವಸೇನ ನ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತಂ, ಅಥ ಖೋ ರೂಪಾದಿ ವಿಯ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣೇನ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಾಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೇ ಪಚ್ಚಕ್ಖೇ ಕತ್ವಾ ತೇಸಂ ಉಪ್ಪಾದವಸೇನ ದಸ್ಸನನ್ತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ವಿಭಾವೇತುಂ ‘‘ಪಸ್ಸತೋ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ಏವಂ ವಾ ಏತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಅಞ್ಞತ್ಥಾಪಿ ಹಿ ‘‘ಏವಂ ಜಾನತೋ ಏವಂ ಪಸ್ಸತೋ (ಇತಿವು॰ ೧೦೨), ಜಾನಂ ಜಾನಾತಿ ಪಸ್ಸಂ ಪಸ್ಸತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೦೩), ಏವಂ ಜಾನನ್ತಾ ಏವಂ ಪಸ್ಸನ್ತಾ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೪೦೭), ಅಜಾನತಂ ಅಪಸ್ಸತ’’ನ್ತಿ ಚ ಆದೀಸು ಞಾಣಕಿಚ್ಚಸ್ಸ ಸಾಮಞ್ಞವಿಸೇಸದೀಪನವಸೇನೇತಂ ಪದದ್ವಯಂ ಆಗತನ್ತಿ। ಕೇಚೀತಿ ಅಭಯಗಿರಿವಾಸಿಸಾರಸಮಾಸಾಚರಿಯಾ। ತೇ ಹಿ ‘‘ಸಮಾಧಿನಾ ಜಾನತೋ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಪಸ್ಸತೋ ಜಾನಂ ಜಾನಾತಿ ಪಸ್ಸಂ ಪಸ್ಸತಿ, ಏವಂ ಜಾನನಾ ಸಮಥೋ, ಪಸ್ಸನಾ ವಿಪಸ್ಸನಾ’’ತಿ ಚ ಆದಿನಾ ಪಪಞ್ಚೇನ್ತಿ। ತೇತಿ ಪಪಞ್ಚಾ। ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇತಿ ‘‘ಜಾನತೋ’’ತಿಆದಿನಯಪ್ಪವತ್ತೇ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತಪದಅತ್ಥೇ ನಿದ್ಧಾರಿಯಮಾನೇ। ನ ಯುಜ್ಜನ್ತಿ ಜಾನನದಸ್ಸನಾನಂ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಾಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರವಿಸಯಭಾವಸ್ಸ ಪಾಳಿಯಂ ವುತ್ತತ್ತಾ।
‘‘Jānato’’ti vatvā jānanañca anussavākārapaṭivitakkamattavasena na idhādhippetaṃ, atha kho rūpādi viya cakkhuviññāṇena yonisomanasikārāyonisomanasikāre paccakkhe katvā tesaṃ uppādavasena dassananti imamatthaṃ vibhāvetuṃ ‘‘passato’’ti vuttanti evaṃ vā ettha attho daṭṭhabbo. Aññatthāpi hi ‘‘evaṃ jānato evaṃ passato (itivu. 102), jānaṃ jānāti passaṃ passati (ma. ni. 1.203), evaṃ jānantā evaṃ passantā (ma. ni. 1.407), ajānataṃ apassata’’nti ca ādīsu ñāṇakiccassa sāmaññavisesadīpanavasenetaṃ padadvayaṃ āgatanti. Kecīti abhayagirivāsisārasamāsācariyā. Te hi ‘‘samādhinā jānato vipassanāya passato jānaṃ jānāti passaṃ passati, evaṃ jānanā samatho, passanā vipassanā’’ti ca ādinā papañcenti. Teti papañcā. Imasmiṃ attheti ‘‘jānato’’tiādinayappavatte imasmiṃ suttapadaatthe niddhāriyamāne. Na yujjanti jānanadassanānaṃ yonisomanasikārāyonisomanasikāravisayabhāvassa pāḷiyaṃ vuttattā.
ಆಸವಪ್ಪಹಾನಂ ಆಸವಾನಂ ಅಚ್ಚನ್ತಪ್ಪಹಾನಂ। ಸೋ ಪನ ನೇಸಂ ಅನುಪ್ಪಾದೋ ಸಬ್ಬೇನ ಸಬ್ಬಂ ಖೀಣತಾ ಅಭಾವೋ ಏವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಆಸವಾನಂ ಅಚ್ಚನ್ತಖಯಮಸಮುಪ್ಪಾದಂ ಖೀಣಾಕಾರಂ ನತ್ಥಿಭಾವ’’ನ್ತಿ। ಉಜುಮಗ್ಗಾನುಸಾರಿನೋತಿ ಕಿಲೇಸವಙ್ಕಸ್ಸ ಕಾಯವಙ್ಕಾದೀನಞ್ಚ ಪಹಾನೇನ ಉಜುಭೂತೇ ಸವಿಪಸ್ಸನೇ ಹೇಟ್ಠಿಮಮಗ್ಗೇ ಅನುಸ್ಸರನ್ತಸ್ಸ। ತದೇವ ಹಿಸ್ಸ ಸಿಕ್ಖನಂ। ಖಯಸ್ಮಿಂ ಪಠಮಂ ಞಾಣಂ। ತತೋ ಅಞ್ಞಾ ಅನನ್ತರಾತಿ ಖಯಸಙ್ಖಾತೇ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗೇ ತಪ್ಪರಿಯಾಪನ್ನಮೇವ ಞಾಣಂ ಪಠಮಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ , ತದನನ್ತರಂ ಪನ ಅಞ್ಞಂ ಅರಹತ್ತನ್ತಿ। ಯದಿಪಿ ಗಾಥಾಯಂ ‘‘ಖಯಸ್ಮಿಂ’’ಇಚ್ಚೇವ ವುತ್ತಂ, ಸಮುಚ್ಛೇದವಸೇನ ಪನ ಆಸವೇಹಿ ಖೀಣೋತೀತಿ ಮಗ್ಗೋ ಖಯೋತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಮಗ್ಗೋ ಆಸವಕ್ಖಯೋತಿ ವುತ್ತೋ’’ತಿ। ಸಮಣೋತಿ ಸಮಿತಪಾಪೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ। ಸೋ ಪನ ಖೀಣಾಸವೋ ಹೋತೀತಿ ‘‘ಆಸವಾನಂ ಖಯಾ’’ತಿ ಇಮಸ್ಸ ಫಲಪರಿಯಾಯತಾ ವುತ್ತಾ, ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯೇನ ಪನ ಆಸವಕ್ಖಯೋ ಮಗ್ಗೋ, ತೇನ ಪತ್ತಬ್ಬತೋ ಫಲಂ। ಏತೇನೇವ ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸಪಿ ಆಸವಕ್ಖಯಭಾವೋ ವುತ್ತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
Āsavappahānaṃ āsavānaṃ accantappahānaṃ. So pana nesaṃ anuppādo sabbena sabbaṃ khīṇatā abhāvo evāti āha ‘‘āsavānaṃ accantakhayamasamuppādaṃkhīṇākāraṃ natthibhāva’’nti. Ujumaggānusārinoti kilesavaṅkassa kāyavaṅkādīnañca pahānena ujubhūte savipassane heṭṭhimamagge anussarantassa. Tadeva hissa sikkhanaṃ. Khayasmiṃ paṭhamaṃ ñāṇaṃ. Tato aññā anantarāti khayasaṅkhāte aggamagge tappariyāpannameva ñāṇaṃ paṭhamaṃ uppajjati , tadanantaraṃ pana aññaṃ arahattanti. Yadipi gāthāyaṃ ‘‘khayasmiṃ’’icceva vuttaṃ, samucchedavasena pana āsavehi khīṇotīti maggo khayoti vuccatīti āha ‘‘maggo āsavakkhayoti vutto’’ti. Samaṇoti samitapāpo adhippeto. So pana khīṇāsavo hotīti ‘‘āsavānaṃ khayā’’ti imassa phalapariyāyatā vuttā, nippariyāyena pana āsavakkhayo maggo, tena pattabbato phalaṃ. Eteneva nibbānassapi āsavakkhayabhāvo vuttoti veditabbo.
‘‘ಜಾನತೋ ಪಸ್ಸತೋ’’ತಿ ಜಾನತೋ ಏವ ಪಸ್ಸತೋ ಏವಾತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ನಿಯಮೋ ಇಚ್ಛಿತೋ, ನ ಅಞ್ಞಥಾ ವಿಸೇಸಾಭಾವತೋ ಅನಿಟ್ಠಸಾಧನತೋ ಚಾತಿ ತಸ್ಸ ನಿಯಮಸ್ಸ ಫಲಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ನೋ ಅಜಾನತೋ ನೋ ಅಪಸ್ಸತೋ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಯೋ ಪನ ನ ಜಾನಾತಿ ನ ಪಸ್ಸತಿ, ತಸ್ಸ ನೇವ ವದಾಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ। ಇಮಿನಾ ದೂರೀಕತಾಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೋ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತೋ, ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೋ ಚ ಆಸವಕ್ಖಯಸ್ಸ ಏಕನ್ತಿಕಕಾರಣನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಏತೇನಾತಿ ‘‘ನೋ ಅಜಾನತೋ ನೋ ಅಪಸ್ಸತೋ’’ತಿ ವಚನೇನ। ತೇ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಾತಿ ಕೇ ಪನ ತೇತಿ? ‘‘ಬಾಲೇ ಚ ಪಣ್ಡಿತೇ ಚ ಸನ್ಧಾವಿತ್ವಾ ಸಂಸರಿತ್ವಾ ದುಕ್ಖಸ್ಸನ್ತಂ ಕರಿಸ್ಸನ್ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೧೬೮; ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೨೨೮), ಅಹೇತೂ ಅಪಚ್ಚಯಾ ಸತ್ತಾ ವಿಸುಜ್ಝನ್ತೀ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೧೬೮; ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೨೨೭) ಏವಮಾದಿವಾದಾ। ತೇಸು ಹಿ ಕೇಚಿ ಅಭಿಜಾತಿಸಙ್ಕನ್ತಿಮತ್ತೇನ ಭವಸಙ್ಕನ್ತಿಮತ್ತೇನ ಚ ಸಂಸಾರಸುದ್ಧಿಂ ಪಟಿಜಾನನ್ತಿ, ಅಞ್ಞೇ ಇಸ್ಸರಪಜಾಪತಿಕಾಲಾದಿವಸೇನ, ತಯಿದಂ ಸಬ್ಬಂ ‘‘ಸಂಸಾರಾದೀಹೀ’’ತಿ ಏತ್ಥೇವ ಸಙ್ಗಹಿತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।
‘‘Jānato passato’’ti jānato eva passato evāti evamettha niyamo icchito, na aññathā visesābhāvato aniṭṭhasādhanato cāti tassa niyamassa phalaṃ dassetuṃ ‘‘no ajānato noapassato’’ti vuttanti āha ‘‘yo pana na jānāti na passati, tassa neva vadāmīti attho’’ti. Iminā dūrīkatāyonisomanasikāro idhādhippeto, yonisomanasikāro ca āsavakkhayassa ekantikakāraṇanti dasseti. Etenāti ‘‘no ajānato no apassato’’ti vacanena. Te paṭikkhittāti ke pana teti? ‘‘Bāle ca paṇḍite ca sandhāvitvā saṃsaritvā dukkhassantaṃ karissanti (dī. ni. 1.168; ma. ni. 2.228), ahetū apaccayā sattā visujjhantī’’ti (dī. ni. 1.168; ma. ni. 2.227) evamādivādā. Tesu hi keci abhijātisaṅkantimattena bhavasaṅkantimattena ca saṃsārasuddhiṃ paṭijānanti, aññe issarapajāpatikālādivasena, tayidaṃ sabbaṃ ‘‘saṃsārādīhī’’ti ettheva saṅgahitanti daṭṭhabbaṃ.
ಪುರಿಮೇನ ವಾ ಪದದ್ವಯೇನಾತಿ ‘‘ಜಾನತೋ, ಪಸ್ಸತೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಪದದ್ವಯೇನ। ಉಪಾಯೋ ವುತ್ತೋ ‘‘ಆಸವಕ್ಖಯಸ್ಸಾ’’ತಿ ಅಧಿಕಾರತೋ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ। ಇಮಿನಾತಿ ‘‘ನೋ ಅಜಾನತೋ, ನೋ ಅಪಸ್ಸತೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಪದದ್ವಯೇನ। ಅನುಪಾಯೋ ಏವ ಹಿ ಆಸವಾನಂ ಖಯಸ್ಸ ಯದಿದಂ ಯೋನಿಸೋ ಚ ಅಯೋನಿಸೋ ಚ ಮನಸಿಕಾರಸ್ಸ ಅಜಾನನಂ ಅದಸ್ಸನಞ್ಚ, ತೇನ ತಥತ್ತಾಯ ಅಪ್ಪಟಿಪತ್ತಿತೋ ಮಿಚ್ಛಾಪಟಿಪತ್ತಿತೋ ಚ। ನನು ‘‘ಪಸ್ಸತೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೋ ಯಥಾ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಏವಂ ದಸ್ಸನೇ ಅಧಿಪ್ಪೇತೇ ಪುರಿಮೇನೇವ ಅನುಪಾಯಪಟಿಸೇಧೋ ವುತ್ತೋ ಹೋತೀತಿ? ನ ಹೋತಿ, ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಾನುಪ್ಪಾದನಸ್ಸಪಿ ಉಪಾಯಭಾವತೋ ಸತಿಬಲೇನ ಸಂವುತಚಕ್ಖುನ್ದ್ರಿಯಾದಿತಾ ವಿಯ ಸಮ್ಪಜಞ್ಞಬಲೇನೇವ ನಿಚ್ಚಾದಿವಸೇನ ಅಭೂತಜಾನನಾಭಾವೋ ಹೋತೀತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸಙ್ಖೇಪೇನ…ಪೇ॰… ಹೋತೀ’’ತಿ। ತತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪೇನಾತಿ ಸಮಾಸೇನ, ಅನ್ವಯತೋ ಬ್ಯತಿರೇಕತೋ ಚ ವಿತ್ಥಾರಂ ಅಕತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಞಾಣಂ…ಪೇ॰… ದಸ್ಸಿತಂ ಹೋತಿ ‘‘ಜಾನತೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಞಾಣಸ್ಸೇವ ಗಹಿತತ್ತಾ। ಯದಿ ಏವಂ ‘‘ಸ್ವಾಯಂ ಸಂವರೋ’’ತಿಆದಿ ಕಥಂ ನೀಯತೀತಿ? ಞಾಣಸ್ಸ ಪಧಾನಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಏವಮಯಂ ದೇಸನಾ ಕತಾತಿ ನಾಯಂ ದೋಸೋ, ತಥಾ ಅಞ್ಞತ್ಥಾಪಿ ‘‘ಅರಿಯಂ ವೋ ಭಿಕ್ಖವೇ ಸಮ್ಮಾಸಮಾಧಿಂ ದೇಸೇಸ್ಸಾಮಿ ಸಉಪನಿಸಂ ಸಪರಿಕ್ಖಾರ’’ನ್ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೧೩೬) ವಿತ್ಥಾರೋ।
Purimena vā padadvayenāti ‘‘jānato, passato’’ti iminā padadvayena. Upāyo vutto ‘‘āsavakkhayassā’’ti adhikārato viññāyati. Imināti ‘‘no ajānato, no apassato’’ti iminā padadvayena. Anupāyo eva hi āsavānaṃ khayassa yadidaṃ yoniso ca ayoniso ca manasikārassa ajānanaṃ adassanañca, tena tathattāya appaṭipattito micchāpaṭipattito ca. Nanu ‘‘passato’’ti iminā ayonisomanasikāro yathā na uppajjati, evaṃ dassane adhippete purimeneva anupāyapaṭisedho vutto hotīti? Na hoti, ayonisomanasikārānuppādanassapi upāyabhāvato satibalena saṃvutacakkhundriyāditā viya sampajaññabaleneva niccādivasena abhūtajānanābhāvo hotīti. Tenāha ‘‘saṅkhepena…pe… hotī’’ti. Tattha saṅkhepenāti samāsena, anvayato byatirekato ca vitthāraṃ akatvāti attho. Ñāṇaṃ…pe… dassitaṃ hoti ‘‘jānato’’tiādinā ñāṇasseva gahitattā. Yadi evaṃ ‘‘svāyaṃ saṃvaro’’tiādi kathaṃ nīyatīti? Ñāṇassa padhānabhāvadassanatthaṃ evamayaṃ desanā katāti nāyaṃ doso, tathā aññatthāpi ‘‘ariyaṃ vo bhikkhave sammāsamādhiṃ desessāmi saupanisaṃ saparikkhāra’’nti (ma. ni. 3.136) vitthāro.
ದಬ್ಬಜಾತಿಕೋತಿ ದಬ್ಬರೂಪೋ। ಸೋ ಹಿ ದ್ರಬ್ಯೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ ‘‘ದ್ರಬ್ಯಂ ವಿನಸ್ಸತಿ ನಾದ್ರಬ್ಯ’’ನ್ತಿಆದೀಸು। ದಬ್ಬಜಾತಿಕೋ ವಾ ಸಾರಸಭಾವೋ, ಸಾರುಪ್ಪಸೀಲಾಚಾರೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಯಥಾಹ ‘‘ನ ಖೋ ದಬ್ಬ ದಬ್ಬಾ ಏವಂ ನಿಬ್ಬೇಠೇನ್ತೀ’’ತಿ (ಪಾರಾ॰ ೩೮೪, ೩೯೧; ಚೂಳವ॰ ೧೯೩)। ವತ್ತಸೀಸೇ ಠತ್ವಾತಿ ವತ್ತಂ ಉತ್ತಮಙ್ಗಂ, ಧುರಂ ವಾ ಕತ್ವಾ। ಯೋ ಹಿ ಪರಿಸುದ್ಧಾಜೀವೋ ಕಾತುಂ ಅಜಾನನ್ತಾನಂ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀನಂ, ಅತ್ತನೋ ವಾ ವಾತಾತಪಾದಿಪಟಿಬಾಹನತ್ಥಂ ಛತ್ತಾದೀನಿ ಕರೋತಿ, ಸೋ ವತ್ತಸೀಸೇ ಠತ್ವಾ ಕರೋತಿ ನಾಮ। ಪದಟ್ಠಾನಂ ನ ಹೋತೀತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬಾ ನಾಥಕರಣಧಮ್ಮಭಾವೇನ ಉಪನಿಸ್ಸಯಭಾವತೋ। ವುತ್ತಞ್ಹಿ ‘‘ಯಾನಿ ತಾನಿ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀನಂ ಉಚ್ಚಾವಚಾನಿ ಕಿಚ್ಚಕರಣೀಯಾನಿ, ತತ್ಥ ದಕ್ಖೋ ಹೋತೀ’’ತಿಆದಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೪೯೭)।
Dabbajātikoti dabbarūpo. So hi drabyoti vuccati ‘‘drabyaṃ vinassati nādrabya’’ntiādīsu. Dabbajātiko vā sārasabhāvo, sāruppasīlācāroti attho. Yathāha ‘‘na kho dabba dabbā evaṃ nibbeṭhentī’’ti (pārā. 384, 391; cūḷava. 193). Vattasīse ṭhatvāti vattaṃ uttamaṅgaṃ, dhuraṃ vā katvā. Yo hi parisuddhājīvo kātuṃ ajānantānaṃ sabrahmacārīnaṃ, attano vā vātātapādipaṭibāhanatthaṃ chattādīni karoti, so vattasīse ṭhatvā karoti nāma. Padaṭṭhānaṃ na hotīti na vattabbā nāthakaraṇadhammabhāvena upanissayabhāvato. Vuttañhi ‘‘yāni tāni sabrahmacārīnaṃ uccāvacāni kiccakaraṇīyāni, tattha dakkho hotī’’tiādi (ma. ni. 1.497).
ಉಪಾಯಮನಸಿಕಾರೋತಿ ಕುಸಲಧಮ್ಮಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಕಾರಣಭೂತೋ ಮನಸಿಕಾರೋ। ಪಥಮನಸಿಕಾರೋತಿ ತಸ್ಸಾ ಏವ ಮಗ್ಗಭೂತೋ ಮನಸಿಕಾರೋ। ಅನಿಚ್ಚಾದೀಸು ಅನಿಚ್ಚನ್ತಿಆದಿನಾತಿ ಅನಿಚ್ಚದುಕ್ಖಅಸುಭಅನತ್ತಸಭಾವೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ‘‘ಅನಿಚ್ಚಂ ದುಕ್ಖಂ ಅಸುಭಂ ಅನತ್ತಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಏವ ನಯೇನ, ಅವಿಪರೀತಸಭಾವೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸಚ್ಚಾನುಲೋಮಿಕೇನ ವಾತಿ ಸಚ್ಚಾಭಿಸಮಯಸ್ಸ ಅನುಲೋಮವಸೇನ। ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಆವಟ್ಟನಾತಿಆದಿನಾ ಆವಟ್ಟನಾಯ ಪಚ್ಚಯಭೂತಾ ತತೋ ಪುರಿಮುಪ್ಪನ್ನಾ ಮನೋದ್ವಾರಿಕಾ ಕುಸಲಜವನಪ್ಪವತ್ತಿ ಫಲವೋಹಾರೇನ ತಥಾ ವುತ್ತಾ। ತಸ್ಸಾ ಹಿ ವಸೇನ ಸಾ ಕುಸಲುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಉಪನಿಸ್ಸಯೋ ಹೋತಿ। ಆವಜ್ಜನಾ ಹಿ ಭವಙ್ಗಚಿತ್ತಂ ಆವಟ್ಟಯತೀತಿ ಆವಟ್ಟನಾ। ಅನು ಅನು ಆವಟ್ಟೇತೀತಿ ಅನ್ವಾವಟ್ಟನಾ। ಭವಙ್ಗಾರಮ್ಮಣತೋ ಅಞ್ಞಂ ಆಭುಜತೀತಿ ಆಭೋಗೋ। ಸಮನ್ನಾಹರತೀತಿ ಸಮನ್ನಾಹಾರೋ। ತದೇವಾರಮ್ಮಣಂ ಅತ್ತಾನಂ ಅನುಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಂ ಮನಸಿ ಕರೋತಿ ಠಪೇತೀತಿ ಮನಸಿಕಾರೋ। ಅಯಂ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಅಯಂ ಉಪಾಯಪಥಮನಸಿಕಾರಲಕ್ಖಣೋ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೋ ನಾಮ ವುಚ್ಚತಿ, ಯಸ್ಸ ವಸೇನ ಪುಗ್ಗಲೋ ದುಕ್ಖಾದೀನಿ ಸಚ್ಚಾನಿ ಆವಜ್ಜಿತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ । ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೇ ಸಚ್ಚಪಟಿಕೂಲೇನಾತಿ ಸಚ್ಚಾಭಿಸಮಯಸ್ಸ ಅನನುಲೋಮವಸೇನ। ಸೇಸಂ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೇ ವುತ್ತವಿಪರಿಯಾಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
Upāyamanasikāroti kusaladhammappavattiyā kāraṇabhūto manasikāro. Pathamanasikāroti tassā eva maggabhūto manasikāro. Aniccādīsu aniccantiādināti aniccadukkhaasubhaanattasabhāvesu dhammesu ‘‘aniccaṃ dukkhaṃ asubhaṃ anattā’’tiādinā eva nayena, aviparītasabhāvenāti attho. Saccānulomikena vāti saccābhisamayassa anulomavasena. Cittassa āvaṭṭanātiādinā āvaṭṭanāya paccayabhūtā tato purimuppannā manodvārikā kusalajavanappavatti phalavohārena tathā vuttā. Tassā hi vasena sā kusaluppattiyā upanissayo hoti. Āvajjanā hi bhavaṅgacittaṃ āvaṭṭayatīti āvaṭṭanā. Anu anu āvaṭṭetīti anvāvaṭṭanā. Bhavaṅgārammaṇato aññaṃ ābhujatīti ābhogo. Samannāharatīti samannāhāro. Tadevārammaṇaṃ attānaṃ anubandhitvā uppajjamānaṃ manasi karoti ṭhapetīti manasikāro. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ upāyapathamanasikāralakkhaṇo yonisomanasikāro nāma vuccati, yassa vasena puggalo dukkhādīni saccāni āvajjituṃ sakkoti . Ayonisomanasikāre saccapaṭikūlenāti saccābhisamayassa ananulomavasena. Sesaṃ yonisomanasikāre vuttavipariyāyena veditabbaṃ.
ಯುತ್ತಿನ್ತಿ ಉಪಪತ್ತಿಸಾಧನಯುತ್ತಿಂ, ಹೇತುನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಯಸ್ಮಾ’’ತಿಆದಿ। ಏತ್ಥಾತಿ ‘‘ಅಯೋನಿಸೋ ಭಿಕ್ಖವೇ…ಪೇ॰… ಪಹೀಯನ್ತೀ’’ತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ಪಾಠೇ। ತತ್ಥಾತಿ ವಾಕ್ಯೋಪಞ್ಞಾಸನಂ। ಕಸ್ಮಾ ಪನೇತ್ಥ ಅಯಮುದ್ದೇಸನಿದ್ದೇಸೋ ಪರಿವತ್ತೋತಿ ಚೋದನಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಯೋನಿಸೋ’’ತಿಆದಿ। ತತ್ಥ ಮನಸಿಕಾರಪದಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ಸಾಧಾರಣನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ‘‘ಯೋನಿಸೋ ಅಯೋನಿಸೋತಿ ಇಮೇಹಿ ತಾವ ದ್ವೀಹಿ ಪದೇಹೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಯೋನಿಸೋತಿ ಹಿ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೋ, ಅಯೋನಿಸೋತಿ ಚ ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೋ ತತ್ಥ ಅನುವತ್ತನತೋ ವಕ್ಖಮಾನತ್ತಾ ಚ। ಸತಿಪಿ ಅನತ್ಥುಪ್ಪತ್ತಿಸಾಮಞ್ಞೇ ಭವಾದೀಸು ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಬಹುಲಿಸಾಮಞ್ಞಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ತಂ ಪರಿವತ್ತಿತ್ವಾ ವಿಸೇಸದಸ್ಸನತ್ತಂ ನಾವಾದಿ ಉಪಮಾತ್ತಯಗ್ಗಹಣಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಚಕ್ಕಯನ್ತಂ ಆಹಟಘಟೀಯನ್ತನ್ತಿ ವದನ್ತಿ।
Yuttinti upapattisādhanayuttiṃ, hetunti attho. Tenevāha ‘‘yasmā’’tiādi. Etthāti ‘‘ayoniso bhikkhave…pe… pahīyantī’’ti etasmiṃ pāṭhe. Tatthāti vākyopaññāsanaṃ. Kasmā panettha ayamuddesaniddeso parivattoti codanaṃ sandhāyāha ‘‘yoniso’’tiādi. Tattha manasikārapadaṃ dvinnaṃ sādhāraṇanti adhippāyena ‘‘yoniso ayonisoti imehi tāva dvīhi padehī’’ti vuttaṃ. Yonisoti hi yonisomanasikāro, ayonisoti ca ayonisomanasikāro tattha anuvattanato vakkhamānattā ca. Satipi anatthuppattisāmaññe bhavādīsu puggalassa bahulisāmaññaṃ dassetvā taṃ parivattitvā visesadassanattaṃ nāvādi upamāttayaggahaṇaṃ daṭṭhabbaṃ. Cakkayantaṃ āhaṭaghaṭīyantanti vadanti.
ಅನುಪ್ಪನ್ನಾತಿ ಅನಿಬ್ಬತ್ತಾ। ಆರಮ್ಮಣವಿಸೇಸವಸೇನ ತಸ್ಸ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ, ನ ರೂಪಾರಮ್ಮಣಾದಿಆರಮ್ಮಣಸಾಮಞ್ಞೇನ, ನಾಪಿ ಆಸವವಸೇನ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅನನುಭೂತಪುಬ್ಬಂ ಆರಮ್ಮಣಂ…ಪೇ॰… ಅಞ್ಞಥಾ ಹಿ ಅನಮತಗ್ಗೇ ಸಂಸಾರೇ ಅನುಪ್ಪನ್ನಾ ನಾಮ ಆಸವಾ ನ ಸನ್ತೀ’’ತಿ। ವತ್ಥುನ್ತಿ ಸವಿಞ್ಞಾಣಕಾವಿಞ್ಞಾಣಕಪ್ಪಭೇದಂ ಆಸವುಪ್ಪತ್ತಿಕಾರಣಂ। ಆರಮ್ಮಣಂ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯಭೂತರೂಪಾದೀನಿ । ಇದಾನಿ ಆಸವವಸೇನಪಿ ಅನುಪ್ಪನ್ನಪರಿಯಾಯೋ ಲಬ್ಭತೀತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅನುಭೂತಪುಬ್ಬೇಪೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಪಕತಿಸುದ್ಧಿಯಾತಿ ಪುಬ್ಬಚರಿಯತೋ ಕಿಲೇಸದೂರೀಭಾವಸಿದ್ಧಾಯ ಸುದ್ಧಿಪಕತಿತಾಯ। ಪಾಳಿಯಾ ಉದ್ದಿಸನಂ ಉದ್ದೇಸೋ, ಅತ್ಥಕಥನಂ ಪರಿಪುಚ್ಛಾ। ಅಜ್ಝಯನಂ ಪರಿಯತ್ತಿ, ಚೀವರಸಿಬ್ಬಾದಿ ನವಕಮ್ಮಂ, ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾನುಯೋಗೋ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೋ। ತಾದಿಸೇನಾತಿ ಯಾದಿಸೇನ ‘‘ಮನುಞ್ಞವತ್ಥೂ’’ತಿಮನಸಿಕಾರಾದಿನಾ ಕಾಮಾಸವಾದಯೋ ಸಮ್ಭವೇಯ್ಯುಂ, ತಾದಿಸೇನ। ಆಸವಾನಂ ವಡ್ಢಿ ನಾಮ ಪರಿಯುಟ್ಠಾನತಿಬ್ಬತಾಯ ವೇದಿತಬ್ಬಾ, ಸಾ ಚ ಅಭಿಣ್ಹುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಬಹುಲೀಕಾರತೋತಿ ತೇ ಲದ್ಧಾಸೇವನಾ ಬಹುಲಭಾವಂ ಪತ್ತಾ ಮದ್ದನ್ತಾ ಫರನ್ತಾ ಛಾದೇನ್ತಾ ಅನ್ಧಾಕಾರಂ ಕರೋನ್ತಾ ಅಪರಾಪರಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾ ಏಕಸನ್ತಾನನಯೇನ ‘‘ಉಪ್ಪನ್ನಾ ಪವಡ್ಢನ್ತೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪುನಪ್ಪುನಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾ ಉಪ್ಪನ್ನಾ ಪವಡ್ಢನ್ತೀತಿ ವುಚ್ಚನ್ತೀ’’ತಿ। ಇತೋ ಅಞ್ಞಥಾತಿ ಇತೋ ಅಪರಾಪರುಪ್ಪನ್ನಾನಂ ಏಕತ್ತಗ್ಗಹಣತೋ ಅಞ್ಞಥಾ ವಡ್ಢಿ ನಾಮ ನತ್ಥಿ ಖಣಿಕಭಾವತೋ।
Anuppannāti anibbattā. Ārammaṇavisesavasena tassa anuppatti veditabbā, na rūpārammaṇādiārammaṇasāmaññena, nāpi āsavavasena. Tenāha ‘‘ananubhūtapubbaṃ ārammaṇaṃ…pe… aññathā hi anamatagge saṃsāre anuppannā nāma āsavā na santī’’ti. Vatthunti saviññāṇakāviññāṇakappabhedaṃ āsavuppattikāraṇaṃ. Ārammaṇaṃ ārammaṇapaccayabhūtarūpādīni . Idāni āsavavasenapi anuppannapariyāyo labbhatīti dassetuṃ ‘‘anubhūtapubbepī’’tiādi vuttaṃ. Pakatisuddhiyāti pubbacariyato kilesadūrībhāvasiddhāya suddhipakatitāya. Pāḷiyā uddisanaṃ uddeso, atthakathanaṃ paripucchā. Ajjhayanaṃ pariyatti, cīvarasibbādi navakammaṃ, samathavipassanānuyogo yonisomanasikāro. Tādisenāti yādisena ‘‘manuññavatthū’’timanasikārādinā kāmāsavādayo sambhaveyyuṃ, tādisena. Āsavānaṃ vaḍḍhi nāma pariyuṭṭhānatibbatāya veditabbā, sā ca abhiṇhuppattiyā bahulīkāratoti te laddhāsevanā bahulabhāvaṃ pattā maddantā pharantā chādentā andhākāraṃ karontā aparāparaṃ uppajjamānā ekasantānanayena ‘‘uppannā pavaḍḍhantī’’ti vuccanti. Tena vuttaṃ ‘‘punappunaṃ uppajjamānā uppannā pavaḍḍhantīti vuccantī’’ti. Ito aññathāti ito aparāparuppannānaṃ ekattaggahaṇato aññathā vaḍḍhi nāma natthi khaṇikabhāvato.
ಸೋ ಚ ಜಾನಾತೀತಿ ಧಮ್ಮುದ್ಧಚ್ಚವಿಗ್ಗಹಾಭಾವಮಾಹ। ಕಾರಕಸ್ಸೇವಾತಿ ಯುತ್ತಯೋಗಸ್ಸೇವ। ಯಸ್ಸ ಪನಾತಿಆದಿನಾ ಅನುದ್ದೇಸಿಕಂ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಮತ್ಥಂ ಪುರಾತನಸ್ಸ ಪುರಿಸಾತಿಸಯಸ್ಸ ಪಟಿಪತ್ತಿದಸ್ಸನೇನ ಪಾಕಟತರಂ ಕಾತುಂ ‘‘ಮಣ್ಡಲಾರಾಮವಾಸೀಮಹಾತಿಸ್ಸಭೂತತ್ಥೇರಸ್ಸ ವಿಯಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತಞ್ಹಿ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀನಂ ಆಯತಿಂ ತಥಾಪಟಿಪತ್ತಿಕಾರಣಂ ಹೋತಿ, ಯತೋ ಏದಿಸಂ ವತ್ಥು ವುಚ್ಚತಿ। ತಸ್ಮಿಂ ಯೇವಾತಿ ಮಣ್ಡಲಾರಾಮೇಯೇವ। ಆಚರಿಯಂ ಆಪುಚ್ಛಿತ್ವಾತಿ ಅತ್ತನೋ ಉದ್ದೇಸಾಚರಿಯಂ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಗ್ಗಹಣತ್ಥಂ ಗನ್ತುಂ ಆಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ। ಆಚರಿಯಂ ವನ್ದಿತ್ವಾತಿ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನದಾಯಕಂ ಮಹಾರಕ್ಖಿತತ್ಥೇರಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ। ಉದ್ದೇಸಮಗ್ಗನ್ತಿ ಯಥಾಆರದ್ಧಂ ಉದ್ದೇಸಪಬನ್ಧಂ। ತದಾ ಕಿರ ಮುಖಪಾಠೇನೇವ ಬಹೂ ಏಕಜ್ಝಂ ಉದ್ದಿಸಾಪೇತ್ವಾ ಮನೋಸಜ್ಝಾಯವಸೇನ ಧಮ್ಮಂ ಸಜ್ಝಾಯನ್ತಿ। ತತ್ಥಾಯಂ ಥೇರೋ ಪಞ್ಞವನ್ತತಾಯ ಉದ್ದೇಸಂ ಗಣ್ಹನ್ತಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಧೋರಯ್ಹೋ, ಸೋ ‘‘ಇದಾನಾಹಂ ಅನಾಗಾಮೀ, ಕಿಂ ಮಯ್ಹಂ ಉದ್ದೇಸೇನಾ’’ತಿ ಸಙ್ಕೋಚಂ ಅನಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ದುತಿಯದಿವಸೇ ಉದ್ದೇಸಕಾಲೇ ಆಚರಿಯಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿ। ‘‘ಉಪ್ಪನ್ನಾ ಪಹೀಯನ್ತೀ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಉಪ್ಪನ್ನಸದಿಸಾ ‘‘ಉಪ್ಪನ್ನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ, ನ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾ। ನ ಹಿ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೇಸು ಆಸವೇಸು ಮಗ್ಗೇನ ಪಹಾನಂ ಸಮ್ಭವತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಯೇ ಪನ…ಪೇ॰… ನತ್ಥೀ’’ತಿ। ವತ್ತಮಾನುಪ್ಪನ್ನಾ ಖಣತ್ತಯಸಮಙ್ಗಿನೋ। ತೇಸಂ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಪಹಾನಂ ನತ್ಥಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಾರಹಾನಂ ಪಚ್ಚಯಘಾತೇನ ಅನುಪ್ಪಾದನಮೇವ ತಾಯ ಪಹಾನನ್ತಿ।
So ca jānātīti dhammuddhaccaviggahābhāvamāha. Kārakassevāti yuttayogasseva. Yassa panātiādinā anuddesikaṃ katvā vuttamatthaṃ purātanassa purisātisayassa paṭipattidassanena pākaṭataraṃ kātuṃ ‘‘maṇḍalārāmavāsīmahātissabhūtattherassa viyā’’tiādi vuttaṃ. Tañhi sabrahmacārīnaṃ āyatiṃ tathāpaṭipattikāraṇaṃ hoti, yato edisaṃ vatthu vuccati. Tasmiṃ yevāti maṇḍalārāmeyeva. Ācariyaṃ āpucchitvāti attano uddesācariyaṃ kammaṭṭhānaggahaṇatthaṃ gantuṃ āpucchitvā. Ācariyaṃ vanditvāti kammaṭṭhānadāyakaṃ mahārakkhitattheraṃ vanditvā. Uddesamagganti yathāāraddhaṃ uddesapabandhaṃ. Tadā kira mukhapāṭheneva bahū ekajjhaṃ uddisāpetvā manosajjhāyavasena dhammaṃ sajjhāyanti. Tatthāyaṃ thero paññavantatāya uddesaṃ gaṇhantānaṃ bhikkhūnaṃ dhorayho, so ‘‘idānāhaṃ anāgāmī, kiṃ mayhaṃ uddesenā’’ti saṅkocaṃ anāpajjitvā dutiyadivase uddesakāle ācariyaṃ upasaṅkami. ‘‘Uppannā pahīyantī’’ti ettha uppannasadisā ‘‘uppannā’’ti vuttā, na paccuppannā. Na hi paccuppannesu āsavesu maggena pahānaṃ sambhavatīti āha ‘‘ye pana…pe… natthī’’ti. Vattamānuppannā khaṇattayasamaṅgino. Tesaṃ paṭipattiyā pahānaṃ natthi uppajjanārahānaṃ paccayaghātena anuppādanameva tāya pahānanti.
