| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय (अट्ठकथा) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) |
४. देवदूतवग्गो
4. Devadūtavaggo
१. सब्रह्मकसुत्तवण्णना
1. Sabrahmakasuttavaṇṇanā
३१. चतुत्थस्स पठमे अज्झागारेति सके घरे। पूजिता होन्तीति यं घरे अत्थि, तेन पटिजग्गिता गोपिता होन्ति। इति मातापितुपूजकानि कुलानि मातापितूहि सब्रह्मकानीति पकासेत्वा इदानि नेसं सपुब्बाचरियकादिभावं पकासेन्तो सपुब्बाचरियकानीतिआदिमाह। तत्थ ब्रह्मातिआदीनि तेसं ब्रह्मादिभावसाधनत्थं वुत्तानि। बहुकाराति पुत्तानं बहूपकारा। आपादकाति जीवितस्स आपादका। पुत्तकानं हि मातापितूहि जीवितं आपादितं पालितं घटितं अनुप्पबन्धेन पवत्तितं। पोसकाति हत्थपादे वड्ढेत्वा हदयलोहितं पायेत्वा पोसेतारो। इमस्स लोकस्स दस्सेतारोति पुत्तानं हि इमस्मिं लोके इट्ठानिट्ठारम्मणस्स दस्सनं नाम मातापितरो निस्साय जातन्ति इमस्स लोकस्स दस्सेतारो नाम।
31. Catutthassa paṭhame ajjhāgāreti sake ghare. Pūjitā hontīti yaṃ ghare atthi, tena paṭijaggitā gopitā honti. Iti mātāpitupūjakāni kulāni mātāpitūhi sabrahmakānīti pakāsetvā idāni nesaṃ sapubbācariyakādibhāvaṃ pakāsento sapubbācariyakānītiādimāha. Tattha brahmātiādīni tesaṃ brahmādibhāvasādhanatthaṃ vuttāni. Bahukārāti puttānaṃ bahūpakārā. Āpādakāti jīvitassa āpādakā. Puttakānaṃ hi mātāpitūhi jīvitaṃ āpāditaṃ pālitaṃ ghaṭitaṃ anuppabandhena pavattitaṃ. Posakāti hatthapāde vaḍḍhetvā hadayalohitaṃ pāyetvā posetāro. Imassa lokassa dassetāroti puttānaṃ hi imasmiṃ loke iṭṭhāniṭṭhārammaṇassa dassanaṃ nāma mātāpitaro nissāya jātanti imassa lokassa dassetāro nāma.
ब्रह्माति मातापितरोति सेट्ठाधिवचनं। यथा ब्रह्मुनो चतस्सो भावना अविजहिता होन्ति मेत्ता करुणा मुदिता उपेक्खाति, एवमेव मातापितूनं पुत्तकेसु चतस्सो भावना अविजहिता होन्ति। ता तस्मिं तस्मिं काले वेदितब्बा – कुच्छिगतस्मिं हि दारके ‘‘कदा नु खो पुत्तकं अरोगं परिपुण्णङ्गपच्चङ्गं पस्सिस्सामा’’ति मातापितूनं मेत्तचित्तं उप्पज्जति। यदा पनेस मन्दो उत्तानसेय्यको ऊकाहि वा मङ्कुलादीहि पाणकेहि दट्ठो दुक्खसेय्याय वा पन पीळितो परोदति विरवति, तदास्स सद्दं सुत्वा मातापितूनं कारुञ्ञं उप्पज्जति, आधावित्वा विधावित्वा कीळनकाले पन लोभनीयवयस्मिं वा ठितकाले दारकं ओलोकेत्वा मातापितूनं चित्तं सप्पिमण्डे पक्खित्तसतविहतकप्पासपिचुपटलं विय मुदुकं होति आमोदितं पमोदितं, तदा तेसं मुदिता लब्भति। यदा पनेस पुत्तो दाराभरणं पच्चुपट्ठापेत्वा पाटियेक्कं अगारं अज्झावसति, तदा मातापितूनं ‘‘सक्कोति दानि नो पुत्तको अत्तनो धम्मताय यापेतु’’न्ति मज्झत्तभावो उप्पज्जति, तस्मिं काले उपेक्खा लब्भतीति इमिना कारणेन ‘‘ब्रह्माति मातापितरो’’ति वुत्तं।
