| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / පටිසම්‌භිදාමග්‌ග-අට්‌ඨකථා • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā |
56-63. සච්‌චඤාණචතුක්‌කද්‌වයනිද්‌දෙසවණ්‌ණනා
56-63. Saccañāṇacatukkadvayaniddesavaṇṇanā
108-9. සච්‌චඤාණචතුක්‌කද්‌වයනිද්‌දෙසෙ දුක්‌ඛස්‌ස පීළනට්‌ඨොතිආදීනි වුත්‌තත්‌ථානෙව. මග්‌ගසමඞ්‌ගිස්‌ස ඤාණං දුක්‌ඛෙපෙතං ඤාණන්‌තිආදි අනන්‌තරචතුක්‌කෙ විය එකාභිසමයවසෙන වුත්‌තං. දුවිධඤ්‌හි සච්‌චඤාණං ලොකියං ලොකුත්‌තරඤ්‌ච. ලොකිකං දුවිධං අනුබොධඤාණං පච්‌චවෙක්‌ඛණඤාණඤ්‌ච. අනුබොධඤාණං ආදිකම්‌මිකස්‌ස අනුස්‌සවාදිවසෙන නිරොධෙ මග්‌ගෙ ච පවත්‌තති, දුක්‌ඛෙ සමුදයෙ ච ආරම්‌මණකරණවසෙන. පච්‌චවෙක්‌ඛණඤාණං පටිවිද්‌ධසච්‌චස්‌ස චතූසුපි සච්‌චෙසු ආරම්‌මණකරණවසෙන. ලොකුත්‌තරං පටිවෙධඤාණං නිරොධමාරම්‌මණං කත්‌වා කිච්‌චතො චත්‌තාරි සච්‌චානි පටිවිජ්‌ඣති. යථාහ – ‘‘යො, භික්‌ඛවෙ, දුක්‌ඛං පස්‌සති, දුක්‌ඛසමුදයම්‌පි සො පස්‌සති, දුක්‌ඛනිරොධම්‌පි පස්‌සති, දුක්‌ඛනිරොධගාමිනිං පටිපදම්‌පි පස්‌සතී’’ති (සං. නි. 5.1100) සබ්‌බං වත්‌තබ්‌බං. ඉධාපි ඉමිනා වාරෙන ඉදමෙව වුත්‌තං. තං පන ලොකුත්‌තරම්‌පි ‘‘දුක්‌ඛෙ ඤාණ’’න්‌තිආදීනි නාමානි ලභතීති දස්‌සනත්‌ථං වුත්‌තං. ඉධ පන ලොකිකඤාණමෙව අධිප්‌පෙතං. තස්‌මායෙව ච තත්‌ථ කතමං දුක්‌ඛෙ ඤාණන්‌තිආදිමාහ.
108-9. Saccañāṇacatukkadvayaniddese dukkhassa pīḷanaṭṭhotiādīni vuttatthāneva. Maggasamaṅgissa ñāṇaṃ dukkhepetaṃ ñāṇantiādi anantaracatukke viya ekābhisamayavasena vuttaṃ. Duvidhañhi saccañāṇaṃ lokiyaṃ lokuttarañca. Lokikaṃ duvidhaṃ anubodhañāṇaṃ paccavekkhaṇañāṇañca. Anubodhañāṇaṃ ādikammikassa anussavādivasena nirodhe magge ca pavattati, dukkhe samudaye ca ārammaṇakaraṇavasena. Paccavekkhaṇañāṇaṃ paṭividdhasaccassa catūsupi saccesu ārammaṇakaraṇavasena. Lokuttaraṃ paṭivedhañāṇaṃ nirodhamārammaṇaṃ katvā kiccato cattāri saccāni paṭivijjhati. Yathāha – ‘‘yo, bhikkhave, dukkhaṃ passati, dukkhasamudayampi so passati, dukkhanirodhampi passati, dukkhanirodhagāminiṃ paṭipadampi passatī’’ti (saṃ. ni. 5.1100) sabbaṃ vattabbaṃ. Idhāpi iminā vārena idameva vuttaṃ. Taṃ pana lokuttarampi ‘‘dukkhe ñāṇa’’ntiādīni nāmāni labhatīti dassanatthaṃ vuttaṃ. Idha pana lokikañāṇameva adhippetaṃ. Tasmāyeva ca tattha katamaṃ dukkhe ñāṇantiādimāha.