೧೬. ಯದಿ ಏವಂ ದುತಿಯಪದಂ ಕಿಮತ್ಥಿಯನ್ತಿ? ಪದದ್ವಯಗ್ಗಹಣಂ ಆಸವಾನಂ ಉಪ್ಪನ್ನಾನುಪ್ಪನ್ನಭಾವಸಮ್ಭವದಸ್ಸನತ್ಥಞ್ಚೇವ ಪಹಾಯಕವಿಭಾಗೇನ ಪಹಾತಬ್ಬವಿಭಾಗದಸ್ಸನತ್ಥಞ್ಚ। ತೇನಾಹ ‘‘ಇದಮೇವ ಪದಂ ಗಹೇತ್ವಾ’’ತಿ। ಅಞ್ಞಮ್ಪೀತಿ ಞಾಣತೋ ಅಞ್ಞಮ್ಪಿ ಸತಿಸಂವರಾದಿಂ। ದಸ್ಸನಾತಿ ಇದಂ ಹೇತುಮ್ಹಿ ನಿಸ್ಸಕ್ಕವಚನನ್ತಿ ದಸ್ಸನೇನಾತಿ ಹೇತುಮ್ಹಿ ಕರಣವಚನೇನ ತದತ್ಥಂ ವಿವರತಿ। ಏಸ ನಯೋತಿ ತಮೇವತ್ಥಂ ಅತಿದಿಸತಿ। ದಸ್ಸನೇನಾತಿ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗೇನ। ಸೋ ಹಿ ಪಠಮಂ ನಿಬ್ಬಾನದಸ್ಸನತೋ ‘‘ದಸ್ಸನ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಯದಿಪಿ ತಂ ಗೋತ್ರಭು ಪಠಮತರಂ ಪಸ್ಸತಿ, ದಿಸ್ವಾ ಪನ ಕತ್ತಬ್ಬಕಿಚ್ಚಸ್ಸ ಕಿಲೇಸಪ್ಪಹಾನಸ್ಸ ಅಕರಣತೋ ನ ತಂ ದಸ್ಸನನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಆವಜ್ಜನಟ್ಠಾನಿಯಞ್ಹಿ ತಂ ಞಾಣಂ ಮಗ್ಗಸ್ಸ, ನಿಬ್ಬಾನಾರಮ್ಮಣತ್ತಸಾಮಞ್ಞೇನ ಚೇತಂ ವುತ್ತಂ, ನ ನಿಬ್ಬಾನಪಟಿವಿಜ್ಝನೇನ, ತಸ್ಮಾ ಧಮ್ಮಚಕ್ಖು ಪುನಪ್ಪುನಂ ನಿಬ್ಬತ್ತನೇನ ಭಾವನಂ ಅಪ್ಪತ್ತಂ ದಸ್ಸನಂ ನಾಮ, ಧಮ್ಮಚಕ್ಖುಞ್ಚ ಪರಿಞ್ಞಾದಿಕಿಚ್ಚಕರಣವಸೇನ ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮದಸ್ಸನಂ ತದಭಿಸಮಯೋತಿ ನುತ್ಥೇತ್ಥ ಗೋತ್ರಭುಸ್ಸ ದಸ್ಸನಭಾವಪ್ಪತ್ತಿ । ಅಯಞ್ಚ ವಿಚಾರೋ ಪರತೋ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಮೇವ (ಮ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೨೨) ಆಗಮಿಸ್ಸತಿ। ಸಬ್ಬತ್ಥಾತಿ ‘‘ಸಂವರಾ ಪಹಾತಬ್ಬಾ’’ತಿಆದೀಸು। ಸಂವರಾತಿ ಸಂವರೇನ, ‘‘ಸಂವರೋ’’ತಿ ಚೇತ್ಥ ಸತಿಸಂವರೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಪಟಿಸೇವತಿ ಏತೇನಾತಿ ಪಟಿಸೇವನಂ, ಪಚ್ಚಯೇಸು ಇದಮತ್ಥಿಕತಾಞಾಣಂ। ಅಧಿವಾಸೇತಿ ಖಮತಿ ಏತಾಯಾತಿ ಅಧಿವಾಸನಾ, ಸೀತಾದೀನಂ ಖಮನಾಕಾರೇನ ಪವತ್ತೋ ಅದೋಸೋ, ತಪ್ಪಧಾನಾ ವಾ ಚತ್ತಾರೋ ಕುಸಲಕ್ಖನ್ಧಾ। ಪರಿವಜ್ಜೇತಿ ಏತೇನಾತಿ ಪರಿವಜ್ಜನಂ, ವಾಳಮಿಗಾದೀನಂ ಪರಿಹರಣವಸೇನ ಪವತ್ತಾ ಚೇತನಾ, ತಥಾಪವತ್ತಾ ವಾ ಚತ್ತಾರೋ ಕುಸಲಕ್ಖನ್ಧಾ। ಕಾಮವಿತಕ್ಕಾದಿಕೇ ವಿನೋದೇತಿ ವಿತುದತಿ ಏತೇನಾತಿ ವಿನೋದನಂ, ಕುಸಲವೀರಿಯಂ। ಪಠಮಮಗ್ಗೇನ ದಿಟ್ಠೇ ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮೇ ಭಾವನಾವಸೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನತೋ ಭಾವನಾ, ಸೇಸಮಗ್ಗತ್ತಯಂ। ನ ಹಿ ತಂ ಅದಿಟ್ಠಪುಬ್ಬಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಪಸ್ಸತಿ, ಏವಂ ದಸ್ಸನಾದೀನಂ ವಚನತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
16. Yadi evaṃ dutiyapadaṃ kimatthiyanti? Padadvayaggahaṇaṃ āsavānaṃ uppannānuppannabhāvasambhavadassanatthañceva pahāyakavibhāgena pahātabbavibhāgadassanatthañca. Tenāha ‘‘idameva padaṃ gahetvā’’ti. Aññampīti ñāṇato aññampi satisaṃvarādiṃ. Dassanāti idaṃ hetumhi nissakkavacananti dassanenāti hetumhi karaṇavacanena tadatthaṃ vivarati. Esa nayoti tamevatthaṃ atidisati. Dassanenāti sotāpattimaggena. So hi paṭhamaṃ nibbānadassanato ‘‘dassana’’nti vuccati. Yadipi taṃ gotrabhu paṭhamataraṃ passati, disvā pana kattabbakiccassa kilesappahānassa akaraṇato na taṃ dassananti vuccati. Āvajjanaṭṭhāniyañhi taṃ ñāṇaṃ maggassa, nibbānārammaṇattasāmaññena cetaṃ vuttaṃ, na nibbānapaṭivijjhanena, tasmā dhammacakkhu punappunaṃ nibbattanena bhāvanaṃ appattaṃ dassanaṃ nāma, dhammacakkhuñca pariññādikiccakaraṇavasena catusaccadhammadassanaṃ tadabhisamayoti nutthettha gotrabhussa dassanabhāvappatti . Ayañca vicāro parato aṭṭhakathāyameva (ma. ni. aṭṭha. 1.22) āgamissati. Sabbatthāti ‘‘saṃvarā pahātabbā’’tiādīsu. Saṃvarāti saṃvarena, ‘‘saṃvaro’’ti cettha satisaṃvaro veditabbo. Paṭisevati etenāti paṭisevanaṃ, paccayesu idamatthikatāñāṇaṃ. Adhivāseti khamati etāyāti adhivāsanā, sītādīnaṃ khamanākārena pavatto adoso, tappadhānā vā cattāro kusalakkhandhā. Parivajjeti etenāti parivajjanaṃ, vāḷamigādīnaṃ pariharaṇavasena pavattā cetanā, tathāpavattā vā cattāro kusalakkhandhā. Kāmavitakkādike vinodeti vitudati etenāti vinodanaṃ, kusalavīriyaṃ. Paṭhamamaggena diṭṭhe catusaccadhamme bhāvanāvasena uppajjanato bhāvanā, sesamaggattayaṃ. Na hi taṃ adiṭṭhapubbaṃ kiñci passati, evaṃ dassanādīnaṃ vacanattho veditabbo.
ದಸ್ಸನಾಪಹಾತಬ್ಬಆಸವವಣ್ಣನಾ
Dassanāpahātabbaāsavavaṇṇanā
೧೭. ಕುಸಲಾಕುಸಲಧಮ್ಮೇಹಿ ಆಲಮ್ಬಿಯಮಾನಾಪಿ ಆರಮ್ಮಣಧಮ್ಮಾ ಆವಜ್ಜನಮುಖೇನೇವ ತಬ್ಭಾವಂ ಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಮನಸಿಕರಣೀಯೇ’’ತಿ ಪದಸ್ಸ ‘‘ಆವಜ್ಜಿತಬ್ಬೇ’’ತಿ ಅತ್ಥಮಾಹ। ಹಿತಸುಖಾವಹಭಾವೇನ ಮನಸಿಕರಣಂ ಅರಹನ್ತೀತಿ ಮನಸಿಕರಣೀಯಾ, ತಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖತೋ ಅಮನಸಿಕರಣೀಯಾತಿ ಆಹ ‘‘ಅಮನಸಿಕರಣೀಯೇತಿ ತಬ್ಬಿಪರೀತೇ’’ತಿ। ಸೇಸಪದೇಸೂತಿ ‘‘ಮನಸಿಕರಣೀಯೇ ಧಮ್ಮೇ ಅಪ್ಪಜಾನನ್ತೋ’’ತಿಆದೀಸು। ಯಸ್ಮಾ ಕುಸಲಧಮ್ಮೇಸುಪಿ ಸುಭಸುಖನಿಚ್ಚಾದಿವಸೇನ ಮನಸಿಕಾರೋ ಅಸ್ಸಾದನಾದಿಹೇತುತಾಯ ಸಾವಜ್ಜೋ ಅಹಿತದುಕ್ಖಾವಹೋ ಅಕುಸಲಧಮ್ಮೇಸುಪಿ ಅನಿಚ್ಚಾದಿವಸೇನ ಮನಸಿಕಾರೋ ನಿಬ್ಬಿದಾದಿಹೇತುತಾಯ ಅನವಜ್ಜೋ ಹಿತಸುಖಾವಹೋ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಧಮ್ಮತೋ ನಿಯಮೋ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ಆಕಾರತೋ ಪನ ಅತ್ಥೀ’’ತಿ ಆಹ।
17. Kusalākusaladhammehi ālambiyamānāpi ārammaṇadhammā āvajjanamukheneva tabbhāvaṃ gacchantīti dassento ‘‘manasikaraṇīye’’ti padassa ‘‘āvajjitabbe’’ti atthamāha. Hitasukhāvahabhāvena manasikaraṇaṃ arahantīti manasikaraṇīyā, tappaṭipakkhato amanasikaraṇīyāti āha ‘‘amanasikaraṇīyeti tabbiparīte’’ti. Sesapadesūti ‘‘manasikaraṇīye dhamme appajānanto’’tiādīsu. Yasmā kusaladhammesupi subhasukhaniccādivasena manasikāro assādanādihetutāya sāvajjo ahitadukkhāvaho akusaladhammesupi aniccādivasena manasikāro nibbidādihetutāya anavajjo hitasukhāvaho, tasmā ‘‘dhammato niyamo natthī’’ti vatvā ‘‘ākārato pana atthī’’ti āha.
ವಾ-ಸದ್ದೋ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ‘‘ಮಮಂ ವಾ ಹಿ ಭಿಕ್ಖವೇ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೫, ೬), ದೇವೋ ವಾ ಭವಿಸ್ಸಾಮಿ ದೇವಞ್ಞತರೋ ವಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೮೬; ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೭೯, ೮೦) ವಿಕಪ್ಪತ್ಥೋ ದಿಟ್ಠೋ, ನ ಸಮುಚ್ಚಯತ್ಥೋತಿ ತತ್ಥ ಸಮುಚ್ಚಯತ್ಥೇ ಪಯೋಗಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯಥಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ಸಮುಚ್ಚಯತ್ಥದೀಪಕಂ ಪನೇತಂ ಸುತ್ತಪದಂ ಸಮುದಾಹಟಂ।
Vā-saddo yebhuyyena ‘‘mamaṃ vā hi bhikkhave (dī. ni. 1.5, 6), devo vā bhavissāmi devaññataro vā’’tiādīsu (ma. ni. 1.186; ma. ni. 2.79, 80) vikappattho diṭṭho, na samuccayatthoti tattha samuccayatthe payogaṃ dassetuṃ ‘‘yathā’’tiādi vuttaṃ. Evañca katvā samuccayatthadīpakaṃ panetaṃ suttapadaṃ samudāhaṭaṃ.
ಕಾಮಾಸವೋತಿ ಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣಸಙ್ಖಾತೇ ಕಾಮೇ ಆಸವೋ ಕಾಮಾಸವೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣಿಕೋ ರಾಗೋ’’ತಿ। ಭವಾಸವಂ ಪನ ಠಪೇತ್ವಾ ಸಬ್ಬೋ ಲೋಭೋ ಕಾಮಾಸವೋತಿ ಯುತ್ತಂ ಸಿಯಾ। ರೂಪಾರೂಪಭವೇತಿ ಕಮ್ಮುಪಪತ್ತಿಭೇದತೋ ದುವಿಧೇಪಿ ರೂಪಾರೂಪಭವೇ ಛನ್ದರಾಗೋ। ಝಾನನಿಕನ್ತೀತಿ ಝಾನಸ್ಸಾದೋ। ‘‘ಸುನ್ದರಮಿದಂ ಠಾನಂ ನಿಚ್ಚಂ ಧುವ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಅಸ್ಸಾದೇನ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋ ಸಸ್ಸತುಚ್ಛೇದದಿಟ್ಠಿಸಹಗತೋ ರಾಗೋ ಭವೇ ಆಸವೋತಿ ಭವಾಸವೋ। ಏವನ್ತಿ ಸಬ್ಬದಿಟ್ಠೀನಂ ಸಸ್ಸತುಚ್ಛೇದದಿಟ್ಠಿಸಙ್ಗಹತೋ ಭವಾಸವೇನೇವ ದಿಟ್ಠಾಸವೋ ಗಹಿತೋ ತಂಸಹಗತರಾಗತಾಯಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಅಪರೇ ಪನ ‘‘ದಿಟ್ಠಾಸವೋ ಅವಿಜ್ಜಾಸವೇನ ಚ ಸಙ್ಗಹಿತೋ’’ತಿ ವದನ್ತಿ। ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಭವಾಸವೋ ಚತೂಸು ದಿಟ್ಠಿಗತವಿಪ್ಪಯುತ್ತಲೋಭಸಹಗತಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೇಸು ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ (ಧ॰ ಸ॰ ೧೪೬೫) ವಚನತೋ ದಿಟ್ಠಿಸಮ್ಪಯುತ್ತರಾಗಸ್ಸ ಭವಾಸವಭಾವೋ ವಿಚಾರೇತಬ್ಬೋ, ಅಥ ‘‘ಕಾಮಸಹಗತಾ ಸಞ್ಞಾಮನಸಿಕಾರಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೪.೩೩೨) ವಿಯ ಆರಮ್ಮಣಕರಣತ್ಥೋ ಸಹಗತತ್ಥೋ, ಏವಂ ಸತಿ ಭವಾಸವೇ ದಿಟ್ಠಾಸವಸ್ಸ ಸಮೋಧಾನಗಮನಂ ಕತಂ ನ ಸಿಯಾ। ನ ಹಿ ತಮ್ಪಯೋಗತಬ್ಭಾವಾದಿಕೇ ಅಸತಿ ತಂಸಙ್ಗಹೋ ಯುತ್ತೋ, ತಸ್ಮಾ ಯಥಾವುತ್ತಪಾಳಿಂ ಅನುಸಾರೇನ ದಿಟ್ಠಿಗತಸಮ್ಪಯುತ್ತಲೋಭೋಪಿ ಕಾಮಾಸವೋತಿ ಯುತ್ತಂ ಸಿಯಾ। ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಸಮ್ಪರಾಯಿಕದುಕ್ಖಾನಞ್ಹಿ ಕಾರಣಭೂತಾ ಕಾಮಾಸವಾದಯೋಪಿ ದ್ವಿಧಾ ವುತ್ತಾ।
Kāmāsavoti pañcakāmaguṇasaṅkhāte kāme āsavo kāmāsavo. Tenāha ‘‘pañcakāmaguṇiko rāgo’’ti. Bhavāsavaṃ pana ṭhapetvā sabbo lobho kāmāsavoti yuttaṃ siyā. Rūpārūpabhaveti kammupapattibhedato duvidhepi rūpārūpabhave chandarāgo. Jhānanikantīti jhānassādo. ‘‘Sundaramidaṃ ṭhānaṃ niccaṃ dhuva’’ntiādinā assādentassa uppajjamāno sassatucchedadiṭṭhisahagato rāgo bhave āsavoti bhavāsavo. Evanti sabbadiṭṭhīnaṃ sassatucchedadiṭṭhisaṅgahato bhavāsaveneva diṭṭhāsavo gahito taṃsahagatarāgatāyāti adhippāyo. Apare pana ‘‘diṭṭhāsavo avijjāsavena ca saṅgahito’’ti vadanti. Ettha ca ‘‘bhavāsavo catūsu diṭṭhigatavippayuttalobhasahagatacittuppādesu uppajjatī’’ti (dha. sa. 1465) vacanato diṭṭhisampayuttarāgassa bhavāsavabhāvo vicāretabbo, atha ‘‘kāmasahagatā saññāmanasikārā’’tiādīsu (saṃ. ni. 4.332) viya ārammaṇakaraṇattho sahagatattho, evaṃ sati bhavāsave diṭṭhāsavassa samodhānagamanaṃ kataṃ na siyā. Na hi tampayogatabbhāvādike asati taṃsaṅgaho yutto, tasmā yathāvuttapāḷiṃ anusārena diṭṭhigatasampayuttalobhopi kāmāsavoti yuttaṃ siyā. Diṭṭhadhammikasamparāyikadukkhānañhi kāraṇabhūtā kāmāsavādayopi dvidhā vuttā.
ಅಭಿಧಮ್ಮೇ (ಧ॰ ಸ॰ ೧೧೦೩) ಚ ಕಾಮಾಸವನಿದ್ದೇಸೇ ‘‘ಕಾಮೇಸೂತಿ ಕಾಮರಾಗದಿಟ್ಠಿರಾಗಾದೀನಂ ಆರಮ್ಮಣಭೂತೇಸು ತೇಭೂಮಕೇಸು ವತ್ಥುಕಾಮೇಸೂ’’ತಿ ಅತ್ಥೋ ಸಮ್ಭವತಿ। ತತ್ಥ ಹಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾ ಸಾ ತಣ್ಹಾ ಸಬ್ಬಾಪಿ ನ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಾದಿನಾಮಂ ನ ಲಭತೀತಿ। ಯದಿ ಪನ ಲೋಭೋ ಕಾಮಾಸವಭವಾಸವವಿನಿಮುತ್ತೋಪಿ ಸಿಯಾ, ಸೋ ಯದಾ ದಿಟ್ಠಿಗತವಿಪ್ಪಯುತ್ತೇಸು ಚಿತ್ತೇಸು ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತದಾ ತೇನ ಸಮ್ಪಯುತ್ತೋ ಅವಿಜ್ಜಾಸವೋ ಆಸವವಿಪ್ಪಯುತ್ತೋತಿ ದೋಮನಸ್ಸವಿಚಿಕಿಚ್ಛುದ್ಧಚ್ಚಸಮ್ಪಯುತ್ತಸ್ಸ ವಿಯ ತಸ್ಸಪಿ ಆಸವವಿಪ್ಪಯುತ್ತತಾ ವತ್ತಬ್ಬಾ ಸಿಯಾ ‘‘ಚತೂಸು ದಿಟ್ಠಿಗತವಿಪ್ಪಯುತ್ತಲೋಭಸಹಗತಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೇಸು ಉಪ್ಪನ್ನೋ ಮೋಹೋ ಸಿಯಾ ಆಸವಸಮ್ಪಯುತ್ತೋ, ಸಿಯಾ ಆಸವವಿಪ್ಪಯುತ್ತೋ’’ತಿ। ‘‘ಕಾಮಾಸವೋ ಅಟ್ಠಸು ಲೋಭಸಹಗತಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೇಸು ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’ತಿ (ಧ॰ ಸ॰ ೧೪೬೫), ‘‘ಕಾಮಾಸವಂ ಪಟಿಚ್ಚ ದಿಟ್ಠಾಸವೋ ಅವಿಜ್ಜಾಸವೋ’’ತಿ (ಪಟ್ಠಾ॰ ೩.೩.೧೦೯) ಚ ವಚನತೋ ದಿಟ್ಠಿಸಹಗತರಾಗೋ ಕಾಮಾಸವೋ ನ ಹೋತೀತಿ ನ ಸಕ್ಕಾ ವತ್ತುಂ। ಕಿಞ್ಚ ಅಭಿಜ್ಝಾಕಾಮರಾಗಾನಂ ವಿಸೇಸೋ ಆಸವದ್ವಯಏಕಾಸವಭಾವೋ ಸಿಯಾ, ನ ಅಭಿಜ್ಝಾಯ ಚ ನೋಆಸವಭಾವೋತಿ ನೋಆಸವಲೋಭಸ್ಸ ಸಬ್ಭಾವೋ ವಿಚಾರೇತಬ್ಬೋ। ನ ಹಿ ಅತ್ಥಿ ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ‘‘ಆಸವೋ ಚ ನೋಆಸವೋ ಚ ಧಮ್ಮಾ ಆಸವಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಆಸವಸ್ಸ ಚ ನೋಆಸವಸ್ಸ ಚ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಹೇತುಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿ (ಪಟ್ಠಾ॰ ೩.೩.೧೬-೧೭) ಸತ್ತಮೋ ನವಮೋ ಚ ಪಞ್ಹೋ। ಗಣನಾಯಞ್ಚ ‘‘ಹೇತುಯಾ ಸತ್ತಾ’’ತಿ (ಪಟ್ಠಾ॰ ೩.೩.೪೦) ವುತ್ತಂ, ನೋ ‘‘ನವಾ’’ತಿ। ದಿಟ್ಠಿಸಮ್ಪಯುತ್ತೇ ಪನ ಲೋಭೇ ನೋಆಸವೇ ವಿಜ್ಜಮಾನೇ ಸತ್ತಮನವಮಾಪಿ ಪಞ್ಹಾ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ ಲಭೇಯ್ಯುಂ, ಗಣನಾಯ ಚ ‘‘ಹೇತುಯಾ ನವಾ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾ, ನ ಪನ ವುತ್ತಂ। ದಿಟ್ಠಿವಿಪ್ಪಯುತ್ತೇ ಚ ಲೋಭೇ ನೋಆಸವೇ ವಿಜ್ಜಮಾನೇ ವತ್ತಬ್ಬಂ ವುತ್ತಮೇವ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಸುತ್ತನ್ತದೇಸನಾ ನಾಮ ಪರಿಯಾಯಕಥಾ, ನ ಅಭಿಧಮ್ಮದೇಸನಾ ವಿಯ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯಕಥಾ, ತಸ್ಮಾ ಬಲವಕಾಮರಾಗಸ್ಸೇವ ಕಾಮಾಸವಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಕಾಮಾಸವೋತಿ ಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣಿಕೋ ರಾಗೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ತಥಾ ಭವಾಭಿನನ್ದನನ್ತಿ।
Abhidhamme (dha. sa. 1103) ca kāmāsavaniddese ‘‘kāmesūti kāmarāgadiṭṭhirāgādīnaṃ ārammaṇabhūtesu tebhūmakesu vatthukāmesū’’ti attho sambhavati. Tattha hi uppajjamānā sā taṇhā sabbāpi na kāmacchandādināmaṃ na labhatīti. Yadi pana lobho kāmāsavabhavāsavavinimuttopi siyā, so yadā diṭṭhigatavippayuttesu cittesu uppajjati, tadā tena sampayutto avijjāsavo āsavavippayuttoti domanassavicikicchuddhaccasampayuttassa viya tassapi āsavavippayuttatā vattabbā siyā ‘‘catūsu diṭṭhigatavippayuttalobhasahagatacittuppādesu uppanno moho siyā āsavasampayutto, siyā āsavavippayutto’’ti. ‘‘Kāmāsavo aṭṭhasu lobhasahagatacittuppādesu uppajjatī’ti (dha. sa. 1465), ‘‘kāmāsavaṃ paṭicca diṭṭhāsavo avijjāsavo’’ti (paṭṭhā. 3.3.109) ca vacanato diṭṭhisahagatarāgo kāmāsavo na hotīti na sakkā vattuṃ. Kiñca abhijjhākāmarāgānaṃ viseso āsavadvayaekāsavabhāvo siyā, na abhijjhāya ca noāsavabhāvoti noāsavalobhassa sabbhāvo vicāretabbo. Na hi atthi abhidhamme ‘‘āsavo ca noāsavo ca dhammā āsavassa dhammassa āsavassa ca noāsavassa ca dhammassa hetupaccayo’’ti (paṭṭhā. 3.3.16-17) sattamo navamo ca pañho. Gaṇanāyañca ‘‘hetuyā sattā’’ti (paṭṭhā. 3.3.40) vuttaṃ, no ‘‘navā’’ti. Diṭṭhisampayutte pana lobhe noāsave vijjamāne sattamanavamāpi pañhā vissajjanaṃ labheyyuṃ, gaṇanāya ca ‘‘hetuyā navā’’ti vattabbaṃ siyā, na pana vuttaṃ. Diṭṭhivippayutte ca lobhe noāsave vijjamāne vattabbaṃ vuttameva. Yasmā pana suttantadesanā nāma pariyāyakathā, na abhidhammadesanā viya nippariyāyakathā, tasmā balavakāmarāgasseva kāmāsavaṃ dassetuṃ ‘‘kāmāsavoti pañcakāmaguṇiko rāgo’’ti vuttaṃ, tathā bhavābhinandananti.
ಸಾಮಞ್ಞೇನ ಭವಾಸವೋ ದಿಟ್ಠಾಸವಂ ಅನ್ತೋಗಧಂ ಕತ್ವಾ ಇಧ ತಯೋ ಏವ ಆಸವಾ ವುತ್ತಾತಿ ತಸ್ಸ ತದನ್ತೋಗಧತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಏವಂ ದಿಟ್ಠಾಸವೋ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತಥಾ ಹಿ ವಕ್ಖತಿ ಭವಾಸವಸ್ಸ ಅನಿಮಿತ್ತವಿಮೋಕ್ಖಪಟಿಪಕ್ಖತಂ। ಚತೂಸು ಸಚ್ಚೇಸು ಅಞ್ಞಾಣನ್ತಿ ಇದಂ ಸುತ್ತನ್ತನಯಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ವುತ್ತಂ। ಸುತ್ತನ್ತಸಂವಣ್ಣನಾ ಹೇಸಾತಿ, ತದನ್ತೋಗಧತ್ತಾ ವಾ ಪುಬ್ಬನ್ತಾದೀನಂ। ಯಥಾ ಅತ್ಥತೋ ಕಾಮಾಸವಾದಯೋ ವವತ್ಥಾಪಿತಾ, ತಥಾ ನೇಸಂ ಉಪ್ಪಾದವಡ್ಢಿಯೋ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಕಾಮಗುಣೇ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಅಸ್ಸಾದತೋ ಮನಸಿಕರೋತೋತಿ ‘‘ಸುಭಸುಖಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಅಸ್ಸಾದನವಸೇನ ಮನಸಿ ಕರೋನ್ತಸ್ಸ। ಚತುವಿಪಲ್ಲಾಸಪದಟ್ಠಾನಭಾವೇನಾತಿ ಸುಭಸಞ್ಞಾದೀನಂ ವತ್ಥುಭಾವೇನ। ವುತ್ತನಯಪಚ್ಚನೀಕತೋತಿ ‘‘ಕಾಮಾ ನಾಮೇತೇ ಅನಿಚ್ಚಾ ದುಕ್ಖಾ ವಿಪರಿಣಾಮಧಮ್ಮಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಕಾಮಗುಣೇಸು ಆದೀನವದಸ್ಸನಪುಬ್ಬಕನೇಕ್ಖಮ್ಮಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಛನ್ದರಾಗಂ ವಿಕ್ಖಮ್ಭಯತೋ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ದನ್ತಸ್ಸ ಚ ಅನುಪ್ಪನ್ನೋ ಚ ಕಾಮಾಸವೋ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಉಪ್ಪನ್ನೋ ಚ ಪಹೀಯತಿ। ತಥಾ ಮಹಗ್ಗತಧಮ್ಮೇಸು ಚೇವ ಸಕಲತೇಭೂಮಕಧಮ್ಮೇಸು ಚ ಆದೀನವದಸ್ಸನಪುಬ್ಬಕಅನಿಚ್ಚಾದಿಮನಸಿಕಾರವಸೇನ ನಿಸ್ಸರಣಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಅನುಪ್ಪನ್ನಾ ಚ ಭವಾಸವಅವಿಜ್ಜಾಸವಾ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ಉಪ್ಪನ್ನಾ ಚ ಪಹೀಯನ್ತೀತಿ ಏವಂ ತಣ್ಹಾಪಕ್ಖೇ ವುತ್ತಸ್ಸ ನಯಸ್ಸ ಪಟಿಪಕ್ಖತೋ ಸುಕ್ಕಪಕ್ಖೇ ವಿತ್ಥಾರೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
Sāmaññena bhavāsavo diṭṭhāsavaṃ antogadhaṃ katvā idha tayo eva āsavā vuttāti tassa tadantogadhataṃ dassetuṃ ‘‘evaṃ diṭṭhāsavo’’tiādi vuttaṃ. Tathā hi vakkhati bhavāsavassa animittavimokkhapaṭipakkhataṃ. Catūsu saccesu aññāṇanti idaṃ suttantanayaṃ nissāya vuttaṃ. Suttantasaṃvaṇṇanā hesāti, tadantogadhattā vā pubbantādīnaṃ. Yathā atthato kāmāsavādayo vavatthāpitā, tathā nesaṃ uppādavaḍḍhiyo dassento ‘‘kāmaguṇe’’tiādimāha. Assādato manasikarototi ‘‘subhasukhā’’tiādinā assādanavasena manasi karontassa. Catuvipallāsapadaṭṭhānabhāvenāti subhasaññādīnaṃ vatthubhāvena. Vuttanayapaccanīkatoti ‘‘kāmā nāmete aniccā dukkhā vipariṇāmadhammā’’tiādinā kāmaguṇesu ādīnavadassanapubbakanekkhammapaṭipattiyā chandarāgaṃ vikkhambhayato samucchindantassa ca anuppanno ca kāmāsavo na uppajjati, uppanno ca pahīyati. Tathā mahaggatadhammesu ceva sakalatebhūmakadhammesu ca ādīnavadassanapubbakaaniccādimanasikāravasena nissaraṇapaṭipattiyā anuppannā ca bhavāsavaavijjāsavā na uppajjanti, uppannā ca pahīyantīti evaṃ taṇhāpakkhe vuttassa nayassa paṭipakkhato sukkapakkhe vitthāro veditabbo.
ತಯೋ ಏವಾತಿ ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ವಿಯ ‘‘ಚತ್ತಾರೋ’’ತಿ ಅವತ್ವಾ ಕಸ್ಮಾ ತಯೋ ಏವ ಆಸವಾ ಇಧ ಇಮಿಸ್ಸಂ ದಸ್ಸನಾಪಹಾತಬ್ಬಕಥಾಯಂ ವುತ್ತಾ? ತತ್ಥ ಕಾಮಾಸವಸ್ಸ ತಣ್ಹಾಪಣಿಧಿಭಾವತೋ ಅಪ್ಪಣಿಹಿತವಿಮೋಕ್ಖಪಟಿಪಕ್ಖತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಭವೇಸು ನಿಚ್ಚಗ್ಗಾಹಾನುಸಾರತೋ ಯೇಭುಯ್ಯತೋ ಭವರಾಗಸಮ್ಪತ್ತಿತೋ ಭವಾಸವಸ್ಸ ಅನಿಮಿತ್ತವಿಮೋಕ್ಖಪಟಿಪಕ್ಖತಾ, ಭವದಿಟ್ಠಿಯಾ ಪನ ಭವಾಸವಭಾವೇ ವತ್ತಬ್ಬಮೇವ ನತ್ಥಿ, ಅನತ್ತಸಞ್ಞಾಯ ಞಾಣಾನುಭಾವಸಿದ್ಧಿತೋ ಅವಿಜ್ಜಾಸವಸ್ಸ ಸುಞ್ಞತವಿಮೋಕ್ಖಪಟಿಪಕ್ಖತಾ। ಏತ್ಥಾತಿ ಏತಿಸ್ಸಂ ಆಸವಕಥಾಯಂ। ವಣ್ಣಿತನ್ತಿ ಕಥಿತಂ। ಅಭೇದತೋತಿ ಸಾಮಞ್ಞತೋ।
Tayo evāti abhidhamme viya ‘‘cattāro’’ti avatvā kasmā tayo eva āsavā idha imissaṃ dassanāpahātabbakathāyaṃ vuttā? Tattha kāmāsavassa taṇhāpaṇidhibhāvato appaṇihitavimokkhapaṭipakkhatā veditabbā. Bhavesu niccaggāhānusārato yebhuyyato bhavarāgasampattito bhavāsavassa animittavimokkhapaṭipakkhatā, bhavadiṭṭhiyā pana bhavāsavabhāve vattabbameva natthi, anattasaññāya ñāṇānubhāvasiddhito avijjāsavassa suññatavimokkhapaṭipakkhatā. Etthāti etissaṃ āsavakathāyaṃ. Vaṇṇitanti kathitaṃ. Abhedatoti sāmaññato.
೧೮. ಕಾಮಾಸವಾದೀನನ್ತಿ ಮನುಸ್ಸಲೋಕದೇವಲೋಕಗಮನೀಯಾನಂ ಕಾಮಾಸವಾದೀನಂ। ನಿರಯಾದಿಗಮನೀಯಾ ಪನ ಕಾಮಾಸವಾದಯೋ ‘‘ದಸ್ಸನಾ ಪಹಾತಬ್ಬೇ ಆಸವೇ’’ತಿ ಏತ್ಥೇವ ಸಮಾರುಳ್ಹಾ। ಅಥ ವಾ ಯದಗ್ಗೇನ ಸೋ ಪುಗ್ಗಲೋದಸ್ಸನಾಪಹಾತಬ್ಬಾನಂ ಆಸವಾನಂ ಅಧಿಟ್ಠಾನಂ, ತದಗ್ಗೇನ ಕಾಮಾಸವಾದೀನಮ್ಪಿ ಅಧಿಟ್ಠಾನಂ। ನ ಹಿ ಸಮಞ್ಞಾಭೇದೇನ ವತ್ಥುಭೇದೋ ಅತ್ಥೀತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಏತ್ತಾವತಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಸಾಮಞ್ಞತೋ ವುತ್ತಾನ’’ನ್ತಿ। ಕಸ್ಮಾ ಪನೇತ್ಥ ದಸ್ಸನಾಪಹಾತಬ್ಬೇಸು ಆಸವೇಸು ದಸ್ಸೇತಬ್ಬೇಸು ‘‘ಅಹೋಸಿಂ ನು ಖೋ ಅಹ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾ ದಸ್ಸಿತಾತಿ ಆಹ ‘‘ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಸೀಸೇನ ಚೇತ್ಥಾ’’ತಿಆದಿ। ಏವನ್ತಿ ಯಥಾ ಸೋಳಸವತ್ಥುಕಾ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಏವಂ ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೋತಿ।
18.Kāmāsavādīnanti manussalokadevalokagamanīyānaṃ kāmāsavādīnaṃ. Nirayādigamanīyā pana kāmāsavādayo ‘‘dassanā pahātabbe āsave’’ti ettheva samāruḷhā. Atha vā yadaggena so puggalodassanāpahātabbānaṃ āsavānaṃ adhiṭṭhānaṃ, tadaggena kāmāsavādīnampi adhiṭṭhānaṃ. Na hi samaññābhedena vatthubhedo atthīti dassetuṃ ‘‘ettāvatā’’tiādi vuttaṃ. Tenevāha ‘‘sāmaññato vuttāna’’nti. Kasmā panettha dassanāpahātabbesu āsavesu dassetabbesu ‘‘ahosiṃ nu kho aha’’ntiādinā vicikicchā dassitāti āha ‘‘vicikicchāsīsena cetthā’’tiādi. Evanti yathā soḷasavatthukā vicikicchā uppajjati, evaṃ ayonisomanasikāroti.
