| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / संयुत्तनिकाय (अट्ठकथा) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) |
४. सतुल्लपकायिकवग्गो
4. Satullapakāyikavaggo
१. सब्भिसुत्तवण्णना
1. Sabbhisuttavaṇṇanā
३१. सतुल्लपकायिकवग्गस्स पठमे सतुल्लपकायिकाति सतं धम्मं समादानवसेन उल्लपेत्वा सग्गे निब्बत्ताति सतुल्लपकायिका। तत्रिदं वत्थु – सम्बहुला किर समुद्दवाणिजा नावाय समुद्दं पक्खन्दिंसु। तेसं खित्तसरवेगेन गच्छन्तिया नावाय सत्तमे दिवसे समुद्दमज्झे महन्तं उप्पातिकं पातुभूतं, महाऊमियो उट्ठहित्वा नावं उदकस्स पूरेन्ति। नावाय निमुज्जमानाय महाजनो अत्तनो अत्तनो देवतानं नामानि गहेत्वा आयाचनादीनि करोन्तो परिदेवि। तेसं मज्झे एको पुरिसो – ‘‘अत्थि नु खो मे एवरूपे भये पतिट्ठा’’ति आवज्जेन्तो अत्तनो परिसुद्धानि सरणानि चेव सीलानि च दिस्वा योगी विय पल्लङ्कं आभुजित्वा निसीदि। तमेनं इतरे सभयकारणं पुच्छिंसु। सो तेसं कथेसि – ‘‘अम्भो अहं नावं अभिरूहनदिवसे भिक्खुसङ्घस्स दानं दत्वा सरणानि चेव सीलानि च अग्गहेसिं, तेन मे भयं नत्थी’’ति। किं पन सामि एतानि अञ्ञेसम्पि वत्तन्तीति? आम वत्तन्तीति तेन हि अम्हाकम्पि देथाति। सो ते मनुस्से सतं सतं कत्वा सत्त कोट्ठासे अकासि, ततो पञ्चसीलानि अदासि। तेसु पठमं जङ्घसतं गोप्फकमत्ते उदके ठितं अग्गहेसि, दुतियं जाणुमत्ते, ततियं कटिमत्ते, चतुत्थं नाभिमत्ते, पञ्चमं थनमत्ते, छट्ठं गलप्पमाणे, सत्तमं मुखेन लोणोदके पविसन्ते अग्गहेसि। सो तेसं सीलानि दत्वा – ‘‘अञ्ञं तुम्हाकं पटिसरणं नत्थि, सीलमेव आवज्जेथा’’ति उग्घोसेसि। तानि सत्तपि जङ्घसतानि तत्थ कालं कत्वा आसन्नकाले गहितसीलं निस्साय तावतिंसभवने निब्बत्तिंसु, तेसं घटावसेनेव विमानानि निब्बत्तिंसु। सब्बेसं मज्झे आचरियस्स योजनसतिकं सुवण्णविमानं निब्बत्ति, अवसेनानि तस्स परिवारानि हुत्वा सब्बहेट्ठिमं द्वादसयोजनिकं अहोसि। ते निब्बत्तक्खणेयेव कम्मं आवज्जेन्ता आचरियं निस्साय सम्पत्तिलाभं ञत्वा, ‘‘गच्छाम ताव, दसबलस्स सन्तिके अम्हाकं आचरियस्स वण्णं कथेय्यामा’’ति मज्झिमयामसमनन्तरे भगवन्तं उपसङ्कमिंसु, ता देवता आचरियस्स वण्णभणनत्थं एकेकं गाथं अभासिंसु।
31. Satullapakāyikavaggassa paṭhame satullapakāyikāti sataṃ dhammaṃ samādānavasena ullapetvā sagge nibbattāti satullapakāyikā. Tatridaṃ vatthu – sambahulā kira samuddavāṇijā nāvāya samuddaṃ pakkhandiṃsu. Tesaṃ khittasaravegena gacchantiyā nāvāya sattame divase samuddamajjhe mahantaṃ uppātikaṃ pātubhūtaṃ, mahāūmiyo uṭṭhahitvā nāvaṃ udakassa