| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / පටිසම්‌භිදාමග්‌ග-අට්‌ඨකථා • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā |
7. ධම්‌මචක්‌කකථා
7. Dhammacakkakathā
1. සච්‌චවාරවණ්‌ණනා
1. Saccavāravaṇṇanā
39. පුන ධම්‌මචක්‌කප්‌පවත්‌තනසුත්‌තන්‌තමෙව පුබ්‌බඞ්‌ගමං කත්‌වා කථිතාය ධම්‌මචක්‌කකථාය අපුබ්‌බත්‌ථානුවණ්‌ණනා. තත්‌ථ දුක්‌ඛවත්‌ථුකාති එකාභිසමයවසෙන දුක්‌ඛං වත්‌ථු එතෙසන්‌ති දුක්‌ඛවත්‌ථුකා. තදෙව දුක්‌ඛං විසෙසෙත්‌වා සච්‌චවත්‌ථුකාතිආදිමාහ. තත්‌ථ සච්‌චං ආරම්‌මණං උපත්‌ථම්‌භො එතෙසන්‌ති සච්‌චාරම්‌මණා. සච්‌චං ගොචරො විසයො එතෙසන්‌ති සච්‌චගොචරා. සච්‌චසඞ්‌ගහිතාති මග්‌ගසච්‌චෙන සඞ්‌ගහිතා. සච්‌චපරියාපන්‌නාති මග්‌ගසච්‌චායත්‌තා. සච්‌චෙ සමුදාගතාති දුක්‌ඛපරිජානනෙන දුක්‌ඛසච්‌චෙ සමුප්‌පන්‌නා. තථා තත්‌ථෙව ඨිතා පතිට්‌ඨිතා ච.
39. Puna dhammacakkappavattanasuttantameva pubbaṅgamaṃ katvā kathitāya dhammacakkakathāya apubbatthānuvaṇṇanā. Tattha dukkhavatthukāti ekābhisamayavasena dukkhaṃ vatthu etesanti dukkhavatthukā. Tadeva dukkhaṃ visesetvā saccavatthukātiādimāha. Tattha saccaṃ ārammaṇaṃ upatthambho etesanti saccārammaṇā. Saccaṃ gocaro visayo etesanti saccagocarā. Saccasaṅgahitāti maggasaccena saṅgahitā. Saccapariyāpannāti maggasaccāyattā. Sacce samudāgatāti dukkhaparijānanena dukkhasacce samuppannā. Tathā tattheva ṭhitā patiṭṭhitā ca.
40. ඉදානි ‘‘පවත්‌තිතෙ ච භගවතා ධම්‌මචක්‌කෙ’’ති වුත්‌තං ධම්‌මචක්‌කං නිද්‌දිසිතුකාමො ධම්‌මචක්‌කන්‌තිආදිමාහ. තත්‌ථ දුවිධං ධම්‌මචක්‌කං පටිවෙධධම්‌මචක්‌කං දෙසනාධම්‌මචක්‌කඤ්‌ච. පටිවෙධධම්‌මචක්‌කං බොධිපල්‌ලඞ්‌කෙ, දෙසනාධම්‌මචක්‌කං ඉසිපතනෙ. ධම්‌මඤ්‌ච පවත්‌තෙති චක්‌කඤ්‌චාති පටිවෙධධම්‌මචක්‌කං වුත්‌තං, චක්‌කඤ්‌ච පවත්‌තෙති ධම්‌මඤ්‌චාති දෙසනාධම්‌මචක්‌කං. කථං? භගවා හි බොධිපල්‌ලඞ්‌කෙ නිසින්‌නො මග්‌ගක්‌ඛණෙ ඉන්‌ද්‍රියබලබොජ්‌ඣඞ්‌ගමග්‌ගඞ්‌ගාදිභෙදං ධම්‌මඤ්‌ච පවත්‌තෙති, සොයෙව ච ධම්‌මො කිලෙසසත්‌තුඝාතාය පවත්‌තනතො පහරණචක්‌කං වියාති චක්‌කඤ්‌ච. ධම්‌මං පවත්‌තෙන්‌තොයෙව භගවා