තත්‌ථ දුක්‌ඛං ආරබ්‌භාති දුක්‌ඛසච්‌චං ආලම්‌බිත්‌වා, ආරම්‌මණං කත්‌වාති අත්‌ථො. පඤ්‌ඤාතිආදීසු තස්‌ස තස්‌ස අත්‌ථස්‌ස පාකටකරණසඞ්‌ඛාතෙන පඤ්‌ඤාපනට්‌ඨෙන පඤ්‌ඤා, තෙන තෙන වා අනිච්‌චාදිනා පකාරෙන ධම්‌මෙ ජානාතීතිපි පඤ්‌ඤා. ඉදමස්‌සා සභාවපදං. පජානනාකාරො පජානනා. අනිච්‌චාදීනි විචිනාතීති විචයො. පවිචයොති උපසග්‌ගෙන පදං වඩ්‌ඪිතං, පකාරෙන විචයොති අත්‌ථො. චතුසච්‌චධම්‌මං විචිනාතීති ධම්‌මවිචයො. අනිච්‌චාදීනං සම්‌මා ලක්‌ඛණවසෙන සල්‌ලක්‌ඛණා. සා එව උපසග්‌ගනානත්‌තෙන උපලක්‌ඛණා පච්‌චුපලක්‌ඛණාති වුත්‌තා. භුසං ලක්‌ඛණා තෙ තෙ අනිච්‌චාදිධම්‌මෙ පටිච්‌ච උපලක්‌ඛණාති අත්‌ථො. පණ්‌ඩිතභාවො පණ්‌ඩිච්‌චං. කුසලභාවො කොසල්‌ලං. නිපුණභාවො නෙපුඤ්‌ඤං. අනිච්‌චාදීනං විභාවනවසෙන වෙභබ්‍යා. අනිච්‌චාදීනං චින්‌තනකවසෙන චින්‌තා, යස්‌ස උප්‌පජ්‌ජති, තං අනිච්‌චාදීනි චින්‌තාපෙතීතිපි චින්‌තා. අනිච්‌චාදීනි උපපරික්‌ඛතීති උපපරික්‌ඛා. භූරීති පථවී. අයම්‌පි සණ්‌හට්‌ඨෙන විත්‌ථතට්‌ඨෙන ච භූරී වියාති භූරී. අථ වා පඤ්‌ඤායෙව භූතෙ අත්‌ථෙ රමතීති භූරීති වුච්‌චති. අසනි විය සිලුච්‌චයෙ කිලෙසෙ මෙධති හිංසතීති මෙධා, ඛිප්‌පං ගහණධාරණට්‌ඨෙන වා මෙධා. යස්‌ස උප්‌පජ්‌ජති, තං අත්‌තහිතපටිපත්‌තියං සම්‌පයුත්‌තධම්‌මෙ ච යාථාවලක්‌ඛණපටිවෙධෙ පරිනෙතීති පරිණායිකා. ධම්‌මෙ අනිච්‌චාදිවසෙන විවිධා පස්‌සතීති විපස්‌සනා. සම්‌මා පකාරෙහි අනිච්‌චාදීනි ජානාතීති සම්‌පජානො, තස්‌ස භාවො සම්‌පජඤ්‌ඤං. උප්‌පථපටිපන්‌නෙ සින්‌ධවෙ වීථිආරොපනත්‌ථං පතොදො විය උප්‌පථෙ ධාවනකං කූටචිත්‌තං වීථිආරොපනත්‌ථං විජ්‌ඣතීති පතොදො විය පතොදො.
Tattha dukkhaṃ ārabbhāti dukkhasaccaṃ ālambitvā, ārammaṇaṃ katvāti attho. Paññātiādīsu tassa tassa atthassa pākaṭakaraṇasaṅkhātena paññāpanaṭṭhena paññā, tena tena vā aniccādinā pakārena dhamme jānātītipi paññā. Idamassā sabhāvapadaṃ. Pajānanākāro pajānanā. Aniccādīni vicinātīti vicayo. Pavicayoti upasaggena padaṃ vaḍḍhitaṃ, pakārena vicayoti attho. Catusaccadhammaṃ vicinātīti dhammavicayo. Aniccādīnaṃ sammā lakkhaṇavasena sallakkhaṇā. Sā eva upasagganānattena upalakkhaṇāpaccupalakkhaṇāti vuttā. Bhusaṃ lakkhaṇā te te aniccādidhamme paṭicca upalakkhaṇāti attho. Paṇḍitabhāvo paṇḍiccaṃ. Kusalabhāvo kosallaṃ. Nipuṇabhāvo nepuññaṃ. Aniccādīnaṃ vibhāvanavasena vebhabyā. Aniccādīnaṃ cintanakavasena cintā, yassa uppajjati, taṃ aniccādīni cintāpetītipi cintā. Aniccādīni upaparikkhatīti upaparikkhā. Bhūrīti pathavī. Ayampi saṇhaṭṭhena vitthataṭṭhena ca bhūrī viyāti bhūrī. Atha vā paññāyeva bhūte atthe ramatīti bhūrīti vuccati. Asani viya siluccaye kilese medhati hiṃsatīti medhā, khippaṃ gahaṇadhāraṇaṭṭhena vā medhā. Yassa uppajjati, taṃ attahitapaṭipattiyaṃ sampayuttadhamme ca yāthāvalakkhaṇapaṭivedhe parinetīti pariṇāyikā. Dhamme aniccādivasena vividhā passatīti vipassanā. Sammā pakārehi aniccādīni jānātīti sampajāno, tassa bhāvo sampajaññaṃ. Uppathapaṭipanne sindhave vīthiāropanatthaṃ patodo viya uppathe dhāvanakaṃ kūṭacittaṃ vīthiāropanatthaṃ vijjhatīti patodo viya patodo.
දස්‌සනලක්‌ඛණෙ ඉන්‌දට්‌ඨං කරොතීති ඉන්‌ද්‍රියං, පඤ්‌ඤාසඞ්‌ඛාතං ඉන්‌ද්‍රියං පඤ්‌ඤින්‌ද්‍රියං. කිං වුත්‌තං හොති? නයිදං ‘‘පුරිසස්‌ස ඉන්‌ද්‍රියං පුරිසින්‌ද්‍රිය’’න්‌තිආදි විය පඤ්‌ඤාය ඉන්‌ද්‍රියං පඤ්‌ඤින්‌ද්‍රියං. අථ ඛො පඤ්‌ඤා එව ඉන්‌ද්‍රියං පඤ්‌ඤින්‌ද්‍රියන්‌ති වුත්‌තං හොති. අවිජ්‌ජාය න කම්‌පතීති පඤ්‌ඤාබලං. කිලෙසච්‌ඡෙදනට්‌ඨෙන පඤ්‌ඤාව සත්‌ථං පඤ්‌ඤාසත්‌ථං. අච්‌චුග්‌ගතට්‌ඨෙන පඤ්‌ඤාව පාසාදො පඤ්‌ඤාපාසාදො. ආලොකනට්‌ඨෙන පඤ්‌ඤාව ආලොකො පඤ්‌ඤාආලොකො. ඔභාසනට්‌ඨෙන පඤ්‌ඤාව ඔභාසො පඤ්‌ඤාඔභාසො. පජ්‌ජොතනට්‌ඨෙන පඤ්‌ඤාව පජ්‌ජොතො පඤ්‌ඤාපජ්‌ජොතො. පඤ්‌ඤවතො හි එකපල්‌ලඞ්‌කෙන නිසින්‌නස්‌ස දසසහස්‌සිලොකධාතු එකාලොකා එකොභාසා එකපජ්‌ජොතා හොති. තෙනෙතං වුත්‌තං. ඉමෙසු පන තීසු පදෙසු එකපදෙනාපි එතස්‌මිං අත්‌ථෙ සිද්‌ධෙ යානි පනෙතානි භගවතා ‘‘චත්‌තාරොමෙ, භික්‌ඛවෙ, ආලොකා. කතමෙ චත්‌තාරො? චන්‌දාලොකො, සූරියාලොකො, අග්‌ගාලොකො, පඤ්‌ඤාලොකො. ඉමෙ ඛො, භික්‌ඛවෙ, චත්‌තාරො ආලොකා. එතදග්‌ගං, භික්‌ඛවෙ, ඉමෙසං චතුන්‌නං ආලොකානං යදිදං පඤ්‌ඤාලොකො’’. තථා ‘‘චත්‌තාරොමෙ , භික්‌ඛවෙ, ඔභාසා. චත්‌තාරොමෙ, භික්‌ඛවෙ, පජ්‌ජොතා’’ති (අ. නි. 4.144-145) සත්‌තානං අජ්‌ඣාසයවසෙන සුත්‌තානි දෙසිතානි. තදනුරූපෙනෙව ඉධාපි ථෙරෙන දෙසනා කතා. අත්‌ථො හි අනෙකෙහි ආකාරෙහි විභජ්‌ජමානො සුවිභත්‌තො හොති, අඤ්‌ඤථා ච අඤ්‌ඤො බුජ්‌ඣති, අඤ්‌ඤථා අඤ්‌ඤොති. රතිකරණට්‌ඨෙන පන රතිදායකට්‌ඨෙන රතිජනකට්‌ඨෙන චිත්‌තීකතට්‌ඨෙන දුල්‌ලභපාතුභාවට්‌ඨෙන අතුලට්‌ඨෙන අනොමසත්‌තපරිභොගට්‌ඨෙන ච පඤ්‌ඤාව රතනං පඤ්‌ඤාරතනං.
