| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / វិភង្គ-អនុដីកា • Vibhaṅga-anuṭīkā |
៤. សច្ចវិភង្គោ
4. Saccavibhaṅgo
១. សុត្តន្តភាជនីយវណ្ណនា
1. Suttantabhājanīyavaṇṇanā
ឧទ្ទេសវណ្ណនា
Uddesavaṇṇanā
១៨៩. សច្ចវិនិមុត្តំ នត្ថិ បវត្តិនិវត្តិតទុភយហេតុសន្ទស្សនវសេន បវត្តនតោ។ សច្ចេសុ កមតីតិ សច្ចេសុ វិសយភូតេសុ បវត្តតិ។ ទេសេតព្ពត្ថវិសយា ហិ ទេសនាតិ។ ឯតេសុ កមតីតិ ឯតេសុ អរិយសច្ចេសុ បរិញ្ញាទិកិច្ចសាធនវសេន បវត្តតិ។ ‘‘សីលសមាធិបញ្ញាសង្ខាត’’ន្តិ វុត្តំ អត្ថសភាវំ កមនកិរិយាយ កត្តុភាវេន គហិតន្តិ បាកដតរំ កត្វា ទស្សេតុំ ‘‘កិំ កមតី’’តិ បុច្ឆតិ។ តព្ពោហារេនាតិ តទុបចារេន។ ឯតេន និប្បរិយាយេន អត្ថសភាវំ សាសនំ, បរិយាយេន វចនសភាវន្តិ ទស្សេតិ។
189. Saccavinimuttaṃnatthi pavattinivattitadubhayahetusandassanavasena pavattanato. Saccesu kamatīti saccesu visayabhūtesu pavattati. Desetabbatthavisayā hi desanāti. Etesu kamatīti etesu ariyasaccesu pariññādikiccasādhanavasena pavattati. ‘‘Sīlasamādhipaññāsaṅkhāta’’nti vuttaṃ atthasabhāvaṃ kamanakiriyāya kattubhāvena gahitanti pākaṭataraṃ katvā dassetuṃ ‘‘kiṃ kamatī’’ti pucchati. Tabbohārenāti tadupacārena. Etena nippariyāyena atthasabhāvaṃ sāsanaṃ, pariyāyena vacanasabhāvanti dasseti.
តំសភាវាតិ ទុក្ខាទិសភាវា។ អមុសាសភាវាតិ ពាធនាទិភាវេន ភូតសភាវា។ អញ្ញាការរហិតាតិ អពាធនាទិអាការវិវិត្តា។ ទ្វិធាតិ ទុក្ខទុក្ខតាតន្និមិត្តតាហិ។ រាគាទិកិលេសបរិឡាហោ កិលេសទាហោ។ សន្តានស្ស អវិប្ផារិកតាករណំ បុគ្គលហិំសនំ។ អត្តនោ ឯវ តិខិណភាវោតិ សង្ខតធម្មស្ស អត្តនោ សភាវេនេវ រុជាវហតិក្ខភាវោ។ សរសេនេវាតិ សភាវេនេវ។ សម្បិណ្ឌកស្ស សមុទយស្ស, កិលេសសន្តាបរហិតស្ស មគ្គស្ស, អវិបរិណាមស្ស និរោធស្ស ទស្សនេន យថាសង្ខ្យំ ទុក្ខស្ស សង្ខតសន្តាបវិបរិណាមដ្ឋា អាវិ ភវន្តីតិ អាហ ‘‘ឥតរេ យថាក្កមំ សមុទយមគ្គនិរោធទស្សនេហិ អាវិភវនាការា’’តិ។ ព្យាបេត្វាតិ ភវាទីសុ នានារម្មណេសុ ច វិសដា ហុត្វា។ អនេកត្ថត្តា ធាតូនំ ‘‘ឩហនំ រាសិករណ’’ន្តិ វត្វា បុន តទត្ថំ វិវរតិ ‘‘ទុក្ខនិព្ពត្តន’’ន្តិ។ ឯកវោការភវេបិ ហិ រាសិភូតមេវ ទុក្ខំ និព្ពត្តតិ អនេកធម្មសមូហតោ , បគេវ ចតុបញ្ចវោការភវេសុ។ ឯត្ថ ច ព្យាបនត្ថំ អាការំ, តស្ស ច យ-ការាគមំ កត្វា សម្បិណ្ឌនត្ថំ អាយូហនន្តិ បទំ វេទិតព្ពំ។ និទទាតីតិ ទុក្ខស្ស ឯកន្តការណត្តា តំ និទស្សេន្តំ វិយ ជនេតីតិ ទស្សេន្តោ ‘‘ឥទំ តំ ទុក្ខ’’ន្តិអាទិមាហ។ ទុក្ខ…បេ.… អាវិ ភវតិ រោគទស្សនេន វិយ រោគនិទានំ។ សំយោគ…បេ.… ទស្សនេហីតិ សំយោគដ្ឋោ វិសំយោគសភាវស្ស និរោធស្ស, បលិពោធដ្ឋោ និយ្យានសភាវស្ស មគ្គស្ស ទស្សនេន អាវិ ភវតីតិ អត្ថោ។ តេតិ សំយោគបលិពោធដ្ឋា។
Taṃsabhāvāti dukkhādisabhāvā. Amusāsabhāvāti bādhanādibhāvena bhūtasabhāvā. Aññākārarahitāti abādhanādiākāravivittā. Dvidhāti dukkhadukkhatātannimittatāhi. Rāgādikilesapariḷāho kilesadāho. Santānassa avipphārikatākaraṇaṃ puggalahiṃsanaṃ. Attano eva tikhiṇabhāvoti saṅkhatadhammassa attano sabhāveneva rujāvahatikkhabhāvo. Sarasenevāti sabhāveneva. Sampiṇḍakassa samudayassa, kilesasantāparahitassa maggassa, avipariṇāmassa nirodhassa dassanena yathāsaṅkhyaṃ dukkhassa saṅkhatasantāpavipariṇāmaṭṭhā āvi bhavantīti āha ‘‘itare yathākkamaṃ samudayamagganirodhadassanehi āvibhavanākārā’’ti. Byāpetvāti bhavādīsu nānārammaṇesu ca visaṭā hutvā. Anekatthattā dhātūnaṃ ‘‘ūhanaṃ rāsikaraṇa’’nti vatvā puna tadatthaṃ vivarati ‘‘dukkhanibbattana’’nti. Ekavokārabhavepi hi rāsibhūtameva dukkhaṃ nibbattati anekadhammasamūhato , pageva catupañcavokārabhavesu. Ettha ca byāpanatthaṃ ākāraṃ, tassa ca ya-kārāgamaṃ katvā sampiṇḍanatthaṃ āyūhananti padaṃ veditabbaṃ. Nidadātīti dukkhassa ekantakāraṇattā taṃ nidassentaṃ viya janetīti dassento ‘‘idaṃ taṃ dukkha’’ntiādimāha. Dukkha…pe… āvi bhavati rogadassanena viya roganidānaṃ. Saṃyoga…pe… dassanehīti saṃyogaṭṭho visaṃyogasabhāvassa nirodhassa, palibodhaṭṭho niyyānasabhāvassa maggassa dassanena āvi bhavatīti attho. Teti saṃyogapalibodhaṭṭhā.
ឯត្ថាតិ ឯតស្មិំ អារម្មណភូតេ សតិ។ សមុទយតោ វិវេកោ វិវេកដ្ឋោ។ និរោធោ ច តណ្ហាក្ខយភាវតោ សមុទយតោ វិវិត្តោ, តស្មា អវិវេកភូតស្ស សមុទយស្ស ទស្សនេន និរោធស្ស វិវេកដ្ឋោ អាវិ ភវតិ, និព្ពានាធិគមហេតុភូតស្សាបិ មគ្គស្ស សប្បច្ចយតាយ សង្ខតភាវំ បស្សតោ អប្បច្ចយស្ស និរោធស្ស អសង្ខតដ្ឋោ អាវិ ភវតិ, តថា មរណធម្មតាយ ទុក្ខំ វិនស្សន្តំ បស្សតោ អមរណធម្មស្ស និរោធស្ស អមតដ្ឋោ អាវិ ភវតីតិ ឥមមត្ថំ ទស្សេតិ ‘‘វិវេកា’’តិអាទិនា។ ឥតរេ សមុទយនិរោធទុក្ខទស្សនេហីតិ ឯត្ថ សមុទយទស្សនេន ‘‘នាយំ ហេតុ និព្ពានាធិគមាយ, អយំ បន ហេតូ’’តិ ហេតុដ្ឋោ អាវិ ភវតិ។ តថា បរមគម្ភីរស្ស និបុណតរស្ស ទុទ្ទសស្ស និរោធស្ស ទស្សនេន ទស្សនដ្ឋោ សុខុមរូបទស្សនេន ចក្ខុនោ វិយ, ទុក្ខទស្សនេន បន អនេករោគាតុរកបណជនទស្សនេន ឥស្សរជនស្ស ឧឡារភាវោ វិយ មគ្គស្ស អាធិបតេយ្យដ្ឋោ អាវិ ភវតិ។
Etthāti etasmiṃ ārammaṇabhūte sati. Samudayato viveko vivekaṭṭho. Nirodho ca taṇhākkhayabhāvato samudayato vivitto, tasmā avivekabhūtassa samudayassa dassanena nirodhassa vivekaṭṭho āvi bhavati, nibbānādhigamahetubhūtassāpi maggassa sappaccayatāya saṅkhatabhāvaṃ passato appaccayassa nirodhassa asaṅkhataṭṭho āvi bhavati, tathā maraṇadhammatāya dukkhaṃ vinassantaṃ passato amaraṇadhammassa nirodhassa amataṭṭho āvi bhavatīti imamatthaṃ dasseti ‘‘vivekā’’tiādinā. Itare samudayanirodhadukkhadassanehīti ettha samudayadassanena ‘‘nāyaṃ hetu nibbānādhigamāya, ayaṃ pana hetū’’ti hetuṭṭho āvi bhavati. Tathā paramagambhīrassa nipuṇatarassa duddasassa nirodhassa dassanena dassanaṭṭho sukhumarūpadassanena cakkhuno viya, dukkhadassanena pana anekarogāturakapaṇajanadassanena issarajanassa uḷārabhāvo viya maggassa ādhipateyyaṭṭho āvi bhavati.