ವಿಜ್ಜಮಾನತಂ ಅವಿಜ್ಜಮಾನತಞ್ಚಾತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ಟೀ॰ ೨.೨.೨೦) ಸಸ್ಸತಾಸಙ್ಕಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ‘‘ಅಹೋಸಿಂ ನು ಖೋ ಅಹಮತೀತಮದ್ಧಾನ’’ನ್ತಿ ಅತೀತೇ ಅತ್ತನೋ ವಿಜ್ಜಮಾನತಂ, ಅಧಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪತ್ತಿಆಸಙ್ಕಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ‘‘ಯತೋ ಪಭುತಿ ಅಹಂ, ತತೋ ಪುಬ್ಬೇ ನ ನು ಖೋ ಅಹೋಸಿ’’ನ್ತಿ ಅತೀತೇ ಅತ್ತನೋ ಅವಿಜ್ಜಮಾನತಞ್ಚ ಕಙ್ಖತಿ। ಕಸ್ಮಾ? ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಯ ಆಕಾರದ್ವಯಾವಲಮ್ಬನತೋ। ತಸ್ಸಾ ಪನ ಅತೀತವತ್ಥುತಾಯ ಗಹಿತತ್ತಾ ಸಸ್ಸತಾಧಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪತ್ತಿಆಕಾರನಿಸ್ಸಯತಾ ದಸ್ಸಿತಾ। ಏವಂ ಆಸಪ್ಪನಪರಿಸಪ್ಪನಾಪವತ್ತಿಕಂ ಕತ್ಥಚಿಪಿ ಅಪ್ಪಟಿವತ್ತಿಹೇತುಭೂತಂ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಂ ಕಸ್ಮಾ ಉಪ್ಪಾದೇತೀತಿ ನ ಚೋದೇತಬ್ಬಮೇತನ್ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಕಿಂ ಕಾರಣನ್ತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ। ಸ್ವೇವ ಪುಥುಜ್ಜನಭಾವೋ ಏವ। ಯದಿ ಏವಂ ತಸ್ಸ ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೇನೇವ ಭವಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಆಪನ್ನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ನನು ಚ ಪುಥುಜ್ಜನೋಪಿ ಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿ ಕರೋತೀ’’ತಿ। ತತ್ಥಾತಿ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕರಣೇ।
Vijjamānataṃ avijjamānatañcāti (saṃ. ni. ṭī. 2.2.20) sassatāsaṅkaṃ nissāya ‘‘ahosiṃ nu kho ahamatītamaddhāna’’nti atīte attano vijjamānataṃ, adhiccasamuppattiāsaṅkaṃ nissāya ‘‘yato pabhuti ahaṃ, tato pubbe na nu kho ahosi’’nti atīte attano avijjamānatañca kaṅkhati. Kasmā? Vicikicchāya ākāradvayāvalambanato. Tassā pana atītavatthutāya gahitattā sassatādhiccasamuppattiākāranissayatā dassitā. Evaṃ āsappanaparisappanāpavattikaṃ katthacipi appaṭivattihetubhūtaṃ vicikicchaṃ kasmā uppādetīti na codetabbametanti dassento āha ‘‘kiṃ kāraṇanti na vattabba’’nti. Sveva puthujjanabhāvo eva. Yadi evaṃ tassa ayonisomanasikāreneva bhavitabbanti āpannanti āha ‘‘nanu ca puthujjanopi yoniso manasi karotī’’ti. Tatthāti yonisomanasikaraṇe.
ಜಾತಿಲಿಙ್ಗೂಪಪತ್ತಿಯೋತಿ ಖತ್ತಿಯಬ್ರಾಹ್ಮಣಾದಿಜಾತಿಂ ಗಹಟ್ಠಪಬ್ಬಜಿತಾದಿಲಿಙ್ಗಂ ದೇವಮನುಸ್ಸಾದಿಉಪಪತ್ತಿಞ್ಚ। ನಿಸ್ಸಾಯಾತಿ ಉಪಾದಾಯ।
Jātiliṅgūpapattiyoti khattiyabrāhmaṇādijātiṃ gahaṭṭhapabbajitādiliṅgaṃ devamanussādiupapattiñca. Nissāyāti upādāya.
ತಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ಸತ್ತಾನಂ ಮಜ್ಝಿಮಪ್ಪಮಾಣಂ, ತೇನ ಯುತ್ತೋ ಪಮಾಣಿಕೋ, ತದಭಾವತೋ, ತತೋ ಅತೀತಭಾವತೋ ವಾ ಅಪ್ಪಮಾಣಿಕೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಕೇಚೀತಿ ಸಾರಸಮಾಸಾಚರಿಯಾ। ತೇ ಹಿ ‘‘ಕಥಂ ನು ಖೋತಿ ಇಸ್ಸರೇನ ವಾ ಬ್ರಹ್ಮುನಾ ವಾ ಪುಬ್ಬಕತೇನ ವಾ ಅಹೇತುತೋ ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತೋತಿ ಚಿನ್ತೇತೀ’’ತಿ ಆಹು। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಹೇತುತೋ ಕಙ್ಖತೀತಿ ವದನ್ತೀ’’ತಿ। ಅಹೇತುತೋ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಕಙ್ಖಾಪಿ ಹಿ ಹೇತುಪರಾಮಸನಮೇವಾತಿ।
Tasmiṃ kāle sattānaṃ majjhimappamāṇaṃ, tena yutto pamāṇiko, tadabhāvato, tato atītabhāvato vā appamāṇiko veditabbo. Kecīti sārasamāsācariyā. Te hi ‘‘kathaṃ nu khoti issarena vā brahmunā vā pubbakatena vā ahetuto vā nibbattoti cintetī’’ti āhu. Tena vuttaṃ ‘‘hetuto kaṅkhatīti vadantī’’ti. Ahetuto nibbattikaṅkhāpi hi hetuparāmasanamevāti.
ಪರಮ್ಪರನ್ತಿ ಪುಬ್ಬಾಪರಪ್ಪವತ್ತಿಂ। ಅದ್ಧಾನನ್ತಿ ಕಾಲಾಧಿವಚನಂ, ತಞ್ಚ ಭುಮ್ಮತ್ಥೇ ಉಪಯೋಗವಚನಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।
Paramparanti pubbāparappavattiṃ. Addhānanti kālādhivacanaṃ, tañca bhummatthe upayogavacanaṃ daṭṭhabbaṃ.
ವಿಜ್ಜಮಾನತಂ ಅವಿಜ್ಜಮಾನತಞ್ಚಾತಿ ಸಸ್ಸತಾಸಙ್ಕಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ‘‘ಭವಿಸ್ಸಾಮಿ ನು ಖೋ ಅಹಮನಾಗತಮದ್ಧಾನ’’ನ್ತಿ ಅನಾಗತೇ ಅತ್ತನೋ ವಿಜ್ಜಮಾನತಂ, ಉಚ್ಛೇದಾಸಙ್ಕಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ‘‘ಯಸ್ಮಿಞ್ಚ ಅತ್ತಭಾವೇ ಅಹಂ, ತತೋ ಪರಂ ನ ನು ಖೋ ಭವಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಅನಾಗತೇ ಅತ್ತನೋ ಅವಿಜ್ಜಮಾನತಞ್ಚ ಕಙ್ಖತೀತಿ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯೇನ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ।
Vijjamānataṃ avijjamānatañcāti sassatāsaṅkaṃ nissāya ‘‘bhavissāmi nu kho ahamanāgatamaddhāna’’nti anāgate attano vijjamānataṃ, ucchedāsaṅkaṃ nissāya ‘‘yasmiñca attabhāve ahaṃ, tato paraṃ na nu kho bhavissāmī’’ti anāgate attano avijjamānatañca kaṅkhatīti heṭṭhā vuttanayena yojetabbaṃ.
ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಮದ್ಧಾನನ್ತಿ ಅದ್ಧಾಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ ‘‘ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ‘‘ಇದಂ ಕಥಂ ಇದಂ ಕಥ’’ನ್ತಿ ಪವತ್ತನತೋ ಕಥಂಕಥಾ, ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾ, ಸಾ ಅಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಕಥಂಕಥೀತಿ ಆಹ ‘‘ವಿಚಿಕಿಚ್ಛೋ ಹೋತೀ’’ತಿ। ಕಾ ಏತ್ಥ ಚಿನ್ತಾ, ಉಮ್ಮತ್ತಕೋ ವಿಯ ಹಿ ಬಾಲಪುಥುಜ್ಜನೋತಿ ಪಟಿಕಚ್ಚೇವ ವುತ್ತನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ತಂ ಮಹಾಮಾತಾಯ ಪುತ್ತಂ। ಮುಣ್ಡೇಸುನ್ತಿ ಮುಣ್ಡೇನ ಅನಿಚ್ಛನ್ತಂ ಜಾಗರಣಕಾಲೇ ನ ಸಕ್ಕಾತಿ ಸುತ್ತಂ ಮುಣ್ಡೇಸುಂ ಕುಲಧಮ್ಮತಾಯ ಯಥಾ ತಂ ಏಕಚ್ಚೇ ಕುಲತಾಪಸಾ, ರಾಜಭಯೇನಾತಿ ಚ ವದನ್ತಿ।
Paccuppannamaddhānanti addhāpaccuppannassa idhādhippetattā ‘‘paṭisandhiṃ ādiṃ katvā’’tiādi vuttaṃ. ‘‘Idaṃ kathaṃ idaṃ katha’’nti pavattanato kathaṃkathā, vicikicchā, sā assa atthīti kathaṃkathīti āha ‘‘vicikiccho hotī’’ti. Kā ettha cintā, ummattako viya hi bālaputhujjanoti paṭikacceva vuttanti adhippāyo. Taṃ mahāmātāya puttaṃ. Muṇḍesunti muṇḍena anicchantaṃ jāgaraṇakāle na sakkāti suttaṃ muṇḍesuṃ kuladhammatāya yathā taṃ ekacce kulatāpasā, rājabhayenāti ca vadanti.
ಸೀತಿಭೂತನ್ತಿ ಇದಂ ಮಧುರಕಭಾವಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಕಾರಣವಚನಂ। ‘‘ಸೇತಿಭೂತ’’ನ್ತಿಪಿ ಪಾಠೋ, ಉದಕೇ ಚಿರಟ್ಠಾನೇನ ಸೇತಭಾವಂ ಪತ್ತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ।
Sītibhūtanti idaṃ madhurakabhāvappattiyā kāraṇavacanaṃ. ‘‘Setibhūta’’ntipi pāṭho, udake ciraṭṭhānena setabhāvaṃ pattanti attho.
ಅತ್ತನೋ ಖತ್ತಿಯಭಾವಂ ಕಙ್ಖತಿ ಕಣ್ಣೋ ವಿಯ ಸೂತಪುತ್ತಸಞ್ಞೀ। ಜಾತಿಯಾ ವಿಭಾವಿಯಮಾನಾಯ ‘‘ಅಹ’’ನ್ತಿ ತಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ಪರಾಮಸನಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಏವಞ್ಹಿ ಸಿಯಾ ಕಙ್ಖಾ’’ತಿ। ಮನುಸ್ಸಾಪಿ ಚ ರಾಜಾನೋ ವಿಯಾತಿ ಮನುಸ್ಸಾಪಿ ಕೇಚಿ ಏಕಚ್ಚೇ ರಾಜಾನೋ ವಿಯಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
Attano khattiyabhāvaṃ kaṅkhati kaṇṇo viya sūtaputtasaññī. Jātiyā vibhāviyamānāya ‘‘aha’’nti tassa attano parāmasanaṃ sandhāyāha ‘‘evañhi siyā kaṅkhā’’ti. Manussāpi ca rājāno viyāti manussāpi keci ekacce rājāno viyāti adhippāyo.
ವುತ್ತನಯಮೇವ ‘‘ಸಣ್ಠಾನಾಕಾರಂ ನಿಸ್ಸಾಯಾ’’ತಿಆದಿನಾ। ಏತ್ಥಾತಿ ‘‘ಕಥಂ ನು ಖೋಸ್ಮೀ’’ತಿ ಪದೇ। ಅಬ್ಭನ್ತರೇ ಜೀವೋತಿ ಪರಪರಿಕಪ್ಪಿತಂ ಅನ್ತರತ್ತಾನಂ ವದತಿ। ಸೋಳಸಂಸಾದೀನನ್ತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಸರೀರ-ಪರಿಮಾಣ-ಪರಿಮಣ್ಡಲ-ಅಙ್ಗುಟ್ಠಯವಪರಮಾಣು-ಪರಿಮಾಣತಾದಿಕೇ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ।
Vuttanayameva ‘‘saṇṭhānākāraṃ nissāyā’’tiādinā. Etthāti ‘‘kathaṃ nu khosmī’’ti pade. Abbhantare jīvoti paraparikappitaṃ antarattānaṃ vadati. Soḷasaṃsādīnanti ādi-saddena sarīra-parimāṇa-parimaṇḍala-aṅguṭṭhayavaparamāṇu-parimāṇatādike saṅgaṇhāti.
‘‘ಸತ್ತಪಞ್ಞತ್ತಿ ಜೀವವಿಸಯಾ’’ತಿ ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕಾನಂ ಮತಿಮತ್ತಂ, ಪರಮತ್ಥತೋ ಪನ ಸಾ ಅತ್ತಭಾವವಿಸಯಾವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಅತ್ತಭಾವಸ್ಸ ಆಗತಿಗತಿಟ್ಠಾನ’’ನ್ತಿ, ಯತಾಯಂ ಆಗತೋ, ಯತ್ಥ ಚ ಗಮಿಸ್ಸತಿ, ತಂ ಠಾನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ।
‘‘Sattapaññatti jīvavisayā’’ti diṭṭhigatikānaṃ matimattaṃ, paramatthato pana sā attabhāvavisayāvāti āha ‘‘attabhāvassa āgatigatiṭṭhāna’’nti, yatāyaṃ āgato, yattha ca gamissati, taṃ ṭhānanti attho.
೧೯. ಯಥಾ ಅಯಂ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಅಯಂ ವುತ್ತಪ್ಪಭೇದಾ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾ ಯಥಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಏವಂ ಅಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿಕರೋತೋ। ಏತೇನ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಯ ಅತ್ತಾಭಿನಿವೇಸಸನ್ನಿಸ್ಸಯತಮಾಹ। ಯಥಾ ಹಿ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾ ಅತ್ತಾಭಿನಿವೇಸಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಪವತ್ತತಿ, ಯತೋ ಸಾ ಸಸ್ಸತಾಧಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪತ್ತಿಸಸ್ಸತುಚ್ಛೇದಾಕಾರಾವಲಮ್ಬಿನೀ ವುತ್ತಾ, ಏವಂ ಅತ್ತಾಭಿನಿವೇಸೋಪಿ ತಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಪವತ್ತತಿ ‘‘ಅಹೋಸಿಂ ನು ಖೋ ಅಹ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಅನ್ತೋಗಧಾಹಂಕಾರಸ್ಸ ಕಥಂಕಥಿಭಾವಸ್ಸ ಅತ್ತಗ್ಗಾಹಸನ್ನಿಸ್ಸಯಭಾವತೋ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಸವಿಚಿಕಿಚ್ಛಸ್ಸ ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಸ್ಸ ಥಾಮಗತತ್ತಾ’’ತಿ। ವಿಕಪ್ಪತ್ಥೋತಿ ಅನಿಯಮತ್ಥೋ। ‘‘ಅಞ್ಞತರಾ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ ಹಿ ವುತ್ತಂ। ಸುಟ್ಠು ದಳ್ಹಭಾವೇನಾತಿ ಅಭಿನಿವೇಸಸ್ಸ ಅತಿವಿಯ ಥಾಮಗತಭಾವೇನ। ತತ್ಥ ತತ್ಥಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಭವೇ। ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಮೇವಾತಿ ಅವಧಾರಣೇನ ಅನಾಗತೇ ಅತ್ಥಿಭಾವಂ ನಿವತ್ತೇತಿ, ನ ಅತೀತೇ ತತ್ಥಪಿ ಸತಿ ಅತ್ಥಿತಾಯ ಉಚ್ಛೇದಗ್ಗಾಹಸ್ಸ ಸಬ್ಭಾವತೋ। ಅತೀತೇ ಏವ ನತ್ಥಿ, ನ ಅನಾಗತೇಪೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
19.Yathā ayaṃ vicikicchā uppajjatīti ayaṃ vuttappabhedā vicikicchā yathā uppajjati, evaṃ ayoniso manasikaroto. Etena vicikicchāya attābhinivesasannissayatamāha. Yathā hi vicikicchā attābhinivesaṃ nissāya pavattati, yato sā sassatādhiccasamuppattisassatucchedākārāvalambinī vuttā, evaṃ attābhinivesopi taṃ nissāya pavattati ‘‘ahosiṃ nu kho aha’’ntiādinā antogadhāhaṃkārassa kathaṃkathibhāvassa attaggāhasannissayabhāvato. Tenevāha ‘‘savicikicchassa ayonisomanasikārassa thāmagatattā’’ti. Vikappatthoti aniyamattho. ‘‘Aññatarā diṭṭhi uppajjatī’’ti hi vuttaṃ. Suṭṭhu daḷhabhāvenāti abhinivesassa ativiya thāmagatabhāvena. Tattha tatthāti tasmiṃ bhave. Paccuppannamevāti avadhāraṇena anāgate atthibhāvaṃ nivatteti, na atīte tatthapi sati atthitāya ucchedaggāhassa sabbhāvato. Atīte eva natthi, na anāgatepīti adhippāyo.
ಸಞ್ಞಾಕ್ಖನ್ಧಸೀಸೇನಾತಿ ಸಞ್ಞಾಕ್ಖನ್ಧಪಮುಖೇನ, ಸಞ್ಞಾಕ್ಖನ್ಧಂ ಪಮುಖಂ ಕತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಖನ್ಧೇತಿ ಪಞ್ಚಪಿ ಖನ್ಧೇ। ಅತ್ತಾತಿ ಗಹೇತ್ವಾತಿ ‘‘ಸಞ್ಜಾನನಸಭಾವೋ ಮೇ ಅತ್ತಾ’’ತಿ ಅಭಿನಿವಿಸ್ಸ। ಪಕಾಸೇತಬ್ಬಂ ವತ್ಥುಂ ವಿಯ, ಅತ್ತಾನಮ್ಪಿ ಪಕಾಸೇನ್ತೋ ಪದೀಪೋ ವಿಯ, ಸಞ್ಜಾನಿತಬ್ಬಂ ನೀಲಾದಿಆರಮ್ಮಣಂ ವಿಯ ಅತ್ತಾನಮ್ಪಿ ಸಞ್ಜಾನಾತೀತಿ ಏವಂದಿಟ್ಠಿತೋಪಿ ದಿಟ್ಠಿಗತಿತೋ ಹೋತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅತ್ತನಾವ ಅತ್ತಾನಂ ಸಞ್ಜಾನಾಮೀ’’ತಿ। ಸ್ವಾಯಮತ್ಥೋ ಸಞ್ಞಂ ತದಞ್ಞತರಧಮ್ಮೇ ಚ ‘‘ಅತ್ತಾ ಅನತ್ತಾ’’ತಿ ಚ ಗಹಣವಸೇನ ಹೋತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಞ್ಞಾಕ್ಖನ್ಧಸೀಸೇನಾ’’ತಿಆದಿ। ಏತ್ಥ ಚ ಖನ್ಧವಿನಿಮುತ್ತೋ ಅತ್ತಾತಿ ಗಣ್ಹತೋ ಸಸ್ಸತದಿಟ್ಠಿ, ಖನ್ಧಂ ಪನ ‘‘ಅತ್ತಾ’’ತಿ ಗಣ್ಹತೋ ಉಚ್ಛೇದದಿಟ್ಠೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸಬ್ಬಾಪಿ ಸಸ್ಸತುಚ್ಛೇದದಿಟ್ಠಿಯೋವಾ’’ತಿ।
Saññākkhandhasīsenāti saññākkhandhapamukhena, saññākkhandhaṃ pamukhaṃ katvāti attho. Khandheti pañcapi khandhe. Attāti gahetvāti ‘‘sañjānanasabhāvo me attā’’ti abhinivissa. Pakāsetabbaṃ vatthuṃ viya, attānampi pakāsento padīpo viya, sañjānitabbaṃ nīlādiārammaṇaṃ viya attānampi sañjānātīti evaṃdiṭṭhitopi diṭṭhigatito hotīti vuttaṃ ‘‘attanāva attānaṃ sañjānāmī’’ti. Svāyamattho saññaṃ tadaññataradhamme ca ‘‘attā anattā’’ti ca gahaṇavasena hotīti vuttaṃ ‘‘saññākkhandhasīsenā’’tiādi. Ettha ca khandhavinimutto attāti gaṇhato sassatadiṭṭhi, khandhaṃ pana ‘‘attā’’ti gaṇhato ucchedadiṭṭhīti āha ‘‘sabbāpi sassatucchedadiṭṭhiyovā’’ti.
ಅಭಿನಿವೇಸಾಕಾರಾತಿ ವಿಪರಿಯೇಸಾಕಾರಾ। ವದತೀತಿ ಇಮಿನಾ ಕಾರಕವೇದಕಸತ್ತಾನಂ ಹಿತಸುಖಾವಬೋಧನಸಮತ್ಥತಂ ಅತ್ತನೋ ದೀಪೇತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ವಚೀಕಮ್ಮಸ್ಸ ಕಾರಕೋ’’ತಿ। ವೇದೇತೀತಿ ವೇದಿಯೋ, ವೇದಿಯೋವ ವೇದೇಯ್ಯೋ। ಈದಿಸಾನಞ್ಹಿ ಪದಾನಂ ಬಹುಲಾ ಕತ್ತುಸಾಧನತಂ ಸದ್ದಸತ್ಥವಿದೂ ಮಞ್ಞನ್ತಿ। ಉಪ್ಪಾದವತೋ ಏಕನ್ತೇನೇವ ವಯೋ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬೋ, ಸತಿ ಚ ಉದಯಬ್ಬಯತ್ತೇ ನೇವ ನಿಚ್ಚತಾತಿ ‘‘ನಿಚ್ಚೋ’’ತಿ ವದನ್ತಸ್ಸ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಂ ವಿವರನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಉಪ್ಪಾದವಯರಹಿತೋ’’ತಿ। ಸಾರಭೂತೋತಿ ನಿಚ್ಚತಾಯ ಏವ ಸಾರಭಾವೋ। ಸಬ್ಬಕಾಲಿಕೋತಿ ಸಬ್ಬಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ವಿಜ್ಜಮಾನೋ। ಪಕತಿಭಾವನ್ತಿ ಸಭಾವಭೂತಂ ಪಕತಿಂ, ‘‘ವದೋ’’ತಿಆದಿನಾ ವಾ ವುತ್ತಂ ಪಕತಿಸಙ್ಖಾತಂ ಸಭಾವಂ। ಸಸ್ಸತಿಸಮನ್ತಿ ಸಸ್ಸತಿಯಾ ಸಮಂ ಸಸ್ಸತಿಸಮಂ, ಥಾವರಂ ನಿಚ್ಚಕಾಲನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಥೇವ ಠಸ್ಸತೀತಿ ಯೇನಾಕಾರೇನ ಪುಬ್ಬೇ ಅಟ್ಠಾಸಿ, ಏತರಹಿ ತಿಟ್ಠತಿ, ತಥೇವ ತೇನಾಕಾರೇನ ಅನಾಗತೇಪಿ ಠಸ್ಸತೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
Abhinivesākārāti vipariyesākārā. Vadatīti iminā kārakavedakasattānaṃ hitasukhāvabodhanasamatthataṃ attano dīpeti. Tenāha ‘‘vacīkammassa kārako’’ti. Vedetīti vediyo, vediyova vedeyyo. Īdisānañhi padānaṃ bahulā kattusādhanataṃ saddasatthavidū maññanti. Uppādavato ekanteneva vayo icchitabbo, sati ca udayabbayatte neva niccatāti ‘‘nicco’’ti vadantassa adhippāyaṃ vivaranto āha ‘‘uppādavayarahito’’ti. Sārabhūtoti niccatāya eva sārabhāvo. Sabbakālikoti sabbasmiṃ kāle vijjamāno. Pakatibhāvanti sabhāvabhūtaṃ pakatiṃ, ‘‘vado’’tiādinā vā vuttaṃ pakatisaṅkhātaṃ sabhāvaṃ. Sassatisamanti sassatiyā samaṃ sassatisamaṃ, thāvaraṃ niccakālanti attho. Tatheva ṭhassatīti yenākārena pubbe aṭṭhāsi, etarahi tiṭṭhati, tatheva tenākārena anāgatepi ṭhassatīti attho.
ಪಚ್ಚಕ್ಖನಿದಸ್ಸನಂ ಇದಂ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಆಸನ್ನಪಚ್ಚಕ್ಖಭಾವಂ ಕತ್ವಾ। ದಿಟ್ಠಿಯೇವ ದಿಟ್ಠಿಗತನ್ತಿ ಗತ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಪದವಡ್ಢನಮತ್ತತಂ ಆಹ। ದಿಟ್ಠೀಸುಗತನ್ತಿ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠೀಸು ಪರಿಯಾಪನ್ನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ದ್ವಾಸಟ್ಠಿದಿಟ್ಠಿಅನ್ತೋಗಧತ್ತಾ’’ತಿ। ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಗಮನಮತ್ತನ್ತಿ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಗಹಣಮತ್ತಂ। ಯಥಾ ಪನ ಪಬ್ಬತಜಲವಿದುಗ್ಗಾನಿ ದುನ್ನಿಗ್ಗಮನಾನಿ, ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿಗ್ಗಾಹೋಪೀತಿ ಆಹ ‘‘ದುನ್ನಿಗ್ಗಮನಟ್ಠೇನ ಗಹನ’’ನ್ತಿ। ತಂ ನಾಮ ಉದಕಂ, ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ತಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತಬ್ಬತೋ ಕನ್ತಾರೋ, ನಿರುದಕವನಂ, ತಂ ಪವನನ್ತಿಪಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಅಞ್ಞೋ ಪನ ಅರಞ್ಞಪದೇಸೋ ದುರತಿಕ್ಕಮನಟ್ಠೇನ ಕನ್ತಾರೋ ವಿಯಾತಿ, ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿಪೀತಿ ಆಹ ‘‘ದುರತಿಕ್ಕಮನಟ್ಠೇನಾ’’ತಿಆದಿ। ವಿನಿವಿಜ್ಝನಂ ವಿತುದನಂ। ವಿಲೋಮನಂ ವಿಪರಿಣಾಮಭಾವೋ। ಅನವಟ್ಠಿತಸಭಾವತಾಯ ವಿಚಲಿತಂ ವಿಪ್ಫನ್ದಿತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಕದಾಚೀ’’ತಿಆದಿ। ಅನ್ದುಬನ್ಧನಾದಿ ವಿಯ ನಿಸ್ಸರಿತುಂ ಅಪ್ಪದಾನವಸೇನ ಅಸೇರಿಭಾವಕರಣಂ ಬನ್ಧನಟ್ಠೋ, ಕಿಲೇಸಕಮ್ಮವಿಪಾಕವಟ್ಟಾನಂ ಪಚ್ಚಯಭಾವೇನ ದೂರಗತಮ್ಪಿ ಆಕಡ್ಢಿತ್ವಾ ಸಂಯೋಜನಂ ಸಂಯೋಜನಟ್ಠೋ, ದಿಟ್ಠಿಪಿ ತಥಾರೂಪಾತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ದಿಟ್ಠಿಸಂಯೋಜನ’’ನ್ತಿ। ಬನ್ಧನತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಕಿಚ್ಚಸಿದ್ಧಿಯಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ದಿಟ್ಠಿಸಂಯೋಜನೇನ…ಪೇ॰… ಮುಚ್ಚತೀ’’ತಿ। ತತ್ಥ ಏತೇಹೀತಿ ಇಮಿನಾ ಜಾತಿಆದಿದುಕ್ಖಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಭಾವಮಾಹ। ಜಾತಿಆದಿಕೇ ದುಕ್ಖಧಮ್ಮೇ ಸರೂಪತೋ ದಸ್ಸೇತ್ವಾಪಿ ‘‘ನ ಪರಿಮುಚ್ಚತಿ ದುಕ್ಖಸ್ಮಾ’’ತಿ ವದನ್ತೇನ ಭಗವತಾ ದಿಟ್ಠಿಸಂಯೋಜನಂ ನಾಮ ಸಬ್ಬಾನತ್ಥಕರಂ ಮಹಾಸಾವಜ್ಜಂ ಸಬ್ಬಸ್ಸಪಿ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಮೂಲಭೂತನ್ತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ವಿಭಾವಿತೋತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಕಿಂ ವಾ ಬಹುನಾ, ಸಕಲವಟ್ಟದುಕ್ಖತೋಪಿ ನ ಮುಚ್ಚತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ।
Paccakkhanidassanaṃ idaṃ-saddassa āsannapaccakkhabhāvaṃ katvā. Diṭṭhiyeva diṭṭhigatanti gata-saddassa padavaḍḍhanamattataṃ āha. Diṭṭhīsugatanti micchādiṭṭhīsu pariyāpannanti attho. Tenevāha ‘‘dvāsaṭṭhidiṭṭhiantogadhattā’’ti. Diṭṭhiyā gamanamattanti diṭṭhiyā gahaṇamattaṃ. Yathā pana pabbatajalaviduggāni dunniggamanāni, evaṃ diṭṭhiggāhopīti āha ‘‘dunniggamanaṭṭhena gahana’’nti. Taṃ nāma udakaṃ, taṃ gahetvā taṃ atikkamitabbato kantāro, nirudakavanaṃ, taṃ pavanantipi vuccati. Añño pana araññapadeso duratikkamanaṭṭhena kantāro viyāti, evaṃ diṭṭhipīti āha ‘‘duratikkamanaṭṭhenā’’tiādi. Vinivijjhanaṃ vitudanaṃ. Vilomanaṃ vipariṇāmabhāvo. Anavaṭṭhitasabhāvatāya vicalitaṃ vipphanditanti āha ‘‘kadācī’’tiādi. Andubandhanādi viya nissarituṃ appadānavasena aseribhāvakaraṇaṃ bandhanaṭṭho, kilesakammavipākavaṭṭānaṃ paccayabhāvena dūragatampi ākaḍḍhitvā saṃyojanaṃ saṃyojanaṭṭho, diṭṭhipi tathārūpāti vuttaṃ ‘‘diṭṭhisaṃyojana’’nti. Bandhanatthaṃ dassento kiccasiddhiyāti adhippāyo. Tenevāha ‘‘diṭṭhisaṃyojanena…pe… muccatī’’ti. Tattha etehīti iminā jātiādidukkhassa paccayabhāvamāha. Jātiādike dukkhadhamme sarūpato dassetvāpi ‘‘na parimuccati dukkhasmā’’ti vadantena bhagavatā diṭṭhisaṃyojanaṃ nāma sabbānatthakaraṃ mahāsāvajjaṃ sabbassapi dukkhassa mūlabhūtanti ayamattho vibhāvitoti dassetuṃ ‘‘kiṃ vā bahunā, sakalavaṭṭadukkhatopi na muccatī’’ti vuttaṃ.
೨೦. ನನು ಚೇತ್ಥ ದಿಟ್ಠಿಸಂಯೋಜನದಸ್ಸನೇನ ಸೀಲಬ್ಬತಪರಾಮಾಸೋಪಿ ದಸ್ಸೇತಬ್ಬೋ, ಏವಞ್ಹಿ ದಸ್ಸನೇನ ಪಹಾತಬ್ಬಾ ಆಸವಾ ಅನವಸೇಸತೋ ದಸ್ಸಿತಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಚೋದನಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಯಸ್ಮಾ’’ತಿಆದಿ। ಸೀಲಬ್ಬತಪರಾಮಾಸೋ ಕಾಮಾಸವಾದಿಗ್ಗಹಣೇನೇವ ಗಹಿತೋ ಹೋತಿ ಕಾಮಾಸವಾದಿಹೇತುಕತ್ತಾ ತಸ್ಸ। ಅಪ್ಪಹೀನಕಾಮರಾಗಾದಿಕೋ ಹಿ ಕಾಮಸುಖತ್ಥಂ ವಾ ಭವಸುದ್ಧತ್ಥಂ ವಾ ಏವಂ ಭವವಿಸುದ್ಧಿ ಹೋತೀತಿ ಸೀಲಬ್ಬತಾನಿ ಪರಾಮಸನ್ತಿ, ‘‘ಇಮಿನಾಹಂ ಸೀಲೇನ ವಾ ವತೇನ ವಾ ತಪೇನ ವಾ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯೇನ ವಾ ದೇವೋ ವಾ ಭವಿಸ್ಸಾಮಿ ದೇವಞ್ಞತರೋ ವಾ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೮೬; ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೭೯), ‘‘ತತ್ಥ ನಿಚ್ಚೋ ಧುವೋ ಸಸ್ಸತೋ ಅವಿಪರಿಣಾಮಧಮ್ಮೋ ಸಸ್ಸತಿಸಮಂ ತಥೇವ ಠಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೯), ‘‘ಸೀಲೇನ ಸುದ್ಧಿ ವತೇನ ಸುದ್ಧಿ ಸೀಲಬ್ಬತೇನ ಸುದ್ಧೀ’’ತಿ (ಧ॰ ಸ॰ ೧೨೨೨) ಚ ಸುತ್ತೇವುತ್ತಂ ಸೀಲಬ್ಬತಂ ಪರಾಮಸನ್ತಿ। ತತ್ಥ ಭವಸುಖಭವವಿಸುದ್ಧಿಅತ್ಥನ್ತಿ ಭವಸುಖತ್ಥಞ್ಚ ಭವವಿಸುದ್ಧಿಅತ್ಥಞ್ಚ। ತಸ್ಸ ಗಹಿತತ್ತಾತಿ ಸೀಲಬ್ಬತಪರಾಮಾಸಸ್ಸ ದಿಟ್ಠಿಗ್ಗಹಣೇನ ಗಹಿತತ್ತಾ ಯಥಾ ‘‘ದಿಟ್ಠಿಗತಾನಂ ಪಹಾನಾಯಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಧ॰ ಸ॰ ೨೭೭)। ತೇಸನ್ತಿ ದಸ್ಸನಪಹಾತಬ್ಬಾನಂ। ದಸ್ಸೇತುಂ ಪುಗ್ಗಲಾಧಿಟ್ಠಾನಾಯ ದೇಸನಾಯ। ತಬ್ಬಿಪರೀತಸ್ಸಾತಿ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕರೋತೋ ಕಲ್ಯಾಣಪುಥುಜ್ಜನಸ್ಸ।
20. Nanu cettha diṭṭhisaṃyojanadassanena sīlabbataparāmāsopi dassetabbo, evañhi dassanena pahātabbā āsavā anavasesato dassitā hontīti codanaṃ sandhāyāha ‘‘yasmā’’tiādi. Sīlabbataparāmāso kāmāsavādiggahaṇeneva gahito hoti kāmāsavādihetukattā tassa. Appahīnakāmarāgādiko hi kāmasukhatthaṃ vā bhavasuddhatthaṃ vā evaṃ bhavavisuddhi hotīti sīlabbatāni parāmasanti, ‘‘imināhaṃ sīlena vā vatena vā tapena vā brahmacariyena vā devo vā bhavissāmi devaññataro vā’’ti (ma. ni. 1.186; ma. ni. 2.79), ‘‘tattha nicco dhuvo sassato avipariṇāmadhammo sassatisamaṃ tatheva ṭhassāmī’’ti (ma. ni. 1.19), ‘‘sīlena suddhi vatena suddhi sīlabbatena suddhī’’ti (dha. sa. 1222) ca suttevuttaṃ sīlabbataṃ parāmasanti. Tattha bhavasukhabhavavisuddhiatthanti bhavasukhatthañca bhavavisuddhiatthañca. Tassa gahitattāti sīlabbataparāmāsassa diṭṭhiggahaṇena gahitattā yathā ‘‘diṭṭhigatānaṃ pahānāyā’’tiādīsu (dha. sa. 277). Tesanti dassanapahātabbānaṃ. Dassetuṃ puggalādhiṭṭhānāya desanāya. Tabbiparītassāti yonisomanasikaroto kalyāṇaputhujjanassa.