තං චක්‌කං පවත්‌තෙති නාම. එතෙන ධම්‌මොයෙව චක්‌කන්‌ති කම්‌මධාරයසමාසතා වුත්‌තා හොති. ඉසිපතනෙ නිසින්‌නො භගවා ධම්‌මදෙසනක්‌ඛණෙ වෙනෙය්‍යසන්‌තානෙ කිලෙසසත්‌තුඝාතාය පවත්‌තනතො පහරණචක්‌කසදිසං දෙසනාචක්‌කඤ්‌ච පවත්‌තෙති, වෙනෙය්‍යසන්‌තානෙ ඉන්‌ද්‍රියබලබොජ්‌ඣඞ්‌ගමග්‌ගඞ්‌ගාදිභෙදං ධම්‌මචක්‌කඤ්‌ච පවත්‌තෙති. එතෙන ධම්‌මො ච චක්‌කඤ්‌ච ධම්‌මචක්‌කන්‌ති ද්‌වන්‌දසමාසතා වුත්‌තා හොති. යස්‌මා පන පවත්‌තකෙ සති පවත්‌තනා නාම හොති, තස්‌මා සබ්‌බත්‌ථාපි ‘‘පවත්‌තෙතී’’ති වුත්‌තං, පවත්‌තනට්‌ඨෙන පන ‘‘චක්‌ක’’න්‌ති වුත්‌තං හොතීති වෙදිතබ්‌බං. ධම්‌මෙන පවත්‌තෙතීති ධම්‌මචක්‌කන්‌තිආදීනි දෙසනාධම්‌මචක්‌කමෙව සන්‌ධාය වුත්‌තානීති වෙදිතබ්‌බානි.
40. Idāni ‘‘pavattite ca bhagavatā dhammacakke’’ti vuttaṃ dhammacakkaṃ niddisitukāmo dhammacakkantiādimāha. Tattha duvidhaṃ dhammacakkaṃ paṭivedhadhammacakkaṃ desanādhammacakkañca. Paṭivedhadhammacakkaṃ bodhipallaṅke, desanādhammacakkaṃ isipatane. Dhammañca pavatteti cakkañcāti paṭivedhadhammacakkaṃ vuttaṃ, cakkañca pavatteti dhammañcāti desanādhammacakkaṃ. Kathaṃ? Bhagavā hi bodhipallaṅke nisinno maggakkhaṇe indriyabalabojjhaṅgamaggaṅgādibhedaṃ dhammañca pavatteti, soyeva ca dhammo kilesasattughātāya pavattanato paharaṇacakkaṃ viyāti cakkañca. Dhammaṃ pavattentoyeva bhagavā taṃ cakkaṃ pavatteti nāma. Etena dhammoyeva cakkanti kammadhārayasamāsatā vuttā hoti. Isipatane nisinno bhagavā dhammadesanakkhaṇe veneyyasantāne kilesasattughātāya pavattanato paharaṇacakkasadisaṃ desanācakkañca pavatteti, veneyyasantāne indriyabalabojjhaṅgamaggaṅgādibhedaṃ dhammacakkañca pavatteti. Etena dhammo ca cakkañca dhammacakkanti dvandasamāsatā vuttā hoti. Yasmā pana pavattake sati pavattanā nāma hoti, tasmā sabbatthāpi ‘‘pavattetī’’ti vuttaṃ, pavattanaṭṭhena pana ‘‘cakka’’nti vuttaṃ hotīti veditabbaṃ. Dhammena pavattetīti dhammacakkantiādīni desanādhammacakkameva sandhāya vuttānīti veditabbāni.