តេ បនេតេ ហេតុដ្ឋាទិកេ សរូបតោ ទស្សេតុំ ‘‘តត្ថ បលិពោធុបច្ឆេទវសេនា’’តិអាទិ វុត្តំ។ តត្ថ បលិពោធុបច្ឆេទវសេនាតិ សមុទយប្បហានវសេន។ ‘‘មគ្គាធិបតិនោ ធម្មា’’តិ វចនតោតិ យស្មា សតិបិ ឈានាទីនំ អារម្មណាធិបតិភាវេ ‘‘ឈានាធិបតិនោ ធម្មា’’តិ ឯវមាទិ ន វុត្តំ, ‘‘មគ្គាធិបតិនោ ធម្មា’’ ឥច្ចេវ បន វុត្តំ។ តស្មា សាតិសយោ មគ្គង្គធម្មានំ អារម្មណាធិបតិភាវោ។ តេនាហ ‘‘វិសេសតោ វា អារម្មណាធិបតិភូតា មគ្គង្គធម្មា ហោន្តី’’តិ។ សោ តេសំ អាការោតិ យោ មគ្គង្គានំ គរុំ កត្វា បច្ចវេក្ខណវសេន បវត្តធម្មានំ អារម្មណាធិបតិបច្ចយតាសង្ខាតោ អាការោ, សោ មគ្គស្ស អាធិបតេយ្យដ្ឋោ។ បុរិមោ បន អាធិបតេយ្យដ្ឋោ សហជាតាធិបតិវសេន វុត្តោ។ អភិសមេតព្ពដ្ឋោតិ យថាវុត្តបីឡនាទិអត្ថមេវ បដិវិជ្ឈិតព្ពតាយ ឯកជ្ឈំ កត្វា វទតិ។ តេន អភិសមយសទ្ទំ កម្មត្ថំ ទស្សេតិ។ អភិសមយស្សាតិ ញាណស្ស។ បវត្តិអាការោតិ បរិជាននាទិវិសេសាការោ។ សោ ហិ មគ្គក្ខណេ អសម្មោហតោ សិទ្ធោ, បច្ឆា បច្ចវេក្ខណាទិនា បាកដោ ហោតិ។ អាការោបិ ញាណេន អរណីយតោ អត្ថោតិ វុច្ចតីតិ កត្វា តតិយនយោ ទស្សិតោ។ បីឡនាទិនា ទស្សិតោ វិសយវិភាគេនបិ វិសយិវិភាគោ ហោតិ យថា ‘‘រូបសញ្ញា, សទ្ទសញ្ញា’’តិ (សំ. និ. ៣.៥៧)។
Te panete hetuṭṭhādike sarūpato dassetuṃ ‘‘tattha palibodhupacchedavasenā’’tiādi vuttaṃ. Tattha palibodhupacchedavasenāti samudayappahānavasena. ‘‘Maggādhipatino dhammā’’ti vacanatoti yasmā satipi jhānādīnaṃ ārammaṇādhipatibhāve ‘‘jhānādhipatino dhammā’’ti evamādi na vuttaṃ, ‘‘maggādhipatino dhammā’’ icceva pana vuttaṃ. Tasmā sātisayo maggaṅgadhammānaṃ ārammaṇādhipatibhāvo. Tenāha ‘‘visesato vā ārammaṇādhipatibhūtā maggaṅgadhammā hontī’’ti. So tesaṃ ākāroti yo maggaṅgānaṃ garuṃ katvā paccavekkhaṇavasena pavattadhammānaṃ ārammaṇādhipatipaccayatāsaṅkhāto ākāro, so maggassa ādhipateyyaṭṭho. Purimo pana ādhipateyyaṭṭho sahajātādhipativasena vutto. Abhisametabbaṭṭhoti yathāvuttapīḷanādiatthameva paṭivijjhitabbatāya ekajjhaṃ katvā vadati. Tena abhisamayasaddaṃ kammatthaṃ dasseti. Abhisamayassāti ñāṇassa. Pavattiākāroti parijānanādivisesākāro. So hi maggakkhaṇe asammohato siddho, pacchā paccavekkhaṇādinā pākaṭo hoti. Ākāropi ñāṇena araṇīyato atthoti vuccatīti katvā tatiyanayo dassito. Pīḷanādinā dassito visayavibhāgenapi visayivibhāgo hoti yathā ‘‘rūpasaññā, saddasaññā’’ti (saṃ. ni. 3.57).
កុច្ឆិតំ ខន្តិ គរហិតំ ហុត្វា អសារំ។ ‘‘សមាគមោ’’តិអាទិនា អន្វយតោ ព្យតិរេកតោ ច សំ-សទ្ទស្ស សំយោគត្ថជោតកត្តមាហ។ ‘‘ឧប្បន្នំ ឧទិត’’ន្តិអាទីសុ កេវលស្ស បន្ន-សទ្ទស្ស, ឥត-សទ្ទស្ស ច បយោគេ ឧប្បត្តិអត្ថស្ស អនុបលព្ភនតោ, ឧ-សទ្ទស្ស ច បយោគេ ឧបលព្ភនតោ សោ ឧប្បត្តិអត្ថំ ទីបេតីតិ អាហ ‘‘ឯវំ ឧប្បន្នំ ឧទិតន្តិ ឯត្ថាបី’’តិ។ វិសុំ បយុជ្ជមានាតិ អាគម-ឥត-បទេហិ វិនា បយុជ្ជមានា។ សធាតុកន្តិ អន្តោនីតេន ធាតុនា សធាតុកំ។ តេនេវ តេ ‘‘ឧបសគ្គា’’តិ ច វុត្តា។
Kucchitaṃkhanti garahitaṃ hutvā asāraṃ. ‘‘Samāgamo’’tiādinā anvayato byatirekato ca saṃ-saddassa saṃyogatthajotakattamāha. ‘‘Uppannaṃ udita’’ntiādīsu kevalassa panna-saddassa, ita-saddassa ca payoge uppattiatthassa anupalabbhanato, u-saddassa ca payoge upalabbhanato so uppattiatthaṃ dīpetīti āha ‘‘evaṃ uppannaṃ uditanti etthāpī’’ti. Visuṃ payujjamānāti āgama-ita-padehi vinā payujjamānā. Sadhātukanti antonītena dhātunā sadhātukaṃ. Teneva te ‘‘upasaggā’’ti ca vuttā.
ទុក្ខវិវេកភាវន្តិ ទុក្ខវិវិត្តតំ។ និវត្តិយាតិ និព្ពានស្ស។ និវត្តេត្វាតិ អនុប្បាទសទ្ទេន វិសេសនវសេន និវត្តេត្វា។ និរោធបច្ចយតា និរោធស្ស មគ្គស្ស អារម្មណបច្ចយតា។ បុគ្គលសច្ឆិកិរិយាធម្មភាវេហីតិ បុគ្គលធម្មភាវេន សច្ឆិករណធម្មភាវេន ច។ ផលន្តិ អរិយផលំ។ តស្សាតិ និដ្ឋានភូតាយ ផលសង្ខាតាយ ទុក្ខនិរោធប្បត្តិយា អភិសមយភូតាយ ទុក្ខនិរោធប្បត្តិយា បដិបទតា ទដ្ឋព្ពា។
Dukkhavivekabhāvanti dukkhavivittataṃ. Nivattiyāti nibbānassa. Nivattetvāti anuppādasaddena visesanavasena nivattetvā. Nirodhapaccayatā nirodhassa maggassa ārammaṇapaccayatā. Puggalasacchikiriyādhammabhāvehīti puggaladhammabhāvena sacchikaraṇadhammabhāvena ca. Phalanti ariyaphalaṃ. Tassāti niṭṭhānabhūtāya phalasaṅkhātāya dukkhanirodhappattiyā abhisamayabhūtāya dukkhanirodhappattiyā paṭipadatā daṭṭhabbā.
បដិវិជ្ឈនកាលេ និប្បរិយាយេន ពុទ្ធាទិសមញ្ញាតិ អាហ ‘‘បដិវិទ្ធកាលេ បវត្ត’’ន្តិ។ តតោ ឯវាតិ តេន បកាសិតត្តា ឯវ។
Paṭivijjhanakāle nippariyāyena buddhādisamaññāti āha ‘‘paṭividdhakāle pavatta’’nti. Tato evāti tena pakāsitattā eva.
តន្និមិត្តភាវោតិ ជាតិអាទិ វិយ អធិដ្ឋានភាវេន ទុក្ខស្ស ការណភាវោ, ន សមុទយសច្ចំ វិយ បភវភាវេន។ ឧទយព្ពយបីឡិតភាវោ សង្ខារទុក្ខតា។ បវត្តនមេវាតិ បវត្តិ ឯវ។ កិច្ចំ រសោតិ រសស្ស កិច្ចត្ថតំ ទស្សេតិ។ បវត្តិនិវត្តីសូតិ និទ្ធារណេ ភុម្មំ។ អវិការតា វិការាភាវោ និច្ចតា។
Tannimittabhāvoti jātiādi viya adhiṭṭhānabhāvena dukkhassa kāraṇabhāvo, na samudayasaccaṃ viya pabhavabhāvena. Udayabbayapīḷitabhāvo saṅkhāradukkhatā. Pavattanamevāti pavatti eva. Kiccaṃ rasoti rasassa kiccatthataṃ dasseti. Pavattinivattīsūti niddhāraṇe bhummaṃ. Avikāratā vikārābhāvo niccatā.
មរីចិមាយាអត្តានន្តិ មរីចិយា មាយាយ អត្តនោ ច អរិយញាណស្សាតិ អរិយានំ ញាណស្ស។ តេន អរិយានំ មគ្គញាណានុសារេន បវត្តនកញាណម្បិ សង្គហិតំ ហោតិ។ តេនាហ ‘‘អវិតថគាហកស្សា’’តិអាទិ ។ តេសន្តិ បដិវេធបច្ចវេក្ខណញាណានំ។ តត្ថ បដិវេធញាណស្ស បដិវិជ្ឈិតព្ពតា គោចរភាវោ, ឥតរស្ស អារម្មណភាវោ។ បដិវិជ្ឈិតព្ពតា, អារម្មណភាវោ វា បដិវេធញាណស្ស គោចរភាវោ, ឥតរស្ស អារម្មណភាវោវ។
Marīcimāyāattānanti marīciyā māyāya attano ca ariyañāṇassāti ariyānaṃ ñāṇassa. Tena ariyānaṃ maggañāṇānusārena pavattanakañāṇampi saṅgahitaṃ hoti. Tenāha ‘‘avitathagāhakassā’’tiādi . Tesanti paṭivedhapaccavekkhaṇañāṇānaṃ. Tattha paṭivedhañāṇassa paṭivijjhitabbatā gocarabhāvo, itarassa ārammaṇabhāvo. Paṭivijjhitabbatā, ārammaṇabhāvo vā paṭivedhañāṇassa gocarabhāvo, itarassa ārammaṇabhāvova.