ತಸ್ಸಾತಿ ‘‘ಸುತವಾ’’ತಿಆದಿಪಾಠಸ್ಸ। ತಾವಾತಿ ‘‘ಸುತವಾ’’ತಿ ಇತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ‘‘ಸೋ ಇದಂ ದುಕ್ಖ’’ನ್ತಿ ಪದಂ, ತಾವ ಇಮಂ ಪದಂ ಅವಧಿಂ ಕತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯೇನಾತಿ ಅರಿಯಸಪ್ಪುರಿಸ-ಅರಿಯಧಮ್ಮ-ಸಪ್ಪುರಿಸಧಮ್ಮ-ಮನಸಿಕರಣೀಯ-ಅಮನಸಿಕರಣೀಯಪದಾನಂ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ಮೂಲಪರಿಯಾಯೇ ಇಧ ಗಹೇತ್ವಾ ವುತ್ತನಯೇನ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ವುತ್ತಪಚ್ಚನೀಕತೋತಿ ‘‘ಸುತವಾ ಅರಿಯಸಾವಕೋ, ಅರಿಯಾನಂ ದಸ್ಸಾವೀ, ಸಪ್ಪುರಿಸಾನಂ ದಸ್ಸಾವೀ’’ತಿ ಏತೇಸಂ ಪದಾನಂ ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ ವುತ್ತವಿಪರೀತತೋ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ, ಕೋವಿದವಿನೀತಪದಾನಂ ಪನ ನ ಸಬ್ಬಪ್ಪಕಾರೇನ ವುತ್ತವಿಪರೀತತೋ। ಅರಹಾ ಹಿ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯೇನ ಅರಿಯಧಮ್ಮೇ ಕೋವಿದೋ ಅರಿಯಧಮ್ಮೇ ಸುವಿನೀತೋ ಚ ನಾಮ। ತೇನಾಹ ‘‘ಪಚ್ಚನೀಕತೋ ಚ ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ…ಪೇ॰… ಅರಿಯಸಾವಕೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ। ಸಙ್ಖಾರುಪೇಕ್ಖಾಞಾಣಂ ಸಿಖಾಪ್ಪತ್ತವಿಪಸ್ಸನಾ। ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ಭಙ್ಗಞಾಣತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಸಿಖಾಪತ್ತವಿಪಸ್ಸನಾ’’ತಿ ವದನ್ತಿ, ತದಯುತ್ತಂ । ತದನುರೂಪೇನ ಅತ್ಥೇನಾತಿ ತಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಅನುರೂಪೇನ ಅರಿಯಟ್ಠೇನ, ನ ಪಟಿವೇಧವಸೇನಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಕಲ್ಯಾಣಪುಥುಜ್ಜನೋ ಹಿ ಅಯಂ। ಯಥಾ ಚಸ್ಸ ‘‘ಯೋಪಿ ಕಲ್ಯಾಣಪುಥುಜ್ಜನೋ’’ತಿ ಆರಭಿತ್ವಾ ‘‘ಸೋಪಿ ವುಚ್ಚತಿ ಸಿಕ್ಖತೀತಿ ಸೇಕ್ಖೋ’’ತಿ ಪರಿಯಾಯೇನ ಸೇಕ್ಖಸುತ್ತೇ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೧೩) ಸೇಕ್ಖಭಾವೋ ವುತ್ತೋ, ಏವಂ ಇಧ ಅರಿಯಸಾವಕಭಾವೋ ವುತ್ತೋ। ವುಟ್ಠಾನಗಾಮಿನೀವಿಪಸ್ಸನಾಲಕ್ಖಣೇಹಿ ಯೇ ಅರಿಯಸಪ್ಪುರಿಸಧಮ್ಮವಿನಯಸಙ್ಖಾತಾ ಬೋಧಿಪಕ್ಖಿಯಧಮ್ಮಾ ತಿಸ್ಸೋ ಸಿಕ್ಖಾ ಏವ ವಾ ಸಮ್ಭವನ್ತಿ, ತೇಸಂ ವಸೇನ ಇಮಸ್ಸ ಅರಿಯಸಾವಕಾದಿಭಾವೋ ವುತ್ತೋ । ತೇನಾಹ ‘‘ತದನುರೂಪೇನ ಅತ್ಥೇನಾ’’ತಿ। ಅರಿಯಸ್ಸ ಸಾವಕೋತಿ ವಾ ಅರಿಯಸಾವಕತ್ಥೇನ ಏವ ವುತ್ತೋ ಯಥಾ ‘‘ಅಗಮಾ ರಾಜಗಹಂ ಬುದ್ಧೋ’’ತಿ (ಸು॰ ನಿ॰ ೪೧೦)। ಸಿಖಾಪ್ಪತ್ತವಿಪಸ್ಸನಾಗ್ಗಹಣಞ್ಚೇತ್ಥ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಾಪೇತ್ವಾ ಅನಿವತ್ತಿಪಟಿಪದಾಯಂ ಠಿತಸ್ಸ ಗಹಣತ್ಥನ್ತಿ ಯಥಾವುತ್ತಾ ಅತ್ಥಸಂವಣ್ಣನಾ ಸುಟ್ಠುತರಂ ಯುಜ್ಜತೇವ।
Tassāti ‘‘sutavā’’tiādipāṭhassa. Tāvāti ‘‘sutavā’’ti ito paṭṭhāya yāva ‘‘so idaṃ dukkha’’nti padaṃ, tāva imaṃ padaṃ avadhiṃ katvāti attho. Heṭṭhā vuttanayenāti ariyasappurisa-ariyadhamma-sappurisadhamma-manasikaraṇīya-amanasikaraṇīyapadānaṃ yathākkamaṃ mūlapariyāye idha gahetvā vuttanayena attho veditabboti sambandho. Vuttapaccanīkatoti ‘‘sutavā ariyasāvako, ariyānaṃ dassāvī, sappurisānaṃ dassāvī’’ti etesaṃ padānaṃ sabbākārena vuttaviparītato attho veditabbo, kovidavinītapadānaṃ pana na sabbappakārena vuttaviparītato. Arahā hi nippariyāyena ariyadhamme kovido ariyadhamme suvinīto ca nāma. Tenāha ‘‘paccanīkato ca sabbākārena…pe… ariyasāvakoti veditabbo’’ti. Saṅkhārupekkhāñāṇaṃ sikhāppattavipassanā. Keci pana ‘‘bhaṅgañāṇato paṭṭhāya sikhāpattavipassanā’’ti vadanti, tadayuttaṃ . Tadanurūpena atthenāti tassa puggalassa anurūpena ariyaṭṭhena, na paṭivedhavasenāti adhippāyo. Kalyāṇaputhujjano hi ayaṃ. Yathā cassa ‘‘yopi kalyāṇaputhujjano’’ti ārabhitvā ‘‘sopi vuccati sikkhatīti sekkho’’ti pariyāyena sekkhasutte (saṃ. ni. 5.13) sekkhabhāvo vutto, evaṃ idha ariyasāvakabhāvo vutto. Vuṭṭhānagāminīvipassanālakkhaṇehi ye ariyasappurisadhammavinayasaṅkhātā bodhipakkhiyadhammā tisso sikkhā eva vā sambhavanti, tesaṃ vasena imassa ariyasāvakādibhāvo vutto . Tenāha ‘‘tadanurūpena atthenā’’ti. Ariyassa sāvakoti vā ariyasāvakatthena eva vutto yathā ‘‘agamā rājagahaṃ buddho’’ti (su. ni. 410). Sikhāppattavipassanāggahaṇañcettha vipassanaṃ ussukkāpetvā anivattipaṭipadāyaṃ ṭhitassa gahaṇatthanti yathāvuttā atthasaṃvaṇṇanā suṭṭhutaraṃ yujjateva.
೨೧. ಯಥಾ ಧಾತುಮುಖೇನ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಅಭಿನಿವಿಟ್ಠೋ ಧಾತುಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಿಕೋ ಆಯತನಾದಿಮುಖೇನ ಅಭಿನಿವಿಟ್ಠೋ ಆಯತನಾದಿಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಿಕೋ, ಏವಂ ಸಚ್ಚಮುಖೇನ ಅಭಿನಿವಿಟ್ಠೋತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಚತುಸಚ್ಚಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಿಕೋ’’ತಿ। ಚತುರೋಘನಿತ್ಥರಣತ್ಥಿಕೇಹಿ ಕಾತಬ್ಬತೋ ಕಮ್ಮಂ, ಭಾವನಾ। ಕಮ್ಮಮೇವ ವಿಸೇಸಾಧಿಗಮಸ್ಸ ಠಾನಂ ಕಾರಣನ್ತಿ, ಕಮ್ಮೇ ವಾ ಯಥಾವುತ್ತನಟ್ಠೇನ ಠಾನಂ ಅವಟ್ಠಾನಂ ಭಾವನಾರಮ್ಭೋಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ, ತದೇವ ಚತುಸಚ್ಚಮುಖೇನ ಪವತ್ತಂ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಚತುಸಚ್ಚಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಿಕೋ। ಉಭಯಂ ನಪ್ಪವತ್ತತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಅಪ್ಪವತ್ತಿ। ಉಗ್ಗಹಿತಚತುಸಚ್ಚಕಮ್ಮಟ್ಠಾನೋತಿ ಚ ಚತುಸಚ್ಚಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಪಾಳಿತೋ ಅತ್ಥತೋ ಚ ಉಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಮನಸಿಕಾರಯೋಗ್ಗಂ ಕತ್ವಾ ಠಿತೋ। ವಿಪಸ್ಸನಾಮಗ್ಗಂ ಸಮಾರುಳ್ಹೋತಿ ಸಪ್ಪಚ್ಚಯನಾಮರೂಪದಸ್ಸನೇ ಪತಿಟ್ಠಾಯ ತದೇವ ನಾಮರೂಪಂ ಅನಿಚ್ಚಾದಿತೋ ಸಮ್ಮಸನ್ತೋ। ಸಮನ್ನಾಹರತೀತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾವಜ್ಜನಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ, ತಸ್ಮಾ ಯಥಾ ‘‘ಇದಂ ದುಕ್ಖ’’ನ್ತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಂ ಪವತ್ತತಿ, ಏವಂ ಸಮನ್ನಾಹರತಿ ಆವಜ್ಜತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕಥಂ ಪನೇತ್ಥ ‘‘ಮನಸಿ ಕರೋತೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ‘‘ವಿಪಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ವುತ್ತೋ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಏತ್ಥ…ಪೇ॰… ವುತ್ತಾ’’ತಿ। ಏತ್ಥಾತಿ ಚ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇತಿ ಅತ್ಥೋ। ವಿಪಸ್ಸತೀತಿ ಚ ಯಥಾ ಉಪರಿ ವಿಸೇಸಾಧಿಗಮೋ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಞಾಣಚಕ್ಖುನಾ ವಿಪಸ್ಸತಿ, ಓಲೋಕೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಮಗ್ಗೋಪಿ ವತ್ತಬ್ಬೋ। ಪುರಿಮಞ್ಹಿ ಸಚ್ಚದ್ವಯಂ ಗಮ್ಭೀರತ್ತಾ ದುದ್ದಸಂ, ಇತರಂ ದುದ್ದಸತ್ತಾ ಗಮ್ಭೀರಂ।
21. Yathā dhātumukhena vipassanaṃ abhiniviṭṭho dhātukammaṭṭhāniko āyatanādimukhena abhiniviṭṭho āyatanādikammaṭṭhāniko, evaṃ saccamukhena abhiniviṭṭhoti vuttaṃ ‘‘catusaccakammaṭṭhāniko’’ti. Caturoghanittharaṇatthikehi kātabbato kammaṃ, bhāvanā. Kammameva visesādhigamassa ṭhānaṃ kāraṇanti, kamme vā yathāvuttanaṭṭhena ṭhānaṃ avaṭṭhānaṃ bhāvanārambhokammaṭṭhānaṃ, tadeva catusaccamukhena pavattaṃ etassa atthīti catusaccakammaṭṭhāniko. Ubhayaṃ nappavattati etthāti appavatti. Uggahitacatusaccakammaṭṭhānoti ca catusaccakammaṭṭhānaṃ pāḷito atthato ca uggahetvā manasikārayoggaṃ katvā ṭhito. Vipassanāmaggaṃ samāruḷhoti sappaccayanāmarūpadassane patiṭṭhāya tadeva nāmarūpaṃ aniccādito sammasanto. Samannāharatīti vipassanāvajjanaṃ sandhāyāha, tasmā yathā ‘‘idaṃ dukkha’’nti vipassanāñāṇaṃ pavattati, evaṃ samannāharati āvajjatīti attho. Kathaṃ panettha ‘‘manasi karotī’’ti iminā ‘‘vipassatī’’ti ayamattho vutto hotīti āha ‘‘ettha…pe… vuttā’’ti. Etthāti ca imasmiṃ sutteti attho. Vipassatīti ca yathā upari visesādhigamo hoti, evaṃ ñāṇacakkhunā vipassati, oloketīti attho. Maggopi vattabbo. Purimañhi saccadvayaṃ gambhīrattā duddasaṃ, itaraṃ duddasattā gambhīraṃ.
ಅಭಿನಿವೇಸೋತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಭಿನಿವೇಸೋ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಟಿಪತ್ತಿ। ತದಾರಮ್ಮಣೇತಿ ತಂ ರೂಪಕ್ಖನ್ಧಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ಪವತ್ತೇ। ಯಾಥಾವಸರಸಲಕ್ಖಣಂ ವವತ್ಥಪೇತ್ವಾತಿ ಅವಿಪರೀತಂ ಅತ್ತನೋ ಆರಮ್ಮಣಂ ಸಭಾವಚ್ಛೇದನಾದಿಕಿಚ್ಚಞ್ಚೇವ ಅಞ್ಞಾಣಾದಿಲಕ್ಖಣಞ್ಚ ಅಸಙ್ಕರತೋ ಹದಯೇ ಠಪೇತ್ವಾ। ಇಮಿನಾ ಪುಬ್ಬೇ ನಾಮರೂಪಪರಿಚ್ಛೇದೇ ಕತೇಪಿ ಧಮ್ಮಾನಂ ಸಲಕ್ಖಣವವತ್ಥಾಪನಂ ಪಚ್ಚಯಪರಿಗ್ಗಹೇನ ಸುವವತ್ಥಾಪಿತಂ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ ಯಥಾ ‘‘ದ್ವಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಬದ್ಧಂ ಸುಬದ್ಧ’’ನ್ತಿ। ಏವಞ್ಹಿ ಞಾತಪರಿಞ್ಞಾಯ ಕಿಚ್ಚಂ ಸಿದ್ಧಂ ನಾಮ ಹೋತಿ। ಪಚ್ಚಯತೋ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನತೋ ಚ ವವತ್ಥಾಪಿತತ್ತಾ ಪಾಕಟಭಾವೇನ ಸಿದ್ಧೇನಪಿ ಸಿದ್ಧಭಾವೋ ಪಾಕಟೋ ಹೋತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅಹುತ್ವಾ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿ। ಅನಿಚ್ಚಲಕ್ಖಣಂ ಆರೋಪೇತೀತಿ ಅಸತೋ ಹಿ ಉಪ್ಪಾದೇನ ಭವಿತಬ್ಬಂ, ನ ಸತೋ, ಉಪ್ಪಾದವನ್ತತೋ ಚ ನೇಸಂ ಏಕನ್ತೇನ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಾ ಪಚ್ಚಯಾಯತ್ತವುತ್ತಿಭಾವತೋ, ಸತಿ ಉಪ್ಪಾದೇ ಅವಸ್ಸಂಭಾವೀ ನಿರೋಧೋತಿ ನತ್ಥೇವ ನಿಚ್ಚತಾವಕಾಸೋತಿ। ಸೂಪಟ್ಠಿತಾನಿಚ್ಚತಾಯ ಚ ಉದಯಬ್ಬಯಧಮ್ಮೇಹಿ ಅಭಿಣ್ಹಪಟಿಪೀಳನತೋ ದುಕ್ಖಮನಟ್ಠೇನ ದುಕ್ಖಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಉದಯಬ್ಬಯಪಟಿಪೀಳಿತತ್ತಾ ದುಕ್ಖಾತಿ ದುಕ್ಖಲಕ್ಖಣಂ ಆರೋಪೇತೀ’’ತಿ। ಕತ್ಥಚಿಪಿ ಸಙ್ಖಾರಗತೇ ‘‘ಮಾ ಜೀರಿ ಮಾ ಬ್ಯಾಧಿಯೀ’’ತಿ ಅಲಬ್ಭನತೋ ನತ್ಥಿ ವಸವತ್ತನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಅವಸವತ್ತನತೋ ಅನತ್ತಾತಿ ಅನತ್ತಲಕ್ಖಣಂ ಆರೋಪೇತೀ’’ತಿ। ಪಟಿಪಾಟಿಯಾತಿ ಉದಯಬ್ಬಯಞಾಣಾದಿಪರಮ್ಪರಾಯ।
Abhinivesoti vipassanābhiniveso vipassanāpaṭipatti. Tadārammaṇeti taṃ rūpakkhandhaṃ ārammaṇaṃ katvā pavatte. Yāthāvasarasalakkhaṇaṃ vavatthapetvāti aviparītaṃ attano ārammaṇaṃ sabhāvacchedanādikiccañceva aññāṇādilakkhaṇañca asaṅkarato hadaye ṭhapetvā. Iminā pubbe nāmarūpaparicchede katepi dhammānaṃ salakkhaṇavavatthāpanaṃ paccayapariggahena suvavatthāpitaṃ nāma hotīti dasseti yathā ‘‘dvikkhattuṃ baddhaṃ subaddha’’nti. Evañhi ñātapariññāya kiccaṃ siddhaṃ nāma hoti. Paccayato paccayuppannato ca vavatthāpitattā pākaṭabhāvena siddhenapi siddhabhāvo pākaṭo hotīti vuttaṃ ‘‘ahutvā hontī’’ti. Aniccalakkhaṇaṃ āropetīti asato hi uppādena bhavitabbaṃ, na sato, uppādavantato ca nesaṃ ekantena icchitabbā paccayāyattavuttibhāvato, sati uppāde avassaṃbhāvī nirodhoti nattheva niccatāvakāsoti. Sūpaṭṭhitāniccatāya ca udayabbayadhammehi abhiṇhapaṭipīḷanato dukkhamanaṭṭhena dukkhaṃ. Tenāha ‘‘udayabbayapaṭipīḷitattā dukkhāti dukkhalakkhaṇaṃ āropetī’’ti. Katthacipi saṅkhāragate ‘‘mā jīri mā byādhiyī’’ti alabbhanato natthi vasavattananti āha ‘‘avasavattanato anattāti anattalakkhaṇaṃ āropetī’’ti. Paṭipāṭiyāti udayabbayañāṇādiparamparāya.
ತಸ್ಮಿಂ ಖಣೇತಿ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ। ಏಕಪಟಿವೇಧೇನೇವಾತಿ ಏಕಞಾಣೇನೇವ ಪಟಿವಿಜ್ಝನೇನ। ಪಟಿವೇಧೋ ಪಟಿಘಾತಾಭಾವೇನ ವಿಸಯೇ ನಿಸ್ಸಙ್ಗಚಾರಸಙ್ಖಾತಂ ನಿಬ್ಬಿಜ್ಝನಂ। ಅಭಿಸಮಯೋ ಅವಿರಜ್ಝಿತ್ವಾ ವಿಸಯಸ್ಸ ಅಧಿಗಮಸಙ್ಖಾತೋ ಅವಬೋಧೋ। ‘‘ಇದಂ ದುಕ್ಖಂ, ಏತ್ತಕಂ ದುಕ್ಖಂ, ನ ಇತೋ ಭಿಯ್ಯೋ’’ತಿ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಜಾನನಮೇವ ವುತ್ತನಯೇನ ಪಟಿವೇಧೋತಿ ಪರಿಞ್ಞಾಪಟಿವೇಧೋ। ಅಯಂ ಯಥಾ ಞಾಣೇ ಪವತ್ತೇ ಪಚ್ಛಾ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಸರೂಪಾದಿಪರಿಚ್ಛೇದೇ ಸಮ್ಮೋಹೋ ನ ಹೋತಿ, ತಥಾ ಪವತ್ತಿಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವುತ್ತೋ, ನ ಪನ ಮಗ್ಗಞಾಣಸ್ಸ ‘‘ಇದಂ ದುಕ್ಖ’’ನ್ತಿಆದಿನಾಪಿ ವತ್ತನತೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ನ ಹಿಸ್ಸ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ’’ತಿಆದಿ। ಪಹೀನಸ್ಸ ಪುನ ಅಪ್ಪಹಾತಬ್ಬತಾಯ ಪಕಟ್ಠಂ ಹಾನಂ ಚಜನಂ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ದನಂ ಪಹಾನಂ, ಪಹಾನಮೇವ ವುತ್ತನಯೇನ ಪಟಿವೇಧೋತಿ ಪಹಾನಪಟಿವೇಧೋ। ಅಯಮ್ಪಿ ಯೇನ ಕಿಲೇಸೇನ ಅಪ್ಪಹೀಯಮಾನೇನ ಮಗ್ಗಭಾವನಾಯ ನ ಭವಿತಬ್ಬಂ, ಅಸತಿ ಚ ಮಗ್ಗಭಾವನಾಯ ಯೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ, ತಸ್ಸ ಕಿಲೇಸಸ್ಸ ಪದಘಾತಂ ಕರೋನ್ತಸ್ಸ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿಧಮ್ಮತಂ ಆಪಾದೇನ್ತಸ್ಸ ಞಾಣಸ್ಸ ತಥಾಪವತ್ತಿಯಾ ಪಟಿಘಾತಾಭಾವೇನ ನಿಸ್ಸಙ್ಗಚಾರಂ ಉಪಾದಾಯ ಏವಂ ವುತ್ತೋ। ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾ ಪಚ್ಚಕ್ಖಕರಣಂ, ಅನುಸ್ಸವಾಕಾರಪರಿವಿತಕ್ಕಾದಿಕೇ ಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ ಸರೂಪತೋ ಆರಮ್ಮಣಕರಣಂ ಇದಂ ತನ್ತಿ ಯಥಾಸಭಾವತೋ ಗಹಣಂ, ಸಾ ಏವ ವುತ್ತನಯೇನ ಪಟಿವೇಧೋತಿ ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಪಟಿವೇಧೋ। ಅಯಂ ಪನ ಯಸ್ಸ ಆವರಣಸ್ಸ ಅಸಮುಚ್ಛಿನ್ದನತೋ ಞಾಣಂ ನಿರೋಧಂ ಆಲಮ್ಬಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ತಸ್ಸ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ದನತೋ ತಂ ಸರೂಪತೋ ವಿಭಾವಿತಮೇವ ಪವತ್ತತೀತಿ ಏವಂ ವುತ್ತೋ।
Tasmiṃ khaṇeti sotāpattimaggakkhaṇe. Ekapaṭivedhenevāti ekañāṇeneva paṭivijjhanena. Paṭivedho paṭighātābhāvena visaye nissaṅgacārasaṅkhātaṃ nibbijjhanaṃ. Abhisamayo avirajjhitvā visayassa adhigamasaṅkhāto avabodho. ‘‘Idaṃ dukkhaṃ, ettakaṃ dukkhaṃ, na ito bhiyyo’’ti paricchinditvā jānanameva vuttanayena paṭivedhoti pariññāpaṭivedho. Ayaṃ yathā ñāṇe pavatte pacchā dukkhassa sarūpādiparicchede sammoho na hoti, tathā pavattiṃ gahetvā vutto, na pana maggañāṇassa ‘‘idaṃ dukkha’’ntiādināpi vattanato. Tenāha ‘‘na hissa tasmiṃ samaye’’tiādi. Pahīnassa puna appahātabbatāya pakaṭṭhaṃ hānaṃ cajanaṃ samucchindanaṃ pahānaṃ, pahānameva vuttanayena paṭivedhoti pahānapaṭivedho. Ayampi yena kilesena appahīyamānena maggabhāvanāya na bhavitabbaṃ, asati ca maggabhāvanāya yo uppajjeyya, tassa kilesassa padaghātaṃ karontassa anuppattidhammataṃ āpādentassa ñāṇassa tathāpavattiyā paṭighātābhāvena nissaṅgacāraṃ upādāya evaṃ vutto. Sacchikiriyā paccakkhakaraṇaṃ, anussavākāraparivitakkādike muñcitvā sarūpato ārammaṇakaraṇaṃ idaṃ tanti yathāsabhāvato gahaṇaṃ, sā eva vuttanayena paṭivedhoti sacchikiriyāpaṭivedho. Ayaṃ pana yassa āvaraṇassa asamucchindanato ñāṇaṃ nirodhaṃ ālambituṃ na sakkoti, tassa samucchindanato taṃ sarūpato vibhāvitameva pavattatīti evaṃ vutto.
ಭಾವನಾ ಉಪ್ಪಾದನಾ ವಡ್ಢನಾ ಚ, ತತ್ಥ ಪಠಮಮಗ್ಗೇ ಉಪ್ಪಾದನಟ್ಠೇನ, ದುತಿಯಾದೀಸು ವಡ್ಢನಟ್ಠೇನ, ಉಭಯತ್ಥಾಪಿ ವಾ ಉಭಯಥಾಪಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಪಠಮಮಗ್ಗೋಪಿ ಹಿ ಯಥಾರಹಂ ವುಟ್ಠಾನಗಾಮಿನಿಯಂ ಪವತ್ತಂ ಪರಿಜಾನನಾದಿಂ ವಡ್ಢೇನ್ತೋ ಪವತ್ತೋತಿ ತತ್ಥಾಪಿ ವಡ್ಢನಟ್ಠೇನ ಭಾವನಾ ಸಕ್ಕಾ ವಿಞ್ಞಾತುಂ। ದುತಿಯಾದೀಸುಪಿ ಅಪ್ಪಹೀನಕಿಲೇಸಪ್ಪಹಾನತೋ ಪುಗ್ಗಲನ್ತರಸಾಧನತೋ ಉಪ್ಪಾದನಟ್ಠೇನ ಭಾವನಾ, ಸಾ ಏವ ವುತ್ತನಯೇನ ಪಟಿವೇಧೋತಿ ಭಾವನಾ ಪಟಿವೇಧೋ। ಅಯಮ್ಪಿ ಹಿ ಯಥಾ ಞಾಣೇ ಪವತ್ತೇ ಪಚ್ಛಾ ಮಗ್ಗಧಮ್ಮಾನಂ ಸರೂಪಪರಿಚ್ಛೇದೇ ಸಮ್ಮೋಹೋ ನ ಹೋತಿ, ತಥಾ ಪವತ್ತಿಮೇವ ಗಹೇತ್ವಾ ವುತ್ತೋ, ತಿಟ್ಠತು ತಾವ ಯಥಾಧಿಗತಮಗ್ಗಧಮ್ಮಂ ಯಥಾಪವತ್ತೇಸು ಫಲಧಮ್ಮೇಸುಪಿ ಅಯಂ ಯಥಾಧಿಗತಸಚ್ಚಧಮ್ಮೇಸು ವಿಯ ವಿಗತಸಮ್ಮೋಹೋವ ಹೋತಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮೋ ಪತ್ತಧಮ್ಮೋ ವಿದಿತಧಮ್ಮೋ ಪರಿಯೋಗಾಳ್ಹಧಮ್ಮೋ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೨೯೯, ೩೫೬; ಮಹಾವ॰ ೨೭, ೫೭)। ಯತೋ ಚಸ್ಸ ಧಮ್ಮತಾಸಞ್ಚೋದಿತಾ ಯಥಾಧಿಗತಸಚ್ಚಧಮ್ಮಾವಲಮ್ಬಿನಿಯೋ ಮಗ್ಗವೀಥಿತೋ ಪರತೋ ಮಗ್ಗಫಲಪಹೀನಾವಸಿಟ್ಠಕಿಲೇಸನಿಬ್ಬಾನಾನಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾ ಪವತ್ತನ್ತಿ। ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಧಮ್ಮಾ ಹಿ ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿಆದಯೋ। ಅಯಞ್ಚ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾ ‘‘ಪರಿಞ್ಞಾಭಿಸಮಯೇನಾ’’ತಿಆದೀಸುಪಿ ವಿಭಾವೇತಬ್ಬಾ। ಏಕಾಭಿಸಮಯೇನ ಅಭಿಸಮೇತೀತಿ ವುತ್ತಮೇವತ್ಥಂ ವಿಭೂತತರಂ ಕತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ನೋ ಚ ಖೋ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞೇನ ಞಾಣೇನಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ।
Bhāvanā uppādanā vaḍḍhanā ca, tattha paṭhamamagge uppādanaṭṭhena, dutiyādīsu vaḍḍhanaṭṭhena, ubhayatthāpi vā ubhayathāpi veditabbaṃ. Paṭhamamaggopi hi yathārahaṃ vuṭṭhānagāminiyaṃ pavattaṃ parijānanādiṃ vaḍḍhento pavattoti tatthāpi vaḍḍhanaṭṭhena bhāvanā sakkā viññātuṃ. Dutiyādīsupi appahīnakilesappahānato puggalantarasādhanato uppādanaṭṭhena bhāvanā, sā eva vuttanayena paṭivedhoti bhāvanā paṭivedho. Ayampi hi yathā ñāṇe pavatte pacchā maggadhammānaṃ sarūpaparicchede sammoho na hoti, tathā pavattimeva gahetvā vutto, tiṭṭhatu tāva yathādhigatamaggadhammaṃ yathāpavattesu phaladhammesupi ayaṃ yathādhigatasaccadhammesu viya vigatasammohova hoti. Tena vuttaṃ ‘‘diṭṭhadhammo pattadhammo viditadhammo pariyogāḷhadhammo’’ti (dī. ni. 1.299, 356; mahāva. 27, 57). Yato cassa dhammatāsañcoditā yathādhigatasaccadhammāvalambiniyo maggavīthito parato maggaphalapahīnāvasiṭṭhakilesanibbānānaṃ paccavekkhaṇā pavattanti. Dukkhasaccadhammā hi sakkāyadiṭṭhiādayo. Ayañca atthavaṇṇanā ‘‘pariññābhisamayenā’’tiādīsupi vibhāvetabbā. Ekābhisamayena abhisametīti vuttamevatthaṃ vibhūtataraṃ katvā dassetuṃ ‘‘no ca kho aññamaññena ñāṇenā’’tiādi vuttaṃ.
ವಿತಣ್ಡವಾದೀ ಪನಾಹ ‘‘ಅರಿಯಮಗ್ಗಞಾಣಂ ಚತೂಸು ಸಚ್ಚೇಸು ನಾನಾಭಿಸಮಯವಸೇನ ಕಿಚ್ಚಕರಣಂ, ನ ಏಕಾಭಿಸಮಯವಸೇನ। ತಞ್ಹಿ ಕಾಲೇನ ದುಕ್ಖಂ ಪಜಾನಾತಿ, ಕಾಲೇನ ಸಮುದಯಂ ಪಜಹತಿ, ಕಾಲೇನ ನಿರೋಧಂ ಸಚ್ಛಿಕರೋತಿ, ಕಾಲೇನ ಮಗ್ಗಂ ಭಾವೇತಿ, ಅಞ್ಞಥಾ ಏಕಸ್ಸ ಞಾಣಸ್ಸ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಖಣೇ ಚತುಕಿಚ್ಚಕರಣಂ ನ ಯುಜ್ಜತಿ। ನ ಹಿದಂ ಕತ್ಥಚಿ ದಿಟ್ಠಮ್ಪಿ ಸುತ್ತಂ ಅತ್ಥೀ’’ತಿ। ಸೋ ವತ್ತಬ್ಬೋ – ಯದಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗಞಾಣಂ ನಾನಾಭಿಸಮಯವಸೇನ ಸಚ್ಚಾನಿ ಅಭಿಸಮೇತಿ, ನ ಏಕಾಭಿಸಮಯವಸೇನ, ಏವಂ ಸನ್ತೇ ಪಚ್ಚೇಕಮ್ಪಿ ಸಚ್ಚೇಸು ನಾನಕ್ಖಣೇನೇವ ಪವತ್ತೇಯ್ಯ, ನ ಏಕಕ್ಖಣೇನ, ತಥಾ ಸತಿ ದುಕ್ಖಾದೀನಂ ಏಕದೇಸೇಕದೇಸಮೇವ ಪರಿಜಾನಾತಿ ಪಜಹತೀತಿ ಆಪಜ್ಜತೀತಿ ನಾನಾಭಿಸಮಯೇ ಪಠಮಮಗ್ಗಾದೀಹಿ ಪಹಾತಬ್ಬಾನಂ ಸಞ್ಞೋಜನತ್ತಯಾದೀನಂ ಏಕದೇಸೇಕದೇಸಪ್ಪಹಾನಂ ಸಿಯಾತಿ ಏಕದೇಸಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗಟ್ಠಾದಿತಾ, ತತೋ ಏವ ಏಕದೇಸಸೋತಾಪನ್ನಾದಿತಾ ಚ ಆಪಜ್ಜತಿ ಅನನ್ತರಫಲತ್ತಾ ಲೋಕುತ್ತರಕುಸಲಾನಂ, ನ ಚ ತಂ ಯುತ್ತಂ। ನ ಹಿ ಕಾಲಭೇದೇನ ವಿನಾ ಸೋ ಏವ ಸೋತಾಪನ್ನೋ ಚ ಅಸೋತಾಪನ್ನೋ ಚಾತಿ ಸಕ್ಕಾ ವಿಞ್ಞಾತುಂ।
Vitaṇḍavādī panāha ‘‘ariyamaggañāṇaṃ catūsu saccesu nānābhisamayavasena kiccakaraṇaṃ, na ekābhisamayavasena. Tañhi kālena dukkhaṃ pajānāti, kālena samudayaṃ pajahati, kālena nirodhaṃ sacchikaroti, kālena maggaṃ bhāveti, aññathā ekassa ñāṇassa ekasmiṃ khaṇe catukiccakaraṇaṃ na yujjati. Na hidaṃ katthaci diṭṭhampi suttaṃ atthī’’ti. So vattabbo – yadi ariyamaggañāṇaṃ nānābhisamayavasena saccāni abhisameti, na ekābhisamayavasena, evaṃ sante paccekampi saccesu nānakkhaṇeneva pavatteyya, na ekakkhaṇena, tathā sati dukkhādīnaṃ ekadesekadesameva parijānāti pajahatīti āpajjatīti nānābhisamaye paṭhamamaggādīhi pahātabbānaṃ saññojanattayādīnaṃ ekadesekadesappahānaṃ siyāti ekadesasotāpattimaggaṭṭhāditā, tato eva ekadesasotāpannāditā ca āpajjati anantaraphalattā lokuttarakusalānaṃ, na ca taṃ yuttaṃ. Na hi kālabhedena vinā so eva sotāpanno ca asotāpanno cāti sakkā viññātuṃ.
