| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / มชฺฌิมนิกาย (ฎีกา) • Majjhimanikāya (ṭīkā) |
๑๑. สจฺจวิภงฺคสุตฺตวณฺณนา
11. Saccavibhaṅgasuttavaṇṇanā
๓๗๑. อาจิกฺขนาติ – ‘‘อิทํ ทุกฺขํ อริยสจฺจํ, อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฎิปทา อริยสจฺจ’’นฺติ อาทิโต กถนํฯ เทสนาติ ตเสฺสว อตฺถสฺส อติสชฺชนํ ปโพธนํฯ ปญฺญาปนาติ ปกาเรหิ ญาปนา, สา ปน ยสฺมา อิตฺถมิทนฺติ เวเนยฺยานํ ปจฺจกฺขโต ทสฺสนา, เตสํ วา สนฺตาเน ปติฎฺฐาปนา โหติ, ตสฺมา อาห – ‘‘ทุกฺขสจฺจาทีนํ ฐปนา’’ติฯ ปฎฺฐปนาติ ปติฎฺฐาปนาฯ ยสฺมา ปฎฺฐปิยมานสภาวา เทสนา ภาชนํ อุปคจฺฉนฺตี วิย โหติ, ตสฺมา วุตฺตํ – ‘‘ปญฺญาปนา’’ติ, ชานาปนาติ อโตฺถฯ วิวฎกรณาติ เทสิยมานสฺส อตฺถสฺส วิวฎภาวกรณํฯ วิภาคกิริยาติ ยถาวุตฺตสฺส อตฺถวิภาคสฺส วิตฺถารกรณํฯ ปากฎภาวกรณนฺติ อคมฺภีรภาวาปาทนํฯ อปโร นโย – จตุสจฺจสญฺญิตสฺส อตฺถสฺส ปเจฺจกํ สรูปโต ทสฺสนวเสน อิทนฺติ อาทิโต สิกฺขาปนํ กถนํ อาจิกฺขนา, เอวํ ปรสนฺตาเน ปโพธนวเสน ปวตฺตาปนา เทสนา, เอวํ วิเนยฺยานํ จิตฺตปริโตสชนเนน เตสํ พุทฺธิปริปาจนํ ‘‘ปญฺญาปนา’’ติ วุจฺจติฯ เอวํ ปญฺญาเปนฺตี จ สา เทสิยมานํ อตฺถํ เวเนยฺยสนฺตาเน ปการโต ฐเปติ ปติฎฺฐเปตีติ ‘‘ปฎฺฐปนา’’ติ วุจฺจติฯ ปการโต ฐเปนฺตี ปน สํขิตฺตสฺส วิตฺถารโต ปฎิวุตฺตสฺส ปุนาภิธานโต ‘‘วิวรณา’’ติ, ตเสฺสวตฺถสฺส วิภาคกรณโต ‘‘วิภชนา’’ติ, วุตฺตสฺส วิตฺถาเรนาภิธานโต วิภตฺตสฺส เหตุทาหรณทสฺสนโต, ‘‘อุตฺตานีกมฺม’’นฺติ วุจฺจติฯ เตนาห – ‘‘ปากฎภาวกรณ’’นฺติ, เหตูปมาวเสนตฺถสฺส ปากฎภาวกรณโตติ อโตฺถฯ
371.Ācikkhanāti – ‘‘idaṃ dukkhaṃ ariyasaccaṃ, ayaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadā ariyasacca’’nti ādito kathanaṃ. Desanāti tasseva atthassa atisajjanaṃ pabodhanaṃ. Paññāpanāti pakārehi ñāpanā, sā pana yasmā itthamidanti veneyyānaṃ paccakkhato dassanā, tesaṃ vā santāne patiṭṭhāpanā hoti, tasmā āha – ‘‘dukkhasaccādīnaṃ ṭhapanā’’ti. Paṭṭhapanāti patiṭṭhāpanā. Yasmā paṭṭhapiyamānasabhāvā desanā bhājanaṃ upagacchantī viya hoti, tasmā vuttaṃ – ‘‘paññāpanā’’ti, jānāpanāti attho. Vivaṭakaraṇāti desiyamānassa atthassa vivaṭabhāvakaraṇaṃ. Vibhāgakiriyāti yathāvuttassa atthavibhāgassa vitthārakaraṇaṃ. Pākaṭabhāvakaraṇanti agambhīrabhāvāpādanaṃ. Aparo nayo – catusaccasaññitassa atthassa paccekaṃ sarūpato dassanavasena idanti ādito sikkhāpanaṃ kathanaṃ ācikkhanā, evaṃ parasantāne pabodhanavasena pavattāpanā desanā, evaṃ vineyyānaṃ cittaparitosajananena tesaṃ buddhiparipācanaṃ ‘‘paññāpanā’’ti vuccati. Evaṃ paññāpentī ca sā desiyamānaṃ atthaṃ veneyyasantāne pakārato ṭhapeti patiṭṭhapetīti ‘‘paṭṭhapanā’’ti vuccati. Pakārato ṭhapentī pana saṃkhittassa vitthārato paṭivuttassa punābhidhānato ‘‘vivaraṇā’’ti, tassevatthassa vibhāgakaraṇato ‘‘vibhajanā’’ti, vuttassa vitthārenābhidhānato vibhattassa hetudāharaṇadassanato, ‘‘uttānīkamma’’nti vuccati. Tenāha – ‘‘pākaṭabhāvakaraṇa’’nti, hetūpamāvasenatthassa pākaṭabhāvakaraṇatoti attho.