තත්‌ථ ධම්‌මෙන පවත්‌තෙතීති යථාසභාවත්‌තා ධම්‌මෙන පවත්‌තං චක්‌කන්‌ති ධම්‌මචක්‌කන්‌ති වුත්‌තං හොති. ධම්‌මචරියාය පවත්‌තෙතීති වෙනෙය්‍යසන්‌තානෙ ධම්‌මත්‌ථාය පවත්‌තං චක්‌කන්‌ති ධම්‌මචක්‌කන්‌ති වුත්‌තං හොති. ධම්‌මෙ ඨිතොතිආදීහි භගවතො ධම්‌මභූතතා ධම්‌මස්‌සාමිතා ච වුත්‌තා හොති. යථාහ – ‘‘සො හාවුසො, භගවා ජානං ජානාති පස්‌සං පස්‌සති චක්‌ඛුභූතො ඤාණභූතො ධම්‌මභූතො බ්‍රහ්‌මභූතො වත්‌තා පවත්‌තා අත්‌ථස්‌ස නින්‌නෙතා අමතස්‌ස දාතා ධම්‌මස්‌සාමී තථාගතො’’ති (ම. නි. 1.203). තස්‌මා තෙහි ධම්‌මස්‌ස චක්‌කන්‌ති ධම්‌මචක්‌කන්‌ති වුත්‌තං හොති. ඨිතොති විසයීභාවෙන ඨිතො. පතිට්‌ඨිතොති අචලභාවෙන පතිට්‌ඨිතො. වසිප්‌පත්‌තොති ඉස්‌සරභාවං පත්‌තො. පාරමිප්‌පත්‌තොති කොටිප්‌පත්‌තො. වෙසාරජ්‌ජප්‌පත්‌තොති විසාරදභාවං පත්‌තො. ධම්‌මෙ පතිට්‌ඨාපෙන්‌තොතිආදීහි වෙනෙය්‍යසන්‌තානමපෙක්‌ඛිත්‌වා වුත්‌තෙහි පන වචනෙහි ධම්‌මස්‌සාමිතාය ච ධම්‌මත්‌ථාය චක්‌කන්‌ති වුත්‌තං හොති. ධම්‌මං සක්‌කරොන්‌තොතිහආදීහි ධම්‌මත්‌ථාය චක්‌කන්‌ති වුත්‌තං හොති. යො හි ධම්‌මං සක්‌කාරාදිවසෙන පවත්‌තෙති, සො ධම්‌මත්‌ථං පවත්‌තෙති. ධම්‌මං සක්‌කරොන්‌තොති යථා කතො සො ධම්‌මො සුකතො හොති, එවමෙව නං කරොන්‌තො. ධම්‌මං ගරුං කරොන්‌තොති තස්‌මිං ගාරවුප්‌පත්‌තියා තං ගරුං කරොන්‌තො. ධම්‌මං මානෙන්‌තොති ධම්‌මං පියඤ්‌ච භාවනීයඤ්‌ච කත්‌වා විහරන්‌තො. ධම්‌මං පූජෙන්‌තොති තං අපදිසිත්‌වා දෙසනාපටිපත්‌තිපූජාය පූජං කරොන්‌තො. ධම්‌මං අපචායමානොති තස්‌සෙව ධම්‌මස්‌ස සක්‌කාරගරුකාරෙහි නීචවුත්‌තිතං කරොන්‌තො. ධම්‌මද්‌ධජො ධම්‌මකෙතූති තං ධම්‌මං ධජමිව පුරක්‌ඛත්‌වා කෙතුමිව ච උක්‌ඛිපිත්‌වා පවත්‌තියා ධම්‌මද්‌ධජො ධම්‌මකෙතු ච හුත්‌වාති අත්‌ථො. ධම්‌මාධිපතෙය්‍යොති ධම්‌මාධිපතිතො ආගතො භාවනාධම්‌මවසෙනෙව ච සබ්‌බකිරියානං කරණෙන ධම්‌මාධිපතෙය්‍යො හුත්‌වා. තං ඛො පන ධම්‌මචක්‌කං අප්‌පටිවත්‌තියන්‌ති කෙනචි නිවත්‌තෙතුං අසක්‌කුණෙය්‍යතාය අප්‌පටිහතපවත්‌තිතා වුත්‌තා. තස්‌මා සො ධම්‌මො පවත්‌තනට්‌ඨෙන චක්‌කන්‌ති වුත්‌තං හොති.