Brahmāti mātāpitaroti seṭṭhādhivacanaṃ. Yathā brahmuno catasso bhāvanā avijahitā honti mettā karuṇā muditā upekkhāti, evameva mātāpitūnaṃ puttakesu catasso bhāvanā avijahitā honti. Tā tasmiṃ tasmiṃ kāle veditabbā – kucchigatasmiṃ hi dārake ‘‘kadā nu kho puttakaṃ arogaṃ paripuṇṇaṅgapaccaṅgaṃ passissāmā’’ti mātāpitūnaṃ mettacittaṃ uppajjati. Yadā panesa mando uttānaseyyako ūkāhi vā maṅkulādīhi pāṇakehi daṭṭho dukkhaseyyāya vā pana pīḷito parodati viravati, tadāssa saddaṃ sutvā mātāpitūnaṃ kāruññaṃ uppajjati, ādhāvitvā vidhāvitvā kīḷanakāle pana lobhanīyavayasmiṃ vā ṭhitakāle dārakaṃ oloketvā mātāpitūnaṃ cittaṃ sappimaṇḍe pakkhittasatavihatakappāsapicupaṭalaṃ viya mudukaṃ hoti āmoditaṃ pamoditaṃ, tadā tesaṃ muditā labbhati. Yadā panesa putto dārābharaṇaṃ paccupaṭṭhāpetvā pāṭiyekkaṃ agāraṃ ajjhāvasati, tadā mātāpitūnaṃ ‘‘sakkoti dāni no puttako attano dhammatāya yāpetu’’nti majjhattabhāvo uppajjati, tasmiṃ kāle upekkhā labbhatīti iminā kāraṇena ‘‘brahmāti mātāpitaro’’ti vuttaṃ.
पुब्बाचरियाति वुच्चरेति मातापितरो हि जातकालतो पट्ठाय ‘‘एवं निसीद, एवं तिट्ठ, एवं गच्छ, एवं सय, एवं खाद, एवं भुञ्ज, अयं ते, ताताति वत्तब्बो, अयं भातिकाति, अयं भगिनीति, इदं नाम कातुं वट्टति, इदं न वट्टति, असुकं नाम उपसङ्कमितुं वट्टति, असुकं न वट्टती’’ति गाहापेन्ति सिक्खापेन्ति। अथापरभागे अञ्ञे आचरिया हत्थिसिप्पअस्ससिप्परथसिप्पधनुसिप्पथरुसिप्पमुद्दागणनादीनि सिक्खापेन्ति। अञ्ञो सरणानि देति, अञ्ञो सीलेसु पतिट्ठापेति, अञ्ञो पब्बाजेति, अञ्ञो बुद्धवचनं उग्गण्हापेति, अञ्ञो उपसम्पादेति, अञ्ञो सोतापत्तिमग्गादीनि पापेति। इति सब्बेपि ते पच्छाचरिया नाम होन्ति, मातापितरो पन सब्बपठमा, तेनाह – ‘‘पुब्बाचरियाति वुच्चरे’’ति। तत्थ वुच्चरेति वुच्चन्ति कथियन्ति। आहुनेय्या च पुत्तानन्ति पुत्तानं आहुतं पाहुतं अभिसङ्खतं अन्नपानादिं अरहन्ति, अनुच्छविका तं पटिग्गहेतुं। तस्मा ‘‘आहुनेय्या च पुत्तान’’न्ति वुत्तं। पजाय अनुकम्पकाति परेसं पाणे अच्छिन्दित्वापि अत्तनो पजं पटिजग्गन्ति गोपायन्ति। तस्मा ‘‘पजाय अनुकम्पका’’ति वुत्तं।