Dassanalakkhaṇe indaṭṭhaṃ karotīti indriyaṃ, paññāsaṅkhātaṃ indriyaṃ paññindriyaṃ. Kiṃ vuttaṃ hoti? Nayidaṃ ‘‘purisassa indriyaṃ purisindriya’’ntiādi viya paññāya indriyaṃ paññindriyaṃ. Atha kho paññā eva indriyaṃ paññindriyanti vuttaṃ hoti. Avijjāya na kampatīti paññābalaṃ. Kilesacchedanaṭṭhena paññāva satthaṃ paññāsatthaṃ. Accuggataṭṭhena paññāva pāsādo paññāpāsādo. Ālokanaṭṭhena paññāva āloko paññāāloko. Obhāsanaṭṭhena paññāva obhāso paññāobhāso. Pajjotanaṭṭhena paññāva pajjoto paññāpajjoto. Paññavato hi ekapallaṅkena nisinnassa dasasahassilokadhātu ekālokā ekobhāsā ekapajjotā hoti. Tenetaṃ vuttaṃ. Imesu pana tīsu padesu ekapadenāpi etasmiṃ atthe siddhe yāni panetāni bhagavatā ‘‘cattārome, bhikkhave, ālokā. Katame cattāro? Candāloko, sūriyāloko, aggāloko, paññāloko. Ime kho, bhikkhave, cattāro ālokā. Etadaggaṃ, bhikkhave, imesaṃ catunnaṃ ālokānaṃ yadidaṃ paññāloko’’. Tathā ‘‘cattārome , bhikkhave, obhāsā. Cattārome, bhikkhave, pajjotā’’ti (a. ni. 4.144-145) sattānaṃ ajjhāsayavasena suttāni desitāni. Tadanurūpeneva idhāpi therena desanā katā. Attho hi anekehi ākārehi vibhajjamāno suvibhatto hoti, aññathā ca añño bujjhati, aññathā aññoti. Ratikaraṇaṭṭhena pana ratidāyakaṭṭhena ratijanakaṭṭhena cittīkataṭṭhena dullabhapātubhāvaṭṭhena atulaṭṭhena anomasattaparibhogaṭṭhena ca paññāva ratanaṃ paññāratanaṃ.
න තෙන සත්‌තා මුය්‌හන්‌ති, සයං වා ආරම්‌මණෙ න මුය්‌හතීති අමොහො. ධම්‌මවිචයපදං වුත්‌තත්‌ථමෙව. කස්‌මා පනෙතං පුන වුත්‌තන්‌ති? අමොහස්‌ස මොහපටිපක්‌ඛභාවදීපනත්‌ථං. තෙනෙතං දීපෙති ‘‘ය්‌වායං අමොහො, සො න කෙවලං මොහතො අඤ්‌ඤො ධම්‌මො, මොහස්‌ස පන පටිපක්‌ඛො ධම්‌මවිචයසඞ්‌ඛාතො අමොහො නාම ඉධ අධිප්‌පෙතො’’ති. සම්‌මාදිට්‌ඨීති යාථාවනිය්‍යානිකකුසලදිට්‌ඨි . ‘‘තත්‌ථ කතමං දුක්‌ඛසමුදයෙ ඤාණං, තත්‌ථ කතමං දුක්‌ඛනිරොධෙ ඤාණං, තත්‌ථ කතමං දුක්‌ඛනිරොධගාමිනියා පටිපදාය ඤාණ’’න්‌ති පුච්‌ඡාවචනානි සඞ්‌ඛෙපවසෙන වුත්‌තානීති.
Na tena sattā muyhanti, sayaṃ vā ārammaṇe na muyhatīti amoho. Dhammavicayapadaṃ vuttatthameva. Kasmā panetaṃ puna vuttanti? Amohassa mohapaṭipakkhabhāvadīpanatthaṃ. Tenetaṃ dīpeti ‘‘yvāyaṃ amoho, so na kevalaṃ mohato añño dhammo, mohassa pana paṭipakkho dhammavicayasaṅkhāto amoho nāma idha adhippeto’’ti. Sammādiṭṭhīti yāthāvaniyyānikakusaladiṭṭhi . ‘‘Tattha katamaṃ dukkhasamudaye ñāṇaṃ, tattha katamaṃ dukkhanirodhe ñāṇaṃ, tattha katamaṃ dukkhanirodhagāminiyā paṭipadāya ñāṇa’’nti pucchāvacanāni saṅkhepavasena vuttānīti.
සච්‌චඤාණචතුක්‌කද්‌වයනිද්‌දෙසවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Saccañāṇacatukkadvayaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්‌තපිටක • Suttapiṭaka / ඛුද්‌දකනිකාය • Khuddakanikāya / පටිසම්‌භිදාමග්‌ගපාළි • Paṭisambhidāmaggapāḷi / 56-63. සච්‌චඤාණචතුක්‌කද්‌වයනිද්‌දෙසො • 56-63. Saccañāṇacatukkadvayaniddeso