ಅಪಿಚಾಯಂ ನಾನಾಭಿಸಮಯವಾದೀ ಏವಂ ಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬೋ ‘‘ಮಗ್ಗಞಾಣಂ ಸಚ್ಚಾನಿ ಪಟಿವಿಜ್ಝನ್ತಂ ಕಿಂ ಆರಮ್ಮಣತೋ ಪಟಿವಿಜ್ಝತಿ, ಉದಾಹು ಕಿಚ್ಚತೋ’’ತಿ? ಜಾನಮಾನೋ ‘‘ಕಿಚ್ಚತೋ’’ತಿ ವದೇಯ್ಯ, ‘‘ಕಿಚ್ಚತೋ ಪಟಿವಿಜ್ಝನ್ತಸ್ಸ ಕಿಂ ನಾನಾಭಿಸಮಯೇನಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಪಟಿಪಾಟಿಯಾನಿದಸ್ಸನೇನ ಸಞ್ಞಾಪೇತಬ್ಬೋ। ಅಥ ‘‘ಆರಮ್ಮಣತೋ’’ತಿ ವದೇಯ್ಯ, ಏವಂ ಸನ್ತೇ ತಸ್ಸ ಞಾಣಸ್ಸ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಸ್ಸ ವಿಯ ದುಕ್ಖಸಮುದಯಾನಂ ಅಚ್ಚನ್ತಪರಿಞ್ಞಾಸಮುಚ್ಛೇದಾ ನ ಯುತ್ತಾ ಅನಿಸ್ಸಟತ್ತಾ। ತಥಾ ಮಗ್ಗದಸ್ಸನಂ। ನ ಹಿ ಮಗ್ಗೋ ಸಯಮೇವ ಅತ್ತಾನಂ ಆರಬ್ಭ ಪವತ್ತತೀತಿ ಯುತ್ತಂ, ಮಗ್ಗನ್ತರಪರಿಕಪ್ಪನಾಯ ಪನ ಅನವಟ್ಠಾನಂ ಆಪಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಮಾ ತೀಣಿ ಸಚ್ಚಾನಿ ಕಿಚ್ಚತೋ, ನಿರೋಧಂ ಕಿಚ್ಚತೋ ಚ ಆರಮ್ಮಣತೋ ಚ ಪಟಿವಿಜ್ಝತೀತಿ ಏವಂ ಅಸಮ್ಮೋಹತೋ ಪಟಿವಿಜ್ಝನ್ತಸ್ಸ ಮಗ್ಗಞಾಣಸ್ಸ ನತ್ಥೇವ ನಾನಾಭಿಸಮಯೋ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ‘‘ಯೋ ಭಿಕ್ಖವೇ ದುಕ್ಖಂ ಪಸ್ಸತಿ, ದುಕ್ಖಸಮುದಯಮ್ಪಿ ಸೋ ಪಸ್ಸತೀ’’ತಿಆದಿ। ನ ಚೇತಂ ಕಾಲನ್ತರದಸ್ಸನಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ ‘‘ಯೋ ನು ಖೋ, ಆವುಸೋ, ದುಕ್ಖಂ ಪಸ್ಸತಿ, ದುಕ್ಖಸಮುದಯಮ್ಪಿ …ಪೇ॰… ದುಕ್ಖನಿರೋಧಗಾಮಿನಿಪಟಿಪದಮ್ಪಿ ಸೋ ಪಸ್ಸತೀ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೧೧೦೦) ಏಕಚ್ಚದಸ್ಸನಸಮಙ್ಗಿನೋ ಅಞ್ಞಸಚ್ಚದಸ್ಸನಸಮಙ್ಗಿಭಾವವಿಚಾರಣಾಯಂ ತದತ್ಥಸಾಧನತ್ಥಂ ಆಯಸ್ಮತಾ ಗವಮ್ಪತಿತ್ಥೇರೇನ ಆಭತತ್ತಾ, ಪಚ್ಚೇಕಞ್ಚ ಸಚ್ಚತ್ತಯದಸ್ಸನಸ್ಸ ಯೋಜಿತತ್ತಾ, ಅಞ್ಞಥಾ ಪುರಿಮದಿಟ್ಠಸ್ಸ ಪುನ ಅದಸ್ಸನತೋ ಸಮುದಯಾದಿದಸ್ಸನಮಯೋಜನಿಯಂ ಸಿಯಾ। ನ ಹಿ ಲೋಕುತ್ತರಮಗ್ಗೋ ಲೋಕಿಯಮಗ್ಗೋ ವಿಯ ಕತಕಾರೀಭಾವೇನ ಪವತ್ತತಿ ಸಮುಚ್ಛೇದಕತ್ತಾ, ತಥಾ ಯೋಜನೇನ ಚ ಸಬ್ಬದಸ್ಸನಂ ದಸ್ಸನನ್ತರಪರಮನ್ತಿ ದಸ್ಸನಾನುಪರಮೋ ಸಿಯಾತಿ ಏವಂ ಆಗಮತೋ ಯುತ್ತಿತೋ ಚ ನಾನಾಭಿಸಮಯೋ ನ ಯುಜ್ಜತೀತಿ ಸಞ್ಞಾಪೇತಬ್ಬೋ। ಏವಂ ಚೇ ಸಞ್ಞತ್ತಿಂ ಗಚ್ಛತಿ, ಇಚ್ಚೇತಂ ಕುಸಲಂ। ನೋ ಚೇ ಗಚ್ಛತಿ, ಅಭಿಧಮ್ಮೇ (ಕಥಾ॰ ೨೭೪) ಓಧಿಸೋಕಥಾಯ ಸಞ್ಞಾಪೇತಬ್ಬೋತಿ।
Apicāyaṃ nānābhisamayavādī evaṃ pucchitabbo ‘‘maggañāṇaṃ saccāni paṭivijjhantaṃ kiṃ ārammaṇato paṭivijjhati, udāhu kiccato’’ti? Jānamāno ‘‘kiccato’’ti vadeyya, ‘‘kiccato paṭivijjhantassa kiṃ nānābhisamayenā’’ti vatvā paṭipāṭiyānidassanena saññāpetabbo. Atha ‘‘ārammaṇato’’ti vadeyya, evaṃ sante tassa ñāṇassa vipassanāñāṇassa viya dukkhasamudayānaṃ accantapariññāsamucchedā na yuttā anissaṭattā. Tathā maggadassanaṃ. Na hi maggo sayameva attānaṃ ārabbha pavattatīti yuttaṃ, maggantaraparikappanāya pana anavaṭṭhānaṃ āpajjati, tasmā tīṇi saccāni kiccato, nirodhaṃ kiccato ca ārammaṇato ca paṭivijjhatīti evaṃ asammohato paṭivijjhantassa maggañāṇassa nattheva nānābhisamayo. Vuttañhetaṃ ‘‘yo bhikkhave dukkhaṃ passati, dukkhasamudayampi so passatī’’tiādi. Na cetaṃ kālantaradassanaṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘yo nu kho, āvuso, dukkhaṃ passati, dukkhasamudayampi …pe… dukkhanirodhagāminipaṭipadampi so passatī’’ti (saṃ. ni. 5.1100) ekaccadassanasamaṅgino aññasaccadassanasamaṅgibhāvavicāraṇāyaṃ tadatthasādhanatthaṃ āyasmatā gavampatittherena ābhatattā, paccekañca saccattayadassanassa yojitattā, aññathā purimadiṭṭhassa puna adassanato samudayādidassanamayojaniyaṃ siyā. Na hi lokuttaramaggo lokiyamaggo viya katakārībhāvena pavattati samucchedakattā, tathā yojanena ca sabbadassanaṃ dassanantaraparamanti dassanānuparamo siyāti evaṃ āgamato yuttito ca nānābhisamayo na yujjatīti saññāpetabbo. Evaṃ ce saññattiṃ gacchati, iccetaṃ kusalaṃ. No ce gacchati, abhidhamme (kathā. 274) odhisokathāya saññāpetabboti.
ನಿರೋಧಂ ಆರಮ್ಮಣತೋತಿ ನಿರೋಧಮೇವ ಆರಮ್ಮಣತೋತಿ ನಿಯಮೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋ, ನ ಆರಮ್ಮಣತೋವಾತಿ। ತೇನ ನಿರೋಧೇ ಕಿಚ್ಚತೋಪಿ ಪಟಿವೇಧೋ ಸಿದ್ಧೋ ಹೋತಿ। ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇತಿ ಸಚ್ಚಾನಂ ಅಭಿಸಮಯೇ। ವೀಸತಿವತ್ಥುಕಾತಿಆದಿ ‘‘ತೀಣಿ ಸಞ್ಞೋಜನಾನೀ’’ತಿ ವುತ್ತಾನಂ ಸರೂಪದಸ್ಸನಂ। ಚತೂಸು ಆಸವೇಸೂತಿ ಇದಂ ಅಭಿಧಮ್ಮನಯೇನ ವುತ್ತಂ, ನ ಸುತ್ತನ್ತನಯೇನ। ನ ಹಿ ಸುತ್ತೇ ಕತ್ಥಚಿ ಚತ್ತಾರೋ ಆಸವಾ ಆಗತಾ ಅತ್ಥಿ। ಯದಿ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾ ನ ಆಸವೋ, ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ‘‘ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾ ಸೀಲಬ್ಬತಪರಾಮಾಸೋ, ಇಮೇ ವುಚ್ಚನ್ತಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಆಸವಾ ದಸ್ಸನಾ ಪಹಾತಬ್ಬಾ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ದಸ್ಸನಾ ಪಹಾತಬ್ಬಾ’’ತಿಆದಿ। ಏತ್ಥ ಪರಿಯಾಪನ್ನತ್ತಾತಿ ಏತೇನ ಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪಸ್ಸ ವಿಯ ಪಞ್ಞಾಕ್ಖನ್ಧೇ ಕಿಚ್ಚಸಭಾಗತಾಯ ಇಧ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಯ ಆಸವಸಙ್ಗಹೋ ಕತೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ।
Nirodhaṃ ārammaṇatoti nirodhameva ārammaṇatoti niyamo gahetabbo, na ārammaṇatovāti. Tena nirodhe kiccatopi paṭivedho siddho hoti. Tasmiṃ samayeti saccānaṃ abhisamaye. Vīsativatthukātiādi ‘‘tīṇi saññojanānī’’ti vuttānaṃ sarūpadassanaṃ. Catūsu āsavesūti idaṃ abhidhammanayena vuttaṃ, na suttantanayena. Na hi sutte katthaci cattāro āsavā āgatā atthi. Yadi vicikicchā na āsavo, atha kasmā ‘‘sakkāyadiṭṭhi vicikicchā sīlabbataparāmāso, ime vuccanti, bhikkhave, āsavā dassanā pahātabbā’’ti vuttanti āha ‘‘dassanā pahātabbā’’tiādi. Ettha pariyāpannattāti etena sammāsaṅkappassa viya paññākkhandhe kiccasabhāgatāya idha vicikicchāya āsavasaṅgaho katoti dasseti.
ಸಬ್ಬೋ ಅತ್ತಗ್ಗಾಹೋ ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿವಿನಿಮುತ್ತೋ ನತ್ಥೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಛನ್ನಂ ದಿಟ್ಠೀನಂ…ಪೇ॰… ವಿಭತ್ತಾ’’ತಿ। ಸಾ ಹಿ ದಿಟ್ಠಿ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೇ ಸನ್ತಾನೇ ಚ ಠಿತಂ ಏಕಟ್ಠಂ, ತತ್ಥ ಪಠಮಂ ಸಹಜಾತೇಕಟ್ಠಂ, ಇತರಂ ಪಹಾನೇಕಟ್ಠಂ, ತದುಭಯಮ್ಪಿ ನಿದ್ಧಾರೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ದಿಟ್ಠಾಸವೇಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಸಬ್ಬಥಾಪೀತಿ ಸಬ್ಬಪ್ಪಕಾರೇನ, ಸಹಜಾತೇಕಟ್ಠಪಹಾನೇಕಟ್ಠಪ್ಪಕಾರೇಹೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅವಸೇಸಾತಿ ದಿಟ್ಠಾಸವತೋ ಅವಸಿಟ್ಠಾ। ತಯೋಪಿ ಆಸವಾತಿ ಕಾಮಾಸವಭವಾಸವಅವಿಜ್ಜಾಸವಾ। ತಥಾ ಹಿ ಪುಬ್ಬೇ ‘‘ಚತೂಸು ಆಸವೇಸೂ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ತಸ್ಮಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ಬಹೂ ಏವೇತ್ಥ ಆಸವಾ ಪಹಾತಬ್ಬಾ, ತಸ್ಮಾ ಬಹುವಚನನಿದ್ದೇಸೋ ಕತೋ ‘‘ಇಮೇ ವುಚ್ಚನ್ತಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಆಸವಾ ದಸ್ಸನಾ ಪಹಾತಬ್ಬಾ’’ತಿ। ಪೋರಾಣಾನನ್ತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಚರಿಯಾನಂ, ‘‘ಪುರಾತನಾನಂ ಮಜ್ಝಿಮಭಾಣಕಾನ’’ನ್ತಿ ಚ ವದನ್ತಿ।
Sabbo attaggāho sakkāyadiṭṭhivinimutto natthīti vuttaṃ ‘‘channaṃ diṭṭhīnaṃ…pe… vibhattā’’ti. Sā hi diṭṭhi ekasmiṃ cittuppāde santāne ca ṭhitaṃ ekaṭṭhaṃ, tattha paṭhamaṃ sahajātekaṭṭhaṃ, itaraṃ pahānekaṭṭhaṃ, tadubhayampi niddhāretvā dassetuṃ ‘‘diṭṭhāsavehī’’tiādi vuttaṃ. Sabbathāpīti sabbappakārena, sahajātekaṭṭhapahānekaṭṭhappakārehīti attho. Avasesāti diṭṭhāsavato avasiṭṭhā. Tayopi āsavāti kāmāsavabhavāsavaavijjāsavā. Tathā hi pubbe ‘‘catūsu āsavesū’’ti vuttaṃ. Tasmāti yasmā bahū evettha āsavā pahātabbā, tasmā bahuvacananiddeso kato ‘‘ime vuccanti, bhikkhave, āsavā dassanā pahātabbā’’ti. Porāṇānanti aṭṭhakathācariyānaṃ, ‘‘purātanānaṃ majjhimabhāṇakāna’’nti ca vadanti.
ದಸ್ಸನಾ ಪಹಾತಬ್ಬಾತಿಆದೀಸು ಯಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಮೇವ।
Dassanā pahātabbātiādīsu yaṃ vattabbaṃ, taṃ heṭṭhā vuttameva.
ದಸ್ಸನಾಪಹಾತಬ್ಬಆಸವವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Dassanāpahātabbaāsavavaṇṇanā niṭṭhitā.
ಸಂವರಾಪಹಾತಬ್ಬಆಸವವಣ್ಣನಾ
Saṃvarāpahātabbaāsavavaṇṇanā
೨೨. ಸಂವರಾದೀಹೀತಿ ಸಂವರಪಟಿಸೇವನಅಧಿವಾಸನಪರಿವಜ್ಜನವಿನೋದನೇಹಿ। ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪೀತಿ ಚತುನ್ನಮ್ಪಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗಾನಂ। ಅಯನ್ತಿ ಸಂವರಾಪಹಾತಬ್ಬಾದಿಕಥಾ ಪುಬ್ಬಭಾಗಪಟಿಪದಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ತಥಾ ಹಿ ಹೇಟ್ಠಾ ‘‘ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸವಿಸೋಧನಂ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ ಆಸವಕ್ಖಯಪಟಿಪತ್ತಿದಸ್ಸನತ್ಥ’’ನ್ತಿ ಸುತ್ತನ್ತದೇಸನಾಯ ಪಯೋಜನಂ ವುತ್ತಂ। ನ ಹಿ ಸಕ್ಕಾ ಆದಿತೋ ಏವ ಅರಿಯಮಗ್ಗಂ ಭಾವೇತುಂ, ಅಥ ಖೋ ಸಮಾದಿನ್ನಸೀಲೋ ಇನ್ದ್ರಿಯೇಸು ಗುತ್ತದ್ವಾರೋ ‘‘ಸಙ್ಖಾಯೇಕಂ ಪಟಿಸೇವತಿ, ಸಙ್ಖಾಯೇಕಂ ಅಧಿವಾಸೇತಿ, ಸಙ್ಖಾಯೇಕಂ ಪರಿವಜ್ಜೇತಿ, ಸಙ್ಖಾಯೇಕಂ ವಿನೋದೇತೀ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೩.೩೪೮; ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೧೬೮) ಏವಂ ವುತ್ತಂ ಚತುರಾಪಸ್ಸೇನಪಟಿಪತ್ತಿಂ ಪಟಿಪಜ್ಜಮಾನೋ ಸಮ್ಮಸನವಿಧಿಂ ಓತರಿತ್ವಾ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಾಪೇತ್ವಾ ಮಗ್ಗಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಆಸವೇ ಖೇಪೇತಿ। ತೇನಾಹ ಭಗವಾ ‘‘ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಹಾಸಮುದ್ದೋ ಅನುಪುಬ್ಬನಿನ್ನೋ ಅನುಪುಬ್ಬಪೋಣೋ ಅನುಪುಬ್ಬಪಬ್ಭಾರೋ, ನ ಆಯತಕೇನೇವ ಪಪಾತೋ, ಏವಂ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ಧಮ್ಮವಿನಯೇ ಅನುಪುಬ್ಬಸಿಕ್ಖಾ ಅನುಪುಬ್ಬಕಿರಿಯಾ ಅನುಪುಬ್ಬಪಟಿಪದಾ, ನ ಆಯತಕೇನೇವ ಅಞ್ಞಾಪಟಿವೇಧೋ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೮.೨೦; ಉದಾ॰ ೪೫; ಚೂಳವ॰ ೩೮೫)।
22.Saṃvarādīhīti saṃvarapaṭisevanaadhivāsanaparivajjanavinodanehi. Sabbesampīti catunnampi ariyamaggānaṃ. Ayanti saṃvarāpahātabbādikathā pubbabhāgapaṭipadāti veditabbā. Tathā hi heṭṭhā ‘‘upakkilesavisodhanaṃ ādiṃ katvā āsavakkhayapaṭipattidassanattha’’nti suttantadesanāya payojanaṃ vuttaṃ. Na hi sakkā ādito eva ariyamaggaṃ bhāvetuṃ, atha kho samādinnasīlo indriyesu guttadvāro ‘‘saṅkhāyekaṃ paṭisevati, saṅkhāyekaṃ adhivāseti, saṅkhāyekaṃ parivajjeti, saṅkhāyekaṃ vinodetī’’ti (dī. ni. 3.348; ma. ni. 2.168) evaṃ vuttaṃ caturāpassenapaṭipattiṃ paṭipajjamāno sammasanavidhiṃ otaritvā anukkamena vipassanaṃ ussukkāpetvā maggapaṭipāṭiyā āsave khepeti. Tenāha bhagavā ‘‘seyyathāpi, bhikkhave, mahāsamuddo anupubbaninno anupubbapoṇo anupubbapabbhāro, na āyatakeneva papāto, evaṃ kho, bhikkhave, imasmiṃ dhammavinaye anupubbasikkhā anupubbakiriyā anupubbapaṭipadā, na āyatakeneva aññāpaṭivedho’’ti (a. ni. 8.20; udā. 45; cūḷava. 385).
ಇಧಾತಿ ಅಯಂ ಇಧ-ಸದ್ದೋ ಸಬ್ಬಾಕಾರತೋ ಇನ್ದ್ರಿಯಸಂವರಸಂವುತಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಸನ್ನಿಸ್ಸಯಭೂತಸಾಸನಪರಿದೀಪನೋ, ಅಞ್ಞಸಾಸನಸ್ಸ ತಥಾಭಾವಪಟಿಸೇಧನೋ ಚಾತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಾಸನೇ’’ತಿ। ಆದೀನವಪಟಿಸಙ್ಖಾತಿ ಆದೀನವಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾ। ಸಮ್ಪಲಿಮಟ್ಠನ್ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ಟೀ॰ ೩.೬.೫೮) ಘಂಸಿತಂ। ಅನುಬ್ಯಞ್ಜನಸೋತಿ ಹತ್ಥಪಾದಹಸಿತಕಥಿತವಿಲೋಕಿತಾದಿಪ್ಪಕಾರಭಾಗಸೋ। ತಞ್ಹಿ ಅಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿಕರೋತೋ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಅನು ಅನು ಬ್ಯಞ್ಜನತೋ ‘‘ಅನುಬ್ಯಞ್ಜನ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ನಿಮಿತ್ತಗ್ಗಾಹೋತಿ ಇತ್ಥಿಪುರಿಸನಿಮಿತ್ತಾದಿಕಸ್ಸ ವಾ ಕಿಲೇಸವತ್ಥುಭೂತಸ್ಸ ವಾ ನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ ಗಾಹೋ। ಆದಿತ್ತಪರಿಯಾಯನಯೇನಾತಿ ಆದಿತ್ತಪರಿಯಾಯೇ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೪.೨೮; ಮಹಾವ॰ ೫೪) ಆಗತನಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಾ ಆದೀನವಪಟಿಸಙ್ಖಾತಿ ಯೋಜನಾ। ಯಥಾ ಇತ್ಥಿಯಾ ಇನ್ದ್ರಿಯನ್ತಿ ಇತ್ಥಿನ್ದ್ರಿಯಂ, ನ ಏವಮಿದಂ, ಇದಂ ಪನ ಚಕ್ಖುಮೇವ ಇನ್ದ್ರಿಯನ್ತಿ ಚಕ್ಖುನ್ದ್ರಿಯನ್ತಿ। ತಿತ್ಥಕಾಕೋ ವಿಯಾತಿ ತಿತ್ಥೇ ಕಾಕೋ ತಿತ್ಥಕಾಕೋ, ನದಿಯಾ ಸಮತಿಕ್ಕಮನತಿತ್ಥೇ ನಿಯತಟ್ಠಿತಿಕೋ। ಆವಾಟಕಚ್ಛಪೋತಿಆದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ।
Idhāti ayaṃ idha-saddo sabbākārato indriyasaṃvarasaṃvutassa puggalassa sannissayabhūtasāsanaparidīpano, aññasāsanassa tathābhāvapaṭisedhano cāti vuttaṃ ‘‘imasmiṃ sāsane’’ti. Ādīnavapaṭisaṅkhāti ādīnavapaccavekkhaṇā. Sampalimaṭṭhanti (a. ni. ṭī. 3.6.58) ghaṃsitaṃ. Anubyañjanasoti hatthapādahasitakathitavilokitādippakārabhāgaso. Tañhi ayoniso manasikaroto kilesānaṃ anu anu byañjanato ‘‘anubyañjana’’nti vuccati. Nimittaggāhoti itthipurisanimittādikassa vā kilesavatthubhūtassa vā nimittassa gāho. Ādittapariyāyanayenāti ādittapariyāye (saṃ. ni. 4.28; mahāva. 54) āgatanayena veditabbā ādīnavapaṭisaṅkhāti yojanā. Yathā itthiyā indriyanti itthindriyaṃ, na evamidaṃ, idaṃ pana cakkhumeva indriyanti cakkhundriyanti. Titthakāko viyāti titthe kāko titthakāko, nadiyā samatikkamanatitthe niyataṭṭhitiko. Āvāṭakacchapotiādīsupi eseva nayo.
ಏವಂ ತಪ್ಪಟಿಬದ್ಧವುತ್ತಿತಾಯ ಚಕ್ಖುನ್ದ್ರಿಯೇ ನಿಯತಟ್ಠಾನೋ ಸಂವರೋ ಚಕ್ಖುನ್ದ್ರಿಯಸಂವರೋ। ಮುಟ್ಠಸ್ಸಚ್ಚಂ ಸತಿಪಟಿಪಕ್ಖಾ ಅಕುಸಲಧಮ್ಮಾ। ಯದಿಪಿ ಅಞ್ಞತ್ಥ ಅಸಙ್ಖೇಯ್ಯಮ್ಪಿ ಭವಙ್ಗಚಿತ್ತಂ ನಿರನ್ತರಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಪಸಾದಘಟ್ಟನಾವಜ್ಜನುಪ್ಪಾದಾನಂ ಪನ ಅನ್ತರೇ ದ್ವೇ ಏವ ಭವಙ್ಗಚಿತ್ತಾನಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ ಅಯಂ ಚಿತ್ತನಿಯಾಮೋತಿ ಆಹ ಭವಙ್ಗೇ ‘‘ದ್ವಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ನಿರುದ್ಧೇ’’ತಿ।
Evaṃ tappaṭibaddhavuttitāya cakkhundriye niyataṭṭhāno saṃvaro cakkhundriyasaṃvaro. Muṭṭhassaccaṃ satipaṭipakkhā akusaladhammā. Yadipi aññattha asaṅkheyyampi bhavaṅgacittaṃ nirantaraṃ uppajjati, pasādaghaṭṭanāvajjanuppādānaṃ pana antare dve eva bhavaṅgacittāni uppajjantīti ayaṃ cittaniyāmoti āha bhavaṅge ‘‘dvikkhattuṃ uppajjitvā niruddhe’’ti.
ಜವನಕ್ಖಣೇ ಪನ ಸಚೇ ದುಸ್ಸೀಲ್ಯಂ ವಾತಿಆದಿ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ಟೀ॰ ೧.೧೫; ಧ॰ ಸ॰ ಮೂಲಟೀ॰ ೧೩೫೨) ಪುನ ಅವಚನತ್ಥಂ ಇಧೇವ ಸಬ್ಬಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ಛಸು ದ್ವಾರೇಸು ಯಥಾಸಮ್ಭವಂ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ। ನ ಹಿ ಪಞ್ಚದ್ವಾರೇ ಕಾಯವಚೀದುಚ್ಚರಿತಸಙ್ಖಾತೋ ದುಸ್ಸೀಲ್ಯಸಂವರೋ ಅತ್ಥೀತಿ ಸೋ ಮನೋದ್ವಾರವಸೇನ, ಇತರೋ ಛನ್ನಮ್ಪಿ ದ್ವಾರಾನಂ ವಸೇನ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ। ಮುಟ್ಠಸ್ಸಚ್ಚಾದೀನಞ್ಹಿ ಸತಿಪಟಿಪಕ್ಖಾದಿಲಕ್ಖಣಾನಂ ಅಕುಸಲಧಮ್ಮಾನಂ ಸಿಯಾ ಪಞ್ಚದ್ವಾರೇ ಉಪ್ಪತ್ತಿ, ನ ತ್ವೇವ ಕಾಯಿಕವಾಚಸಿಕವೀತಿಕ್ಕಮಭೂತಸ್ಸ ದುಸ್ಸೀಲ್ಯಸ್ಸ ತತ್ಥ ಉಪ್ಪತ್ತಿ ಪಞ್ಚದ್ವಾರಿಕಜವನಾನಂ ಅವಿಞ್ಞತ್ತಿಜನಕತ್ತಾತಿ।
Javanakkhaṇepana sace dussīlyaṃ vātiādi (visuddhi. ṭī. 1.15; dha. sa. mūlaṭī. 1352) puna avacanatthaṃ idheva sabbaṃ vuttanti chasu dvāresu yathāsambhavaṃ yojetabbaṃ. Na hi pañcadvāre kāyavacīduccaritasaṅkhāto dussīlyasaṃvaro atthīti so manodvāravasena, itaro channampi dvārānaṃ vasena yojetabbo. Muṭṭhassaccādīnañhi satipaṭipakkhādilakkhaṇānaṃ akusaladhammānaṃ siyā pañcadvāre uppatti, na tveva kāyikavācasikavītikkamabhūtassa dussīlyassa tattha uppatti pañcadvārikajavanānaṃ aviññattijanakattāti.
ಯಥಾ ಕಿನ್ತಿ ಯೇನ ಪಕಾರೇನ ಜವನೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋ ಅಸಂವರೋ ‘‘ಚಕ್ಖುದ್ವಾರೇ ಅಸಂವರೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಂ ನಿದಸ್ಸನಂ ಕಿನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಯಥಾತಿಆದಿನಾ ನಗರದ್ವಾರೇ ಅಸಂವರೇ ಸತಿ ತಂಸಮ್ಬನ್ಧಾನಂ ಘರಾದೀನಂ ಅಸಂವುತತಾ ವಿಯ ಜವನೇ ಅಸಂವರೇ ಸತಿ ತಂಸಮ್ಬನ್ಧಾನಂ ದ್ವಾರಾದೀನಂ ಅಸಂವುತತಾತಿ ಅಞ್ಞಾಸಂವರೇ ಅಞ್ಞಾಸಂವುತತಾಸಾಮಞ್ಞಮೇವ ನಿದಸ್ಸೇತಿ, ನ ಪುಬ್ಬಾಪರಸಾಮಞ್ಞಂ, ಅನ್ತೋಬಹಿಸಾಮಞ್ಞಂ ವಾ। ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ಚ ಜವನೇನ ದ್ವಾರಾದೀನಂ ಏಕಸನ್ತತಿಪರಿಯಾಪನ್ನತಾಯ ಏವ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಪಚ್ಚಯಭಾವೇನ ಪುರಿಮನಿಪ್ಫನ್ನಂ ಜವನಕಾಲೇ ಅಸನ್ತಮ್ಪಿ ಭವಙ್ಗಾದಿ ಫಲನಿಪ್ಫತ್ತಿಯಾ ಚಕ್ಖಾದಿ ವಿಯ ಸನ್ತಂಯೇವ ನಾಮ। ನ ಹಿ ಧರಮಾನಂಯೇವ ‘‘ಸನ್ತ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸತಿ ದ್ವಾರಭವಙ್ಗಾದಿಕೇ ಪಚ್ಛಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಂ ಜವನಂ ಬಾಹಿರಂ ವಿಯ ಕತ್ವಾ ನಗರದ್ವಾರಸಮಾನಂ ವುತ್ತಂ। ಇತರಞ್ಚ ಅನ್ತೋನಗರಘರಾದಿಸಮಾನಂ। ಜವನಸ್ಸ ಹಿ ಪರಮತ್ಥತೋ ಅಸತಿಪಿ ಬಾಹಿರಭಾವೇ ಇತರಸ್ಸ ಚ ಅಬ್ಭನ್ತರಭಾವೇ ‘‘ಪಭಸ್ಸರಮಿದಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಚಿತ್ತಂ, ತಞ್ಚ ಖೋ ಆಗನ್ತುಕೇಹಿ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸೇಹಿ ಉಪಕ್ಕಿಲಿಟ್ಠ’’ನ್ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೧.೪೯) ಆದಿವಚನತೋ ಆಗನ್ತುಕಭೂತಸ್ಸ ಕದಾಚಿ ಕದಾಚಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಸ್ಸ ಜವನಸ್ಸ ಬಾಹಿರಭಾವೋ, ತಬ್ಬಿಧುರಸಭಾವಸ್ಸ ಇತರಸ್ಸ ಅಬ್ಭನ್ತರಭಾವೋ ಚ ಪರಿಯಾಯತೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಜವನೇ ವಾ ಅಸಂವರೇ ಉಪ್ಪನ್ನೇ ತತೋ ಪರಂ ದ್ವಾರಭವಙ್ಗಾದೀನಂ ಅಸಂವರಹೇತುಭಾವಾಪತ್ತಿತೋ ನಗರದ್ವಾರಸದಿಸೇನ ಜವನೇನ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ದುಸ್ಸೀಲ್ಯಾದಿಚೋರಾನಂ ದ್ವಾರಭವಙ್ಗಾದೀಸು ಮುಸನಂ ಕುಸಲಭಣ್ಡವಿನಾಸನಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಉಪ್ಪನ್ನೇ ಹಿ ಅಸಂವರೇ ದ್ವಾರಾದೀನಂ ತಸ್ಸ ಹೇತುಭಾವೋ ಪಞ್ಞಾಯತಿ, ಸೋ ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋಯೇವ ದ್ವಾರಾದೀನಂ ಸಂವರೂಪನಿಸ್ಸಯಭಾವಂ ಪಟಿಬಾಹೇನ್ತೋಯೇವ ಪವತ್ತತೀತಿ ಅಯಞ್ಹೇತ್ಥ ಅಸಂವರಾದೀನಂ ಪವತ್ತಿನಯೋ। ಪಞ್ಚದ್ವಾರೇ ರೂಪಾದಿಆರಮ್ಮಣೇ ಆಪಾಥಗತೇ ಯಥಾಪಚ್ಚಯಂ ಅಕುಸಲಜವನೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಭವಙ್ಗಂ ಓತಿಣ್ಣೇ ಮನೋದ್ವಾರಿಕಜವನಂ ತಂಯೇವ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ಭವಙ್ಗಂ ಓತರತಿ, ಪುನ ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ದ್ವಾರೇ ‘‘ಇತ್ಥೀ ಪುರಿಸೋ’’ತಿಆದಿನಾ ವಿಸಯಂ ವವತ್ಥಪೇತ್ವಾ ಜವನಂ ಭವಙ್ಗಂ ಓತರತಿ, ಪುನ ವಾರೇ ರಜ್ಜನಾದಿವಸೇನ ಜವನಂ ಜವತಿ, ಪುನಪಿ ಯದಿ ತಾದಿಸಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಆಪಾಥಮಾಗಚ್ಛತಿ, ತಂಸದಿಸಮೇವ ಪಞ್ಚದ್ವಾರೇ ರೂಪಾದೀಸು ಜವನಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ ‘‘ಏವಮೇವ ಜವನೇ ದುಸ್ಸೀಲ್ಯಾದೀಸು ಉಪ್ಪನ್ನೇಸು ತಸ್ಮಿಂ ಅಸಂವರೇ ಸತಿ ದ್ವಾರಮ್ಪಿ ಅಗುತ್ತ’’ನ್ತಿಆದಿ। ಅಯಂ ತಾವ ಅಸಂವರಪಕ್ಖೇ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾ।
Yathā kinti yena pakārena javane uppajjamāno asaṃvaro ‘‘cakkhudvāre asaṃvaro’’ti vuccati, taṃ nidassanaṃ kinti attho. Yathātiādinā nagaradvāre asaṃvare sati taṃsambandhānaṃ gharādīnaṃ asaṃvutatā viya javane asaṃvare sati taṃsambandhānaṃ dvārādīnaṃ asaṃvutatāti aññāsaṃvare aññāsaṃvutatāsāmaññameva nidasseti, na pubbāparasāmaññaṃ, antobahisāmaññaṃ vā. Sambandho ca javanena dvārādīnaṃ ekasantatipariyāpannatāya eva daṭṭhabbo. Paccayabhāvena purimanipphannaṃ javanakāle asantampi bhavaṅgādi phalanipphattiyā cakkhādi viya santaṃyeva nāma. Na hi dharamānaṃyeva ‘‘santa’’nti vuccati, tasmā sati dvārabhavaṅgādike pacchā uppajjamānaṃ javanaṃ bāhiraṃ viya katvā nagaradvārasamānaṃ vuttaṃ. Itarañca antonagaragharādisamānaṃ. Javanassa hi paramatthato asatipi bāhirabhāve itarassa ca abbhantarabhāve ‘‘pabhassaramidaṃ, bhikkhave, cittaṃ, tañca kho āgantukehi upakkilesehi upakkiliṭṭha’’nti (a. ni. 1.49) ādivacanato āgantukabhūtassa kadāci kadāci uppajjamānassa javanassa bāhirabhāvo, tabbidhurasabhāvassa itarassa abbhantarabhāvo ca pariyāyato veditabbo. Javane vā asaṃvare uppanne tato paraṃ dvārabhavaṅgādīnaṃ asaṃvarahetubhāvāpattito nagaradvārasadisena javanena pavisitvā dussīlyādicorānaṃ dvārabhavaṅgādīsu musanaṃ kusalabhaṇḍavināsanaṃ daṭṭhabbaṃ. Uppanne hi asaṃvare dvārādīnaṃ tassa hetubhāvo paññāyati, so ca uppajjamānoyeva dvārādīnaṃ saṃvarūpanissayabhāvaṃ paṭibāhentoyeva pavattatīti ayañhettha asaṃvarādīnaṃ pavattinayo. Pañcadvāre rūpādiārammaṇe āpāthagate yathāpaccayaṃ akusalajavane uppajjitvā bhavaṅgaṃ otiṇṇe manodvārikajavanaṃ taṃyeva ārammaṇaṃ katvā bhavaṅgaṃ otarati, puna tasmiṃyeva dvāre ‘‘itthī puriso’’tiādinā visayaṃ vavatthapetvā javanaṃ bhavaṅgaṃ otarati, puna vāre rajjanādivasena javanaṃ javati, punapi yadi tādisaṃ ārammaṇaṃ āpāthamāgacchati, taṃsadisameva pañcadvāre rūpādīsu javanaṃ uppajjati. Taṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘evameva javane dussīlyādīsu uppannesu tasmiṃ asaṃvare sati dvārampi agutta’’ntiādi. Ayaṃ tāva asaṃvarapakkhe atthavaṇṇanā.
ಸಂವರಪಕ್ಖೇಪಿ ಇಮಿನಾವ ನಯೇನ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಸಂವರೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಸಂವುತೋತಿ ವುತ್ತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಉಪೇತೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತೀ’’ತಿ। ಏಕಜ್ಝಂ ಕತ್ವಾತಿ ‘‘ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರಸಂವುತೋ’’ತಿ ಪದಞ್ಚ ಅತ್ಥತೋ ಅಭಿನ್ನಂ ಸಮಾನಂ ಕತ್ವಾ। ಅಯಮೇವ ಚೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ಸುನ್ದರತರೋ ಉಪರಿಪಾಳಿಯಾ ಸಂಸನ್ದನತೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ತಥಾಹೀ’’ತಿಆದಿ। ಯನ್ತಿ ಆದೇಸೋತಿ ಇಮಿನಾ ಲಿಙ್ಗವಿಪಲ್ಲಾಸೇನ ಸದ್ಧಿಂ ವಚನವಿಪಲ್ಲಾಸೋ ಕತೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ, ನಿಪಾತಪದಂ ವಾ ಏತಂ ಪಚ್ಚತ್ತಪುಥುವಚನತ್ಥಂ। ವಿಘಾತಕರಾತಿ ಚಿತ್ತವಿಘಾತಕರಣಾ ಚಿತ್ತದುಕ್ಖನಿಬ್ಬತ್ತಕಾ ಚ। ಯಥಾವುತ್ತಕಿಲೇಸಹೇತುಕಾ ದಾಹಾನುಬನ್ಧಾ ವಿಪಾಕಾ ಏವ ವಿಪಾಕಪರಿಳಾಹಾ। ಯಥಾ ಪನೇತ್ಥ ಆಸವಾ ಅಞ್ಞೇ ಚ ವಿಘಾತಕರಾ ಕಿಲೇಸವಿಪಾಕಪರಿಳಾಹಾ ಸಮ್ಭವನ್ತಿ, ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಚಕ್ಖುದ್ವಾರೇಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ, ತಂ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮೇವ। ಏತ್ಥ ಚ ಸಂವರಣೂಪಾಯೋ, ಸಂವರಿತಬ್ಬಂ, ಸಂವರೋ, ಯತೋ ಸೋ ಸಂವರೋ, ಯತ್ಥ ಸಂವರೋ, ಯಞ್ಚ ಸಂವರಫಲನ್ತಿ ಅಯಂ ವಿಭಾಗೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಕಥಂ? ಪಟಿಸಙ್ಖಾ ಯೋನಿಸೋತಿ ಹಿ ಸಂವರಣೂಪಾಯೋ। ಚಕ್ಖುನ್ದ್ರಿಯಂ ಸಂವರಿತಬ್ಬಂ। ಸಂವರಗ್ಗಹಣೇನ ಗಹಿತಾ ಸತಿ ಸಂವರೋ। ಅಸಂವುತಸ್ಸಾತಿ ಸಂವರಣಾವಧಿ। ಅಸಂವರತೋ ಹಿ ಸಂವರಣಂ। ಸಂವರಿತಬ್ಬಗ್ಗಹಣೇನ ಸಿದ್ಧೋ ಇಧ ಸಂವರವಿಸಯೋ। ಚಕ್ಖುನ್ದ್ರಿಯಞ್ಹಿ ಸಂವರಞಾಣಂ ರೂಪಾರಮ್ಮಣೇ ಸಂವರೀಯತೀತಿ ಅವುತ್ತಸಿದ್ಧೋಯಮತ್ಥೋ। ಆಸವತನ್ನಿಮಿತ್ತಕಿಲೇಸಾದಿಪರಿಳಾಹಾಭಾವೋ ಫಲಂ। ಏವಂ ಸೋತದ್ವಾರಾದೀಸುಪಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ। ಸಬ್ಬತ್ಥೇವಾತಿ ಮನೋದ್ವಾರೇ ಪಞ್ಚದ್ವಾರೇ ಚಾತಿ ಸಬ್ಬಸ್ಮಿಂ ದ್ವಾರೇ।
Saṃvarapakkhepi imināva nayena attho veditabbo. Saṃvarena samannāgato puggalo saṃvutoti vuttoti āha ‘‘upetoti vuttaṃ hotī’’ti. Ekajjhaṃ katvāti ‘‘pātimokkhasaṃvarasaṃvuto’’ti padañca atthato abhinnaṃ samānaṃ katvā. Ayameva cettha atthosundarataro uparipāḷiyā saṃsandanato. Tenāha ‘‘tathāhī’’tiādi. Yanti ādesoti iminā liṅgavipallāsena saddhiṃ vacanavipallāso katoti dasseti, nipātapadaṃ vā etaṃ paccattaputhuvacanatthaṃ. Vighātakarāti cittavighātakaraṇā cittadukkhanibbattakā ca. Yathāvuttakilesahetukā dāhānubandhā vipākā eva vipākapariḷāhā. Yathā panettha āsavā aññe ca vighātakarā kilesavipākapariḷāhā sambhavanti, taṃ dassetuṃ ‘‘cakkhudvārehī’’tiādi vuttaṃ, taṃ suviññeyyameva. Ettha ca saṃvaraṇūpāyo, saṃvaritabbaṃ, saṃvaro, yato so saṃvaro, yattha saṃvaro, yañca saṃvaraphalanti ayaṃ vibhāgo veditabbo. Kathaṃ? Paṭisaṅkhā yonisoti hi saṃvaraṇūpāyo. Cakkhundriyaṃ saṃvaritabbaṃ. Saṃvaraggahaṇena gahitā sati saṃvaro. Asaṃvutassāti saṃvaraṇāvadhi. Asaṃvarato hi saṃvaraṇaṃ. Saṃvaritabbaggahaṇena siddho idha saṃvaravisayo. Cakkhundriyañhi saṃvarañāṇaṃ rūpārammaṇe saṃvarīyatīti avuttasiddhoyamattho. Āsavatannimittakilesādipariḷāhābhāvo phalaṃ. Evaṃ sotadvārādīsupi yojetabbaṃ. Sabbatthevāti manodvāre pañcadvāre cāti sabbasmiṃ dvāre.