Tattha dhammena pavattetīti yathāsabhāvattā dhammena pavattaṃ cakkanti dhammacakkanti vuttaṃ hoti. Dhammacariyāya pavattetīti veneyyasantāne dhammatthāya pavattaṃ cakkanti dhammacakkanti vuttaṃ hoti. Dhamme ṭhitotiādīhi bhagavato dhammabhūtatā dhammassāmitā ca vuttā hoti. Yathāha – ‘‘so hāvuso, bhagavā jānaṃ jānāti passaṃ passati cakkhubhūto ñāṇabhūto dhammabhūto brahmabhūto vattā pavattā atthassa ninnetā amatassa dātā dhammassāmī tathāgato’’ti (ma. ni. 1.203). Tasmā tehi dhammassa cakkanti dhammacakkanti vuttaṃ hoti. Ṭhitoti visayībhāvena ṭhito. Patiṭṭhitoti acalabhāvena patiṭṭhito. Vasippattoti issarabhāvaṃ patto. Pāramippattoti koṭippatto. Vesārajjappattoti visāradabhāvaṃ patto. Dhamme patiṭṭhāpentotiādīhi veneyyasantānamapekkhitvā vuttehi pana vacanehi dhammassāmitāya ca dhammatthāya cakkanti vuttaṃ hoti. Dhammaṃ sakkarontotihaādīhi dhammatthāya cakkanti vuttaṃ hoti. Yo hi dhammaṃ sakkārādivasena pavatteti, so dhammatthaṃ pavatteti. Dhammaṃ sakkarontoti yathā kato so dhammo sukato hoti, evameva naṃ karonto. Dhammaṃ garuṃ karontoti tasmiṃ gāravuppattiyā taṃ garuṃ karonto. Dhammaṃ mānentoti dhammaṃ piyañca bhāvanīyañca katvā viharanto. Dhammaṃ pūjentoti taṃ apadisitvā desanāpaṭipattipūjāya pūjaṃ karonto. Dhammaṃ apacāyamānoti tasseva dhammassa sakkāragarukārehi nīcavuttitaṃ karonto. Dhammaddhajo dhammaketūti taṃ dhammaṃ dhajamiva purakkhatvā ketumiva ca ukkhipitvā pavattiyā dhammaddhajo dhammaketu ca hutvāti attho. Dhammādhipateyyoti dhammādhipatito āgato bhāvanādhammavaseneva ca sabbakiriyānaṃ karaṇena dhammādhipateyyo hutvā. Taṃ kho pana dhammacakkaṃ appaṭivattiyanti kenaci nivattetuṃ asakkuṇeyyatāya appaṭihatapavattitā vuttā. Tasmā so dhammo pavattanaṭṭhena cakkanti vuttaṃ hoti.
සද්‌ධින්‌ද්‍රියං ධම්‌මො, තං ධම්‌මං පවත්‌තෙතීති වෙනෙය්‍යසන්‌තානෙ මග්‌ගසම්‌පයුත්‌තසද්‌ධින්‌ද්‍රියුප්‌පාදනෙන තං සද්‌ධින්‌ද්‍රියං ධම්‌මං පවත්‌තෙතීති අත්‌ථො. එසෙව නයො සෙසෙසුපි. සච්‌චාති සච්‌චඤාණානි. විපස්‌සනා ච විජ්‌ජා ච මග්‌ගඤාණමෙව. අනුප්‌පාදෙ ඤාණන්‌ති අරහත්‌තඵලෙ ඤාණං. තම්‌පි වෙනෙය්‍යසන්‌තානෙ පවත්‌තෙතියෙව, නිබ්‌බානඤ්‌ච පටිවෙධං කරොන්‌තො පවත්‌තෙතියෙව නාම.
Saddhindriyaṃ dhammo, taṃ dhammaṃ pavattetīti veneyyasantāne maggasampayuttasaddhindriyuppādanena taṃ saddhindriyaṃ dhammaṃ pavattetīti attho. Eseva nayo sesesupi. Saccāti saccañāṇāni. Vipassanā ca vijjā ca maggañāṇameva. Anuppāde ñāṇanti arahattaphale ñāṇaṃ. Tampi veneyyasantāne pavattetiyeva, nibbānañca paṭivedhaṃ karonto pavattetiyeva nāma.
සමුදයවාරාදීසු සමුදයවත්‌ථුකා නිරොධවත්‌ථුකා මග්‌ගවත්‌ථුකාති විසෙසපදං දස්‌සෙත්‌වා සඞ්‌ඛිත්‌තා. එත්‌ථාපි වුත්‌තසදිසං පඨමං වුත්‌තනයෙනෙව වෙදිතබ්‌බං.
Samudayavārādīsu samudayavatthukā nirodhavatthukā maggavatthukāti visesapadaṃ dassetvā saṅkhittā. Etthāpi vuttasadisaṃ paṭhamaṃ vuttanayeneva veditabbaṃ.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්‌තපිටක • Suttapiṭaka / ඛුද්‌දකනිකාය • Khuddakanikāya / පටිසම්‌භිදාමග්‌ගපාළි • Paṭisambhidāmaggapāḷi / 1. සච්‌චවාරො • 1. Saccavāro