pūrenti. Nāvāya nimujjamānāya mahājano attano attano devatānaṃ nāmāni gahetvā āyācanādīni karonto paridevi. Tesaṃ majjhe eko puriso – ‘‘atthi nu kho me evarūpe bhaye patiṭṭhā’’ti āvajjento attano parisuddhāni saraṇāni ceva sīlāni ca disvā yogī viya pallaṅkaṃ ābhujitvā nisīdi. Tamenaṃ itare sabhayakāraṇaṃ pucchiṃsu. So tesaṃ kathesi – ‘‘ambho ahaṃ nāvaṃ abhirūhanadivase bhikkhusaṅghassa dānaṃ datvā saraṇāni ceva sīlāni ca aggahesiṃ, tena me bhayaṃ natthī’’ti. Kiṃ pana sāmi etāni aññesampi vattantīti? Āma vattantīti tena hi amhākampi dethāti. So te manusse sataṃ sataṃ katvā satta koṭṭhāse akāsi, tato pañcasīlāni adāsi. Tesu paṭhamaṃ jaṅghasataṃ gopphakamatte udake ṭhitaṃ aggahesi, dutiyaṃ jāṇumatte, tatiyaṃ kaṭimatte, catutthaṃ nābhimatte, pañcamaṃ thanamatte, chaṭṭhaṃ galappamāṇe, sattamaṃ mukhena loṇodake pavisante aggahesi. So tesaṃ sīlāni datvā – ‘‘aññaṃ tumhākaṃ paṭisaraṇaṃ natthi, sīlameva āvajjethā’’ti ugghosesi. Tāni sattapi jaṅghasatāni tattha kālaṃ katvā āsannakāle gahitasīlaṃ nissāya tāvatiṃsabhavane nibbattiṃsu, tesaṃ ghaṭāvaseneva vimānāni nibbattiṃsu. Sabbesaṃ majjhe ācariyassa yojanasatikaṃ suvaṇṇavimānaṃ nibbatti, avasenāni tassa parivārāni hutvā sabbaheṭṭhimaṃ dvādasayojanikaṃ ahosi. Te nibbattakkhaṇeyeva kammaṃ āvajjentā ācariyaṃ nissāya sampattilābhaṃ ñatvā, ‘‘gacchāma tāva, dasabalassa santike amhākaṃ ācariyassa vaṇṇaṃ katheyyāmā’’ti majjhimayāmasamanantare bhagavantaṃ upasaṅkamiṃsu, tā devatā ācariyassa vaṇṇabhaṇanatthaṃ ekekaṃ gāthaṃ abhāsiṃsu.
तत्थ सब्भिरेवाति पण्डितेहि, सप्पुरिसेहि एव। र-कारो पदसन्धिकरो। समासेथाति सह निसीदेय्य। देसनासीसमेव चेतं, सब्बइरियापथे सब्भिरेव सह कुब्बेय्याति अत्थो। कुब्बेथाति करेय्य। सन्थवन्ति मित्तसन्थवं। तण्हासन्थवो पन न केनचि सद्धिं कातब्बो, मित्तसन्थवो बुद्ध-पच्चेकबुद्ध-बुद्धसावकेहि सह कातब्बो। इदं सन्धायेतं वुत्तं। सतन्ति बुद्धादीनं सप्पुरिसानं। सद्धम्मन्ति पञ्चसीलदससीलचतुसतिपट्ठानादिभेदं सद्धम्मं, इध पन पञ्चसीलं अधिप्पेतं। सेय्यो होतीति वड्ढि होति। न पापियोति लामकं किञ्चि न होति। नाञ्ञतोति वालिकादीहि तेलादीनि विय अञ्ञतो अन्धबालतो पञ्ञा नाम न लब्भति, तिलादीहि पन तेलादीनि विय सतं धम्मं ञत्वा पण्डितमेव सेवन्तो भजन्तो लभतीति। सोकमज्झेति सोकवत्थूनं सोकानुगतानं वा सत्तानं मज्झगतो न सोचति बन्धुलमल्लसेनापतिस्स उपासिका विय, पञ्चन्नं चोरसतानं मज्झे धम्मसेनापतिस्स सद्धिविहारिको संकिच्चसामणेरो विय च।