อนุคฺคาหกาติ อนุคฺคณฺหนกามาฯ สฺวายมนุคฺคโห สงฺคหวตฺถุวเสน ปากโฎ โหตีติ อาห ‘‘อามิสสงฺคเหนา’’ติอาทิฯ ชเนตา ชเนตฺตีติ อาห ‘‘ชนิกา มาตา’’ติฯ วุทฺธิํ ปริสํ อาปาเทตีติ อาปาเทตาฯ เตนาห ‘‘โปเสตา’’ติฯ อิทานิ ทฺวินฺนํ มหาเถรานํ ยถากฺกมํ สพฺรหฺมจารีนํ ภควตา วุเตฺตหิ ชนิกโปสิกมาตุฎฺฐานิเยหิ สงฺคาหกตํ วิตฺถารโต ทเสฺสตุํ, ‘‘ชนิกมาตา หี’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ปรโตโฆเสน วินาปิ อุปริมคฺคาธิคโม โหตีติ ‘‘ปจฺจตฺตปุริสกาเรนา’’ติ วุตฺตํฯ ปฐมมโคฺค เอว หิ สาวกานํ เอกนฺตโต โฆสาเปโกฺขติฯ ปเตฺตสุปีติ ปิ-สเทฺทน ปเคว อปฺปเตฺตสูติ ทเสฺสติฯ ภวสฺส อปฺปมตฺตกตา นาม อิตฺตรกาลตายาติ อาห ‘‘อจฺฉราสงฺฆาตมตฺตมฺปี’’ติฯ ชเนตาติ ชนโก, เถโร ปน อริยาย ชนยิตาฯ อาปาเทตาติ วเฑฺฒตา ปริพฺรูเหตาฯ ปุริมสฺมิํ สจฺจทฺวเย สมฺมสนคฺคหณํ โลกิยตฺตา ตสฺส, อิตรสฺมิํ ตสฺส อคฺคหณํ โลกุตฺตรตฺตาฯ
Anuggāhakāti anuggaṇhanakāmā. Svāyamanuggaho saṅgahavatthuvasena pākaṭo hotīti āha ‘‘āmisasaṅgahenā’’tiādi. Janetā janettīti āha ‘‘janikā mātā’’ti. Vuddhiṃ parisaṃ āpādetīti āpādetā. Tenāha ‘‘posetā’’ti. Idāni dvinnaṃ mahātherānaṃ yathākkamaṃ sabrahmacārīnaṃ bhagavatā vuttehi janikaposikamātuṭṭhāniyehi saṅgāhakataṃ vitthārato dassetuṃ, ‘‘janikamātā hī’’tiādi vuttaṃ. Paratoghosena vināpi uparimaggādhigamo hotīti ‘‘paccattapurisakārenā’’ti vuttaṃ. Paṭhamamaggo eva hi sāvakānaṃ ekantato ghosāpekkhoti. Pattesupīti pi-saddena pageva appattesūti dasseti. Bhavassa appamattakatā nāma ittarakālatāyāti āha ‘‘accharāsaṅghātamattampī’’ti. Janetāti janako, thero pana ariyāya janayitā. Āpādetāti vaḍḍhetā paribrūhetā. Purimasmiṃ saccadvaye sammasanaggahaṇaṃ lokiyattā tassa, itarasmiṃ tassa aggahaṇaṃ lokuttarattā.