ពាធកប្បភវភាវេនាតិ ពាធកស្ស ឧប្បាទកភាវេន វិសុំ គហិតត្តា ន តណ្ហា ពាធកភាវេន គហិតា បវត្តិបវត្តិហេតូនំ អសង្ករវសេន ពោធនតោ។ ឯវញ្ច កត្វា អភិធម្មភាជនីយេបិ អយមត្ថវណ្ណនា យុជ្ជតេវ ។ យទិបិ ឯវំ ‘‘ទុក្ខមេវ ពាធក’’ន្តិ និយមានុបបត្តិ, សមុទយភាវប្បសង្គោ ចាតិ ចោទនំ សន្ធាយាហ ‘‘ជាតិអាទីនំ វិយ វា’’តិអាទិ។ ពាធកត្តស្ស ពាធកត្តេ ច និយមោតិ អាហ ‘‘ទ្វិធាបិ ពាធកត្ថាវធារណេនា’’តិ។ យថា ហិ ពាធកត្តស្ស ទុក្ខេ និយតតា, ឯវំ ទុក្ខស្ស ច ពាធកត្តេ និយតតាតិ។ សុត្តន្តភាជនីយេ តណ្ហាយ ឯវ សមុទយភាវស្ស ទស្សិតត្តា តណ្ហាវសេន និយមំ ទស្សេន្តោ ‘‘ន តណ្ហាយ វិនា’’តិអាទិមាហ។ សុត្តន្តភាជនីយវណ្ណនា ហេសាតិ។ ‘‘កុសលេហិ វិនា’’តិអាទិនា ទុក្ខហេតុតាយ តណ្ហាយ បធានភាវមាហ។ តថា ហិ សា កម្មវិចិត្តតាយ ហេតុភាវំ គច្ឆន្តី វិសេសេន កម្មស្ស សហការិការណំ ហោតីតិ។ ទ្វិធាបិ និយមេនាតិ មគ្គោវ និយ្យានំ, និយ្យានមេវ ច មគ្គោតិ ទ្វិប្បការេន និយមេន។
Bādhakappabhavabhāvenāti bādhakassa uppādakabhāvena visuṃ gahitattā na taṇhā bādhakabhāvena gahitā pavattipavattihetūnaṃ asaṅkaravasena bodhanato. Evañca katvā abhidhammabhājanīyepi ayamatthavaṇṇanā yujjateva . Yadipi evaṃ ‘‘dukkhameva bādhaka’’nti niyamānupapatti, samudayabhāvappasaṅgo cāti codanaṃ sandhāyāha ‘‘jātiādīnaṃ viya vā’’tiādi. Bādhakattassa bādhakatte ca niyamoti āha ‘‘dvidhāpi bādhakatthāvadhāraṇenā’’ti. Yathā hi bādhakattassa dukkhe niyatatā, evaṃ dukkhassa ca bādhakatte niyatatāti. Suttantabhājanīye taṇhāya eva samudayabhāvassa dassitattā taṇhāvasena niyamaṃ dassento ‘‘na taṇhāya vinā’’tiādimāha. Suttantabhājanīyavaṇṇanā hesāti. ‘‘Kusalehi vinā’’tiādinā dukkhahetutāya taṇhāya padhānabhāvamāha. Tathā hi sā kammavicittatāya hetubhāvaṃ gacchantī visesena kammassa sahakārikāraṇaṃ hotīti. Dvidhāpi niyamenāti maggova niyyānaṃ, niyyānameva ca maggoti dvippakārena niyamena.
វចីសច្ចំ សច្ចវាចា, តំសមុដ្ឋាបិកា ចេតនា ចាតិ អាហ ‘‘វិរតិសច្ចេតិ មុសាវាទវិរតិយ’’ន្តិ។ កេចិ បន ‘‘វិរតិសច្ចំ សមាទានវិរតី’’តិ វទន្តិ, តេសម្បិ ន សមាទានមត្តំ វិរតិសច្ចំ, អថ ខោ សមាទានាវិសំវាទនំ។ តំ បន បដិញ្ញាសច្ចត្តា មុសាវាទវិរតិយេវ ហោតិ។ តេនាហ ‘‘ន ហិ អញ្ញវិរតីសុ សច្ចសទ្ទោ និរុឡ្ហោ’’តិ។ សតិបិ ទុក្ខសមុទយាវពោធេ យាវទេវ និរោធមគ្គាធិគមត្ថា បញ្ញាភាវនាតិ បច្ឆិមទ្វយស្សេវ សច្ចត្ថំ សាតិសយំ, តទធិគមស្ស ច អវិវាទហេតុកំ សុត្តេ វិភាវិតំ ទស្សេន្តោ ‘‘តស្ស បនា’’តិអាទិមាហ។
Vacīsaccaṃ saccavācā, taṃsamuṭṭhāpikā cetanā cāti āha ‘‘viratisacceti musāvādaviratiya’’nti. Keci pana ‘‘viratisaccaṃ samādānaviratī’’ti vadanti, tesampi na samādānamattaṃ viratisaccaṃ, atha kho samādānāvisaṃvādanaṃ. Taṃ pana paṭiññāsaccattā musāvādaviratiyeva hoti. Tenāha ‘‘na hi aññaviratīsu saccasaddo niruḷho’’ti. Satipi dukkhasamudayāvabodhe yāvadeva nirodhamaggādhigamatthā paññābhāvanāti pacchimadvayasseva saccatthaṃ sātisayaṃ, tadadhigamassa ca avivādahetukaṃ sutte vibhāvitaṃ dassento ‘‘tassa panā’’tiādimāha.
ឋានំ នត្ថីតិ អត្តនោ វាទបតិដ្ឋាបនការណំ នត្ថីតិ អត្ថោ។ អត្តភាវបដិលាភេនេវ សត្តានំ ជាតិអាទីនំ បត្តិ សម្មុខីភាវោ ច ជាយតីតិ អាហ ‘‘សម្បត្តតា, បច្ចក្ខតា ច បឋមតា’’តិ។ ភគវតោ ទេសនាក្កមេនេវ វា បឋមាទិតា ទដ្ឋព្ពា។
Ṭhānaṃ natthīti attano vādapatiṭṭhāpanakāraṇaṃ natthīti attho. Attabhāvapaṭilābheneva sattānaṃ jātiādīnaṃ patti sammukhībhāvo ca jāyatīti āha ‘‘sampattatā, paccakkhatā ca paṭhamatā’’ti. Bhagavato desanākkameneva vā paṭhamāditā daṭṭhabbā.
បរិជននាទីហីតិ បរិញ្ញាប្បហានសច្ឆិកិរិយាភាវនាហិ, និស្សក្កវចនញ្ចេតំ អញ្ញសទ្ទបេក្ខាយ។ ធម្មញាណកិច្ចន្តិ សភាវធម្មាវពោធកិច្ចំ។ បរិញ្ញេយ្យាទីនិ ឯតប្បរមានេវាតិ ឥតោ បរំ នេយ្យំ នត្ថីតិ ទស្សេតិ។
Parijananādīhīti pariññāppahānasacchikiriyābhāvanāhi, nissakkavacanañcetaṃ aññasaddapekkhāya. Dhammañāṇakiccanti sabhāvadhammāvabodhakiccaṃ. Pariññeyyādīni etapparamānevāti ito paraṃ neyyaṃ natthīti dasseti.
ទុក្ខាទីនំ អរិយសច្ចភាវស្ស អនុរូបំ យុត្តំ, អាចរិយបរម្បរាគតំ វា សវនំ អនុស្សវោ។ សុតានុសារេន, អញ្ញថា វា កក្ខឡផុសនាទិអនិច្ចាទិសភាវសាមញ្ញាការបរិគ្គណ្ហនំ អាការបរិវិតក្កោ។ យថាវិតក្កិតាការស្ស ទិដ្ឋិសង្ខាតាយ ទស្សនភូតាយ បញ្ញាយ និជ្ឈានក្ខមនំ រោចនំ ទិដ្ឋិនិជ្ឈានក្ខន្តិ ។ អាទិច្ចោ វិយ បភាយ និរោធំ ផុសតិ សច្ឆិករោតិ កិលេសន្ធការំ វិទ្ធំសេតិ។ ចត្តារិបិ សច្ចានិ បស្សតីតិ វុត្តំ ‘‘យោ, ភិក្ខវេ, ទុក្ខំ បស្សតី’’តិអាទិនា។
Dukkhādīnaṃ ariyasaccabhāvassa anurūpaṃ yuttaṃ, ācariyaparamparāgataṃ vā savanaṃ anussavo. Sutānusārena, aññathā vā kakkhaḷaphusanādianiccādisabhāvasāmaññākārapariggaṇhanaṃ ākāraparivitakko. Yathāvitakkitākārassa diṭṭhisaṅkhātāya dassanabhūtāya paññāya nijjhānakkhamanaṃ rocanaṃ diṭṭhinijjhānakkhanti. Ādicco viya pabhāya nirodhaṃ phusati sacchikaroti kilesandhakāraṃ viddhaṃseti. Cattāripi saccāni passatīti vuttaṃ ‘‘yo, bhikkhave, dukkhaṃ passatī’’tiādinā.
កាលន្តរទស្សនន្តិ នានាភិសមយំ វទតិ។ ឯកទស្សិនោតិ ឯកសច្ចទស្សិនោ។ ន យោជេតព្ពា សិយាតិ យោជនាយញ្ច សព្ពទស្សនំ ទស្សនន្តរបរមន្តិ ទស្សនានុបរមោ អាបជ្ជេយ្យ, សច្ចានញ្ច នានាភិសមយេ ទុក្ខទស្សនាទីហិ បឋមមគ្គាទិប្បហេយ្យានំ សំយោជនត្តយាទីនំ ឯកទេសប្បហានំ អាបជ្ជតិ។ តថា ច សតិ ឯកទេសសោតាបត្តិមគ្គដ្ឋតា, តទនន្តរញ្ច បត្តព្ពេន ផលេន ឯកទេសសោតាបន្នតា ច អាបជ្ជតិ, តស្មា ន សច្ចានំ នានាភិសមយោ យុត្តោ។ យថា ច នានាភិសមយោ ន យុត្តោ, ឯវំ អារម្មណាភិសមយោបិ។ យទិ ហិ អារម្មណករណេន ចតុសច្ចាភិសមយោ ឥច្ឆិតោ, ន មគ្គោ សយមេវ អត្តានំ អារម្មណំ ករោតីតិ អបរិបុណ្ណោ សច្ចាភិសមយោ សិយា។ អញ្ញេន មគ្គេន មគ្គោ អាលម្ពីយតីតិ បរិបុណ្ណោវាតិ ចេ? ឯវំ សតិ យេន មគ្គេន មគ្គោ អាលម្ពិតោ, សោបិ អញ្ញេន, សោបិ អញ្ញេនាតិ អនវដ្ឋានំ សិយា, តស្មា ន អារម្មណបដិវេធតោ ចតុសច្ចាភិសមយោ យុត្តោ, វុត្តនយេនេវ បន យុត្តោ។ កិញ្ច បរិច្ឆិន្ទិតព្ពំ សមុច្ឆិន្ទិតព្ពញ្ច អាលម្ពិត្វា បរិច្ឆេទសមុច្ឆេទភាវនា មគ្គញាណស្ស ន យុត្តា តតោ អនិស្សដភាវតោ, សព្ពសង្ខតវិនិស្សដំ និព្ពានមេវ បន អារម្មណតា យុត្តា។ អហេតុកទិដ្ឋិ អកិរិយទិដ្ឋិគ្គហណេន គហិតា ហេតុព្យាបារោវ បរមត្ថតោ កិរិយាតិ កត្វា។
Kālantaradassananti nānābhisamayaṃ vadati. Ekadassinoti ekasaccadassino. Na yojetabbā siyāti yojanāyañca sabbadassanaṃ dassanantaraparamanti dassanānuparamo āpajjeyya, saccānañca nānābhisamaye dukkhadassanādīhi paṭhamamaggādippaheyyānaṃ saṃyojanattayādīnaṃ ekadesappahānaṃ āpajjati. Tathā ca sati ekadesasotāpattimaggaṭṭhatā, tadanantarañca pattabbena phalena ekadesasotāpannatā ca āpajjati, tasmā na saccānaṃ nānābhisamayo yutto. Yathā ca nānābhisamayo na yutto, evaṃ ārammaṇābhisamayopi. Yadi hi ārammaṇakaraṇena catusaccābhisamayo icchito, na maggo sayameva attānaṃ ārammaṇaṃ karotīti aparipuṇṇo saccābhisamayo siyā. Aññena maggena maggo ālambīyatīti paripuṇṇovāti ce? Evaṃ sati yena maggena maggo ālambito, sopi aññena, sopi aññenāti anavaṭṭhānaṃ siyā, tasmā na ārammaṇapaṭivedhato catusaccābhisamayo yutto, vuttanayeneva pana yutto. Kiñca paricchinditabbaṃ samucchinditabbañca ālambitvā paricchedasamucchedabhāvanā maggañāṇassa na yuttā tato anissaṭabhāvato, sabbasaṅkhatavinissaṭaṃ nibbānameva pana ārammaṇatā yuttā. Ahetukadiṭṭhi akiriyadiṭṭhiggahaṇena gahitā hetubyāpārova paramatthato kiriyāti katvā.