ಸಂವರಾಪಹಾತಬ್ಬಆಸವವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Saṃvarāpahātabbaāsavavaṇṇanā niṭṭhitā.
ಪಟಿಸೇವನಾಪಹಾತಬ್ಬಆಸವವಣ್ಣನಾ
Paṭisevanāpahātabbaāsavavaṇṇanā
೨೩. ಪಟಿಸಙ್ಖಾ ಯೋನಿಸೋ ಚೀವರನ್ತಿಆದೀಸು ‘‘ಸೀತಸ್ಸ ಪಟಿಘಾತಾಯಾ’’ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಮೇವ ಯೋನಿಸೋ ಪಟಿಸಙ್ಖಾ। ಈದಿಸನ್ತಿ ಏವರೂಪಂ ಇಟ್ಠಾರಮ್ಮಣಂ। ಭವಪತ್ಥನಾಯ ಅಸ್ಸಾದಯತೋತಿ ಭವಪತ್ಥನಾಮುಖೇನ ಭಾವಿತಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಅಸ್ಸಾದೇನ್ತಸ್ಸ। ಚೀವರನ್ತಿ ನಿವಾಸನಾದಿ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಚೀವರಂ। ಪಟಿಸೇವತೀತಿ ನಿವಾಸನಾದಿವಸೇನ ಪರಿಭುಞ್ಜತಿ। ಯಾವದೇವಾತಿ ಪಯೋಜನಪರಿಮಾಣನಿಯಮನಂ। ಸೀತಪಟಿಘಾತಾದಿಯೇವ ಹಿ ಯೋಗಿನೋ ಚೀವರಪಟಿಸೇವನೇ ಪಯೋಜನಂ। ಸೀತಸ್ಸಾತಿ ಧಾತುಕ್ಖೋಭತೋ ವಾ ಉತುಪರಿಣಾಮತೋ ವಾ ಉಪ್ಪನ್ನಸೀತಸ್ಸ। ಪಟಿಘಾತಾಯಾತಿ ಪಟಿಬಾಹನತ್ಥಂ ತಪ್ಪಚ್ಚಯಸ್ಸ ವಿಕಾರಸ್ಸ ವಿನೋದನತ್ಥಂ। ಉಣ್ಹಸ್ಸಾತಿ ಅಗ್ಗಿಸನ್ತಾಪತೋ ಉಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಉಣ್ಹಸ್ಸ। ಡಂಸಾದಯೋ ಪಾಕಟಾಯೇವ। ಪುನ ಯಾವದೇವಾತಿ ನಿಯತಪಯೋಜನಪರಿಮಾಣನಿಯಮನಂ। ನಿಯತಞ್ಹಿ ಪಯೋಜನಂ ಚೀವರಪಟಿಸೇವನಸ್ಸ ಹಿರಿಕೋಪೀನಪಟಿಚ್ಛಾದನಂ, ಇತರಂ ಕದಾಚಿ ಕದಾಚಿ । ಹಿರಿಕೋಪೀನನ್ತಿ ಸಮ್ಬಾಧಟ್ಠಾನಂ । ಯಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಅಙ್ಗೇ ವಿವಟೇ ಹಿರೀಕುಪ್ಪತಿ ವಿನಸ್ಸತಿ, ತಂ ಹಿರಿಯಾ ಕೋಪನತೋ ಹಿರಿಕೋಪೀನಂ, ತಸ್ಸ ಪಟಿಚ್ಛಾದನತ್ಥಂ ಚೀವರಂ ಪಟಿಸೇವತಿ।
23.Paṭisaṅkhā yoniso cīvarantiādīsu ‘‘sītassa paṭighātāyā’’tiādinā vuttaṃ paccavekkhaṇameva yoniso paṭisaṅkhā. Īdisanti evarūpaṃ iṭṭhārammaṇaṃ. Bhavapatthanāya assādayatoti bhavapatthanāmukhena bhāvitaṃ ārammaṇaṃ assādentassa. Cīvaranti nivāsanādi yaṃ kiñci cīvaraṃ. Paṭisevatīti nivāsanādivasena paribhuñjati. Yāvadevāti payojanaparimāṇaniyamanaṃ. Sītapaṭighātādiyeva hi yogino cīvarapaṭisevane payojanaṃ. Sītassāti dhātukkhobhato vā utupariṇāmato vā uppannasītassa. Paṭighātāyāti paṭibāhanatthaṃ tappaccayassa vikārassa vinodanatthaṃ. Uṇhassāti aggisantāpato uppannassa uṇhassa. Ḍaṃsādayo pākaṭāyeva. Puna yāvadevāti niyatapayojanaparimāṇaniyamanaṃ. Niyatañhi payojanaṃ cīvarapaṭisevanassa hirikopīnapaṭicchādanaṃ, itaraṃ kadāci kadāci . Hirikopīnanti sambādhaṭṭhānaṃ . Yasmiñhi aṅge vivaṭe hirīkuppati vinassati, taṃ hiriyā kopanato hirikopīnaṃ, tassa paṭicchādanatthaṃ cīvaraṃ paṭisevati.
ಪಿಣ್ಡಪಾತನ್ತಿ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಆಹಾರಂ। ಸೋ ಹಿ ಪಿಣ್ಡೋಲ್ಯೇನ ಭಿಕ್ಖನಾಯ ಪತ್ತೇ ಪತನತೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಲದ್ಧಭಿಕ್ಖಾಪಿಣ್ಡಾನಂ ಪಾತೋ ಸನ್ನಿಪಾತೋತಿ ‘‘ಪಿಣ್ಡಪಾತೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ನೇವ ದವಾಯಾತಿ ನ ಕೀಳನಾಯ। ನ ಮದಾಯಾತಿ ನ ಬಲಮದಮಾನಮದಪುರಿಸಮದತ್ಥಂ। ನ ಮಣ್ಡನಾಯಾತಿ ನ ಅಙ್ಗಪಚ್ಚಙ್ಗಾನಂ ಪೀಣನಭಾವತ್ಥಂ। ನ ವಿಭೂಸನಾಯಾತಿ ನ ತೇಸಂಯೇವ ಸೋಭನತ್ಥಂ, ಛವಿಸಮ್ಪತಿಅತ್ಥನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಇಮಾನಿ ಚ ಪದಾನಿ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ಮೋಹ-ದೋಸ-ಸಣ್ಠಾನ-ವಣ್ಣ-ರಾಗೂಪನಿಸ್ಸಯ-ಪಹಾನತ್ಥಾನಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ। ಪುರಿಮಂ ವಾ ದ್ವಯಂ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ಸಂಕಿಲೇಸುಪ್ಪತ್ತಿನಿಸೇಧನತ್ಥಂ, ಇತರಂ ಪರಸ್ಸಪಿ। ಚತ್ತಾರಿಪಿ ಕಾಮಸುಖಲ್ಲಿಕಾನುಯೋಗಸ್ಸ ಪಹಾನತ್ಥಂ ವುತ್ತಾನೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ। ಕಾಯಸ್ಸಾತಿ ರೂಪಕಾಯಸ್ಸ। ಠಿತಿಯಾ ಯಾಪನಾಯಾತಿ ಪಬನ್ಧಟ್ಠಿತತ್ಥಞ್ಚೇವ ಪವತ್ತಿಯಾ ಅವಿಚ್ಛೇದನತ್ಥಞ್ಚ ಚಿರಕಾಲಟ್ಠಿತತ್ಥಂ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸ ಪವತ್ತಾಪನತ್ಥಂ। ವಿಹಿಂಸೂಪರತಿಯಾತಿ ಜಿಘಚ್ಛಾದುಕ್ಖಸ್ಸ ಉಪರಮಣತ್ಥಂ। ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಾನುಗ್ಗಹಾಯಾತಿ ಸಾಸನಮಗ್ಗಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಾನಂ ಅನುಗ್ಗಹತ್ಥಂ। ಇತೀತಿ ಏವಂ ಇಮಿನಾ ಉಪಾಯೇನ। ಪುರಾಣಞ್ಚ ವೇದನಂ ಪಟಿಹಙ್ಖಾಮೀತಿ ಪುರಾಣಂ ಅಭುತ್ತಪಚ್ಚಯಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕವೇದನಂ ಪಟಿಹನಿಸ್ಸಾಮಿ। ನವಞ್ಚ ವೇದನಂ ನ ಉಪ್ಪಾದೇಸ್ಸಾಮೀತಿ ನವಂ ಭುತ್ತಪಚ್ಚಯಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕವೇದನಂ ನ ಉಪ್ಪಾದೇಸ್ಸಾಮೀತಿ। ತಸ್ಸಾ ಹಿ ಅನುಪ್ಪನ್ನಾಯ ಅನುಪ್ಪಜ್ಜನತ್ಥಮೇವ ಆಹಾರಂ ಪರಿಭುಞ್ಜತಿ। ಏತ್ಥ ಚ ಅಭುತ್ತಪಚ್ಚಯಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕವೇದನಾ ನಾಮ ಯಥಾಪವತ್ತಾ ಜಿಘಚ್ಛಾನಿಮಿತ್ತಾ ವೇದನಾ। ಸಾ ಹಿ ಅಭುಞ್ಜನ್ತಸ್ಸ ಭಿಯ್ಯೋ ಭಿಯ್ಯೋ ಪವಡ್ಢನವಸೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಭುತ್ತಪಚ್ಚಯಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕವೇದನಾಪಿ ಖುದಾನಿಮಿತ್ತಾವ ಅಙ್ಗದಾಹಸೂಲಾದಿವೇದನಾ ಅಪ್ಪವತ್ತಾ। ಸಾ ಹಿ ಭುತ್ತಪಚ್ಚಯಾ ಅನುಪ್ಪನ್ನಾವ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸತೀತಿ। ವಿಹಿಂಸಾನಿಮಿತ್ತತಾ ಚೇತಾಸಂ ವಿಹಿಂಸಾಯ ವಿಸೇಸೋ।
Piṇḍapātanti yaṃ kiñci āhāraṃ. So hi piṇḍolyena bhikkhanāya patte patanato tattha tattha laddhabhikkhāpiṇḍānaṃ pāto sannipātoti ‘‘piṇḍapāto’’ti vuccati. Neva davāyāti na kīḷanāya. Na madāyāti na balamadamānamadapurisamadatthaṃ. Na maṇḍanāyāti na aṅgapaccaṅgānaṃ pīṇanabhāvatthaṃ. Na vibhūsanāyāti na tesaṃyeva sobhanatthaṃ, chavisampatiatthanti attho. Imāni ca padāni yathākkamaṃ moha-dosa-saṇṭhāna-vaṇṇa-rāgūpanissaya-pahānatthāni veditabbāni. Purimaṃ vā dvayaṃ attano attano saṃkilesuppattinisedhanatthaṃ, itaraṃ parassapi. Cattāripi kāmasukhallikānuyogassa pahānatthaṃ vuttānīti veditabbāni. Kāyassāti rūpakāyassa. Ṭhitiyā yāpanāyāti pabandhaṭṭhitatthañceva pavattiyā avicchedanatthañca cirakālaṭṭhitatthaṃ jīvitindriyassa pavattāpanatthaṃ. Vihiṃsūparatiyāti jighacchādukkhassa uparamaṇatthaṃ. Brahmacariyānuggahāyāti sāsanamaggabrahmacariyānaṃ anuggahatthaṃ. Itīti evaṃ iminā upāyena. Purāṇañca vedanaṃ paṭihaṅkhāmīti purāṇaṃ abhuttapaccayā uppajjanakavedanaṃ paṭihanissāmi. Navañca vedanaṃ na uppādessāmīti navaṃ bhuttapaccayā uppajjanakavedanaṃ na uppādessāmīti. Tassā hi anuppannāya anuppajjanatthameva āhāraṃ paribhuñjati. Ettha ca abhuttapaccayā uppajjanakavedanā nāma yathāpavattā jighacchānimittā vedanā. Sā hi abhuñjantassa bhiyyo bhiyyo pavaḍḍhanavasena uppajjati, bhuttapaccayā uppajjanakavedanāpi khudānimittāva aṅgadāhasūlādivedanā appavattā. Sā hi bhuttapaccayā anuppannāva na uppajjissatīti. Vihiṃsānimittatā cetāsaṃ vihiṃsāya viseso.
ಯಾತ್ರಾ ಚ ಮೇ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ಯಾಪನಾ ಚ ಮೇ ಚತುನ್ನಂ ಇರಿಯಾಪಥಾನಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ। ಯಾಪನಾಯಾತಿ ಇಮಿನಾ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಯಾಪನಾ ವುತ್ತಾ, ಇಧ ಚತುನ್ನಂ ಇರಿಯಾಪಥಾನಂ ಅವಿಚ್ಛೇದಸಙ್ಖಾತಾ ಯಾಪನಾತಿ ಅಯಮೇತಾಸಂ ವಿಸೇಸೋ। ಅನವಜ್ಜತಾ ಚ ಫಾಸುವಿಹಾರೋ ಚಾತಿ ಅಯುತ್ತಪರಿಯೇಸನಪಟಿಗ್ಗಹಣಪರಿಭೋಗಪರಿವಜ್ಜನೇನ ಅನವಜ್ಜತಾ, ಪರಿಮಿತಪರಿಭೋಗೇನ ಫಾಸುವಿಹಾರೋ। ಅಸಪ್ಪಾಯಾಪರಿಮಿತಭೋಜನಪಚ್ಚಯಾ ಅರತಿತನ್ದೀವಿಜಮ್ಭಿತಾವಿಞ್ಞುಗರಹಾದಿದೋಸಾಭಾವೇನ ವಾ ಅನವಜ್ಜತಾ, ಸಪ್ಪಾಯಪರಿಮಿತಭೋಜನಪಚ್ಚಯಾ ಕಾಯಬಲಸಮ್ಭವೇನ ಫಾಸುವಿಹಾರೋ। ಯಾವದತ್ಥಉದರಾವದೇಹಕಭೋಜನಪರಿವಜ್ಜನೇನ ಸೇಯ್ಯಸುಖಪಸ್ಸಸುಖಮಿದ್ಧಸುಖಾದೀನಂ ಅಭಾವತೋ ಅನವಜ್ಜತಾ, ಚತುಪಞ್ಚಾಲೋಪಮತ್ತಞ್ಞೀನಭೋಜನೇನ ಚತುಇರಿಯಾಪಥಯೋಗ್ಯತಾಪಾದನತೋ ಫಾಸುವಿಹಾರೋ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ –
Yātrā ca me bhavissatīti yāpanā ca me catunnaṃ iriyāpathānaṃ bhavissati. Yāpanāyāti iminā jīvitindriyayāpanā vuttā, idha catunnaṃ iriyāpathānaṃ avicchedasaṅkhātā yāpanāti ayametāsaṃ viseso. Anavajjatā ca phāsuvihāro cāti ayuttapariyesanapaṭiggahaṇaparibhogaparivajjanena anavajjatā, parimitaparibhogena phāsuvihāro. Asappāyāparimitabhojanapaccayā aratitandīvijambhitāviññugarahādidosābhāvena vā anavajjatā, sappāyaparimitabhojanapaccayā kāyabalasambhavena phāsuvihāro. Yāvadatthaudarāvadehakabhojanaparivajjanena seyyasukhapassasukhamiddhasukhādīnaṃ abhāvato anavajjatā, catupañcālopamattaññīnabhojanena catuiriyāpathayogyatāpādanato phāsuvihāro. Vuttañhetaṃ –
‘‘ಚತ್ತಾರೋ ಪಞ್ಚ ಆಲೋಪೇ, ಅಭುತ್ವಾ ಉದಕಂ ಪಿವೇ।
‘‘Cattāro pañca ālope, abhutvā udakaṃ pive;
ಅಲಂ ಫಾಸುವಿಹಾರಾಯ, ಪಹಿತತ್ತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ’’ತಿ॥ (ಥೇರಗಾ॰ ೯೮೩)।
Alaṃ phāsuvihārāya, pahitattassa bhikkhuno’’ti. (theragā. 983);
ಏತ್ತಾವತಾ ಪಯೋಜನಪರಿಗ್ಗಹೋ, ಮಜ್ಝಿಮಾ ಚ ಪಟಿಪದಾ ದೀಪಿತಾ ಹೋತಿ।
Ettāvatā payojanapariggaho, majjhimā ca paṭipadā dīpitā hoti.
ಸೇನಾಸನನ್ತಿ ಸಯನಞ್ಚ ಆಸನಞ್ಚ। ಯತ್ಥ ಹಿ ವಿಹಾರಾದಿಕೇ ಸೇತಿ ನಿಪಜ್ಜತಿ, ಆಸತಿ ನಿಸೀದತಿ, ತಂ ಸೇನಾಸನಂ। ಉತುಪರಿಸ್ಸಯವಿನೋದನಪಟಿಸಲ್ಲಾನಾರಾಮತ್ಥನ್ತಿ ಉತುಯೇವ ಪರಿಸಹನಟ್ಠೇನ ಪರಿಸ್ಸಯೋ, ಸರೀರಾಬಾಧಚಿತ್ತವಿಕ್ಖೇಪಕರೋ, ಅಥ ವಾ ಯಥಾವುತ್ತೋ ಉತು ಚ ಸೀಹಬ್ಯಗ್ಘಾದಿಪಾಕಟಪರಿಸ್ಸಯೋ ಚ ರಾಗದೋಸಾದಿಪಟಿಚ್ಛನ್ನಪರಿಸ್ಸಯೋ ಚ ಉತುಪರಿಸ್ಸಯೋ, ತಸ್ಸ ವಿನೋದನತ್ಥಞ್ಚೇವ ಏಕೀಭಾವಸುಖತ್ಥಞ್ಚ। ಇದಞ್ಚ ಚೀವರಪಟಿಸೇವನೇ ಹಿರಿಕೋಪೀನಪಟಿಚ್ಛಾದನಂ ವಿಯ ತಸ್ಸ ನಿಯತಪಯೋಜನನ್ತಿ ಪುನ ‘‘ಯಾವದೇವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ।
Senāsananti sayanañca āsanañca. Yattha hi vihārādike seti nipajjati, āsati nisīdati, taṃ senāsanaṃ. Utuparissayavinodanapaṭisallānārāmatthanti utuyeva parisahanaṭṭhena parissayo, sarīrābādhacittavikkhepakaro, atha vā yathāvutto utu ca sīhabyagghādipākaṭaparissayo ca rāgadosādipaṭicchannaparissayo ca utuparissayo, tassa vinodanatthañceva ekībhāvasukhatthañca. Idañca cīvarapaṭisevane hirikopīnapaṭicchādanaṃ viya tassa niyatapayojananti puna ‘‘yāvadevā’’ti vuttaṃ.
ಗಿಲಾನಪಚ್ಚಯಭೇಸಜ್ಜಪರಿಕ್ಖಾರನ್ತಿ ರೋಗಸ್ಸ ಪಚ್ಚನೀಕಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಗಿಲಾನಪಚ್ಚಯೋ, ತತೋ ಏವ ಭಿಸಕ್ಕಸ್ಸ ಅನುಞ್ಞಾತವತ್ಥುತಾಯ ಭೇಸಜ್ಜಂ, ಜೀವಿತಸ್ಸ ಪರಿವಾರಸಮ್ಭಾರಭಾವೇಹಿ ಪರಿಕ್ಖಾರೋ ಚಾತಿ ಗಿಲಾನಪಚ್ಚಯಭೇಸಜ್ಜಪರಿಕ್ಖಾರೋ, ತಂ। ಉಪ್ಪನ್ನಾನನ್ತಿ ಜಾತಾನಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಾನಂ। ವೇಯ್ಯಾಬಾಧಿಕಾನನ್ತಿ ಬ್ಯಾಬಾಧತೋ ಧಾತುಕ್ಖೋಭತೋ ಚ ತನ್ನಿಬ್ಬತ್ತರೋಗತೋ ಚ ಜಾತಾನಂ। ವೇದನಾನನ್ತಿ ದುಕ್ಖವೇದನಾನಂ। ಅಬ್ಯಾಬಜ್ಝಪರಮತಾಯಾತಿ ನಿದ್ದುಕ್ಖಪರಮಭಾವಾಯ ಪಟಿಸೇವಾಮೀತಿ ಯೋಜನಾ। ಏವಮೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪೇನೇವ ಪಾಳಿವಣ್ಣನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ನವವೇದನುಪ್ಪಾದನತೋಪೀತಿ ನ ಕೇವಲಂ ಆಯತಿಂ ಏವ ವಿಪಾಕಪರಿಳಾಹಾ, ಅಥ ಖೋ ಅತಿಭೋಜನಪಚ್ಚಯಾ ಅಲಂಸಾಟಕಾದೀನಂ ವಿಯ ನವವೇದನುಪ್ಪಾದನತೋಪಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾತಿ ಅತ್ಥೋ।
Gilānapaccayabhesajjaparikkhāranti rogassa paccanīkappavattiyā gilānapaccayo, tato eva bhisakkassa anuññātavatthutāya bhesajjaṃ, jīvitassa parivārasambhārabhāvehi parikkhāro cāti gilānapaccayabhesajjaparikkhāro, taṃ. Uppannānanti jātānaṃ nibbattānaṃ. Veyyābādhikānanti byābādhato dhātukkhobhato ca tannibbattarogato ca jātānaṃ. Vedanānanti dukkhavedanānaṃ. Abyābajjhaparamatāyāti niddukkhaparamabhāvāya paṭisevāmīti yojanā. Evamettha saṅkhepeneva pāḷivaṇṇanā veditabbā. Navavedanuppādanatopīti na kevalaṃ āyatiṃ eva vipākapariḷāhā, atha kho atibhojanapaccayā alaṃsāṭakādīnaṃ viya navavedanuppādanatopi veditabbāti attho.
ಪಟಿಸೇವನಾಪಹಾತಬ್ಬಆಸವವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Paṭisevanāpahātabbaāsavavaṇṇanā niṭṭhitā.
ಅಧಿವಾಸನಾಪಹಾತಬ್ಬಆಸವವಣ್ಣನಾ
Adhivāsanāpahātabbaāsavavaṇṇanā
೨೪. ಖಮೋತಿ ಖಮನಕೋ। ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಿಕಸ್ಸ ಚಲನಂ ನಾಮ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಪರಿಚ್ಚಾಗೋತಿ ಆಹ ‘‘ಚಲತಿ ಕಮ್ಪತಿ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ವಿಜಹತೀ’’ತಿ। ಅಧಿಮತ್ತಮ್ಪಿ ಉಣ್ಹಂ ಸಹತಿ, ಸಹನ್ತೋ ಚ ನ ನಗ್ಗಸಮಣಾದಯೋ ವಿಯ ಸಹತಿ, ಅಥ ಖೋ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಾವಿಜಹನೇನಾತಿ ಆಹ ‘‘ಸ್ವೇವ ಥೇರೋ ವಿಯಾ’’ತಿ। ಬಹಿಚಙ್ಕಮೇತಿ ಲೇಣತೋ ಬಹಿ ಚಙ್ಕಮೇ। ಉಣ್ಹಭಯೇನೇವಾತಿ ನರಕಗ್ಗಿಉಣ್ಹಭಯೇನೇವ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅವೀಚಿಮಹಾನಿರಯಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ’’ತಿ, ತಮ್ಪಿ ‘‘ಮಯಾ ಅನೇಕಕ್ಖತ್ತುಂ ಅನುಭೂತಂ, ಇದಂ ಪನ ತತೋ ಮುದುತರ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ। ಏತ್ಥಾತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ। ಅಗ್ಗಿಸನ್ತಾಪೋವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ ಸೂರಿಯಸನ್ತಾಪಸ್ಸ ಪರತೋ ವುಚ್ಚಮಾನತ್ತಾ।
24.Khamoti khamanako. Kammaṭṭhānikassa calanaṃ nāma kammaṭṭhānapariccāgoti āha ‘‘calati kampati kammaṭṭhānaṃ vijahatī’’ti. Adhimattampi uṇhaṃ sahati, sahanto ca na naggasamaṇādayo viya sahati, atha kho kammaṭṭhānāvijahanenāti āha ‘‘sveva thero viyā’’ti. Bahicaṅkameti leṇato bahi caṅkame. Uṇhabhayenevāti narakaggiuṇhabhayeneva. Tenāha ‘‘avīcimahānirayaṃ paccavekkhitvā’’ti, tampi ‘‘mayā anekakkhattuṃ anubhūtaṃ, idaṃ pana tato mudutara’’nti evaṃ paccavekkhitvā. Etthāti etasmiṃ ṭhāne. Aggisantāpova veditabbo sūriyasantāpassa parato vuccamānattā.
ಪರಿಸುದ್ಧಸೀಲೋಹಮಸ್ಮೀತಿ ಸಬ್ಬಥಾಪಿ ‘‘ವಿಸುದ್ಧಸೀಲೋಹಮಸ್ಮೀ’’ತಿ ಮರಣಂ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಅವಿಪ್ಪಟಿಸಾರಮೂಲಿಕಂ ಪೀತಿಂ ಉಪ್ಪಾದೇಸಿ। ಸಹ ಪೀತುಪ್ಪಾದಾತಿ ಫರಣಪೀತಿಯಾ ಉಪ್ಪಾದೇನ ಸಹೇವ। ವಿಸಂ ನಿವತ್ತಿತ್ವಾತಿ ಪೀತಿವೇಗೇನ ಅಜ್ಝೋತ್ಥತಂ ದಟ್ಠಮುಖೇನೇವ ಭಸ್ಸಿತ್ವಾ। ತತ್ಥೇವಾತಿ ಸಪ್ಪೇನ ದಟ್ಠಟ್ಠಾನೇಯೇವ। ಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತಂ ಲಭಿತ್ವಾತಿ ‘‘ಪೀತಿಮನಸ್ಸ ಕಾಯೋ ಪಸ್ಸಮ್ಭತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೪೬೬; ೩.೩೫೯; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೩೭೬; ಅ॰ ನಿ॰ ೩.೯೬; ೧೧.೧೨) ನಯೇನ ಸಮಾಧಾನಂ ಪಾಪುಣಿತ್ವಾ।
Parisuddhasīlohamasmīti sabbathāpi ‘‘visuddhasīlohamasmī’’ti maraṇaṃ aggahetvā avippaṭisāramūlikaṃ pītiṃ uppādesi. Saha pītuppādāti pharaṇapītiyā uppādena saheva. Visaṃ nivattitvāti pītivegena ajjhotthataṃ daṭṭhamukheneva bhassitvā. Tatthevāti sappena daṭṭhaṭṭhāneyeva. Cittekaggataṃ labhitvāti ‘‘pītimanassa kāyo passambhatī’’tiādinā (dī. ni. 1.466; 3.359; saṃ. ni. 5.376; a. ni. 3.96; 11.12) nayena samādhānaṃ pāpuṇitvā.
ಪಚ್ಚಯೇಸು ಸನ್ತೋಸೋ ಭಾವನಾಯ ಚ ಆರಮಿತಬ್ಬಟ್ಠಾನತಾಯ ಆರಾಮೋ ಅಸ್ಸಾತಿ ಪಚ್ಚಯಸನ್ತೋಸಭಾವನಾರಾಮೋ, ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಪಚ್ಚಯ…ಪೇ॰… ರಾಮತಾ, ತಾಯ। ಮಹಾಥೇರೋತಿ ವುಡ್ಢತರೋ ಥೇರೋ। ವಚನಮೇವ ತದತ್ಥಂ ಞಾಪೇತುಕಾಮಾನಂ ಪಥೋತಿ ವಚನಪಥೋ।
Paccayesu santoso bhāvanāya ca āramitabbaṭṭhānatāya ārāmo assāti paccayasantosabhāvanārāmo, tassa bhāvo paccaya…pe… rāmatā, tāya. Mahātheroti vuḍḍhataro thero. Vacanameva tadatthaṃ ñāpetukāmānaṃ pathoti vacanapatho.
ಅಸುಖಟ್ಠೇನ ವಾ ತಿಬ್ಬಾ। ಯಞ್ಹಿ ನ ಸುಖಂ, ತಂ ಅನಿಟ್ಠಂ ‘‘ತಿಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಏವಂಸಭಾವೋತಿ ‘‘ಅಧಿವಾಸನಜಾತಿಯೋ’’ತಿ ಪದಸ್ಸ ಅತ್ಥಮಾಹ। ಮುಹುತ್ತೇನ ಖಣೇವ ವಾತೇ ಹದಯಂ ಫಾಲೇತುಂ ಆರದ್ಧೇಯೇವ। ಅನಾಗಾಮೀ ಹುತ್ವಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯೀತಿ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ವಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿ।
Asukhaṭṭhena vā tibbā. Yañhi na sukhaṃ, taṃ aniṭṭhaṃ ‘‘tibba’’nti vuccati. Evaṃsabhāvoti ‘‘adhivāsanajātiyo’’ti padassa atthamāha. Muhuttena khaṇeva vāte hadayaṃ phāletuṃ āraddheyeva. Anāgāmī hutvā parinibbāyīti arahattaṃ patvā parinibbāyi.
ಏವಂ ಸಬ್ಬತ್ಥಾತಿ ‘‘ಉಣ್ಹೇನ ಫುಟ್ಠಸ್ಸ ಸೀತಂ ಪತ್ಥಯತೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಉಣ್ಹಾದಿನಿಮಿತ್ತಂ ಕಾಮಾಸವುಪ್ಪತ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ, ಸೀತಂ ವಾ ಉಣ್ಹಂ ವಾ ಅನಿಟ್ಠನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಅತ್ತಗ್ಗಾಹೇ ಸತಿ ಅತ್ತನಿಯಗ್ಗಾಹೋತಿ ಆಹ ‘‘ಮಯ್ಹಂ ಸೀತಂ ಉಣ್ಹನ್ತಿ ಗಾಹೋ ದಿಟ್ಠಾಸವೋ’’ತಿ। ಸೀತಾದಿಕೇ ಉಪಗತೇ ಸಹನ್ತೀ ಖಮನ್ತೀ ತೇ ಅತ್ತನೋ ಉಪರಿ ವಾಸೇನ್ತೀ ವಿಯ ಹೋತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಆರೋಪೇತ್ವಾ ವಾಸೇತಿಯೇವಾ’’ತಿ । ನ ನಿರಸ್ಸತೀತಿ ನ ವಿಧುನತಿ। ಯೋ ಹಿ ಸೀತಾದಿಕೇ ನ ಸಹತಿ, ಸೋ ತೇ ನಿರಸ್ಸನ್ತೋ ವಿಧುನನ್ತೋ ವಿಯ ಹೋತೀತಿ।
Evaṃ sabbatthāti ‘‘uṇhena phuṭṭhassa sītaṃ patthayato’’tiādinā sabbattha uṇhādinimittaṃ kāmāsavuppatti veditabbā, sītaṃ vā uṇhaṃ vā aniṭṭhanti adhippāyo. Attaggāhe sati attaniyaggāhoti āha ‘‘mayhaṃ sītaṃ uṇhanti gāho diṭṭhāsavo’’ti. Sītādike upagate sahantī khamantī te attano upari vāsentī viya hotīti vuttaṃ ‘‘āropetvā vāsetiyevā’’ti . Na nirassatīti na vidhunati. Yo hi sītādike na sahati, so te nirassanto vidhunanto viya hotīti.
ಅಧಿವಾಸನಾಪಹಾತಬ್ಬಆಸವವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Adhivāsanāpahātabbaāsavavaṇṇanā niṭṭhitā.
ಪರಿವಜ್ಜನಾಪಹಾತಬ್ಬಆಸವವಣ್ಣನಾ
Parivajjanāpahātabbaāsavavaṇṇanā
೨೫. ಅಹಂ ಸಮಣೋತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ಟೀ॰ ೩.೬.೫೮) ‘‘ಅಹಂ ಸಮಣೋ, ಕಿಂ ಮಮ ಜೀವಿತೇನ ವಾ ಮರಣೇನ ವಾ’’ತಿ ಏವಂ ಅಚಿನ್ತೇತ್ವಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾತಿ ಗಾಮಪ್ಪದೇಸಂ ಪಯೋಜನಾದಿಞ್ಚ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ। ಪಟಿಕ್ಕಮತೀತಿ ಹತ್ಥಿಆದೀನಂ ಸಮೀಪಗಮನತೋ ಅಪಕ್ಕಮತಿ। ಕಣ್ಟಕಾ ಯತ್ಥ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ, ತಂ ಕಣ್ಟಕಟ್ಠಾನಂ। ಅಮನುಸ್ಸದುಟ್ಠಾನೀತಿ ಅಮನುಸ್ಸಸಞ್ಚಾರೇನ ದೂಸಿತಾನಿ, ಸಪರಿಸ್ಸಯಾನೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸಮಾನನ್ತಿ ಸಮಂ, ಅವಿಸಮನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಕಾಸಿ ವಾ ತಾದಿಸಂ ಅನಾಚಾರಂ।
25.Ahaṃsamaṇoti (a. ni. ṭī. 3.6.58) ‘‘ahaṃ samaṇo, kiṃ mama jīvitena vā maraṇena vā’’ti evaṃ acintetvāti adhippāyo. Paccavekkhitvāti gāmappadesaṃ payojanādiñca paccavekkhitvā. Paṭikkamatīti hatthiādīnaṃ samīpagamanato apakkamati. Kaṇṭakā yattha tiṭṭhanti, taṃ kaṇṭakaṭṭhānaṃ. Amanussaduṭṭhānīti amanussasañcārena dūsitāni, saparissayānīti attho. Samānanti samaṃ, avisamanti attho. Akāsi vā tādisaṃ anācāraṃ.
ಸೀಲಸಂವರಸಙ್ಖಾತೇನಾತಿ ‘‘ಕಥಂ ಪರಿವಜ್ಜನಂ ಸೀಲ’’ನ್ತಿ ಯದೇತ್ಥ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಮೇವ। ಅಪಿಚ ‘‘ಚಣ್ಡಂ ಹತ್ಥಿಂ ಪರಿವಜ್ಜೇತೀ’’ತಿ ವಚನತೋ ಹತ್ಥಿಆದಿಪರಿವಜ್ಜನಮ್ಪಿ ಭಗವತೋ ವಚನಾನುಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಕತ್ವಾ ಆಚಾರಸೀಲಮೇವಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
Sīlasaṃvarasaṅkhātenāti ‘‘kathaṃ parivajjanaṃ sīla’’nti yadettha vattabbaṃ, taṃ heṭṭhā vuttameva. Apica ‘‘caṇḍaṃ hatthiṃ parivajjetī’’ti vacanato hatthiādiparivajjanampi bhagavato vacanānuṭṭhānanti katvā ācārasīlamevāti veditabbaṃ.
ಪರಿವಜ್ಜನಾಪಹಾತಬ್ಬಆಸವವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Parivajjanāpahātabbaāsavavaṇṇanā niṭṭhitā.