กาเมหิ นิกฺขโนฺต สงฺกโปฺป เนกฺขมฺมสงฺกโปฺปฯ สฺวายมสฺส ตโต นิกฺขมนโตฺถ เตสํ ปฎิปกฺขภาวโต เตหิ วิสํสคฺคโต วิรชฺชนโต สมุจฺฉินฺทนโต สพฺพโส วิวิตฺตภาวโต จ โหตีติ ทเสฺสตุํ, ‘‘กามปจฺจนีกเฎฺฐนา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ตตฺถ กามปทฆาตนฺติ ยถา กาโม ปทํ ปติฎฺฐํ น ลภติ, เอวํ หนนํ, กามสมุเจฺฉทนฺติ อโตฺถฯ กาเมหิ สพฺพโส วิวิตฺตตฺตา กามวิวิโตฺต, อริยมโคฺค, ตสฺส อโนฺต, อริยผลํ, ตสฺมิํ กามวิวิตฺตเนฺตฯ เอเสว นโยติ อิมินา ‘‘พฺยาปาทปจฺจนีกเฎฺฐนา’’ติอาทิโยชนํ อติทิสติฯ สเพฺพ เจเต เนกฺขมฺมสงฺกปฺปาทโย นานาจิเตฺตสุ ลพฺภนฺตีติ โยชนาฯ ยทิ เอกจิเตฺต ลพฺภนฺติ, กถํ ติวิธมิจฺฉาสงฺกปฺปานํ สมุคฺฆาโตติ อาห ‘‘ตตฺร หี’’ติอาทิฯ น นานา ลพฺภตีติ อิมินา ติวิธกิจฺจการิตํ สมฺมาสงฺกปฺปสฺส ทเสฺสติฯ กิจฺจวเสน หิ ตสฺส นามสฺส ลาโภฯ สมฺมาวาจาทีนมฺปิ มคฺคกฺขเณ เอกจิเตฺต ลพฺภมานานมฺปิ จตุกิจฺจการิตาย จตุพฺพิธนามาทิตา เวทิตพฺพาฯ เสสํ สุวิเญฺญยฺยเมวฯ
Kāmehi nikkhanto saṅkappo nekkhammasaṅkappo. Svāyamassa tato nikkhamanattho tesaṃ paṭipakkhabhāvato tehi visaṃsaggato virajjanato samucchindanato sabbaso vivittabhāvato ca hotīti dassetuṃ, ‘‘kāmapaccanīkaṭṭhenā’’tiādi vuttaṃ. Tattha kāmapadaghātanti yathā kāmo padaṃ patiṭṭhaṃ na labhati, evaṃ hananaṃ, kāmasamucchedanti attho. Kāmehi sabbaso vivittattā kāmavivitto, ariyamaggo, tassa anto, ariyaphalaṃ, tasmiṃ kāmavivittante. Eseva nayoti iminā ‘‘byāpādapaccanīkaṭṭhenā’’tiādiyojanaṃ atidisati. Sabbe cete nekkhammasaṅkappādayo nānācittesu labbhantīti yojanā. Yadi ekacitte labbhanti, kathaṃ tividhamicchāsaṅkappānaṃ samugghātoti āha ‘‘tatra hī’’tiādi. Na nānā labbhatīti iminā tividhakiccakāritaṃ sammāsaṅkappassa dasseti. Kiccavasena hi tassa nāmassa lābho. Sammāvācādīnampi maggakkhaṇe ekacitte labbhamānānampi catukiccakāritāya catubbidhanāmāditā veditabbā. Sesaṃ suviññeyyameva.
สจฺจวิภงฺคสุตฺตวณฺณนาย ลีนตฺถปฺปกาสนา สมตฺตาฯ
Saccavibhaṅgasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā samattā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / มชฺฌิมนิกาย • Majjhimanikāya / ๑๑. สจฺจวิภงฺคสุตฺตํ • 11. Saccavibhaṅgasuttaṃ
อฎฺฐกถา • Aṭṭhakathā / สุตฺตปิฎก (อฎฺฐกถา) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / มชฺฌิมนิกาย (อฎฺฐกถา) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / ๑๑. สจฺจวิภงฺคสุตฺตวณฺณนา • 11. Saccavibhaṅgasuttavaṇṇanā