បវត្តេតីតិ សជ្ជតិ, បវត្តិយា វា ហេតុ ហោតិ។ និវត្តេតីតិ សំហរតិ បលយំ គមេតិ, បលោកតាទិវសេន វា មោក្ខហេតុ ហោតិ។ បធានតោតិ បកតិតោ, យំ ‘‘អព្យត្ត’’ន្តិបិ វុច្ចតិ។
Pavattetīti sajjati, pavattiyā vā hetu hoti. Nivattetīti saṃharati palayaṃ gameti, palokatādivasena vā mokkhahetu hoti. Padhānatoti pakatito, yaṃ ‘‘abyatta’’ntipi vuccati.
‘‘កាលោ ករោតិ ភូតានិ, កាលោ សំហរតី បជា;
‘‘Kālo karoti bhūtāni, kālo saṃharatī pajā;
កាលោ សុត្តេ ជាគរតិ, កាលោ ហិ ទុរតិក្កមោ’’តិ។ –
Kālo sutte jāgarati, kālo hi duratikkamo’’ti. –
ឯវំវាទា កាលវាទិនោ។ ‘‘កណ្ដកស្ស តិខិណតា, កបិដ្ឋផលាទីនំ បរិមណ្ឌលតា, មិគបក្ខិសរីសបាទីនំ វិចិត្តភាវោតិ ឯវមាទយោ កេន ការិតា? សភាវេនេវ សិទ្ធា, ឯវំ សព្ពម្បិ, ន ឯត្ថ កស្សចិ កាមការោ’’តិ ឯវំវាទា សភាវវាទិនោ។ ‘‘លោកោ និយតោ អច្ឆេជ្ជសុត្តាវុតាភេជ្ជមណិសទិសោ , ន ឯត្ថ កស្សចិ បុរិសការោ’’តិ ឯវំបវត្តវាទា និយតិវាទិនោ, –
Evaṃvādā kālavādino. ‘‘Kaṇṭakassa tikhiṇatā, kapiṭṭhaphalādīnaṃ parimaṇḍalatā, migapakkhisarīsapādīnaṃ vicittabhāvoti evamādayo kena kāritā? Sabhāveneva siddhā, evaṃ sabbampi, na ettha kassaci kāmakāro’’ti evaṃvādā sabhāvavādino. ‘‘Loko niyato acchejjasuttāvutābhejjamaṇisadiso , na ettha kassaci purisakāro’’ti evaṃpavattavādā niyativādino, –
‘‘យទិច្ឆាយ បវត្តន្តិ, យទិច្ឆាយ និវត្តរេ;
‘‘Yadicchāya pavattanti, yadicchāya nivattare;
យទិច្ឆាយ សុខទុក្ខំ, តស្មា យទិច្ឆតី បជា’’តិ។ –
Yadicchāya sukhadukkhaṃ, tasmā yadicchatī pajā’’ti. –
ឯវំបវត្តវាទា យទិច្ឆាវាទិសង្ខាតា អធិច្ចសមុប្បត្តិវាទិនោ ច ឯត្ថ សភាវវាទេ ឯវ អន្តោគធាតិ ទដ្ឋព្ពា។ អណូហិ លោកោ បវត្តតីតិ អាជីវកវាទំ សន្ធាយាហ។ សោ ហិ អការណបរិគ្គហោ។ កណាទវាទោ បន ឥស្សរិច្ឆាវសេន អណូនំ សំយោគវិយោគតោ លោកស្ស បវត្តិនិវត្តិំ វទតិ។ បធានស្ស អប្បវត្តីតិ មហតាទិភាវេន អបរិណាមោ, អនភិព្យត្តិ វា។ ‘‘អហមញ្ញោ, បកតិ អញ្ញា’’តិ ឯវំ បវត្តបកតិបុរិសន្តរជាននេន អត្តសុខទុក្ខមោហេសុ អវិភាគគ្គហណេ និវត្តិតេ កិរ វុត្តនយេន បធានំ នប្បវត្តតិ, សោ វិមោក្ខោតិ កាបិលា។ ឯវមាទីតិ អាទិ-សទ្ទេន មហាព្រហ្មុនោ សមីបតា, សំយោគោតិ ឯវមាទីនម្បិ សង្គហោ វេទិតព្ពោ។
Evaṃpavattavādā yadicchāvādisaṅkhātā adhiccasamuppattivādino ca ettha sabhāvavāde eva antogadhāti daṭṭhabbā. Aṇūhi loko pavattatīti ājīvakavādaṃ sandhāyāha. So hi akāraṇapariggaho. Kaṇādavādo pana issaricchāvasena aṇūnaṃ saṃyogaviyogato lokassa pavattinivattiṃ vadati. Padhānassa appavattīti mahatādibhāvena apariṇāmo, anabhibyatti vā. ‘‘Ahamañño, pakati aññā’’ti evaṃ pavattapakatipurisantarajānanena attasukhadukkhamohesu avibhāgaggahaṇe nivattite kira vuttanayena padhānaṃ nappavattati, so vimokkhoti kāpilā. Evamādīti ādi-saddena mahābrahmuno samīpatā, saṃyogoti evamādīnampi saṅgaho veditabbo.
ឯកត្តាតិ ឯកភាវតោ ឯកោបិ វុត្តោ។ តយោតិ កិច្ចវិភាគេន។ តានីតិ សម្មាវាចាទិសីលានិ។ ឆន្ទស្ស សទ្ទហនានុកូលាបិ ឆន្ទនវសេន បវត្តិ ហោតីតិ សទ្ធិន្ទ្រិយសទ្ធាពលេហិ សទ្ធិំ ឆន្ទិទ្ធិបាទោ វុត្តោ។ តាទិសេ កាលេ ឧបេក្ខានិមិត្តានុព្រូហនេន ឧបការា សមាធិស្ស សមវាហិតាវសេន តាទិសកិច្ចាវ ឧបេក្ខា វេទិតព្ពា។
Ekattāti ekabhāvato ekopi vutto. Tayoti kiccavibhāgena. Tānīti sammāvācādisīlāni. Chandassa saddahanānukūlāpi chandanavasena pavatti hotīti saddhindriyasaddhābalehi saddhiṃ chandiddhipādo vutto. Tādise kāle upekkhānimittānubrūhanena upakārā samādhissa samavāhitāvasena tādisakiccāva upekkhā veditabbā.
វិឃាតកត្តាតិ សំហរណីយវសេន វិហន្តភាវតោ។
Vighātakattāti saṃharaṇīyavasena vihantabhāvato.
អរិយសច្ចទ្វយន្តិ សមុទយមគ្គសច្ចទ្វយំ។ តេនេវាតិ យថាវុត្តទុក្ខាទិសទ្ទានំ បរិញ្ញេយ្យាទិវាចកត្តា ឯវ។ អាទិបទសង្គហោតិ ‘‘ទុក្ខំ, ន អរិយសច្ច’’ន្តិ ឥមិនា ចតុក្កេ អាទិបទេ សង្គហោ។ តទបេក្ខន្តិ អរិយសច្ចសទ្ទាបេក្ខំ ទុក្ខសទ្ទំ។ ចតុត្ថបទសង្គហោតិ ‘‘នេវ ទុក្ខំ, ន អរិយសច្ច’’ន្តិ ឥមិនា បទេន សង្គហោ។ អវសេសកិលេសាទយោតិ តណ្ហាវជ្ជកិលេសា អវសេសាកុសលា, សាសវានិ កុសលមូលានិ, សាសវា ច កុសលធម្មា។ តេ ហិ អភិធម្មភាជនីយេ សមុទយភាវេន វុត្តា, ន អរិយសច្ចភាវេនាតិ អាហ ‘‘សមុទយោ, ន អរិយសច្ច’’ន្តិ។ អញ្ញានិ មគ្គង្គានីតិ ផលសម្មាទិដ្ឋិអាទយោ។ ឥមិនា នយេនាតិ ឯត្ថាយំ យោជនា – អត្ថិ សមុទយោ, ន អរិយសច្ចំ, អត្ថិ អរិយសច្ចំ, ន សមុទយោ, អត្ថិ សមុទយោ ចេវ អរិយសច្ចញ្ច, អត្ថិ នេវ សមុទយោ, ន អរិយសច្ចំ។ តត្ថ បឋមបទំ វុត្តត្ថំ។ និរោធោ អរិយសច្ចំ, ន សមុទយោ, តណ្ហា សមុទយោ ចេវ អរិយសច្ចញ្ច, មគ្គសម្បយុត្តា ធម្មា សាមញ្ញផលានិ ច យស្ស បហានាយ ភគវតិ ព្រហ្មចរិយំ វុស្សតិ, តទភាវតោ នេវ សមុទយោ, ន អរិយសច្ចំ។ ឥតរសច្ចទ្វយំ អរិយសច្ចំ តស្ស តស្ស បភាវកដ្ឋេន សិយា សមុទយោ, ន បន យស្ស បហានាយ ភគវតិ ព្រហ្មចរិយំ វុស្សតិ តថត្ថេន។ ឥតរចតុក្កទ្វយេបិ អាទិបទំ វុត្តត្ថមេវ។ សេសេសុ សមុទយោ អរិយសច្ចំ, ន និរោធោ, អសង្ខតធាតុ និរោធោ ចេវ អរិយសច្ចញ្ច, មគ្គសម្បយុត្តា ធម្មា, សាមញ្ញផលានិ ច យស្ស សច្ឆិកិរិយាយ ភគវតិ ព្រហ្មចរិយំ វុស្សតិ តថត្ថេន នេវ និរោធោ, ន អរិយសច្ចំ។ ឥតរសច្ចទ្វយំ អរិយសច្ចំ, និរោធធម្មតាយ សិយា និរោធោ, ន បន យស្ស សច្ឆិកិរិយាយ ភគវតិ ព្រហ្មចរិយំ វុស្សតិ តថត្ថេន។ តថា និរោធោ អរិយសច្ចំ, ន មគ្គោ, អរិយមគ្គោ មគ្គោ ចេវ អរិយសច្ចញ្ច, មគ្គសម្បយុត្តា ធម្មា, សាមញ្ញផលានិ ច យស្ស ភាវនាយ ភគវតិ ព្រហ្មចរិយំ វុស្សតិ តថត្ថេន នេវ មគ្គោ, ន អរិយសច្ចំ។ ឥតរសច្ចទ្វយំ សិយា មគ្គោ ឧបបត្តិមគ្គភាវតោ, ន បន យស្ស ភាវនាយ ភគវតិ ព្រហ្មចរិយំ វុស្សតិ តថត្ថេន។
Ariyasaccadvayanti samudayamaggasaccadvayaṃ. Tenevāti yathāvuttadukkhādisaddānaṃ pariññeyyādivācakattā eva. Ādipadasaṅgahoti ‘‘dukkhaṃ, na ariyasacca’’nti iminā catukke ādipade saṅgaho. Tadapekkhanti ariyasaccasaddāpekkhaṃ dukkhasaddaṃ. Catutthapadasaṅgahoti ‘‘neva dukkhaṃ, na ariyasacca’’nti iminā padena saṅgaho. Avasesakilesādayoti taṇhāvajjakilesā avasesākusalā, sāsavāni kusalamūlāni, sāsavā ca kusaladhammā. Te hi abhidhammabhājanīye samudayabhāvena vuttā, na ariyasaccabhāvenāti āha ‘‘samudayo, na ariyasacca’’nti. Aññāni maggaṅgānīti phalasammādiṭṭhiādayo. Iminā nayenāti etthāyaṃ yojanā – atthi samudayo, na ariyasaccaṃ, atthi ariyasaccaṃ, na samudayo, atthi samudayo ceva ariyasaccañca, atthi neva samudayo, na ariyasaccaṃ. Tattha paṭhamapadaṃ vuttatthaṃ. Nirodho ariyasaccaṃ, na samudayo, taṇhā samudayo ceva ariyasaccañca, maggasampayuttā dhammā sāmaññaphalāni ca yassa pahānāya bhagavati brahmacariyaṃ vussati, tadabhāvato neva samudayo, na ariyasaccaṃ. Itarasaccadvayaṃ ariyasaccaṃ tassa tassa pabhāvakaṭṭhena siyā samudayo, na pana yassa pahānāya bhagavati brahmacariyaṃ vussati tathatthena. Itaracatukkadvayepi ādipadaṃ vuttatthameva. Sesesu samudayo ariyasaccaṃ, na nirodho, asaṅkhatadhātu nirodho ceva ariyasaccañca, maggasampayuttā dhammā, sāmaññaphalāni ca yassa sacchikiriyāya bhagavati brahmacariyaṃ vussati tathatthena neva nirodho, na ariyasaccaṃ. Itarasaccadvayaṃ ariyasaccaṃ, nirodhadhammatāya siyā nirodho, na pana yassa sacchikiriyāya bhagavati brahmacariyaṃ vussati tathatthena. Tathā nirodho ariyasaccaṃ, na maggo, ariyamaggo maggo ceva ariyasaccañca, maggasampayuttā dhammā, sāmaññaphalāni ca yassa bhāvanāya bhagavati brahmacariyaṃ vussati tathatthena neva maggo, na ariyasaccaṃ. Itarasaccadvayaṃ siyā maggo upapattimaggabhāvato, na pana yassa bhāvanāya bhagavati brahmacariyaṃ vussati tathatthena.