Tattha sabbhirevāti paṇḍitehi, sappurisehi eva. Ra-kāro padasandhikaro. Samāsethāti saha nisīdeyya. Desanāsīsameva cetaṃ, sabbairiyāpathe sabbhireva saha kubbeyyāti attho. Kubbethāti kareyya. Santhavanti mittasanthavaṃ. Taṇhāsanthavo pana na kenaci saddhiṃ kātabbo, mittasanthavo buddha-paccekabuddha-buddhasāvakehi saha kātabbo. Idaṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ. Satanti buddhādīnaṃ sappurisānaṃ. Saddhammanti pañcasīladasasīlacatusatipaṭṭhānādibhedaṃ saddhammaṃ, idha pana pañcasīlaṃ adhippetaṃ. Seyyo hotīti vaḍḍhi hoti. Na pāpiyoti lāmakaṃ kiñci na hoti. Nāññatoti vālikādīhi telādīni viya aññato andhabālato paññā nāma na labbhati, tilādīhi pana telādīni viya sataṃ dhammaṃ ñatvā paṇḍitameva sevanto bhajanto labhatīti. Sokamajjheti sokavatthūnaṃ sokānugatānaṃ vā sattānaṃ majjhagato na socati bandhulamallasenāpatissa upāsikā viya, pañcannaṃ corasatānaṃ majjhe dhammasenāpatissa saddhivihāriko saṃkiccasāmaṇero viya ca.
ञातिमज्झे विरोचतीति ञातिगणमज्झे संकिच्चथेरस्स सद्धिविहारिको अधिमुत्तकसामणेरो विय सोभति। सो किर थेरस्स भागिनेय्यो होति, अथ नं थेरो आह – ‘‘सामणेर, महल्लकोसि जातो, गच्छ, वस्सानि पुच्छित्वा एहि, उपसम्पादेस्सामि त’’न्ति। सो ‘‘साधू’’ति थेरं वन्दित्वा पत्तचीवरमादाय चोरअटविया ओरभागे भगिनिगामं गन्त्वा पिण्डाय चरि, तं भगिनी दिस्वा वन्दित्वा गेहे निसीदापेत्वा भोजेसि। सो कतभत्तकिच्चो वस्सानि पुच्छि। सा ‘‘अहं न जानामि, माता मे जानाती’’ति आह। अथ सो ‘‘तिट्ठथ तुम्हे, अहं मातुसन्तिकं गमिस्सामी’’ति अटविं ओतिण्णो। तमेनं दूरतोव चोरपुरिसो दिस्वा चोरानं आरोचेसि। चोरा ‘‘सामणेरो किरेको अटविं ओतिण्णो, गच्छथ नं आनेथा’’ति आणापेत्वा एकच्चे ‘‘मारेम न’’न्ति आहंसु, एकच्चे विस्सज्जेमाति। सामणेरो चिन्तेसि – ‘‘अहं सेखो सकरणीयो, इमेहि सद्धिं मन्तेत्वा सोत्थिमत्तानं करिस्सामी’’ति चोरजेट्ठकं आमन्तेत्वा, ‘‘उपमं ते, आवुसो, करिस्सामी’’ति इमा गाथा अभासि –