ವಿನೋದನಾಪಹಾತಬ್ಬಆಸವವಣ್ಣನಾ
Vinodanāpahātabbaāsavavaṇṇanā
೨೬. ಇತಿಪೀತಿ ಇಮಿನಾ ಕಾರಣೇನ, ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಸಮುಟ್ಠಿತತ್ತಾಪಿ ಲೋಭಾದಿಸಹಗತತ್ತಾಪಿ ಕುಸಲಪಟಿಪಕ್ಖತೋಪೀತಿಆದೀಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಅಯಂ ವಿತಕ್ಕೋ ಅಕುಸಲೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಸಾವಜ್ಜೋತಿಆದೀಸುಪಿ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಏತ್ಥ ಚ ಅಕುಸಲೋತಿಆದಿನಾ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಂ ಕಾಮವಿತಕ್ಕಸ್ಸ ಆದೀನವಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ದುಕ್ಖವಿಪಾಕೋತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮ್ಪರಾಯಿಕಂ। ಅತ್ತಬ್ಯಾಬಾಧಾಯ ಸಂವತ್ತತೀತಿಆದೀಸುಪಿ ಇಮಿನಾವ ನಯೇನ ಆದೀನವವಿಭಾವನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಉಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಕಾಮವಿತಕ್ಕಸ್ಸ ಅನಧಿವಾಸನಂ ನಾಮ ಪುನ ತಾದಿಸಸ್ಸ ಅನುಪ್ಪಾದನಂ, ತಂ ಪನಸ್ಸ ಪಹಾನಂ ವಿನೋದನಂ ಬ್ಯನ್ತಿಕರಣಂ ಅನಭಾವಗಮನನ್ತಿ ಚ ವತ್ತುಂ ವಟ್ಟತೀತಿ ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಕಾಮವಿತಕ್ಕಂ ನಾಧಿವಾಸೇತೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ಪಜಹತೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ತಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅನಧಿವಾಸೇನ್ತೋ ಕಿಂ ಕರೋತೀತಿ ಪಜಹತೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಪಹಾನಞ್ಚೇತ್ಥ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನಮೇವ, ನ ಸಮುಚ್ಛೇದೋತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ವಿನೋದೇತೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನವಸೇನೇವ ಅತ್ಥೋ ದಸ್ಸಿತೋ।
26.Itipīti iminā kāraṇena, ayonisomanasikārasamuṭṭhitattāpi lobhādisahagatattāpi kusalapaṭipakkhatopītiādīhi kāraṇehi ayaṃ vitakko akusaloti attho. Iminā nayena sāvajjotiādīsupi attho veditabbo. Ettha ca akusalotiādinā diṭṭhadhammikaṃ kāmavitakkassa ādīnavaṃ dasseti, dukkhavipākoti iminā samparāyikaṃ. Attabyābādhāya saṃvattatītiādīsupi imināva nayena ādīnavavibhāvanā veditabbā. Uppannassa kāmavitakkassa anadhivāsanaṃ nāma puna tādisassa anuppādanaṃ, taṃ panassa pahānaṃ vinodanaṃ byantikaraṇaṃ anabhāvagamananti ca vattuṃ vaṭṭatīti pāḷiyaṃ ‘‘uppannaṃ kāmavitakkaṃ nādhivāsetī’’ti vatvā ‘‘pajahatī’’tiādi vuttanti tamatthaṃ dassento ‘‘anadhivāsento kiṃ karotīti pajahatī’’tiādimāha. Pahānañcettha vikkhambhanameva, na samucchedoti dassetuṃ ‘‘vinodetī’’tiādi vuttanti vikkhambhanavaseneva attho dassito.
ಕಾಮವಿತಕ್ಕೋತಿ ಸಮ್ಪಯೋಗತೋ ಆರಮ್ಮಣತೋ ಚ ಕಾಮಸಹಗತೋ ವಿತಕ್ಕೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಕಾಮಪಟಿಸಂಯುತ್ತೋ ತಕ್ಕೋ’’ತಿಆದಿ। ಕಾಮಪಟಿಸಂಯುತ್ತೋತಿ ಹಿ ಕಾಮರಾಗಸಙ್ಖಾತೇನ ಕಾಮೇನ ಸಮ್ಪಯುತ್ತೋ ವತ್ಥುಕಾಮಸಙ್ಖಾತೇನ ಪಟಿಬದ್ಧೋ ಚ। ಉಪ್ಪನ್ನುಪ್ಪನ್ನೇತಿ ತೇಸಂ ಪಾಪವಿತಕ್ಕಾನಂ ಉಪ್ಪಾದಾವತ್ಥಾಗಹಣಂ ವಾ ಕತಂ ಸಿಯಾ ಅನವಸೇಸಗ್ಗಹಣಂ ವಾ। ತೇಸು ಪಠಮಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಉಪನ್ನಮತ್ತೇ’’ತಿ, ಸಮ್ಪತಿಜಾತೇತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅನವಸೇಸಗ್ಗಹಣಂ ಬ್ಯಾಪನಿಚ್ಛಾಯ ಹೋತೀತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸತಕ್ಖತ್ತುಮ್ಪಿ ಉಪ್ಪನ್ನೇ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಞಾತಿವಿತಕ್ಕೋತಿ ‘‘ಅಮ್ಹಾಕಂ ಞಾತಯೋ ಸುಖಜೀವಿನೋ ಸಮ್ಪತ್ತಿಯುತ್ತಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಗೇಹಸ್ಸಿತಪೇಮವಸೇನ ಞಾತಕೇ ಆರಬ್ಭ ಉಪ್ಪನ್ನವಿತಕ್ಕೋ। ಜನಪದವಿತಕ್ಕೋತಿ ‘‘ಅಮ್ಹಾಕಂ ಜನಪದೋ ಸುಭಿಕ್ಖೋ ಸಮ್ಪನ್ನಸಸ್ಸೋ ರಮಣೀಯೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಗೇಹಸ್ಸಿತಪೇಮವಸೇನೇವ ಜನಪದಂ ಆರಬ್ಭ ಉಪ್ಪನ್ನವಿತಕ್ಕೋ। ಉಕ್ಕುಟಿಕಪ್ಪಧಾನಾದೀಹಿ ದುಕ್ಖೇ ನಿಜ್ಜಿಣ್ಣೇ ಸಮ್ಪರಾಯೇ ಅತ್ತಾ ಸುಖೀ ಹೋತಿ ಅಮರೋತಿ ದುಕ್ಕರಕಾರಿಕಾಯ ಪಟಿಸಂಯುತ್ತೋ ಅಮರತ್ಥಾಯ ವಿತಕ್ಕೋ, ತಂ ವಾ ಆರಬ್ಭ ಅಮರಾವಿಕ್ಖೇಪದಿಟ್ಠಿಸಹಗತೋ ಅಮರೋ ಚ ಸೋ ವಿತಕ್ಕೋ ಚಾತಿ ಅಮರವಿತಕ್ಕೋ। ಪರಾನುದ್ದಯತಾಪಟಿಸಂಯುತ್ತೋತಿ ಪರೇಸು ಉಪಟ್ಠಾಕಾದೀಸು ಸಹನನ್ದಿಕಾದಿವಸೇನ ಪವತ್ತೋ ಅನುದ್ದಯತಾಪತಿರೂಪಕೋ ಗೇಹಸ್ಸಿತಪೇಮೇನ ಪಟಿಸಂಯುತ್ತೋ ವಿತಕ್ಕೋ। ಲಾಭಸಕ್ಕಾರಸಿಲೋಕಪಟಿಸಂಯುತ್ತೋತಿ ಚೀವರಾದಿಲಾಭೇನ ಚೇವ ಸಕ್ಕಾರೇನ ಚ ಕಿತ್ತಿಸದ್ದೇನ ಚ ಆರಮ್ಮಣಕರಣವಸೇನ ಪಟಿಸಂಯುತ್ತೋ। ಅನವಞ್ಞತ್ತಿಪಟಿಸಂಯುತ್ತೋತಿ ‘‘ಅಹೋ ವತ ಮಂ ಪರೇ ನ ಅವಜಾನೇಯ್ಯುಂ, ನ ಹೇಟ್ಠಾ ಕತ್ವಾ ಮಞ್ಞೇಯ್ಯುಂ, ಪಾಸಾಣಚ್ಛತ್ತಂ ವಿಯ ಗರುಂ ಕರೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿ ಉಪ್ಪನ್ನವಿತಕ್ಕೋ।
Kāmavitakkoti sampayogato ārammaṇato ca kāmasahagato vitakko. Tenāha ‘‘kāmapaṭisaṃyuttotakko’’tiādi. Kāmapaṭisaṃyuttoti hi kāmarāgasaṅkhātena kāmena sampayutto vatthukāmasaṅkhātena paṭibaddho ca. Uppannuppanneti tesaṃ pāpavitakkānaṃ uppādāvatthāgahaṇaṃ vā kataṃ siyā anavasesaggahaṇaṃ vā. Tesu paṭhamaṃ sandhāyāha ‘‘upannamatte’’ti, sampatijāteti attho. Anavasesaggahaṇaṃ byāpanicchāya hotīti dassetuṃ ‘‘satakkhattumpi uppanne’’ti vuttaṃ. Ñātivitakkoti ‘‘amhākaṃ ñātayo sukhajīvino sampattiyuttā’’tiādinā gehassitapemavasena ñātake ārabbha uppannavitakko. Janapadavitakkoti ‘‘amhākaṃ janapado subhikkho sampannasasso ramaṇīyo’’tiādinā gehassitapemavaseneva janapadaṃ ārabbha uppannavitakko. Ukkuṭikappadhānādīhi dukkhe nijjiṇṇe samparāye attā sukhī hoti amaroti dukkarakārikāya paṭisaṃyutto amaratthāya vitakko, taṃ vā ārabbha amarāvikkhepadiṭṭhisahagato amaro ca so vitakko cāti amaravitakko. Parānuddayatāpaṭisaṃyuttoti paresu upaṭṭhākādīsu sahanandikādivasena pavatto anuddayatāpatirūpako gehassitapemena paṭisaṃyutto vitakko. Lābhasakkārasilokapaṭisaṃyuttoti cīvarādilābhena ceva sakkārena ca kittisaddena ca ārammaṇakaraṇavasena paṭisaṃyutto. Anavaññattipaṭisaṃyuttoti ‘‘aho vata maṃ pare na avajāneyyuṃ, na heṭṭhā katvā maññeyyuṃ, pāsāṇacchattaṃ viya garuṃ kareyyu’’nti uppannavitakko.
ಕಾಮವಿತಕ್ಕೋ ಕಾಮಸಙ್ಕಪ್ಪನಸಭಾವತ್ತಾ ಕಾಮಸಙ್ಕಪ್ಪಪವತ್ತಿಯಾ ಸಾತಿಸಯತ್ತಾ ಚ ಕಾಮನಾಕಾರೋತಿ ಆಹ ‘‘ಕಾಮವಿತಕ್ಕೋ ಪನೇತ್ಥ ಕಾಮಾಸವೋ’’ತಿ। ತಬ್ಬಿಸೇಸೋತಿ ಕಾಮಾಸವವಿಸೇಸೋ, ರಾಗಸಹವುತ್ತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಕಾಮವಿತಕ್ಕಾದಿಕೇ ವಿನೋದೇತಿ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಾನತೋ ನೀಹರತಿ ಏತೇನಾತಿ ವಿನೋದನಂ, ವೀರಿಯನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ವೀರಿಯಸಂವರಸಙ್ಖಾತೇನ ವಿನೋದನೇನಾ’’ತಿ।
Kāmavitakko kāmasaṅkappanasabhāvattā kāmasaṅkappapavattiyā sātisayattā ca kāmanākāroti āha ‘‘kāmavitakko panettha kāmāsavo’’ti. Tabbisesoti kāmāsavaviseso, rāgasahavuttīti adhippāyo. Kāmavitakkādike vinodeti attano santānato nīharati etenāti vinodanaṃ, vīriyanti āha ‘‘vīriyasaṃvarasaṅkhātena vinodanenā’’ti.
ವಿನೋದನಾಪಹಾತಬ್ಬಆಸವವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Vinodanāpahātabbaāsavavaṇṇanā niṭṭhitā.
ಭಾವನಾಪಹಾತಬ್ಬಆಸವವಣ್ಣನಾ
Bhāvanāpahātabbaāsavavaṇṇanā
೨೭. ‘‘ಸತ್ತ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ ಭಾವಿತಾ ಬಹುಲೀಕತಾ ವಿಜ್ಜಾವಿಮುತ್ತಿಯೋ ಪರಿಪೂರೇನ್ತೀ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೧೮೭) ವಚನತೋ ವಿಜ್ಜಾವಿಮುತ್ತೀನಂ ಅನಧಿಗಮೋ ತತೋ ಚ ಸಕಲವಟ್ಟದುಕ್ಖಾನತಿವತ್ತಿ ಅಭಾವನಾಯ ಆದೀನವೋ, ವುತ್ತವಿಪರಿಯಾಯೇನ ಭಗವತೋ ಓರಸಪುತ್ತಭಾವಾದಿವಸೇನ ಚ ಭಾವನಾಯ ಆನಿಸಂಸೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಉಪರಿಮಗ್ಗತ್ತಯಸಮಯಸಮ್ಭೂತಾತಿ ದುತಿಯಾದಿಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಜಾತಾ, ಭಾವನಾಧಿಕಾರತೋ ದುತಿಯಮಗ್ಗಾದಿಪರಿಯಾಪನ್ನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ನನು ಚ ತೇ ಲೋಕುತ್ತರಾ ಏವ, ಕಸ್ಮಾ ವಿಸೇಸನಂ ಕತನ್ತಿ? ನಯಿದಂ ವಿಸೇಸನಂ, ವಿಸೇಸಿತಬ್ಬಂ ಪನೇತಂ, ಲೋಕುತ್ತರಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ ಏವ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ, ತೇ ಚ ಖೋ ಉಪರಿಮಗ್ಗತ್ತಯಸಮಯಸಮ್ಭೂತಾತಿ। ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೇಸು ಅಸಮ್ಮೋಹತ್ಥನ್ತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಝಾನಮಗ್ಗಫಲಬೋಜ್ಝಙ್ಗೇಸು ಸಮ್ಮೋಹಾಭಾವತ್ಥಂ। ಮಿಸ್ಸಕನಯೇನ ಹಿ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೇಸು ವುಚ್ಚಮಾನೇಸು ತದಙ್ಗಾದಿವಿವೇಕದಸ್ಸನವಸೇನ ವಿಪಸ್ಸನಾಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾದಯೋ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ವುಚ್ಚನ್ತಿ, ನ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತಲೋಕುತ್ತರಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ ಏವಾತಿ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೇಸು ಸಮ್ಮೋಹೋ ನ ಹೋತಿ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಭಾವನಾಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಚ ಸಮ್ಮದೇವ ಪಕಾಸಿತತ್ತಾ। ಇಧ ಪನಾತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ವಾ ಅಧಿಕಾರೇ। ಲೋಕುತ್ತರನಯೋ ಏವ ಗಹೇತಬ್ಬೋ ಭಾವನಾಮಗ್ಗಸ್ಸ ಅಧಿಕತತ್ತಾ।
27. ‘‘Satta bojjhaṅgā bhāvitā bahulīkatā vijjāvimuttiyo paripūrentī’’ti (saṃ. ni. 5.187) vacanato vijjāvimuttīnaṃ anadhigamo tato ca sakalavaṭṭadukkhānativatti abhāvanāya ādīnavo, vuttavipariyāyena bhagavato orasaputtabhāvādivasena ca bhāvanāya ānisaṃso veditabbo. Uparimaggattayasamayasambhūtāti dutiyādimaggakkhaṇe jātā, bhāvanādhikārato dutiyamaggādipariyāpannāti attho. Nanu ca te lokuttarā eva, kasmā visesanaṃ katanti? Nayidaṃ visesanaṃ, visesitabbaṃ panetaṃ, lokuttarabojjhaṅgā eva adhippetā, te ca kho uparimaggattayasamayasambhūtāti. Bojjhaṅgesu asammohatthanti vipassanājhānamaggaphalabojjhaṅgesu sammohābhāvatthaṃ. Missakanayena hi bojjhaṅgesu vuccamānesu tadaṅgādivivekadassanavasena vipassanābojjhaṅgādayo vibhajitvā vuccanti, na nibbattitalokuttarabojjhaṅgā evāti bojjhaṅgesu sammoho na hoti bojjhaṅgabhāvanāpaṭipattiyā ca sammadeva pakāsitattā. Idha panāti imasmiṃ sutte, imasmiṃ vā adhikāre. Lokuttaranayo eva gahetabbo bhāvanāmaggassa adhikatattā.
ಆದಿಪದಾನನ್ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ಟೀ॰ ೧.೧.೪೧೮) ‘‘ಸತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗ’’ನ್ತಿ ಏವಮಾದೀನಂ ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ವಾಕ್ಯೇ ಆದಿಭೂತಾನಂ ಪದಾನಂ। ಅತ್ಥತೋತಿ ವಿಸೇಸವಸೇನ ಸಾಮಞ್ಞವಸೇನ ಚ ಪದತ್ಥತೋ। ಲಕ್ಖಣಾದೀಹೀತಿ ಲಕ್ಖಣರಸಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನತೋ। ಕಮತೋತಿ ಅನುಪುಬ್ಬಿತೋ। ಅನೂನಾಧಿಕತೋತಿ ತಾವತ್ತಕತೋ। ವಿಭಾವಿನಾತಿ ವಿಞ್ಞುನಾ।
Ādipadānanti (a. ni. ṭī. 1.1.418) ‘‘satisambojjhaṅga’’nti evamādīnaṃ tasmiṃ tasmiṃ vākye ādibhūtānaṃ padānaṃ. Atthatoti visesavasena sāmaññavasena ca padatthato. Lakkhaṇādīhīti lakkhaṇarasapaccupaṭṭhānato. Kamatoti anupubbito. Anūnādhikatoti tāvattakato. Vibhāvināti viññunā.
ಸತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೇತಿ ಸತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಪದೇ। ಸರಣಟ್ಠೇನಾತಿ ಅನುಸ್ಸರಣಟ್ಠೇನ। ಚಿರಕತಾದಿಭೇದಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಉಪಗನ್ತ್ವಾ ಠಾನಂ, ಅನಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ ವಾ ಉಪಟ್ಠಾನಂ। ಉದಕೇ ಅಲಾಬು ವಿಯ ಪಿಲವಿತ್ವಾ ಗನ್ತುಂ ಅದತ್ವಾ ಪಾಸಾಣಸ್ಸ ವಿಯ ನಿಚ್ಚಲಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಠಪನಂ ಸಾರಣಂ ಅಸಮ್ಮುಟ್ಠತಾಕರಣಂ ಅಪಿಲಾಪನಂ। ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಹೇತಂ ಮಿಲಿನ್ದಪಞ್ಹೇ। ಭಣ್ಡಾಗಾರಿಕೋತಿ ಭಣ್ಡಗೋಪಕೋ। ಅಪಿಲಾಪೇ ಕರೋತಿ ಅಪಿಲಾಪೇತಿ। ಥೇರೇನಾತಿ ನಾಗಸೇನತ್ಥೇರೇನ। ಸಮ್ಮೋಸಪಚ್ಚನೀಕಂ ಕಿಚ್ಚಂ ಅಸಮ್ಮೋಸೋ, ನ ಸಮ್ಮೋಸಾಭಾವಮತ್ತಂ। ಗೋಚರಾಭಿಮುಖಭಾವಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಾತಿ ಕಾಯಾದಿಆರಮ್ಮಣಾಭಿಮುಖಭಾವಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಾ।
Satisambojjhaṅgeti satisambojjhaṅgapade. Saraṇaṭṭhenāti anussaraṇaṭṭhena. Cirakatādibhedaṃ ārammaṇaṃ upagantvā ṭhānaṃ, anissajjanaṃ vā upaṭṭhānaṃ. Udake alābu viya pilavitvā gantuṃ adatvā pāsāṇassa viya niccalassa ārammaṇassa ṭhapanaṃ sāraṇaṃ asammuṭṭhatākaraṇaṃ apilāpanaṃ. Vuttampi hetaṃ milindapañhe. Bhaṇḍāgārikoti bhaṇḍagopako. Apilāpe karoti apilāpeti. Therenāti nāgasenattherena. Sammosapaccanīkaṃ kiccaṃ asammoso, na sammosābhāvamattaṃ. Gocarābhimukhabhāvapaccupaṭṭhānāti kāyādiārammaṇābhimukhabhāvapaccupaṭṭhānā.
ಬೋಧಿಯಾ ಧಮ್ಮಸಾಮಗ್ಗಿಯಾ, ಅಙ್ಗೋ ಅವಯವೋ, ಬೋಧಿಸ್ಸ ವಾ ಅರಿಯಸಾವಕಸ್ಸ ಅಙ್ಗೋ ಕಾರಣಂ। ಪತಿಟ್ಠಾನಾಯೂಹನಾ ಓಘತರಣಸುತ್ತವಣ್ಣನಾಯಂ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧.೧) –
Bodhiyā dhammasāmaggiyā, aṅgo avayavo, bodhissa vā ariyasāvakassa aṅgo kāraṇaṃ. Patiṭṭhānāyūhanā oghataraṇasuttavaṇṇanāyaṃ (saṃ. ni. aṭṭha. 1.1.1) –
‘‘ಕಿಲೇಸವಸೇನ ಪತಿಟ್ಠಾನಂ, ಅಭಿಸಙ್ಖಾರವಸೇನ ಆಯೂಹನಾ। ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠೀಹಿ ಪತಿಟ್ಠಾನಂ, ಅವಸೇಸಕಿಲೇಸಾಭಿಸಙ್ಖಾರೇಹಿ ಆಯೂಹನಾ। ತಣ್ಹಾವಸೇನ ಪತಿಟ್ಠಾನಂ, ದಿಟ್ಠಿವಸೇನ ಆಯೂಹನಾ। ಸಸ್ಸತದಿಟ್ಠಿಯಾ ಪತಿಟ್ಠಾನಂ, ಉಚ್ಛೇದದಿಟ್ಠಿಯಾ ಆಯೂಹನಾ। ಲೀನವಸೇನ ಪತಿಟ್ಠಾನಂ, ಉದ್ಧಚ್ಚವಸೇನ ಆಯೂಹನಾ। ಕಾಮಸುಖಾನುಯೋಗವಸೇನ ಪತಿಟ್ಠಾನಂ, ಅತ್ತಕಿಲಮಥಾನುಯೋಗವಸೇನ ಆಯೂಹನಾ। ಸಬ್ಬಾಕುಸಲಾಭಿಸಙ್ಖಾರವಸೇನ ಪತಿಟ್ಠಾನಂ, ಸಬ್ಬಲೋಕಿಯಕುಸಲಾಭಿಸಙ್ಖಾರವಸೇನ ಆಯೂಹನಾ’’ತಿ –
‘‘Kilesavasena patiṭṭhānaṃ, abhisaṅkhāravasena āyūhanā. Taṇhādiṭṭhīhi patiṭṭhānaṃ, avasesakilesābhisaṅkhārehi āyūhanā. Taṇhāvasena patiṭṭhānaṃ, diṭṭhivasena āyūhanā. Sassatadiṭṭhiyā patiṭṭhānaṃ, ucchedadiṭṭhiyā āyūhanā. Līnavasena patiṭṭhānaṃ, uddhaccavasena āyūhanā. Kāmasukhānuyogavasena patiṭṭhānaṃ, attakilamathānuyogavasena āyūhanā. Sabbākusalābhisaṅkhāravasena patiṭṭhānaṃ, sabbalokiyakusalābhisaṅkhāravasena āyūhanā’’ti –
ವುತ್ತೇಸು ಪಕಾರೇಸು ಇಧ ಅವುತ್ತಾನಂ ವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಯಾ ಹಿ ಅಯಂ ಬೋಧೀತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ । ‘‘ಬುಜ್ಝತೀ’’ತಿ ಪದಸ್ಸ ಪಟಿಬುಜ್ಝತೀತಿ ಅತ್ಥೋತಿ ಆಹ ‘‘ಕಿಲೇಸಸನ್ತಾನನಿದ್ದಾಯ ಉಟ್ಠಹತೀ’’ತಿ। ತಂ ಪನ ಪಟಿಬುಜ್ಝನಂ ಅತ್ಥತೋ ಚತುನ್ನಂ ಸಚ್ಚಾನಂ ಪಟಿವೇಧೋ, ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸೇವ ವಾ ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾತಿ ಆಹ ‘‘ಚತ್ತಾರೀ’’ತಿಆದಿ। ಝಾನಙ್ಗಮಗ್ಗಙ್ಗಾದಯೋ ವಿಯಾತಿ ಯಥಾ ಅಙ್ಗಾನಿ ಏವ ಝಾನಮಗ್ಗಾ, ನ ಅಙ್ಗವಿನಿಮುತ್ತಾ, ಏವಮಿಧಾಪೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸೇನಙ್ಗರಥಙ್ಗಾದಯೋ ವಿಯಾತಿ ಏತೇನ ಪುಗ್ಗಲಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಅವಿಜ್ಜಮಾನಪಞ್ಞತ್ತಿಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ।
Vuttesu pakāresu idha avuttānaṃ vasena veditabbā. Yā hi ayaṃ bodhīti vuccatīti yojetabbaṃ . ‘‘Bujjhatī’’ti padassa paṭibujjhatīti atthoti āha ‘‘kilesasantānaniddāya uṭṭhahatī’’ti. Taṃ pana paṭibujjhanaṃ atthato catunnaṃ saccānaṃ paṭivedho, nibbānasseva vā sacchikiriyāti āha ‘‘cattārī’’tiādi. Jhānaṅgamaggaṅgādayo viyāti yathā aṅgāni eva jhānamaggā, na aṅgavinimuttā, evamidhāpīti attho. Senaṅgarathaṅgādayo viyāti etena puggalapaññattiyā avijjamānapaññattibhāvaṃ dasseti.
ಬೋಧಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತೀತಿ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾತಿ ಇದಂ ಕಾರಣತ್ಥೋ ಅಙ್ಗ-ಸದ್ದೋತಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ। ಬುಜ್ಝನ್ತೀತಿ ಬೋಧಿಯೋ, ಬೋಧಿಯೋ ಏವ ಅಙ್ಗಾತಿ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಬುಜ್ಝನ್ತೀತಿ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ’’ತಿ। ಅನುಬುಜ್ಝನ್ತೀತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾದೀನಂ ಕಾರಣಾನಂ ಬುಜ್ಝಿತಬ್ಬಾನಞ್ಚ ಸಚ್ಚಾನಂ ಅನುರೂಪಂ ಬುಜ್ಝನ್ತಿ। ಪಟಿಬುಜ್ಝನ್ತೀತಿ ಕಿಲೇಸನಿದ್ದಾಯ ಉಟ್ಠಹನತೋ ಪಚ್ಚಕ್ಖಭಾವೇನ ವಾ ಪಟಿಮುಖಂ ಬುಜ್ಝನ್ತಿ। ಸಮ್ಬುಜ್ಝನ್ತೀತಿ ಅವಿಪರೀತಭಾವೇನ ಸಮ್ಮಾ ಚ ಬುಜ್ಝನ್ತಿ। ಏವಂ ಉಪಸಗ್ಗಾನಂ ಅತ್ಥವಿಸೇಸದೀಪನತಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ। ಬೋಧಿ-ಸದ್ದೋ ಹಿ ಸಬ್ಬವಿಸೇಸಯುತ್ತಂ ಬುಜ್ಝನಂ ಸಾಮಞ್ಞೇನ ಗಹೇತ್ವಾ ಠಿತೋ।
Bodhāya saṃvattantīti bojjhaṅgāti idaṃ kāraṇattho aṅga-saddoti katvā vuttaṃ. Bujjhantīti bodhiyo, bodhiyo eva aṅgāti bojjhaṅgāti vuttaṃ ‘‘bujjhantīti bojjhaṅgā’’ti. Anubujjhantīti vipassanādīnaṃ kāraṇānaṃ bujjhitabbānañca saccānaṃ anurūpaṃ bujjhanti. Paṭibujjhantīti kilesaniddāya uṭṭhahanato paccakkhabhāvena vā paṭimukhaṃ bujjhanti. Sambujjhantīti aviparītabhāvena sammā ca bujjhanti. Evaṃ upasaggānaṃ atthavisesadīpanatā daṭṭhabbā. Bodhi-saddo hi sabbavisesayuttaṃ bujjhanaṃ sāmaññena gahetvā ṭhito.
ವಿಚಿನಾತೀತಿ ‘‘ತಯಿದಂ ದುಕ್ಖ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ವೀಮಂಸತಿ। ಓಭಾಸನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಯಥಾಭೂತಸಭಾವಪಟಿಚ್ಛಾದಕಸ್ಸ ಸಮ್ಮೋಹಸ್ಸ ವಿದ್ಧಂಸನಂ ಯಥಾ ಆಲೋಕೋ ಅನ್ಧಕಾರಸ್ಸ। ಯಸ್ಮಿಂ ಧಮ್ಮೇ ಸತಿ ವೀರೋ ನಾಮ ಹೋತಿ, ಸೋ ಧಮ್ಮೋ ವೀರಭಾವೋ। ಈರಯಿತಬ್ಬತೋತಿ ಪವತ್ತೇತಬ್ಬತೋ। ಕೋಸಜ್ಜಪಕ್ಖತೋ ಪತಿತುಂ ಅಪ್ಪದಾನವಸೇನ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾನಂ ಪಗ್ಗಣ್ಹನಂ ಪಗ್ಗಹೋ। ಉಪತ್ಥಮ್ಭನಂ ಅನುಬಲಪ್ಪದಾನಂ। ಓಸೀದನಂ ಲಯಾಪತ್ತಿ, ತಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖತೋ ಅನೋಸೀದನಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಪೀಣಯತೀತಿ ತಪ್ಪೇತಿ ವಡ್ಢೇತಿ ವಾ। ಫರಣಂ ಪಣೀತರೂಪೇಹಿ ಕಾಯಸ್ಸ ಬ್ಯಾಪನಂ। ತುಟ್ಠಿ ನಾಮ ಪೀತಿ। ಉದಗ್ಗಭಾವೋ ಓದಗ್ಯಂ, ಕಾಯಚಿತ್ತಾನಂ ಉಕ್ಖಿಪನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕಾಯಚಿತ್ತದರಥಪಸ್ಸಮ್ಭನತೋತಿ ಕಾಯದರಥಸ್ಸ ಚಿತ್ತದರಥಸ್ಸ ಚ ಪಸ್ಸಮ್ಭನತೋ ವೂಪಸಮನತೋ। ಕಾಯೋತಿ ಚೇತ್ಥ ವೇದನಾದಯೋ ತಯೋ ಖನ್ಧಾ। ದರಥೋ ಸಾರಮ್ಭೋ, ದುಕ್ಖದೋಮನಸ್ಸಪಚ್ಚಯಾನಂ ಉದ್ಧಚ್ಚಾದಿಕಿಲೇಸಾನಂ, ತಪ್ಪಧಾನಾನಂ ವಾ ಚತುನ್ನಂ ಖನ್ಧಾನಂ ಅಧಿವಚನಂ। ಉದ್ಧಚ್ಚಾದಿಕಿಲೇಸಪಟಿಪಕ್ಖಭಾವೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ, ಏವಞ್ಚೇತ್ಥ ಪಸ್ಸದ್ಧಿಯಾ ಅಪರಿಪ್ಫನ್ದನಸೀತಿಭಾವೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ ಅಸಾರದ್ಧಭಾವತೋ। ತೇನಾಹ ಭಗವಾ ‘‘ಪಸ್ಸದ್ಧೋ ಕಾಯೋ ಅಸಾರದ್ಧೋ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೫೨)।
Vicinātīti ‘‘tayidaṃ dukkha’’ntiādinā vīmaṃsati. Obhāsanaṃ dhammānaṃ yathābhūtasabhāvapaṭicchādakassa sammohassa viddhaṃsanaṃ yathā āloko andhakārassa. Yasmiṃ dhamme sati vīro nāma hoti, so dhammo vīrabhāvo. Īrayitabbatoti pavattetabbato. Kosajjapakkhato patituṃ appadānavasena sampayuttānaṃ paggaṇhanaṃ paggaho. Upatthambhanaṃ anubalappadānaṃ. Osīdanaṃ layāpatti, tappaṭipakkhato anosīdanaṃ daṭṭhabbaṃ. Pīṇayatīti tappeti vaḍḍheti vā. Pharaṇaṃ paṇītarūpehi kāyassa byāpanaṃ. Tuṭṭhi nāma pīti. Udaggabhāvo odagyaṃ, kāyacittānaṃ ukkhipananti attho. Kāyacittadarathapassambhanatoti kāyadarathassa cittadarathassa ca passambhanato vūpasamanato. Kāyoti cettha vedanādayo tayo khandhā. Daratho sārambho, dukkhadomanassapaccayānaṃ uddhaccādikilesānaṃ, tappadhānānaṃ vā catunnaṃ khandhānaṃ adhivacanaṃ. Uddhaccādikilesapaṭipakkhabhāvo daṭṭhabbo, evañcettha passaddhiyā aparipphandanasītibhāvo daṭṭhabbo asāraddhabhāvato. Tenāha bhagavā ‘‘passaddho kāyo asāraddho’’ti (ma. ni. 1.52).
ಸಮಾಧಾನತೋತಿ ಸಮ್ಮಾ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಆಧಾನತೋ ಠಪನತೋ। ಅವಿಕ್ಖೇಪೋ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾನಂ ಅವಿಕ್ಖಿತ್ತತಾ, ಯೇನ ಸಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಧಮ್ಮಾ ಅವಿಕ್ಖಿತ್ತಾ ಹೋನ್ತಿ, ಸೋ ಧಮ್ಮೋ ಅವಿಕ್ಖೇಪೋತಿ। ಅವಿಸಾರೋ ಅತ್ತನೋ ಏವ ಅವಿಸರಣಸಭಾವೋ। ಸಮ್ಪಿಣ್ಡನಂ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾನಂ ಅವಿಪ್ಪಕಿಣ್ಣಭಾವಾಪಾದನಂ ನ್ಹಾನೀಯಚುಣ್ಣಾನಂ ಉದಕಂ ವಿಯ। ಚಿತ್ತಟ್ಠಿತಿಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನೋತಿ ‘‘ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಠಿತೀ’’ತಿ (ಧ॰ ಸ॰ ೧೧) ವಚನತೋ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಪಬನ್ಧಠಿತಿಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನೋ। ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖನತೋತಿ ಉದಾಸೀನಭಾವತೋ। ಸಾತಿ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಉಪೇಕ್ಖಾ । ಸಮಪ್ಪವತ್ತೇ ಧಮ್ಮೇ ಪಟಿಸಞ್ಚಿಕ್ಖತಿ ಉಪಪತ್ತಿತೋ ಇಕ್ಖತಿ ತದಾಕಾರಾ ಹುತ್ವಾ ಪವತ್ತತೀತಿ ಪಟಿಸಙ್ಖಾನಲಕ್ಖಣಾ, ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ‘‘ಪಟಿಸಙ್ಖಾ ಸನ್ತಿಟ್ಠನಾ ಗಹಣೇ ಮಜ್ಝತ್ತತಾ’’ತಿ ಉಪೇಕ್ಖಾಕಿಚ್ಚಾಧಿಮತ್ತತಾಯ ಸಙ್ಖಾರುಪೇಕ್ಖಾ ವುತ್ತಾ। ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾನಂ ಯಥಾಸಕಕಿಚ್ಚಕರಣವಸೇನ ಸಮಂ ಪವತ್ತನಪಚ್ಚಯತಾ ಸಮವಾಹಿತಾ। ಅಲೀನಾನುದ್ಧತಪ್ಪವತ್ತಿಪಚ್ಚಯತಾ ಊನಾಧಿಕತಾನಿವಾರಣಂ। ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾನಂ ಅಸಮಪ್ಪವತ್ತಿಹೇತುಕಪಕ್ಖಪಾತಂ ಉಪಚ್ಛಿನ್ದನ್ತೀ ವಿಯ ಹೋತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪಕ್ಖಪಾತುಪಚ್ಛೇದರಸಾ’’ತಿ। ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖನಮೇವ ಮಜ್ಝತ್ತಭಾವೋ।
Samādhānatoti sammā cittassa ādhānato ṭhapanato. Avikkhepo sampayuttānaṃ avikkhittatā, yena sasampayuttā dhammā avikkhittā honti, so dhammo avikkhepoti. Avisāro attano eva avisaraṇasabhāvo. Sampiṇḍanaṃ sampayuttānaṃ avippakiṇṇabhāvāpādanaṃ nhānīyacuṇṇānaṃ udakaṃ viya. Cittaṭṭhitipaccupaṭṭhānoti ‘‘cittassa ṭhitī’’ti (dha. sa. 11) vacanato cittassa pabandhaṭhitipaccupaṭṭhāno. Ajjhupekkhanatoti udāsīnabhāvato. Sāti bojjhaṅgaupekkhā . Samappavatte dhamme paṭisañcikkhati upapattito ikkhati tadākārā hutvā pavattatīti paṭisaṅkhānalakkhaṇā, evañca katvā ‘‘paṭisaṅkhā santiṭṭhanā gahaṇe majjhattatā’’ti upekkhākiccādhimattatāya saṅkhārupekkhā vuttā. Sampayuttadhammānaṃ yathāsakakiccakaraṇavasena samaṃ pavattanapaccayatā samavāhitā. Alīnānuddhatappavattipaccayatā ūnādhikatānivāraṇaṃ. Sampayuttānaṃ asamappavattihetukapakkhapātaṃ upacchindantī viya hotīti vuttaṃ ‘‘pakkhapātupacchedarasā’’ti. Ajjhupekkhanameva majjhattabhāvo.