Pubbācariyātivuccareti mātāpitaro hi jātakālato paṭṭhāya ‘‘evaṃ nisīda, evaṃ tiṭṭha, evaṃ gaccha, evaṃ saya, evaṃ khāda, evaṃ bhuñja, ayaṃ te, tātāti vattabbo, ayaṃ bhātikāti, ayaṃ bhaginīti, idaṃ nāma kātuṃ vaṭṭati, idaṃ na vaṭṭati, asukaṃ nāma upasaṅkamituṃ vaṭṭati, asukaṃ na vaṭṭatī’’ti gāhāpenti sikkhāpenti. Athāparabhāge aññe ācariyā hatthisippaassasipparathasippadhanusippatharusippamuddāgaṇanādīni sikkhāpenti. Añño saraṇāni deti, añño sīlesu patiṭṭhāpeti, añño pabbājeti, añño buddhavacanaṃ uggaṇhāpeti, añño upasampādeti, añño sotāpattimaggādīni pāpeti. Iti sabbepi te pacchācariyā nāma honti, mātāpitaro pana sabbapaṭhamā, tenāha – ‘‘pubbācariyāti vuccare’’ti. Tattha vuccareti vuccanti kathiyanti. Āhuneyyā ca puttānanti puttānaṃ āhutaṃ pāhutaṃ abhisaṅkhataṃ annapānādiṃ arahanti, anucchavikā taṃ paṭiggahetuṃ. Tasmā ‘‘āhuneyyā ca puttāna’’nti vuttaṃ. Pajāya anukampakāti paresaṃ pāṇe acchinditvāpi attano pajaṃ paṭijagganti gopāyanti. Tasmā ‘‘pajāya anukampakā’’ti vuttaṃ.
नमस्सेय्याति नमो करेय्य। सक्करेय्याति सक्कारेन पटिमानेय्य। इदानि तं सक्कारं दस्सेन्तो ‘‘अन्नेना’’तिआदिमाह। तत्थ अन्नेनाति यागुभत्तखादनीयेन। पानेनाति अट्ठविधपानेन। वत्थेनाति निवासनपारुपनकेन वत्थेन। सयनेनाति मञ्चपीठानुप्पदानेन। उच्छादनेनाति दुग्गन्धं पटिविनोदेत्वा सुगन्धकरणुच्छादनेन। न्हापनेनाति सीते उण्होदकेन, उण्हे सीतोदकेन गत्तानि परिसिञ्चित्वा न्हापनेन। पादानं धोवनेनाति उण्होदकसीतोदकेहि पादधोवनेन चेव तेलमक्खनेन च। पेच्चाति परलोकं गन्त्वा। सग्गे पमोदतीति इध ताव मातापितूसु पारिचरियं दिस्वा पारिचरियकारणा तं पण्डितमनुस्सा इधेव पसंसन्ति , परलोकं पन गन्त्वा सग्गे ठितो सो मातापितुउपट्ठाको दिब्बसम्पत्तीहि आमोदति पमोदतीति।
Namasseyyāti namo kareyya. Sakkareyyāti sakkārena paṭimāneyya. Idāni taṃ sakkāraṃ dassento ‘‘annenā’’tiādimāha. Tattha annenāti yāgubhattakhādanīyena. Pānenāti aṭṭhavidhapānena. Vatthenāti nivāsanapārupanakena vatthena. Sayanenāti mañcapīṭhānuppadānena. Ucchādanenāti duggandhaṃ paṭivinodetvā sugandhakaraṇucchādanena. Nhāpanenāti sīte uṇhodakena, uṇhe sītodakena gattāni parisiñcitvā nhāpanena. Pādānaṃ dhovanenāti uṇhodakasītodakehi pādadhovanena ceva telamakkhanena ca. Peccāti paralokaṃ gantvā. Sagge pamodatīti idha tāva mātāpitūsu pāricariyaṃ disvā pāricariyakāraṇā taṃ paṇḍitamanussā idheva pasaṃsanti , paralokaṃ pana gantvā sagge ṭhito so mātāpituupaṭṭhāko dibbasampattīhi āmodati pamodatīti.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय • Aṅguttaranikāya / १.सब्रह्मकसुत्तं • 1. Sabrahmakasuttaṃ
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / अङ्गुत्तरनिकाय (टीका) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) / १. सब्रह्मकसुत्तवण्णना • 1. Sabrahmakasuttavaṇṇanā