Ñātimajjhe virocatīti ñātigaṇamajjhe saṃkiccatherassa saddhivihāriko adhimuttakasāmaṇero viya sobhati. So kira therassa bhāgineyyo hoti, atha naṃ thero āha – ‘‘sāmaṇera, mahallakosi jāto, gaccha, vassāni pucchitvā ehi, upasampādessāmi ta’’nti. So ‘‘sādhū’’ti theraṃ vanditvā pattacīvaramādāya coraaṭaviyā orabhāge bhaginigāmaṃ gantvā piṇḍāya cari, taṃ bhaginī disvā vanditvā gehe nisīdāpetvā bhojesi. So katabhattakicco vassāni pucchi. Sā ‘‘ahaṃ na jānāmi, mātā me jānātī’’ti āha. Atha so ‘‘tiṭṭhatha tumhe, ahaṃ mātusantikaṃ gamissāmī’’ti aṭaviṃ otiṇṇo. Tamenaṃ dūratova corapuriso disvā corānaṃ ārocesi. Corā ‘‘sāmaṇero kireko aṭaviṃ otiṇṇo, gacchatha naṃ ānethā’’ti āṇāpetvā ekacce ‘‘mārema na’’nti āhaṃsu, ekacce vissajjemāti. Sāmaṇero cintesi – ‘‘ahaṃ sekho sakaraṇīyo, imehi saddhiṃ mantetvā sotthimattānaṃ karissāmī’’ti corajeṭṭhakaṃ āmantetvā, ‘‘upamaṃ te, āvuso, karissāmī’’ti imā gāthā abhāsi –
‘‘अहु अतीतमद्धानं, अरञ्ञस्मिं ब्रहावने।
‘‘Ahu atītamaddhānaṃ, araññasmiṃ brahāvane;
चेतो कूटानि ओड्डेत्वा, ससकं अवधी तदा॥
Ceto kūṭāni oḍḍetvā, sasakaṃ avadhī tadā.
‘‘ससकञ्च मतं दिस्वा, उब्बिग्गा मिगपक्खिनो।
‘‘Sasakañca mataṃ disvā, ubbiggā migapakkhino;
एकरत्तिं अपक्कामुं, ‘अकिच्चं वत्तते इध’॥
Ekarattiṃ apakkāmuṃ, ‘akiccaṃ vattate idha’.
‘‘तथेव समणं हन्त्वा, अधिमुत्तं अकिञ्चनं।
‘‘Tatheva samaṇaṃ hantvā, adhimuttaṃ akiñcanaṃ;
अद्धिका नागमिस्सन्ति, धनजानि भविस्सती’’ति॥
Addhikā nāgamissanti, dhanajāni bhavissatī’’ti.
‘‘सच्चं खो समणो आह, अधिमुत्तो अकिञ्चनो।
‘‘Saccaṃ kho samaṇo āha, adhimutto akiñcano;
अद्धिका नागमिस्सन्ति, धनजानि भविस्सति॥
Addhikā nāgamissanti, dhanajāni bhavissati.
‘‘सचे पटिपथे दिस्वा, नारोचेस्ससि कस्सचि।
‘‘Sace paṭipathe disvā, nārocessasi kassaci;
तव सच्चमनुरक्खन्तो, गच्छ भन्ते यथासुख’’न्ति॥
Tava saccamanurakkhanto, gaccha bhante yathāsukha’’nti.
सो तेहि चोरेहि विस्सज्जितो गच्छन्तो ञातयोपि दिस्वा तेसम्पि न आरोचेसि। अथ ते अनुप्पत्ते चोरा गहेत्वा विहेठयिंसु, उरं पहरित्वा परिदेवमानञ्चस्स मातरं चोरा एतदवोचुं –
So tehi corehi vissajjito gacchanto ñātayopi disvā tesampi na ārocesi. Atha te anuppatte corā gahetvā viheṭhayiṃsu, uraṃ paharitvā paridevamānañcassa mātaraṃ corā etadavocuṃ –
‘‘किं ते होति अधिमुत्तो, उदरे वसिको असि।
‘‘Kiṃ te hoti adhimutto, udare vasiko asi;
पुट्ठा मे अम्म अक्खाहि, कथं जानेमु तं मय’’न्ति॥
Puṭṭhā me amma akkhāhi, kathaṃ jānemu taṃ maya’’nti.
‘‘अधिमुत्तस्स अहं माता, अयञ्च जनको पिता।
‘‘Adhimuttassa ahaṃ mātā, ayañca janako pitā;
भगिनी भातरो चापि, सब्बेव इध ञातयो॥
Bhaginī bhātaro cāpi, sabbeva idha ñātayo.