សន្តន្តិ សមានំ។ ឯវំ ឥតរេសុបីតិ កាតព្ពាបិ កិរិយា ការករហិតា កេវលំ អត្តនោ បច្ចយេហិ តាយ បវត្តមានាយ បច្ចយសាមគ្គី កិរិយំ ករោតីតិ វោហារមត្តំ ហោតិ។ និព្ពុតិគមកេសុបិ ឯសេវ នយោ។
Santanti samānaṃ. Evaṃ itaresupīti kātabbāpi kiriyā kārakarahitā kevalaṃ attano paccayehi tāya pavattamānāya paccayasāmaggī kiriyaṃ karotīti vohāramattaṃ hoti. Nibbutigamakesupi eseva nayo.
សាសវតា អសុភតា កិលេសាសុចិបគ្ឃរណតោ។ ទុក្ខាទីនន្តិ ទុក្ខសមុទយមគ្គានំ។ សមុទយាទិភាវោតិ ទុក្ខស្ស សមុទយមគ្គភាវោ, សមុទយស្ស មគ្គទុក្ខភាវោ, មគ្គស្ស ទុក្ខសមុទយភាវោ ច, ន បន និរោធភាវោ ទុក្ខាទីនន្តិ សម្ពន្ធោ។ អញ្ញមញ្ញសមង្គិតាតិ ទុក្ខាទីនំ ឥតរីតរសភាវយោគោ។ តណ្ហាយាតិ អាធារេ ភុម្មំ។ បុនព្ភវស្សាតិ បុនភវសង្ខាតស្ស អាយតិទុក្ខស្ស។ បកតិវាទីនន្តិ កាបិលានំ។ វិការាតិ មហតាទយោ ព្យត្តា។ វិភាវតោតិ អភិព្យត្តិតោ, បរិណាមតោ វា បុព្ពេ។ បដិប្បលីនា ចាតិ បច្ឆា បកតិយំ បលយំ គតា វេសម្មំ មុញ្ចិត្វា សត្តាទិសមភាវេន អន្តោ សមោរុទ្ធា។ តេនាហ ‘‘បកតិភាវេនេវ តិដ្ឋន្តី’’តិ។ បកតិភាវេនេវាតិ អព្យត្តភាវេនេវ ។ សមុទយភាវេនាតិ តណ្ហាសង្ខាតបភវភាវេន។ អញ្ញថា តំសម្បយុត្តអវិជ្ជាទីនម្បិ សមុទយភាវោ លព្ភតេវាតិ។ អវិភត្តេហីតិ វេសម្មវិរហេន បកតិភាវំ គតេហិ។ ‘‘វិការេហី’’តិ សាមញ្ញតោ វុត្តេ ‘‘មហន្តា’’តិអាទិនា សរូបតោ ទស្សេតិ។ តត្ថ មហន្តោតិ មហាពុទ្ធិ។ តញ្ហិ កាបិលា ‘‘មហាអជ្ឈាសយោ’’តិ ច វោហរន្តិ។ រូបតម្មត្តាទយោ បញ្ច តម្មត្តា, អហំការោ ចាតិ ឆ អវិសេសា។ ចក្ខុ សោតំ ឃានំ ជិវ្ហា កាយោ វាចា បាណិ បាទោ បាយុ ឧបត្ថំ មនោតិ ឯកាទសិន្ទ្រិយានិ។ បថវី អាបោ តេជោ វាយោ អាកាសន្តិ បញ្ច ភូតវិសេសា, តេហិ។ ‘‘បកតិភាវេនេវ ឋិតេហី’’តិ ឥមិនា ‘‘អវិភត្តេហី’’តិ បទស្ស អត្ថំ វទតិ។ សគព្ភាតិ សពីជា អសុញ្ញតា។ តន្តូសូតិ សុត្តេសុ សមវាយិការណភូតេសុ។ តថា កបាលេសុ។ តិវិធញ្ហិ តេ ការណំ វទន្តិ ឧបាទានការណំ និមិត្តការណំ សមវាយិការណន្តិ។ តត្ថ តុរិវេមសលាកាទយោ ឧបាទានការណំ។ តន្តវាយោ និមិត្តការណំ។ តន្តវោ សមវាយិការណន្តិ។ ទ្វីសុ អណូសូតិ បថវីភូតេសុ វា អាបោតេជោវាយោភូតេសុ វា ទ្វីសុ បរមាណូសុ។ ឥធពុទ្ធិវោហារជនកោតិ ‘‘ឥធ តន្តូសុ បដោ, ឥធ កបាលេសុ ឃដោ, ឥធ ពីរណេសុ ឃដោ’’តិអាទិនា នយេន ហេតុផលានំ សម្ពន្ធភូតេន សត្តានំ ឥធពុទ្ធិវោហារា ជាយន្តិ។ សោ គោវិសាណានំ វិយ អវិសុំ សហសិទ្ធានំ សម្ពន្ធោ សមវាយោ។ ខាណុសេនានំ វិយ បន វិសុំសិទ្ធានំ សម្ពន្ធោ សំយោគោ។ តីសុ អណូសុ តិអណុកំ ផលំ សមវេតំ ឯកីភូតមិវ សម្ពន្ធន្តិ យោជនា។ ‘‘សមវេត’’ន្តិ ឯតស្ស ‘‘ឯកីភូតមិវ សម្ពន្ធ’’ន្តិ ឥទំ អត្ថវិវរណំ។ មហាបរិមាណន្តិ មហន្តបរិមាណំ មហាបថវីអាទិកំ ឯកំ ផលំ, យំ តេ ‘‘ការិយំ ទ្រព្យ’’ន្តិ វទន្តិ។ យេហិ ការណេហិ អារទ្ធំ ការិយទ្រព្យំ, តទន្តោគធានិ ឯវ តានិ ការណានិ មញ្ញន្តីតិ អាហ ‘‘អត្តនោ អន្តោគធេហិ ការណេហី’’តិ។ សតិ សមវាយេ ហេតុម្ហិ ផលំ សមវេតន្តិ ផលេ ហេតុ សិយា, តំ នត្ថីតិ ទស្សេន្តោ អាហ ‘‘សមវាយាភាវា ផលេ ហេតុ នត្ថីតិ ហេតុសុញ្ញំ ផល’’ន្តិ។
Sāsavatā asubhatā kilesāsucipaggharaṇato. Dukkhādīnanti dukkhasamudayamaggānaṃ. Samudayādibhāvoti dukkhassa samudayamaggabhāvo, samudayassa maggadukkhabhāvo, maggassa dukkhasamudayabhāvo ca, na pana nirodhabhāvo dukkhādīnanti sambandho. Aññamaññasamaṅgitāti dukkhādīnaṃ itarītarasabhāvayogo. Taṇhāyāti ādhāre bhummaṃ. Punabbhavassāti punabhavasaṅkhātassa āyatidukkhassa. Pakativādīnanti kāpilānaṃ. Vikārāti mahatādayo byattā. Vibhāvatoti abhibyattito, pariṇāmato vā pubbe. Paṭippalīnā cāti pacchā pakatiyaṃ palayaṃ gatā vesammaṃ muñcitvā sattādisamabhāvena anto samoruddhā. Tenāha ‘‘pakatibhāveneva tiṭṭhantī’’ti. Pakatibhāvenevāti abyattabhāveneva . Samudayabhāvenāti taṇhāsaṅkhātapabhavabhāvena. Aññathā taṃsampayuttaavijjādīnampi samudayabhāvo labbhatevāti. Avibhattehīti vesammavirahena pakatibhāvaṃ gatehi. ‘‘Vikārehī’’ti sāmaññato vutte ‘‘mahantā’’tiādinā sarūpato dasseti. Tattha mahantoti mahābuddhi. Tañhi kāpilā ‘‘mahāajjhāsayo’’ti ca voharanti. Rūpatammattādayo pañca tammattā, ahaṃkāro cāti cha avisesā. Cakkhu sotaṃ ghānaṃ jivhā kāyo vācā pāṇi pādo pāyu upatthaṃ manoti ekādasindriyāni. Pathavī āpo tejo vāyo ākāsanti pañca bhūtavisesā, tehi. ‘‘Pakatibhāveneva ṭhitehī’’ti iminā ‘‘avibhattehī’’ti padassa atthaṃ vadati. Sagabbhāti sabījā asuññatā. Tantūsūti suttesu samavāyikāraṇabhūtesu. Tathā kapālesu. Tividhañhi te kāraṇaṃ vadanti upādānakāraṇaṃ nimittakāraṇaṃ samavāyikāraṇanti. Tattha turivemasalākādayo upādānakāraṇaṃ. Tantavāyo nimittakāraṇaṃ. Tantavo samavāyikāraṇanti. Dvīsu aṇūsūti pathavībhūtesu vā āpotejovāyobhūtesu vā dvīsu paramāṇūsu. Idhabuddhivohārajanakoti ‘‘idha tantūsu paṭo, idha kapālesu ghaṭo, idha bīraṇesu ghaṭo’’tiādinā nayena hetuphalānaṃ sambandhabhūtena sattānaṃ idhabuddhivohārā jāyanti. So govisāṇānaṃ viya avisuṃ sahasiddhānaṃ sambandho samavāyo. Khāṇusenānaṃ viya pana visuṃsiddhānaṃ sambandho saṃyogo. Tīsu aṇūsu tiaṇukaṃ phalaṃ samavetaṃ ekībhūtamiva sambandhanti yojanā. ‘‘Samaveta’’nti etassa ‘‘ekībhūtamiva sambandha’’nti idaṃ atthavivaraṇaṃ. Mahāparimāṇanti mahantaparimāṇaṃ mahāpathavīādikaṃ ekaṃ phalaṃ, yaṃ te ‘‘kāriyaṃ drabya’’nti vadanti. Yehi kāraṇehi āraddhaṃ kāriyadrabyaṃ, tadantogadhāni eva tāni kāraṇāni maññantīti āha ‘‘attano antogadhehi kāraṇehī’’ti. Sati samavāye hetumhi phalaṃ samavetanti phale hetu siyā, taṃ natthīti dassento āha ‘‘samavāyābhāvā phale hetu natthīti hetusuññaṃ phala’’nti.