ಸಬ್ಬಸ್ಮಿಂ ಲೀನಪಕ್ಖೇ ಉದ್ಧಚ್ಚಪಕ್ಖೇ ಚ ಅತ್ಥಿಕಾ ಪತ್ಥನೀಯಾ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಾತಿ ಸಬ್ಬತ್ಥಿಕಾ, ತಂ ಸಬ್ಬತ್ಥಿಕಂ। ಸಮಾನಕ್ಖಣಪವತ್ತೀಸು ಸತ್ತಸುಪಿ ಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೇಸು ವಾಚಾಯ ಕಮಪ್ಪವತ್ತಿತೋ ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ವತ್ತಬ್ಬೇಸು ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಪಠಮಂ ಅವತ್ವಾ ಸತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸೇವ ಪಠಮಂ ವಚನಸ್ಸ ಕಾರಣಂ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಉಪಕಾರಕತ್ತನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಬ್ಬೇಸ’’ನ್ತಿಆದಿ। ಸಬ್ಬೇಸನ್ತಿ ಚ ಲೀನುದ್ಧಚ್ಚಪಕ್ಖಿಕಾನಂ, ಅಞ್ಞಥಾ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಪಚ್ಚಯಾತಿ।
Sabbasmiṃ līnapakkhe uddhaccapakkhe ca atthikā patthanīyā icchitabbāti sabbatthikā, taṃ sabbatthikaṃ. Samānakkhaṇapavattīsu sattasupi sambojjhaṅgesu vācāya kamappavattito paṭipāṭiyā vattabbesu yaṃ kiñci paṭhamaṃ avatvā satisambojjhaṅgasseva paṭhamaṃ vacanassa kāraṇaṃ sabbesaṃ upakārakattanti vuttaṃ ‘‘sabbesa’’ntiādi. Sabbesanti ca līnuddhaccapakkhikānaṃ, aññathā sabbepi sabbesaṃ paccayāti.
‘‘ಕಸ್ಮಾ ಸತ್ತೇವ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ ವುತ್ತಾ’’ತಿ ಚೋದಕೋ ಸದ್ಧಾಲೋಭಾದೀನಮ್ಪಿ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಭಾವಂ ಆಸಙ್ಕತಿ, ಇತರೋ ಸತಿಆದೀನಂಯೇವ ಭಾವನಾಯ ಉಪಕಾರತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಲೀನುದ್ಧಚ್ಚಪಟಿಪಕ್ಖತೋ ಸಬ್ಬತ್ಥಿಕತೋ ಚಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಲೀನಸ್ಸಾತಿ ಅತಿಸಿಥಿಲವೀರಿಯತಾದೀಹಿ ಭಾವನಾವೀಥಿಂ ಅನೋತರಿತ್ವಾ ಸಂಕುಟಿತಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸ್ಸ। ತದಾ ಹಿ ಪಸ್ಸದ್ಧಿಸಮಾಧಿಉಪೇಕ್ಖಾಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ ನ ಭಾವೇತಬ್ಬಾ। ತಞ್ಹಿ ಏತೇಹಿ ಅಲ್ಲತಿಣಾದೀಹಿ ವಿಯ ಪರಿತ್ತೋ ಅಗ್ಗಿ ದುಸ್ಸಮುಟ್ಠಾಪಿಯಂ ಹೋತೀತಿ। ತೇನಾಹ ಭಗವಾ ‘‘ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪುರಿಸೋ ಪರಿತ್ತಂ ಅಗ್ಗಿಂ ಉಜ್ಜಾಲೇತುಕಾಮೋ ಅಸ್ಸ, ಸೋ ತತ್ಥ ಅಲ್ಲಾನಿ ಚೇವ ತಿಣಾನಿ ಪಕ್ಖಿಪೇಯ್ಯಾ’’ತಿಆದಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೨೩೪)। ಧಮ್ಮವಿಚಯವೀರಿಯಪೀತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ ಪನ ಭಾವೇತಬ್ಬಾ, ಸುಕ್ಖತಿಣಾದೀಹಿ ವಿಯ ಪರಿತ್ತೋ ಅಗ್ಗಿ ಲೀನಂ ಚಿತ್ತಂ ಏತೇಹಿ ಸುಸಮುಟ್ಠಾಪಿಯಂ ಹೋತೀತಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಯಸ್ಮಿಞ್ಚ ಖೋ’’ತಿಆದಿ। ತತ್ಥ ಯಥಾಸಕಂ ಆಹಾರವಸೇನ ಧಮ್ಮವಿಚಯಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾದೀನಂ ಭಾವನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ‘‘ಅತ್ಥಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಕುಸಲಾಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ…ಪೇ॰… ಪೀತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಭಿಯ್ಯೋಭಾವಾಯ…ಪೇ॰… ಸಂವತ್ತತೀ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೨೩೨)। ತತ್ಥ ಸಭಾವಸಾಮಞ್ಞಲಕ್ಖಣಪಟಿವೇಧವಸೇನ ಪವತ್ತಮನಸಿಕಾರೋ…ಪೇ॰… ಧಮ್ಮವಿಚಯಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾದಯೋ ಭಾವೇತಿ ನಾಮ।
‘‘Kasmā satteva bojjhaṅgā vuttā’’ti codako saddhālobhādīnampi bojjhaṅgabhāvaṃ āsaṅkati, itaro satiādīnaṃyeva bhāvanāya upakārataṃ dassento ‘‘līnuddhaccapaṭipakkhato sabbatthikato cā’’tiādimāha. Tattha līnassāti atisithilavīriyatādīhi bhāvanāvīthiṃ anotaritvā saṃkuṭitassa cittassa. Tadā hi passaddhisamādhiupekkhāsambojjhaṅgā na bhāvetabbā. Tañhi etehi allatiṇādīhi viya paritto aggi dussamuṭṭhāpiyaṃ hotīti. Tenāha bhagavā ‘‘seyyathāpi, bhikkhave, puriso parittaṃ aggiṃ ujjāletukāmo assa, so tattha allāni ceva tiṇāni pakkhipeyyā’’tiādi (saṃ. ni. 5.234). Dhammavicayavīriyapītisambojjhaṅgā pana bhāvetabbā, sukkhatiṇādīhi viya paritto aggi līnaṃ cittaṃ etehi susamuṭṭhāpiyaṃ hotīti. Tena vuttaṃ ‘‘yasmiñca kho’’tiādi. Tattha yathāsakaṃ āhāravasena dhammavicayasambojjhaṅgādīnaṃ bhāvanā veditabbā. Vuttañhetaṃ ‘‘atthi, bhikkhave, kusalākusalā dhammā…pe… pītisambojjhaṅgassa bhiyyobhāvāya…pe… saṃvattatī’’ti (saṃ. ni. 5.232). Tattha sabhāvasāmaññalakkhaṇapaṭivedhavasena pavattamanasikāro…pe… dhammavicayasambojjhaṅgādayo bhāveti nāma.
ಉದ್ಧಚ್ಚಸ್ಸಾತಿ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅಚ್ಚಾರದ್ಧವೀರಿಯತಾದೀಹಿ ಸೀತಿಭಾವಪತಿಟ್ಠಿತಭಾವಂ ಅನೋತಿಣ್ಣತಾಯ, ತದಾ ಧಮ್ಮವಿಚಯವೀರಿಯಪೀತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ ನ ಭಾವೇತಬ್ಬಾ। ತಞ್ಹಿ ಏತೇಹಿ ಸುಕ್ಖತಿಣಾದೀಹಿ ವಿಯ ಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧೋ ದುವೂಪಸಮಯಂ ಹೋತಿ। ತೇನಾಹ ಭಗವಾ ‘‘ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪುರಿಸೋ ಮಹನ್ತಂ ಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧಂ ನಿಬ್ಬಾಪೇತುಕಾಮೋ ಅಸ್ಸ, ಸೋ ತತ್ಥ ಸುಕ್ಖಾನಿ ಚೇವ ತಿಣಾನಿ ಪಕ್ಖಿಪೇಯ್ಯಾ’’ತಿಆದಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೨೩೪)। ಪಸ್ಸದ್ಧಿಸಮಾಧಿಉಪೇಕ್ಖಾಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ ಪನ ಭಾವೇತಬ್ಬಾ, ಅಲ್ಲತಿಣಾದೀಹಿ ವಿಯ ಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧೋ ಉದ್ಧತಂ ಚಿತ್ತಂ ಏತೇಹಿ ಸುವೂಪಸಮಯಂ ಹೋತಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಯಸ್ಮಿಞ್ಚ ಖೋ’’ತಿಆದಿ। ಏತ್ಥಾಪಿ ಯಥಾಸಕಂ ಆಹಾರವಸೇನ ಪಸ್ಸದ್ಧಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾದೀನಂ ಭಾವನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ‘‘ಅತ್ಥಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಕಾಯಪಸ್ಸದ್ಧಿ ಚಿತ್ತಪಸ್ಸದ್ಧಿ…ಪೇ॰… ಉಪೇಕ್ಖಾಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಭಿಯ್ಯೋಭಾವಾಯ ಸಂವತ್ತತೀ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೨೩೨)। ತತ್ಥ ಯಥಾಸ್ಸ ಪಸ್ಸದ್ಧಿಆದಯೋ ಉಪ್ಪನ್ನಪುಬ್ಬಾ, ತಂ ಆಕಾರಂ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾ ತೇಸಂ ಉಪ್ಪಾದನವಸೇನ ತಥಾ ಮನಸಿಕರೋನ್ತೋವ ಪಸ್ಸದ್ಧಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾದಯೋ ಭಾವೇತಿ ನಾಮ। ಸತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋ ಪನ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಬಹೂಪಕಾರೋ। ಸೋ ಹಿ ಚಿತ್ತಂ ಲೀನಪಕ್ಖಿಕಾನಂ ಪಸ್ಸದ್ಧಿಆದೀನಂ ವಸೇನ ಲಯಾಪತ್ತಿತೋ, ಉದ್ಧಚ್ಚಪಕ್ಖಿಕಾನಞ್ಚ ಧಮ್ಮವಿಚಯಾದೀನಂ ವಸೇನ ಉದ್ಧಚ್ಚಪಾತತೋ ರಕ್ಖತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸೋ ಲೋಣಧೂಪನಂ ವಿಯ ಸಬ್ಬಬ್ಯಞ್ಜನೇಸು ಸಬ್ಬಕಮ್ಮಿಕಅಮಚ್ಚೋ ವಿಯ ಚ ರಾಜಕಿಚ್ಚೇಸು ಸಬ್ಬತ್ಥ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸತಿಞ್ಚ ಖ್ವಾಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಬ್ಬತ್ಥಿಕಂ ವದಾಮೀ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೨೩೪)।
Uddhaccassāti cittassa accāraddhavīriyatādīhi sītibhāvapatiṭṭhitabhāvaṃ anotiṇṇatāya, tadā dhammavicayavīriyapītisambojjhaṅgā na bhāvetabbā. Tañhi etehi sukkhatiṇādīhi viya aggikkhandho duvūpasamayaṃ hoti. Tenāha bhagavā ‘‘seyyathāpi, bhikkhave, puriso mahantaṃ aggikkhandhaṃ nibbāpetukāmo assa, so tattha sukkhāni ceva tiṇāni pakkhipeyyā’’tiādi (saṃ. ni. 5.234). Passaddhisamādhiupekkhāsambojjhaṅgā pana bhāvetabbā, allatiṇādīhi viya aggikkhandho uddhataṃ cittaṃ etehi suvūpasamayaṃ hoti. Tena vuttaṃ ‘‘yasmiñca kho’’tiādi. Etthāpi yathāsakaṃ āhāravasena passaddhisambojjhaṅgādīnaṃ bhāvanā veditabbā. Vuttañhetaṃ ‘‘atthi, bhikkhave, kāyapassaddhi cittapassaddhi…pe… upekkhāsambojjhaṅgassa bhiyyobhāvāya saṃvattatī’’ti (saṃ. ni. 5.232). Tattha yathāssa passaddhiādayo uppannapubbā, taṃ ākāraṃ sallakkhetvā tesaṃ uppādanavasena tathā manasikarontova passaddhisambojjhaṅgādayo bhāveti nāma. Satisambojjhaṅgo pana sabbattha bahūpakāro. So hi cittaṃ līnapakkhikānaṃ passaddhiādīnaṃ vasena layāpattito, uddhaccapakkhikānañca dhammavicayādīnaṃ vasena uddhaccapātato rakkhati, tasmā so loṇadhūpanaṃ viya sabbabyañjanesu sabbakammikaamacco viya ca rājakiccesu sabbattha icchitabbo. Tenāha ‘‘satiñca khvāhaṃ, bhikkhave, sabbatthikaṃ vadāmī’’ti (saṃ. ni. 5.234).
ಞತ್ವಾ ಞಾತಬ್ಬಾತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ಟೀ॰ ೧.೧.೧೨೯) ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ವಡ್ಢಿ ನಾಮ ವೇಪುಲ್ಲಂ ಭಿಯ್ಯೋಭಾವೋ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಉಪ್ಪಾದೋ ಏವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಪುನಪ್ಪುನಂ ಜನೇತೀ’’ತಿ। ಅಭಿವುದ್ಧಿಂ ಪಾಪೇನ್ತೋ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತಿ। ವಿವಿತ್ತತಾತಿ ವಿವಿತ್ತಭಾವೋ। ಯೋ ಹಿ ವಿವೇಚನೀಯತೋ ವಿವಿಚ್ಚತಿ, ಯಂ ವಿವಿಚ್ಚಿತ್ವಾ ಠಿತಂ, ತದುಭಯಂ ಇಧ ವಿವಿತ್ತಭಾವಸಾಮಞ್ಞೇನ ‘‘ವಿವಿತ್ತತಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ತೇಸು ಪುರಿಮೋ ವಿವೇಚನೀಯತೋ ವಿವಿಚ್ಚಮಾನತಾಯ ವಿವೇಕಸಙ್ಖಾತಾಯ ವಿವಿಚ್ಚನಕಿರಿಯಾಯ ಸಮಙ್ಗೀ ಧಮ್ಮಸಮೂಹೋ ತಾಯ ಏವ ವಿವಿಚ್ಚನಕಿರಿಯಾಯ ವಸೇನ ವಿವೇಕೋತಿ ಗಹಿತೋ। ಇತರೋ ಸಬ್ಬಸೋ ತತೋ ತತೋ ವಿವಿತ್ತಸಭಾವತಾಯ। ತತ್ಥ ಯಸ್ಮಿಂ ಧಮ್ಮಪುಞ್ಜೇ ಸತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋ ವಿವಿಚ್ಚನಕಿರಿಯಾಯ ಪವತ್ತತಿ, ತಂ ಯಥಾವುತ್ತಾಯ ವಿವಿಚ್ಚಮಾನತಾಯ ವಿವೇಕಸಙ್ಖಾತಂ ನಿಸ್ಸಾಯೇವ ಪವತ್ತತಿ, ಇತರಂ ಪನ ತನ್ನಿನ್ನತಾತದಾರಮ್ಮಣತಾಹೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ವಿವೇಕೇ ನಿಸ್ಸಿತ’’ನ್ತಿ। ಯಥಾ ವಾ ವಿವೇಕವಸೇನ ಪವತ್ತಂ ಝಾನಂ ‘‘ವಿವೇಕಜ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ಏವಂ ವಿವೇಕವಸೇನ ಪವತ್ತೋ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋ ‘‘ವಿವೇಕನಿಸ್ಸಿತೋ’’ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ನಿಸ್ಸಯಟ್ಠೋ ಚ ವಿಪಸ್ಸನಾಮಗ್ಗಾನಂ ವಸೇನ ಮಗ್ಗಫಲಾನಂ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಅಸತಿಪಿ ಪುಬ್ಬಾಪರಭಾವೇ ‘‘ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಪಚ್ಚಯಾನಂ ಸಮುಪ್ಪಾದನಂ ವಿಯ ಅಭಿನ್ನಧಮ್ಮಾಧಾರಾ ನಿಸ್ಸಯನಭಾವನಾ ಸಮ್ಭವನ್ತೀತಿ। ಅಯಮೇವಾತಿ ವಿವೇಕೋ ಏವ। ವಿವೇಕೋ ಹಿ ಪಹಾನವಿನಯವಿರಾಗನಿರೋಧಾ ಚ ಸಮಾನತ್ಥಾ।
Ñatvā ñātabbāti (saṃ. ni. ṭī. 1.1.129) sambandho. Vaḍḍhi nāma vepullaṃ bhiyyobhāvo punappunaṃ uppādo evāti āha ‘‘punappunaṃ janetī’’ti. Abhivuddhiṃ pāpento nibbatteti. Vivittatāti vivittabhāvo. Yo hi vivecanīyato viviccati, yaṃ viviccitvā ṭhitaṃ, tadubhayaṃ idha vivittabhāvasāmaññena ‘‘vivittatā’’ti vuttaṃ. Tesu purimo vivecanīyato viviccamānatāya vivekasaṅkhātāya viviccanakiriyāya samaṅgī dhammasamūho tāya eva viviccanakiriyāya vasena vivekoti gahito. Itaro sabbaso tato tato vivittasabhāvatāya. Tattha yasmiṃ dhammapuñje satisambojjhaṅgo viviccanakiriyāya pavattati, taṃ yathāvuttāya viviccamānatāya vivekasaṅkhātaṃ nissāyeva pavattati, itaraṃ pana tanninnatātadārammaṇatāhīti vuttaṃ ‘‘viveke nissita’’nti. Yathā vā vivekavasena pavattaṃ jhānaṃ ‘‘vivekaja’’nti vuttaṃ, evaṃ vivekavasena pavatto bojjhaṅgo ‘‘vivekanissito’’ti daṭṭhabbo. Nissayaṭṭho ca vipassanāmaggānaṃ vasena maggaphalānaṃ veditabbo. Asatipi pubbāparabhāve ‘‘paṭiccasamuppādā’’ti ettha paccayānaṃ samuppādanaṃ viya abhinnadhammādhārā nissayanabhāvanā sambhavantīti. Ayamevāti viveko eva. Viveko hi pahānavinayavirāganirodhā ca samānatthā.
ತದಙ್ಗಸಮುಚ್ಛೇದನಿಸ್ಸರಣವಿವೇಕನಿಸ್ಸಿತತಂ ವತ್ವಾ ಪಟಿಪಸ್ಸದ್ಧಿವಿವೇಕನಿಸ್ಸಿತತಾಯ ಅವಚನಂ ‘‘ಸತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಂ ಭಾವೇತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಭಾವೇತಬ್ಬಾನಂ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾನಂ ಇಧ ವುತ್ತತ್ತಾ। ಭಾವಿತಬ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಹಿ ಯೇ ಸಚ್ಛಿಕಾತಬ್ಬಾ ಫಲಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ, ತೇಸಂ ಕಿಚ್ಚಂ ಪಟಿಪಸ್ಸದ್ಧಿವಿವೇಕೋ। ಅಜ್ಝಾಸಯತೋತಿ ‘‘ನಿಬ್ಬಾನಂ ಸಚ್ಛಿಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಮಹನ್ತಅಜ್ಝಾಸಯತೋ। ಯದಿಪಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಕ್ಖಣೇ ಸಙ್ಖಾರಾರಮ್ಮಣಂ ಚಿತ್ತಂ, ಸಙ್ಖಾರೇಸು ಪನ ಆದೀನವಂ ಸುಟ್ಠು ದಿಸ್ವಾ ತಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖೇ ನಿಬ್ಬಾನೇ ಅಧಿಮುತ್ತತಾಯ ಅಜ್ಝಾಸಯತೋ ನಿಸ್ಸರಣವಿವೇಕನಿಸ್ಸಿತತಾ ದಾಹಾಭಿಭೂತಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಸೀತನಿನ್ನಚಿತತ್ತಾ ವಿಯ। ನ ಪಟಿಸಿದ್ಧಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಾದಕೇಸು ಕಸಿಣಾರಮ್ಮಣಾದಿಝಾನೇಸು ಸತಿಆದೀನಂ ನಿಬ್ಬೇಧಭಾಗಿಯತ್ತಾ। ಅನುದ್ಧರನ್ತಾ ಪನ ವಿಪಸ್ಸನಾ ವಿಯ ಬೋಧಿಯಾ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಆಸನ್ನಕಾರಣಂ ಝಾನಂ ನ ಹೋತಿ, ನಾಪಿ ತಥಾ ಏಕನ್ತಿಕಂ ಕಾರಣಂ, ನ ಚ ವಿಪಸ್ಸನಾಕಿಚ್ಚಸ್ಸ ವಿಯ ಝಾನಕಿಚ್ಚಸ್ಸ ನಿಟ್ಠಾನಂ ಮಗ್ಗೋತಿ ಕತ್ವಾ ನ ಉದ್ಧರನ್ತಿ। ಏತ್ಥ ಚ ಕಸಿಣಗ್ಗಹಣೇನ ತದಾಯತ್ತಾನಿ ಆರುಪ್ಪಾನಿಪಿ ಗಹಿತಾನೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಾನಿ। ತಾನಿಪಿ ಹಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಾದಕಾನಿ ನಿಬ್ಬೇಧಭಾಗಿಯಾನಿ ಚ ಹೋನ್ತೀತಿ ವತ್ತುಂ ವಟ್ಟತಿ ತನ್ನಿನ್ನಭಾವಸಬ್ಭಾವತೋ। ಯದಗ್ಗೇನ ಹಿ ನಿಬ್ಬಾನನಿನ್ನತಾ, ತದಗ್ಗೇನ ಫಲನಿನ್ನತಾಪಿ ಸಿಯಾ। ‘‘ಕುದಾಸ್ಸು ನಾಮಾಹಂ ತದಾಯತನಂ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹರೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೪೬೫) ಆದಿವಚನಮ್ಪೇತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಸಾಧಕಂ।
Tadaṅgasamucchedanissaraṇavivekanissitataṃ vatvā paṭipassaddhivivekanissitatāya avacanaṃ ‘‘satisambojjhaṅgaṃ bhāvetī’’tiādinā bhāvetabbānaṃ bojjhaṅgānaṃ idha vuttattā. Bhāvitabbojjhaṅgassa hi ye sacchikātabbā phalabojjhaṅgā, tesaṃ kiccaṃ paṭipassaddhiviveko. Ajjhāsayatoti ‘‘nibbānaṃ sacchikarissāmī’’ti mahantaajjhāsayato. Yadipi vipassanākkhaṇe saṅkhārārammaṇaṃ cittaṃ, saṅkhāresu pana ādīnavaṃ suṭṭhu disvā tappaṭipakkhe nibbāne adhimuttatāya ajjhāsayato nissaraṇavivekanissitatā dāhābhibhūtassa puggalassa sītaninnacitattā viya. Na paṭisiddhā vipassanāpādakesu kasiṇārammaṇādijhānesu satiādīnaṃ nibbedhabhāgiyattā. Anuddharantā pana vipassanā viya bodhiyā maggassa āsannakāraṇaṃ jhānaṃ na hoti, nāpi tathā ekantikaṃ kāraṇaṃ, na ca vipassanākiccassa viya jhānakiccassa niṭṭhānaṃ maggoti katvā na uddharanti. Ettha ca kasiṇaggahaṇena tadāyattāni āruppānipi gahitānīti daṭṭhabbāni. Tānipi hi vipassanāpādakāni nibbedhabhāgiyāni ca hontīti vattuṃ vaṭṭati tanninnabhāvasabbhāvato. Yadaggena hi nibbānaninnatā, tadaggena phalaninnatāpi siyā. ‘‘Kudāssu nāmāhaṃ tadāyatanaṃ upasampajja vihareyya’’nti (ma. ni. 1.465) ādivacanampetassa atthassa sādhakaṃ.
ವೋಸ್ಸಗ್ಗ-ಸದ್ದೋ ಪರಿಚ್ಚಾಗತ್ಥೋ ಪಕ್ಖನ್ದನತ್ಥೋ ಚಾತಿ ವೋಸ್ಸಗ್ಗಸ್ಸ ದುವಿಧತಾ ವುತ್ತಾ। ವೋಸ್ಸಜ್ಜನಞ್ಹಿ ಪಹಾನಂ, ವಿಸ್ಸಟ್ಠಭಾವೇನ ನಿರಾಸಙ್ಕಪವತಿ ಚ, ತಸ್ಮಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಕ್ಖಣೇ ತದಙ್ಗವಸೇನ, ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಸಮುಚ್ಛೇದವಸೇನ ಪಟಿಪಕ್ಖಸ್ಸ ಪಹಾನಂ ವೋಸ್ಸಗ್ಗೋ, ತಥಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಕ್ಖಣೇ ತನ್ನಿನ್ನಭಾವೇನ, ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಆರಮ್ಮಣಕರಣೇನ ವಿಸ್ಸಟ್ಠಸಭಾವತೋ ವೋಸ್ಸಗ್ಗೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಯಥಾವುತ್ತೇನ ಪಕಾರೇನಾತಿ ತದಙ್ಗಸಮುಚ್ಛೇದಪಕಾರೇನ ತನ್ನಿನ್ನತದಾರಮ್ಮಣಕರಣಪಕಾರೇನ ಚ। ಪುಬ್ಬೇ ವೋಸ್ಸಗ್ಗ-ಪದಸ್ಸೇವ ಅತ್ಥಸ್ಸ ವುತ್ತತ್ತಾ ಆಹ ‘‘ಸಕಲೇನ ವಚನೇನಾ’’ತಿ। ಪರಿಣಮನ್ತಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಕ್ಖಣೇ, ಪರಿಣತಂ ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ। ಪರಿಣಾಮೋ ನಾಮ ಪರಿಪಾಕೋತಿ ಆಹ ‘‘ಪರಿಪಚ್ಚನ್ತಂ ಪರಿಪಕ್ಕಞ್ಚಾ’’ತಿ। ಪರಿಪಾಕೋ ಚ ಆಸೇವನಲಾಭೇನ ಆಹಿತಸಾಮತ್ಥಿಯಸ್ಸ ಕಿಲೇಸಸ್ಸ ಪರಿಚ್ಚಜಿತುಂ ನಿಬ್ಬಾನಞ್ಚ ಪಕ್ಖನ್ದಿತುಂ ತಿಕ್ಖವಿಸದಸಭಾವೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅಯಞ್ಹೀ’’ತಿಆದಿ। ಏಸ ನಯೋತಿ ಯ್ವಾಯಂ ‘‘ತದಙ್ಗವಿವೇಕನಿಸ್ಸಿತ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಸತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೇ ವುತ್ತೋ, ಸೇಸೇಸು ಧಮ್ಮವಿಚಯಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾದೀಸುಪಿ ಏಸ ನಯೋತಿ ಏವಂ ತತ್ಥ ನೇತಬ್ಬನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ।
Vossagga-saddo pariccāgattho pakkhandanattho cāti vossaggassa duvidhatā vuttā. Vossajjanañhi pahānaṃ, vissaṭṭhabhāvena nirāsaṅkapavati ca, tasmā vipassanākkhaṇe tadaṅgavasena, maggakkhaṇe samucchedavasena paṭipakkhassa pahānaṃ vossaggo, tathā vipassanākkhaṇe tanninnabhāvena, maggakkhaṇe ārammaṇakaraṇena vissaṭṭhasabhāvato vossaggoti veditabbaṃ. Yathāvuttena pakārenāti tadaṅgasamucchedapakārena tanninnatadārammaṇakaraṇapakārena ca. Pubbe vossagga-padasseva atthassa vuttattā āha ‘‘sakalena vacanenā’’ti. Pariṇamantaṃ vipassanākkhaṇe, pariṇataṃ maggakkhaṇe. Pariṇāmo nāma paripākoti āha ‘‘paripaccantaṃ paripakkañcā’’ti. Paripāko ca āsevanalābhena āhitasāmatthiyassa kilesassa pariccajituṃ nibbānañca pakkhandituṃ tikkhavisadasabhāvo. Tenāha ‘‘ayañhī’’tiādi. Esa nayoti yvāyaṃ ‘‘tadaṅgavivekanissita’’ntiādinā satisambojjhaṅge vutto, sesesu dhammavicayasambojjhaṅgādīsupi esa nayoti evaṃ tattha netabbanti attho.
ಏವಂ ಆದಿಕಮ್ಮಿಕಾನಂ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೇಸು ಅಸಮ್ಮೋಹತ್ಥಂ ಮಿಸ್ಸಕನಯಂ ವತ್ವಾ ಇದಾನಿ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತಲೋಕುತ್ತರಬೋಜ್ಝಙ್ಗವಸೇನ ಅತ್ಥಂ ವಿಭಾವೇತುಂ ‘‘ಇಧ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಇಧ ಪನಾತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಬ್ಬಾಸವಸುತ್ತನ್ತೇ। ಮಗ್ಗೋ ಏವ ವೋಸ್ಸಗ್ಗವಿಪರಿಣಾಮೀ ಭಾವನಾಮಗ್ಗಸ್ಸ ಇಧ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ। ತಞ್ಚ ಖೋತಿ ಸತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಂ। ಸಮುಚ್ಛೇದತೋತಿ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ದನತೋ।
Evaṃ ādikammikānaṃ bojjhaṅgesu asammohatthaṃ missakanayaṃ vatvā idāni nibbattitalokuttarabojjhaṅgavasena atthaṃ vibhāvetuṃ ‘‘idha panā’’tiādi vuttaṃ. Idha panāti imasmiṃ sabbāsavasuttante. Maggo eva vossaggavipariṇāmī bhāvanāmaggassa idha adhippetattā. Tañca khoti satisambojjhaṅgaṃ. Samucchedatoti samucchindanato.
ದಿಟ್ಠಾಸವಸ್ಸ ಪಠಮಮಗ್ಗವಜ್ಝತ್ತಾ ‘‘ತಯೋ ಆಸವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ತೇಪಿ ಅನಪಾಯಗಮನೀಯಾ ಏವ ವೇದಿತಬ್ಬಾ ಅಪಾಯಗಮನೀಯಾನಂ ದಸ್ಸನೇನೇವ ಪಹೀನತ್ತಾ। ಸತಿಪಿ ಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾನಂ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಮಗ್ಗಭಾವೇ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸಭಾವಾನಂ ಮಗ್ಗಧಮ್ಮಾನಂ ವಸೇನ ವುತ್ತಮಗ್ಗತ್ತಯಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾತಿ ಪಚ್ಚೇಕಬೋಜ್ಝಙ್ಗೇ ‘‘ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಭಾವನಾಯಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ‘‘ಮಗ್ಗತ್ತಯಸಮ್ಪಯುತ್ತಾಯಾ’’ತಿ ಆಹ।
Diṭṭhāsavassa paṭhamamaggavajjhattā ‘‘tayo āsavā’’ti vuttaṃ. Tepi anapāyagamanīyā eva veditabbā apāyagamanīyānaṃ dassaneneva pahīnattā. Satipi sambojjhaṅgānaṃ yebhuyyena maggabhāve tattha tattha sambojjhaṅgasabhāvānaṃ maggadhammānaṃ vasena vuttamaggattayasampayuttā bojjhaṅgāti paccekabojjhaṅge ‘‘bojjhaṅgabhāvanāyā’’ti iminā gaṇhanto ‘‘maggattayasampayuttāyā’’ti āha.
ಭಾವನಾಪಹಾತಬ್ಬಆಸವವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Bhāvanāpahātabbaāsavavaṇṇanā niṭṭhitā.
೨೮. ಥೋಮೇನ್ತೋತಿ ಆಸವಪ್ಪಹಾನಸ್ಸ ಸುದುಕ್ಕರತ್ತಾ ತಾಯ ಏವ ದುಕ್ಕರಕಿರಿಯಾಯ ತಂ ಅಭಿತ್ಥವನ್ತೋ। ಅಸ್ಸಾತಿ ಪಹೀನಾಸವಭಿಕ್ಖುನೋ। ಆನಿಸಂಸನ್ತಿ ತಣ್ಹಾಚ್ಛೇದಾದಿದುಕ್ಖಕ್ಖಯಪರಿಯೋಸಾನಂ ಉದ್ರಯಂ। ಏತೇಹಿ ಪಹಾನಾದಿಸಂಕಿತ್ತನೇಹಿ। ಉಸ್ಸುಕ್ಕಂ ಜನೇನ್ತೋತಿ ಏವಂ ಧಮ್ಮಸ್ಸಾಮಿನಾಪಿ ಅಭಿತ್ಥವನೀಯಂ ಮಹಾನಿಸಂಸಞ್ಚ ಆಸವಪ್ಪಹಾನನ್ತಿ ತತ್ಥ ಆದರಸಹಿತಂ ಉಸ್ಸಾಹಂ ಉಪ್ಪಾದೇನ್ತೋ। ದಸ್ಸನೇನೇವ ಪಹೀನಾತಿ ದಸ್ಸನೇನ ಪಹೀನಾ ಏವ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ನ ಅಪ್ಪಹೀನೇಸುಯೇವ ಪಹೀನಸಞ್ಞೀ’’ತಿ।
28.Thomentoti āsavappahānassa sudukkarattā tāya eva dukkarakiriyāya taṃ abhitthavanto. Assāti pahīnāsavabhikkhuno. Ānisaṃsanti taṇhācchedādidukkhakkhayapariyosānaṃ udrayaṃ. Etehi pahānādisaṃkittanehi. Ussukkaṃ janentoti evaṃ dhammassāmināpi abhitthavanīyaṃ mahānisaṃsañca āsavappahānanti tattha ādarasahitaṃ ussāhaṃ uppādento. Dassaneneva pahīnāti dassanena pahīnā eva. Tena vuttaṃ ‘‘na appahīnesuyeva pahīnasaññī’’ti.
ಸಬ್ಬ-ಸದ್ದೇನ ಆಸವಾನಂ, ಆಸವಸಂವರಾನಞ್ಚ ಸಮ್ಬನ್ಧವಸೇನ ದುತಿಯಪಠಮವಿಕಪ್ಪಾನಂ ಭೇದೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ದಸ್ಸನಾಭಿಸಮಯಾತಿ ಪರಿಞ್ಞಾಭಿಸಮಯಾ ಪರಿಞ್ಞಾಕಿಚ್ಚಸಿದ್ಧಿಯಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ಕಿಚ್ಚವಸೇನಾ’’ತಿ, ಅಸಮ್ಮೋಹಪಟಿವೇಧೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸಮುಸ್ಸಯೋ ಕಾಯೋ, ಅತ್ತಭಾವೋ ವಾ।
Sabba-saddena āsavānaṃ, āsavasaṃvarānañca sambandhavasena dutiyapaṭhamavikappānaṃ bhedo daṭṭhabbo. Dassanābhisamayāti pariññābhisamayā pariññākiccasiddhiyā. Tenāha ‘‘kiccavasenā’’ti, asammohapaṭivedhenāti attho. Samussayo kāyo, attabhāvo vā.
ಅನವಜ್ಜಪೀತಿಸೋಮನಸ್ಸಸಹಿತಂ ಚಿತ್ತಂ ‘‘ಅತ್ತನೋ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬತಂ ಅರಹತಿ ಅತ್ಥಾವಹತ್ತಾ, ನ ತಬ್ಬಿಪರೀತಂ ಅನತ್ಥಾವಹತ್ತಾತಿ ಪೀತಿಸಮ್ಪಯುತ್ತಚಿತ್ತತಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಅತ್ತಮನಾತಿ ಸಕಮನಾ’’ತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ತುಟ್ಠಮನಾ’’ತಿ। ಅತ್ತಮನಾತಿ ವಾ ಪೀತಿಸೋಮನಸ್ಸೇಹಿ ಗಹಿತಮನಾ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ತೇಹಿ ಗಹಿತತಾ ಸಮ್ಪಯುತ್ತತಾವ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪೀತಿಸೋಮನಸ್ಸೇಹಿ ವಾ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಮನಾ’’ತಿ। ಯದೇತ್ಥ ಅತ್ಥತೋ ನ ವಿಭತ್ತಂ, ತಂ ವುತ್ತನಯತ್ತಾ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯತ್ತಾ ಚಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
Anavajjapītisomanassasahitaṃ cittaṃ ‘‘attano’’ti vattabbataṃ arahati atthāvahattā, na tabbiparītaṃ anatthāvahattāti pītisampayuttacittataṃ sandhāyāha ‘‘attamanāti sakamanā’’ti. Tenāha ‘‘tuṭṭhamanā’’ti. Attamanāti vā pītisomanassehi gahitamanā. Yasmā pana tehi gahitatā sampayuttatāva, tasmā vuttaṃ ‘‘pītisomanassehi vā sampayuttamanā’’ti. Yadettha atthato na vibhattaṃ, taṃ vuttanayattā suviññeyyattā cāti veditabbaṃ.
ಸಬ್ಬಾಸವಸುತ್ತವಣ್ಣನಾಯ ಲೀನತ್ಥಪ್ಪಕಾಸನಾ ಸಮತ್ತಾ।
Sabbāsavasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā samattā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಸುತ್ತಪಿಟಕ • Suttapiṭaka / ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯ • Majjhimanikāya / ೨. ಸಬ್ಬಾಸವಸುತ್ತಂ • 2. Sabbāsavasuttaṃ
ಅಟ್ಠಕಥಾ • Aṭṭhakathā / ಸುತ್ತಪಿಟಕ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / ೨. ಸಬ್ಬಾಸವಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ • 2. Sabbāsavasuttavaṇṇanā