‘‘अकिच्चकारी अधिमुत्तो, यं दिस्वा न निवारये।
‘‘Akiccakārī adhimutto, yaṃ disvā na nivāraye;
एतं खो वत्तं समणानं, अरियानं धम्मजीविनं॥
Etaṃ kho vattaṃ samaṇānaṃ, ariyānaṃ dhammajīvinaṃ.
‘‘सच्चवादी अधिमुत्तो, यं दिस्वा न निवारये।
‘‘Saccavādī adhimutto, yaṃ disvā na nivāraye;
अधिमुत्तस्स सुचिण्णेन, सच्चवादिस्स भिक्खुनो।
Adhimuttassa suciṇṇena, saccavādissa bhikkhuno;
सब्बेव अभयं पत्ता, सोत्थिं गच्छन्तु ञातयो’’ति॥
Sabbeva abhayaṃ pattā, sotthiṃ gacchantu ñātayo’’ti.
एवं ते चोरेहि विस्सज्जिता गन्त्वा अधिमुत्तं आहंसु –
Evaṃ te corehi vissajjitā gantvā adhimuttaṃ āhaṃsu –
‘‘तव तात सुचिण्णेन, सच्चवादिस्स भिक्खुनो।
‘‘Tava tāta suciṇṇena, saccavādissa bhikkhuno;
सब्बेव अभयं पत्ता, सोत्थिं पच्चागमम्हसे’’ति॥
Sabbeva abhayaṃ pattā, sotthiṃ paccāgamamhase’’ti.
तेपि पञ्चसता चोरा पसादं आपज्जित्वा अधिमुत्तस्स सामणेरस्स सन्तिके पब्बजिंसु। सो ते आदाय उपज्झायस्स सन्तिकं गन्त्वा पठमं अत्तना उपसम्पन्नो पच्छा ते पञ्चसते अत्तनो अन्तेवासिके कत्वा उपसम्पादेसि। ते अधिमुत्तथेरस्स ओवादे ठिता सब्बे अग्गफलं अरहत्तं पापुणिंसु। इममत्थं गहेत्वा देवता ‘‘सतं सद्धम्ममञ्ञाय ञातिमज्झे विरोचती’’ति आह।
Tepi pañcasatā corā pasādaṃ āpajjitvā adhimuttassa sāmaṇerassa santike pabbajiṃsu. So te ādāya upajjhāyassa santikaṃ gantvā paṭhamaṃ attanā upasampanno pacchā te pañcasate attano antevāsike katvā upasampādesi. Te adhimuttatherassa ovāde ṭhitā sabbe aggaphalaṃ arahattaṃ pāpuṇiṃsu. Imamatthaṃ gahetvā devatā ‘‘sataṃ saddhammamaññāya ñātimajjhe virocatī’’ti āha.
साततन्ति सततं सुखं वा चिरं तिट्ठन्तीति वदति। सब्बासं वोति सब्बासं तुम्हाकं। परियायेनाति कारणेन। सब्बदुक्खा पमुच्चतीति, न केवलं सेय्योव होति, न च केवलं पञ्ञं लभति, सोकमज्झे न सोचति, ञातिमज्झे विरोचति, सुगतियं निब्बत्तति, चिरं सुखं तिट्ठति, सकलस्मा पन वट्टदुक्खापि मुच्चतीति। पठमं।
Sātatanti satataṃ sukhaṃ vā ciraṃ tiṭṭhantīti vadati. Sabbāsaṃ voti sabbāsaṃ tumhākaṃ. Pariyāyenāti kāraṇena. Sabbadukkhā pamuccatīti, na kevalaṃ seyyova hoti, na ca kevalaṃ paññaṃ labhati, sokamajjhe na socati, ñātimajjhe virocati, sugatiyaṃ nibbattati, ciraṃ sukhaṃ tiṭṭhati, sakalasmā pana vaṭṭadukkhāpi muccatīti. Paṭhamaṃ.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / संयुत्तनिकाय • Saṃyuttanikāya / १. सब्भिसुत्तं • 1. Sabbhisuttaṃ
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / संयुत्तनिकाय (टीका) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) / १. सब्भिसुत्तवण्णना • 1. Sabbhisuttavaṇṇanā
