| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / मज्झिमनिकाय (अट्ठकथा) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) |
११. सच्चविभङ्गसुत्तवण्णना
11. Saccavibhaṅgasuttavaṇṇanā
३७१. एवं मे सुतन्ति सच्चविभङ्गसुत्तं। तत्थ आचिक्खनाति इदं दुक्खं अरियसच्चं नाम…पे॰… अयं दुक्खनिरोधगामिनी पटिपदा अरियसच्चं नामाति। सेसपदेसुपि एसेव नयो। अपिचेत्थ पञ्ञापना नाम दुक्खसच्चादीनं ठपना। आसनं ठपेन्तो हि आसनं पञ्ञपेतीति वुच्चति। पट्ठपनाति पञ्ञापना। विवरणाति विवटकरणा। विभजनाति विभागकिरिया। उत्तानीकम्मन्ति पाकटभावकरणं।
371.Evaṃme sutanti saccavibhaṅgasuttaṃ. Tattha ācikkhanāti idaṃ dukkhaṃ ariyasaccaṃ nāma…pe… ayaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadā ariyasaccaṃ nāmāti. Sesapadesupi eseva nayo. Apicettha paññāpanā nāma dukkhasaccādīnaṃ ṭhapanā. Āsanaṃ ṭhapento hi āsanaṃ paññapetīti vuccati. Paṭṭhapanāti paññāpanā. Vivaraṇāti vivaṭakaraṇā. Vibhajanāti vibhāgakiriyā. Uttānīkammanti pākaṭabhāvakaraṇaṃ.
अनुग्गाहकाति आमिससङ्गहेन धम्मसङ्गहेनाति द्वीहिपि सङ्गहेहि अनुग्गाहका। जनेताति जनिका माता। आपादेताति पोसेता। पोसिकमाता विय मोग्गल्लानोति दीपेति। जनिकमाता हि नव वा दस वा मासे लोणम्बिलादीनि परिहरमाना कुच्छिया दारकं धारेत्वा कुच्छितो निक्खन्तं पोसिकमातरं धातिं पटिच्छापेति। सा खीरनवनीतादीहि दारकं पोसेत्वा वड्ढेति, सो वुद्धिमागम्म यथासुखं विचरति। एवमेव सारिपुत्तो अत्तनो वा परेसं वा सन्तिके पब्बजिते द्वीहि सङ्गहेहि सङ्गण्हन्तो गिलाने पटिजग्गन्तो कम्मट्ठाने योजेत्वा सोतापन्नभावं ञत्वा अपायभयेहि वुट्ठितकालतो पट्ठाय – ‘‘इदानि पच्चत्तपुरिसकारेन उपरिमग्गे निब्बत्तेस्सन्ती’’ति तेसु अनपेक्खो हुत्वा अञ्ञे नवे नवे ओवदति। महामोग्गल्लानोपि अत्तनो वा परेसं वा सन्तिके पब्बजिते तथेव सङ्गण्हित्वा कम्मट्ठाने योजेत्वा हेट्ठा तीणि फलानि पत्तेसुपि अनपेक्खतं न आपज्जति। कस्मा? एवं किरस्स होति – वुत्तं भगवता – ‘‘सेय्यथापि, भिक्खवे, अप्पमत्तकोपि गूथो दुग्गन्धो होति…पे॰… अप्पमत्तकम्पि मुत्तं… खेळो… पुब्बो… लोहितं दुग्गन्धं होति, एवमेव खो अहं, भिक्खवे, अप्पमत्तकम्पि भवं न वण्णेमि अन्तमसो अच्छरासङ्घतमत्तम्पी’’ति (अ॰ नि॰ १.३२०-३२१)। तस्मा याव अरहत्तं न पापुणन्ति, ताव तेसु अनपेक्खतं अनापज्जित्वा अरहत्तं पत्तेसुयेव आपज्जतीति। तेनाह भगवा – ‘‘सेय्यथापि, भिक्खवे, जनेता एवं सारिपुत्तो। सेय्यथापि जातस्स आपादेता, एवं मोग्गल्लानो। सारिपुत्तो, भिक्खवे, सोतापत्तिफले विनेति, मोग्गल्लानो उत्तमत्थे’’ति। पहोतीति सक्कोति।
Anuggāhakāti āmisasaṅgahena dhammasaṅgahenāti dvīhipi saṅgahehi anuggāhakā. Janetāti janikā mātā. Āpādetāti posetā. Posikamātā viya moggallānoti dīpeti. Janikamātā hi nava vā dasa vā māse loṇambilādīni pariharamānā kucchiyā dārakaṃ dhāretvā kucchito nikkhantaṃ posikamātaraṃ dhātiṃ paṭicchāpeti. Sā khīranavanītādīhi dārakaṃ posetvā vaḍḍheti, so vuddhimāgamma yathāsukhaṃ vicarati. Evameva sāriputto attano vā paresaṃ vā santike pabbajite dvīhi saṅgahehi saṅgaṇhanto gilāne paṭijagganto kammaṭṭhāne yojetvā sotāpannabhāvaṃ ñatvā apāyabhayehi vuṭṭhitakālato paṭṭhāya – ‘‘idāni paccattapurisakārena uparimagge nibbattessantī’’ti tesu anapekkho hutvā aññe nave nave ovadati. Mahāmoggallānopi attano vā paresaṃ vā santike pabbajite tatheva saṅgaṇhitvā kammaṭṭhāne yojetvā heṭṭhā tīṇi phalāni pattesupi anapekkhataṃ na āpajjati. Kasmā? Evaṃ kirassa hoti – vuttaṃ bhagavatā – ‘‘seyyathāpi, bhikkhave, appamattakopi gūtho duggandho hoti…pe… appamattakampi muttaṃ… kheḷo… pubbo… lohitaṃ duggandhaṃ hoti, evameva kho ahaṃ, bhikkhave, appamattakampi bhavaṃ na vaṇṇemi antamaso accharāsaṅghatamattampī’’ti (a. ni. 1.320-321). Tasmā yāva arahattaṃ na pāpuṇanti, tāva tesu anapekkhataṃ anāpajjitvā arahattaṃ pattesuyeva āpajjatīti. Tenāha bhagavā – ‘‘seyyathāpi, bhikkhave, janetā evaṃ sāriputto. Seyyathāpi jātassa āpādetā, evaṃ moggallāno. Sāriputto, bhikkhave, sotāpattiphale vineti, moggallāno uttamatthe’’ti. Pahotīti sakkoti.
दुक्खे ञाणन्ति सवनसम्मसनपटिवेधञाणं, तथा दुक्खसमुदये। दुक्खनिरोधे सवनपटिवेधञाणन्ति वट्टति, तथा दुक्खनिरोधगामिनिया पटिपदाय। नेक्खम्मसङ्कप्पादीसु कामपच्चनीकट्ठेन, कामतो निस्सटभावेन वा, कामं सम्मसन्तस्स उप्पन्नोति वा, कामपदघातं कामवूपसमं करोन्तो उप्पन्नोति वा, कामविवित्तन्ते उप्पन्नोति वा नेक्खम्मसङ्कप्पो। सेसपदद्वयेपि एसेव नयो। सब्बेपि चेते पुब्बभागे नानाचित्तेसु, मग्गक्खणे एकचित्ते लब्भन्ति। तत्र हि मिच्छासङ्कप्पचेतनाय समुग्घातको एकोव सङ्कप्पो लब्भति, न नाना लब्भति । सम्मावाचादयोपि पुब्बभागे नानाचित्तेसु, वुत्तनयेनेव मग्गक्खणे एकचित्ते लब्भन्ति। अयमेत्थ सङ्खेपो, वित्थारेन पन सच्चकथा विसुद्धिमग्गे च सम्मादिट्ठिसुत्ते (म॰ नि॰ १.८९ आदयो) च वुत्तायेवाति।
Dukkheñāṇanti savanasammasanapaṭivedhañāṇaṃ, tathā dukkhasamudaye. Dukkhanirodhe savanapaṭivedhañāṇanti vaṭṭati, tathā dukkhanirodhagāminiyā paṭipadāya. Nekkhammasaṅkappādīsu kāmapaccanīkaṭṭhena, kāmato nissaṭabhāvena vā, kāmaṃ sammasantassa uppannoti vā, kāmapadaghātaṃ kāmavūpasamaṃ karonto uppannoti vā, kāmavivittante uppannoti vā nekkhammasaṅkappo. Sesapadadvayepi eseva nayo. Sabbepi cete pubbabhāge nānācittesu, maggakkhaṇe ekacitte labbhanti. Tatra hi micchāsaṅkappacetanāya samugghātako ekova saṅkappo labbhati, na nānā labbhati . Sammāvācādayopi pubbabhāge nānācittesu, vuttanayeneva maggakkhaṇe ekacitte labbhanti. Ayamettha saṅkhepo, vitthārena pana saccakathā visuddhimagge ca sammādiṭṭhisutte (ma. ni. 1.89 ādayo) ca vuttāyevāti.
पपञ्चसूदनिया मज्झिमनिकायट्ठकथाय
Papañcasūdaniyā majjhimanikāyaṭṭhakathāya
सच्चविभङ्गसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Saccavibhaṅgasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / मज्झिमनिकाय • Majjhimanikāya / ११. सच्चविभङ्गसुत्तं • 11. Saccavibhaṅgasuttaṃ
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / मज्झिमनिकाय (टीका) • Majjhimanikāya (ṭīkā) / ११. सच्चविभङ्गसुत्तवण्णना • 11. Saccavibhaṅgasuttavaṇṇanā