អាហារភេទេតិ កពឡីការាទិអាហារវិសេសេ។ តប្បច្ចយធម្មភេទេតិ អជ្ឈោហរណីយវត្ថុសឡាយតនអវិជ្ជាអភិសង្ខារសង្ខាតេ តេសំ បច្ចយភូតធម្មវិសេសេ, ឱជដ្ឋមករូបវេទនាបដិសន្ធិវិញ្ញាណនាមរូបសង្ខាតេ វា តន្និព្ពត្តធម្មវិសេសេ, តេ បច្ចយា ឯតេសំ ធម្មវិសេសានន្តិ តប្បច្ចយធម្មភេទា ។ រូបាទិអារម្មណវសេន វាតិ យោជនា។ យានទ្វយវសេនាតិ សមថវិបស្សនាយានទ្វយវសេន។ កិញ្ចាបិ មគ្គក្ខណេ សមថវិបស្សនា យុគនទ្ធាវ, យថា បន សុញ្ញតាទិសមញ្ញា, ឯវំ សមថវិបស្សនាសមញ្ញាបិ អាគមនតោ មគ្គស្ស សិយុន្តិ អាហ ‘‘អាគមនវសេន វុត្តោ’’តិ។ យស្ស វា បញ្ញិន្ទ្រិយំ អធិកំ, តស្ស មគ្គោ វិបស្សនា, ឥតរស្ស សមថោតិ ឯវមេត្ថ អត្ថោ ទដ្ឋព្ពោ។
Āhārabhedeti kabaḷīkārādiāhāravisese. Tappaccayadhammabhedeti ajjhoharaṇīyavatthusaḷāyatanaavijjāabhisaṅkhārasaṅkhāte tesaṃ paccayabhūtadhammavisese, ojaṭṭhamakarūpavedanāpaṭisandhiviññāṇanāmarūpasaṅkhāte vā tannibbattadhammavisese, te paccayā etesaṃ dhammavisesānanti tappaccayadhammabhedā. Rūpādiārammaṇavasena vāti yojanā. Yānadvayavasenāti samathavipassanāyānadvayavasena. Kiñcāpi maggakkhaṇe samathavipassanā yuganaddhāva, yathā pana suññatādisamaññā, evaṃ samathavipassanāsamaññāpi āgamanato maggassa siyunti āha ‘‘āgamanavasena vutto’’ti. Yassa vā paññindriyaṃ adhikaṃ, tassa maggo vipassanā, itarassa samathoti evamettha attho daṭṭhabbo.
សមាធិជាតិ សមាធានដ្ឋោវ។ តតោ ឯវាតិ សមាធិអនុគុណកិរិយត្តាវ។
Samādhijāti samādhānaṭṭhova. Tato evāti samādhianuguṇakiriyattāva.
អាទាយ ឩហិត្វាតិ គហេត្វា វិយ តក្កេត្វា វិតក្កេត្វា។ ទ្វិន្នន្តិ សម្មាទិដ្ឋិសម្មាសង្កប្បានំ។ បុរិមកាលស្ស វិយ និទ្ទេសោ យថា ‘‘ឯកំ ខន្ធំ បដិច្ច តយោ ខន្ធា’’តិ, ‘‘ឯកំ មហាភូតំ បដិច្ច តយោ មហាភូតា’’តិ ច។
Ādāya ūhitvāti gahetvā viya takketvā vitakketvā. Dvinnanti sammādiṭṭhisammāsaṅkappānaṃ. Purimakālassa viya niddeso yathā ‘‘ekaṃ khandhaṃ paṭicca tayo khandhā’’ti, ‘‘ekaṃ mahābhūtaṃ paṭicca tayo mahābhūtā’’ti ca.
ឱគាហិតុន្តិ ញាណេន បដិវិជ្ឈិតុំ។ គហេតុំ អសក្កុណេយ្យតាយ សណ្ហត្តំ។ សុខុមាយ បញ្ញាយ គហេតព្ពតាយ សុខុមត្តំ។ ឥតីតិ ឥមិនា កមេនាតិ អយមត្ថោតិ អធិប្បាយេនាហ ‘‘ឥតិសទ្ទេន វិជាននក្កមំ ទស្សេតី’’តិ។ ឯវំ បការេហីតិ ឯវំ-សទ្ទេន ជោតិយមានោ ឯវ អត្ថោ បការ-សទ្ទេន វុច្ចតីតិ ‘‘ឯវំ-សទ្ទេន វិជាននការណភូតេ នយេ ទស្សេតី’’តិ វុត្តំ។ ឥតីតិ វា និទស្សនត្ថោ។ តេន វុត្តប្បភេទេ បច្ចាមសនវសេន និទស្សេតិ។ ឯវំ-សទ្ទោ ឥទមត្ថោ។ តេន ឯវំ បការេហីតិ ឥទំបការេហិ, ឦទិសេហីតិ អត្ថោ។
Ogāhitunti ñāṇena paṭivijjhituṃ. Gahetuṃ asakkuṇeyyatāya saṇhattaṃ. Sukhumāya paññāya gahetabbatāya sukhumattaṃ. Itīti iminā kamenāti ayamatthoti adhippāyenāha ‘‘itisaddena vijānanakkamaṃ dassetī’’ti. Evaṃ pakārehīti evaṃ-saddena jotiyamāno eva attho pakāra-saddena vuccatīti ‘‘evaṃ-saddena vijānanakāraṇabhūte naye dassetī’’ti vuttaṃ. Itīti vā nidassanattho. Tena vuttappabhede paccāmasanavasena nidasseti. Evaṃ-saddo idamattho. Tena evaṃ pakārehīti idaṃpakārehi, īdisehīti attho.
ឧទ្ទេសវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Uddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
១. ទុក្ខសច្ចនិទ្ទេសោ
1. Dukkhasaccaniddeso
ជាតិនិទ្ទេសវណ្ណនា
Jātiniddesavaṇṇanā
១៩០. ‘‘ជាតិអាទិនិទ្ទេសេ’’តិ ឥមិនា ‘‘តត្ថា’’តិ បទស្ស អត្ថំ វទតិ។ ទុក្ខមាតិកាតិ ទុក្ខទុក្ខាទីនំ ទុក្ខវិសេសានំ ឧទ្ទេសោ។ បទទ្វយេតិ ‘‘បរិយាយទុក្ខំ, និប្បរិយាយទុក្ខ’’ន្តិ ឯតស្មិំ បទទ្វយេ។
190. ‘‘Jātiādiniddese’’ti iminā ‘‘tatthā’’ti padassa atthaṃ vadati. Dukkhamātikāti dukkhadukkhādīnaṃ dukkhavisesānaṃ uddeso. Padadvayeti ‘‘pariyāyadukkhaṃ, nippariyāyadukkha’’nti etasmiṃ padadvaye.
ទុក្ខត្តាយេវាតិ និប្បរិយាយទុក្ខតំ វទតិ។ សភាវេន នាមំ វិសេសេតីតិ អន្វត្ថសញ្ញតំ ទស្សេតិ។ បុរិមេន សភាវទុក្ខវាចកេន ទុក្ខសទ្ទេន។ សោ ហិ វិសេសនំ អវច្ឆេទកភាវតោ បច្ឆិមំ សង្ខារទុក្ខដ្ឋំ វិសេសេតិ។ សោ ហិ និវត្តេតព្ពគហេតព្ពសាធារណត្តា អវច្ឆិន្ទិតព្ពោ។ តេនាតិ វិបរិណាមអធិដ្ឋានាទិបការវិសេសេន។
Dukkhattāyevāti nippariyāyadukkhataṃ vadati. Sabhāvena nāmaṃ visesetīti anvatthasaññataṃ dasseti. Purimena sabhāvadukkhavācakena dukkhasaddena. So hi visesanaṃ avacchedakabhāvato pacchimaṃ saṅkhāradukkhaṭṭhaṃ viseseti. So hi nivattetabbagahetabbasādhāraṇattā avacchinditabbo. Tenāti vipariṇāmaadhiṭṭhānādipakāravisesena.
ទេសេតព្ពស្ស អត្ថស្ស សង្ខិបនំ ឥធ សង្ខេបោ, សោ ច តព្ពិភាគានំ សាធារណភាវោតិ អាហ ‘‘សង្ខេបោ សាមញ្ញ’’ន្តិ។ អន្តោករិត្វាតិ អន្តោគធេ កត្វា, សង្គហេត្វា វា។ ឧភយថាបីតិ សង្ខេបតោបិ វិត្ថារតោបិ។ សាធារណភាគានំ វិភជនំ វិភាគោ, វិត្ថារោតិ អាហ ‘‘វិត្ថារោ បន វិសេសោ’’តិ។ វិសេសន្តរនិវត្តកោតិ វិភាគន្តរាសង្គាហកោ។
Desetabbassa atthassa saṅkhipanaṃ idha saṅkhepo, so ca tabbibhāgānaṃ sādhāraṇabhāvoti āha ‘‘saṅkhepo sāmañña’’nti. Antokaritvāti antogadhe katvā, saṅgahetvā vā. Ubhayathāpīti saṅkhepatopi vitthāratopi. Sādhāraṇabhāgānaṃ vibhajanaṃ vibhāgo, vitthāroti āha ‘‘vitthāro pana viseso’’ti. Visesantaranivattakoti vibhāgantarāsaṅgāhako.
១៩១. អបរត្ថាតិ ភុម្មវចនំ សាមិអត្ថេ យថា ‘‘សព្ពត្ថ បាទក’’ន្តិ អាហ ‘‘សាមិអត្ថេបិ ហិ អបរត្ថសទ្ទោ សិជ្ឈតី’’តិ។ សិទ្ធិ បន ‘‘ឥតរាហិបិ ទិស្សតី’’តិ ឥមិនា វេទិតព្ពា។ យស្មា ច ឯវំ សទ្ទោ សម្ភវតិ, តស្មា បាឡិយំ សាមិវសេន វុត្តំ អដ្ឋកថាយំ ភុម្មវសេន ទស្សិតន្តិ ទីបេន្តោ ‘‘តេសំ តេសន្តិ វា’’តិអាទិមាហ។ អបរស្សាតិ អបរស្ស សត្តស្ស។ មនុស្សាទិភេទោ ឧបបត្តិភវោ គតិ, តព្ពិសេសភូតា ខត្តិយាទិសាមញ្ញាធិដ្ឋានា ខន្ធា ជាតីតិ ទស្សេន្តោ ‘‘បញ្ចគតិវសេនា’’តិអាទិមាហ។
191. Aparatthāti bhummavacanaṃ sāmiatthe yathā ‘‘sabbattha pādaka’’nti āha ‘‘sāmiatthepi hi aparatthasaddo sijjhatī’’ti. Siddhi pana ‘‘itarāhipi dissatī’’ti iminā veditabbā. Yasmā ca evaṃ saddo sambhavati, tasmā pāḷiyaṃ sāmivasena vuttaṃ aṭṭhakathāyaṃ bhummavasena dassitanti dīpento ‘‘tesaṃ tesanti vā’’tiādimāha. Aparassāti aparassa sattassa. Manussādibhedo upapattibhavo gati, tabbisesabhūtā khattiyādisāmaññādhiṭṭhānā khandhā jātīti dassento ‘‘pañcagativasenā’’tiādimāha.
តិណាការោតិ តិណវិកប្បោ, តិណវិសេសោតិ អត្ថោ។ ឯវន្តិ និទស្សនេ។ តេន វុត្តប្បការំ បឋមំ វិញ្ញាណបាតុភាវំ បច្ចាមសតិ។ តទុបាទាយាតិ តតោ បដ្ឋាយ។ អរិយភាវករណត្តាតិ អរិយភាវការណត្តា។ ករោតីតិ ហិ ករណំ។ អរិយសទិសត្តា វា អរិយសីលំ។ បុថុជ្ជនកល្យាណកានម្បិ ហិ ចតុបារិសុទ្ធិសីលំ អរិយសីលសទិសំ។ អាការវិការាតិ ឧប្បជ្ជនាទិអាការវិកតិយោ។ សហុប្បាទកាតិ ឧប្បាទសហិតា ឧប្បាទាវត្ថា ខន្ធា។ អាយតនវសេនាតិ បរិបុណ្ណាបរិបុណ្ណាយតនវសេន។ យោនិវសេនាតិ អណ្ឌជាទិយោនិវសេន។ ឯកេកេនេវ បទេនាតិ យថា ទុតិយនយេ ជាតិអាទិបទេសុ ទ្វីហិ ទ្វីហិ បទេហិ បរិបុណ្ណាបរិបុណ្ណាយតនយោនិវិភាគេន សព្ពសត្តេ បរិយាទិយិត្វា ជាតិ ទស្សិតា, ន ឯវមិធ។ ឥធ បនេតេសុ ឯកេកេនេវ បទេន អវិភាគតោ សព្ពសត្តេ បរិយាទិយិត្វា។ ឧភយត្ថាតិ បុរិមបច្ឆិមនយេសុ ភាវនិទ្ទេសោវ យុត្តោ។ អនភិហិតេ វិភត្តិវិធានំ, នាភិហិតេតិ។ បាកដា និព្ពត្តីតិ អភិព្យត្តា និព្ពត្តិ។
Tiṇākāroti tiṇavikappo, tiṇavisesoti attho. Evanti nidassane. Tena vuttappakāraṃ paṭhamaṃ viññāṇapātubhāvaṃ paccāmasati. Tadupādāyāti tato paṭṭhāya. Ariyabhāvakaraṇattāti ariyabhāvakāraṇattā. Karotīti hi karaṇaṃ. Ariyasadisattā vā ariyasīlaṃ. Puthujjanakalyāṇakānampi hi catupārisuddhisīlaṃ ariyasīlasadisaṃ. Ākāravikārāti uppajjanādiākāravikatiyo. Sahuppādakāti uppādasahitā uppādāvatthā khandhā. Āyatanavasenāti paripuṇṇāparipuṇṇāyatanavasena. Yonivasenāti aṇḍajādiyonivasena. Ekekeneva padenāti yathā dutiyanaye jātiādipadesu dvīhi dvīhi padehi paripuṇṇāparipuṇṇāyatanayonivibhāgena sabbasatte pariyādiyitvā jāti dassitā, na evamidha. Idha panetesu ekekeneva padena avibhāgato sabbasatte pariyādiyitvā. Ubhayatthāti purimapacchimanayesu bhāvaniddesova yutto. Anabhihite vibhattividhānaṃ, nābhihiteti. Pākaṭā nibbattīti abhibyattā nibbatti.
ទ្វិន្នំ ទ្វិន្នន្តិ ឯកវោការភវេ រូបាយតនធម្មាយតនវសេន ទ្វិន្នំ, ចតុវោការភវេ មនាយតនធម្មាយតនវសេន ទ្វិន្នំ។ សេសេតិ បញ្ចវោការភវេ។ បញ្ចន្នន្តិ ចក្ខុសោតមនោរូបធម្មាយតនវសេន បញ្ចន្នំ។ តានិ ហិ រូបភវេ បញ្ចវោការេ ឧបបត្តិក្ខណេ ឧប្បជ្ជន្តិ។ កាមធាតុយំ បដិសន្ធិក្ខណេ ឧប្បជ្ជមានានន្តិ យោជនា។ វិកលាវិកលិន្ទ្រិយានន្តិ អបរិបុណ្ណបរិបុណ្ណាយតនានំ សត្តានំ។ ឥន្ទ្រិយវសេនេវ ហិ អាយតនានំ វេកល្លំ ឥច្ឆិតព្ពំ។ តត្ថ វិកលិន្ទ្រិយស្ស សត្តន្នំ នវន្នំ ទសន្នំ បុនបិ ទសន្នំ, ឥតរស្ស ឯកាទសន្នំ អាយតនានំ វសេន សង្គហោ វេទិតព្ពោ។ សត្តន្នន្តិ កាយមនោរូបគន្ធរសផោដ្ឋព្ពធម្មាយតនវសេន សត្តន្នំ។ គព្ភសេយ្យកញ្ហិ សន្ធាយេតំ វុត្តំ។ នវន្នន្តិ ចក្ខុសោតសទ្ទាយតនវជ្ជានំ នវន្នំ។ អន្ធពធិរវសេន ហិទំ វុត្តំ។ ទសន្នន្តិ ចក្ខុសទ្ទវជ្ជានំ។ បុន ទសន្នន្តិ សោតសទ្ទវជ្ជានំ។ អន្ធវសេន, ពធិរវសេន ចេតំ ទ្វយំ វុត្តំ។ ឯកាទសន្នន្តិ សទ្ទវជ្ជានំ។
Dvinnaṃ dvinnanti ekavokārabhave rūpāyatanadhammāyatanavasena dvinnaṃ, catuvokārabhave manāyatanadhammāyatanavasena dvinnaṃ. Seseti pañcavokārabhave. Pañcannanti cakkhusotamanorūpadhammāyatanavasena pañcannaṃ. Tāni hi rūpabhave pañcavokāre upapattikkhaṇe uppajjanti. Kāmadhātuyaṃ paṭisandhikkhaṇe uppajjamānānanti yojanā. Vikalāvikalindriyānanti aparipuṇṇaparipuṇṇāyatanānaṃ sattānaṃ. Indriyavaseneva hi āyatanānaṃ vekallaṃ icchitabbaṃ. Tattha vikalindriyassa sattannaṃ navannaṃ dasannaṃ punapi dasannaṃ, itarassa ekādasannaṃ āyatanānaṃ vasena saṅgaho veditabbo. Sattannanti kāyamanorūpagandharasaphoṭṭhabbadhammāyatanavasena sattannaṃ. Gabbhaseyyakañhi sandhāyetaṃ vuttaṃ. Navannanti cakkhusotasaddāyatanavajjānaṃ navannaṃ. Andhabadhiravasena hidaṃ vuttaṃ. Dasannanti cakkhusaddavajjānaṃ. Puna dasannanti sotasaddavajjānaṃ. Andhavasena, badhiravasena cetaṃ dvayaṃ vuttaṃ. Ekādasannanti saddavajjānaṃ.
តំទុក្ខភាវោតិ បរិយាយទុក្ខភាវោ។ តត្ថ និព្ពត្តិនិវារណេនាតិ ឧប្បលបទុមាទីសុ ឧប្បត្តិបដិក្ខេបេន អភាវកថនេន។ ទុក្ខុប្បត្តិការណេតិ ទុក្ខុប្បត្តិយា ហេតុភូតេ ទុក្ខុប្បត្តិដ្ឋានេ។
Taṃdukkhabhāvoti pariyāyadukkhabhāvo. Tattha nibbattinivāraṇenāti uppalapadumādīsu uppattipaṭikkhepena abhāvakathanena. Dukkhuppattikāraṇeti dukkhuppattiyā hetubhūte dukkhuppattiṭṭhāne.
មរណនិទ្ទេសវណ្ណនា
Maraṇaniddesavaṇṇanā
១៩៣. ខន្ធភេទស្សាតិ ខន្ធវិនាសស្ស។ សោតិ ខន្ធភេទោ។ បពន្ធសមុច្ឆេទោតិ បពន្ធស្ស អច្ចន្តសមុច្ឆេទោ។ តព្ភាវតោតិ សម្មុតិមរណភាវតោ។ តទេកទេសភាវតោតិ តទវយវភាវតោ។ តស្សេវ នាមន្តិ អសម្មោហត្ថំ វុត្តំ សព្ពស្សាបិ ឯកកម្មនិព្ពត្តជីវិតិន្ទ្រិយប្បពន្ធវិច្ឆេទភាវតោ។ សម្មុតិមរណមេវ ហិ ជាតិក្ខយមរណំ, តំ បន ជាតិក្ខយមរណំ ឧបក្កមមរណំ, សរសមរណន្តិ ទុវិធំ។ តត្ថ សរសមរណម្បិ អាយុក្ខយមរណំ, បុញ្ញក្ខយមរណន្តិ ទុវិធំ។ ឯវមេតេសំ តទេកទេសតា វេទិតព្ពា។ យញ្ចេត្ថ ឧបក្កមមរណំ, តំ អកាលមរណំ។ សរសមរណំ កាលមរណំ។ មរណេន សត្តា យថាលទ្ធអត្តភាវេន វិយុជ្ជន្តីតិ អាហ ‘‘សម្បត្តិភវក្ខន្ធេហិ វិយោជេតី’’តិ។
193. Khandhabhedassāti khandhavināsassa. Soti khandhabhedo. Pabandhasamucchedoti pabandhassa accantasamucchedo. Tabbhāvatoti sammutimaraṇabhāvato. Tadekadesabhāvatoti tadavayavabhāvato. Tasseva nāmanti asammohatthaṃ vuttaṃ sabbassāpi ekakammanibbattajīvitindriyappabandhavicchedabhāvato. Sammutimaraṇameva hi jātikkhayamaraṇaṃ, taṃ pana jātikkhayamaraṇaṃ upakkamamaraṇaṃ, sarasamaraṇanti duvidhaṃ. Tattha sarasamaraṇampi āyukkhayamaraṇaṃ, puññakkhayamaraṇanti duvidhaṃ. Evametesaṃ tadekadesatā veditabbā. Yañcettha upakkamamaraṇaṃ, taṃ akālamaraṇaṃ. Sarasamaraṇaṃ kālamaraṇaṃ. Maraṇena sattā yathāladdhaattabhāvena viyujjantīti āha ‘‘sampattibhavakkhandhehi viyojetī’’ti.
ការណត្ថោតិ មូលត្ថោ។ មូលញ្ហិ ‘‘អាទី’’តិ វុច្ចតិ ‘‘កោ ចាទិ កុសលានំ ធម្មានំ? សីលញ្ច សុវិសុទ្ធំ, ទិដ្ឋិ ច ឧជុកា’’តិអាទីសុ (សំ. និ. ៥.៣៦៩)។ តេនាហ ‘‘សន្ធិពន្ធនច្ឆេទមូលកន្តិ អត្ថោ’’តិ។
Kāraṇatthoti mūlattho. Mūlañhi ‘‘ādī’’ti vuccati ‘‘ko cādi kusalānaṃ dhammānaṃ? Sīlañca suvisuddhaṃ, diṭṭhi ca ujukā’’tiādīsu (saṃ. ni. 5.369). Tenāha ‘‘sandhibandhanacchedamūlakanti attho’’ti.
ផលកិរិយាគព្ភា ឦទិសី ហេតុកិរិយាតិ កត្វា វុត្តំ ‘‘អន្តោគធា’’តិ។ ព្យសនស្ស ហិ អាបាទកេហិ អាបាទនំ អាបាទេតព្ពអាបត្តិយា សហេវ សិជ្ឈតីតិ។
Phalakiriyāgabbhā īdisī hetukiriyāti katvā vuttaṃ ‘‘antogadhā’’ti. Byasanassa hi āpādakehi āpādanaṃ āpādetabbaāpattiyā saheva sijjhatīti.
សោកនិទ្ទេសវណ្ណនា
Sokaniddesavaṇṇanā
១៩៤. សុខំ ហិនោតិ បវត្តតិ ឯតេនាតិ សុខការណំ ហិតំ។ ភោគព្យសនាទិបទត្ថវិសេសន្តិ ភោគព្យសនំ, សីលព្យសនន្តិ ឯវំ ភោគសីលបទានំ វសេន អត្ថវិសេសំ។ សមាសវិសេសន្តិ ‘‘រោគោយេវ ព្យសនំ, ទិដ្ឋិ ឯវ ព្យសន’’ន្តិ សមានាធិករណវសេន សមាសវិសេសំ។ អន្នបានវត្ថយានាទិ បរិភុញ្ជិតព្ពតោ ភោគោតិ អធិប្បេតោ, សោ ច ធម្មសមូហភាវេន។ តព្ពិនាសាតិ ញាតិភោគព្យសនានិ វុត្តានីតិ តេ វិការភាវេន បញ្ញាបេតព្ពត្តា បណ្ណត្តិមត្តា។ បរិនិប្ផន្នំ នាម ខន្ធបញ្ចកំ។ អតំសភាវត្តា បណ្ណត្តិ អបរិនិប្ផន្នា, អនិប្ផន្នា ច ហោតីតិ វុត្តំ ‘‘អបរិនិប្ផន្នតំ សន្ធាយ អនិប្ផន្នានីតិ អាហា’’តិ។ ន ហិ បណ្ណត្តិ កេនចិ និប្ផាទីយតិ។ អញ្ញត្ថាបិ អបរិនិប្ផន្នេ អនិប្ផន្នវោហារោ អាគតោតិ ទស្សេតុំ ‘‘អបរិនិប្ផន្នតំយេវា’’តិអាទិមាហ។ កាមញ្ចេត្ថ អបរិនិប្ផន្នំ ‘‘អនិប្ផន្ន’’ន្តិ វុត្តំ, ‘‘និប្ផន្ន’’ន្តិ បន ន បរិនិប្ផន្នមេវ វុច្ចតិ, នាបិ សព្ពោ សភាវធម្មោតិ ទស្សេន្តោ ‘‘ខន្ធវិភង្គេ ចា’’តិអាទិមាហ។ និប្ផន្នតា វុត្តាតិ សម្ពន្ធោ។ អនិប្ផន្នតា សភាវធម្មត្តេបិ កេនចិ ន និប្ផាទីយតីតិ កត្វា។
194. Sukhaṃ hinoti pavattati etenāti sukhakāraṇaṃ hitaṃ. Bhogabyasanādipadatthavisesanti bhogabyasanaṃ, sīlabyasananti evaṃ bhogasīlapadānaṃ vasena atthavisesaṃ. Samāsavisesanti ‘‘rogoyeva byasanaṃ, diṭṭhi eva byasana’’nti samānādhikaraṇavasena samāsavisesaṃ. Annapānavatthayānādi paribhuñjitabbato bhogoti adhippeto, so ca dhammasamūhabhāvena. Tabbināsāti ñātibhogabyasanāni vuttānīti te vikārabhāvena paññāpetabbattā paṇṇattimattā. Parinipphannaṃ nāma khandhapañcakaṃ. Ataṃsabhāvattā paṇṇatti aparinipphannā, anipphannā ca hotīti vuttaṃ ‘‘aparinipphannataṃ sandhāya anipphannānīti āhā’’ti. Na hi paṇṇatti kenaci nipphādīyati. Aññatthāpi aparinipphanne anipphannavohāro āgatoti dassetuṃ ‘‘aparinipphannataṃyevā’’tiādimāha. Kāmañcettha aparinipphannaṃ ‘‘anipphanna’’nti vuttaṃ, ‘‘nipphanna’’nti pana na parinipphannameva vuccati, nāpi sabbo sabhāvadhammoti dassento ‘‘khandhavibhaṅge cā’’tiādimāha. Nipphannatā vuttāti sambandho. Anipphannatā sabhāvadhammattepi kenaci na nipphādīyatīti katvā.
សង្កុចិតំ ចិន្តនន្តិ បីតិសោមនស្សបដិបក្ខតោ, ទោសសម្បយោគតោ ច អារម្មណេ អនភិរតិប្បវត្តិមាហ។ អន្តោ អត្តនោ និស្សយស្ស និទ្ទហនវសេន វា ឈានំ ចិន្តនំ អន្តោនិជ្ឈានំ។ សតិបិ អនុសោចនភាវេ អត្តនោ កតាកតកុសលាកុសលវិសយោ មនោវិលេខភូតោ វិប្បដិសារោ កុក្កុច្ចំ, យថាវុត្តអន្តោនិជ្ឈានំ សោកោតិ ឧភិន្នំ វិសេសោ វេទិតព្ពោ។
Saṅkucitaṃ cintananti pītisomanassapaṭipakkhato, dosasampayogato ca ārammaṇe anabhiratippavattimāha. Anto attano nissayassa niddahanavasena vā jhānaṃ cintanaṃ antonijjhānaṃ. Satipi anusocanabhāve attano katākatakusalākusalavisayo manovilekhabhūto vippaṭisāro kukkuccaṃ, yathāvuttaantonijjhānaṃ sokoti ubhinnaṃ viseso veditabbo.
‘‘មនោទ្វារជវនក្ខណេ’’តិ បរិព្យត្តមន្តោនិជ្ឈានំ សន្ធាយាហ, ឥតរំ បន បញ្ចទ្វារជវនេសុបិ លព្ភតេវ។ តេនាហ ‘‘កាយវិញ្ញាណាទី’’តិអាទិ។ ទោមនស្សស្សាតិ អសោចនាការស្ស ទោមនស្សស្ស, សោចនាការស្សាបិ វា នានាវីថិកស្ស។ តម្បិ ហិ ទុក្ខមេវាតិ។ អញ្ញថាតិ មនោទ្វារជវនេ ឯវ គហិតេ។ តត្ថាតិ កាយវត្ថុកមនោទ្វារិកេសុ។
‘‘Manodvārajavanakkhaṇe’’ti paribyattamantonijjhānaṃ sandhāyāha, itaraṃ pana pañcadvārajavanesupi labbhateva. Tenāha ‘‘kāyaviññāṇādī’’tiādi. Domanassassāti asocanākārassa domanassassa, socanākārassāpi vā nānāvīthikassa. Tampi hi dukkhamevāti. Aññathāti manodvārajavane eva gahite. Tatthāti kāyavatthukamanodvārikesu.
បរិទេវនិទ្ទេសវណ្ណនា
Paridevaniddesavaṇṇanā
១៩៥. អាទេវនសទ្ទំ កត្វាតិ អាទេវិត្វា, វិលបិត្វាតិ អត្ថោ។ បុគ្គលស្ស សម្ភមភាវោតិ យស្ស សត្តស្ស ឧប្បជ្ជតិ, តស្ស អនវដ្ឋានភាវោ។ សម្ភមំ វា អព្ភន្តរគតំ តស្ស បច្ចុបដ្ឋាបេតិ បាកដភាវករណេនាតិ សម្ភមបច្ចុបដ្ឋានោ។
195. Ādevanasaddaṃ katvāti ādevitvā, vilapitvāti attho. Puggalassa sambhamabhāvoti yassa sattassa uppajjati, tassa anavaṭṭhānabhāvo. Sambhamaṃ vā abbhantaragataṃ tassa paccupaṭṭhāpeti pākaṭabhāvakaraṇenāti sambhamapaccupaṭṭhāno.
មុដ្ឋីហិ បោថនាទីនិ មុដ្ឋិបោថនាទីនិ។
Muṭṭhīhi pothanādīni muṭṭhipothanādīni.
យេន ទោមនស្សេន។ បុព្ពេ វុត្តទុក្ខតោតិ ‘‘អត្តនោ ខន្ធំ មុដ្ឋីហិ បោថេតី’’តិអាទិនា វុត្តទុក្ខតោ។ តំនិទានន្តិ បរិទេវនិទានំ។
Yena domanassena. Pubbe vuttadukkhatoti ‘‘attano khandhaṃ muṭṭhīhi pothetī’’tiādinā vuttadukkhato. Taṃnidānanti paridevanidānaṃ.
ទុក្ខទោមនស្សនិទ្ទេសវណ្ណនា
Dukkhadomanassaniddesavaṇṇanā
១៩៦-៧. កាយទុក្ខាភិភូតស្ស បតិការាភិលាសាយ តាទិសទុក្ខាវហបយោគកាលាទីសុ កាយិកទុក្ខស្ស តទុបនិស្សយតា វេទិតព្ពា។ ឯតេន ទុក្ខេនាតិ អនាថតាហត្ថបាទច្ឆេទនាទិទុក្ខេន។
196-7. Kāyadukkhābhibhūtassa patikārābhilāsāya tādisadukkhāvahapayogakālādīsu kāyikadukkhassa tadupanissayatā veditabbā. Etena dukkhenāti anāthatāhatthapādacchedanādidukkhena.
ឧបាយាសនិទ្ទេសវណ្ណនា
Upāyāsaniddesavaṇṇanā
១៩៨. ទុក្ខដ្ឋាននិសជ្ជាទីនិ ទុក្ខដ្ឋានាទីនិ។ ទោមនស្សស្ស វត្ថុ ហោតិ ឧបាយាសោតិ សម្ពន្ធោ។
198. Dukkhaṭṭhānanisajjādīni dukkhaṭṭhānādīni. Domanassassa vatthu hoti upāyāsoti sambandho.
អប្បិយសម្បយោគនិទ្ទេសវណ្ណនា
Appiyasampayoganiddesavaṇṇanā
១៩៩. អញ្ញសាបេក្ខសទ្ទោ អសមត្ថសមាសោតិ តំ ទស្សេតិ ‘‘យេន សមាសោ, ន តស្សាយំ បដិសេធកោ អ-ការោ’’តិ។
199. Aññasāpekkhasaddo asamatthasamāsoti taṃ dasseti ‘‘yena samāso, na tassāyaṃ paṭisedhako a-kāro’’ti.
បច្ឆិមទ្វយន្តិ ‘‘សមោធានំ មិស្សីភាវោ’’តិ ឥទំ បទទ្វយំ។ តទត្ថវសេនាតិ សមោធានត្ថស្ស, មិស្សីភាវត្ថស្ស ច វសេន សង្ខារេសុ លព្ភតិ។ អាគតេហិ ច តេហិ សង្ខារេហិ បុគ្គលស្ស សំយោគោ ហោតីតិ យោជនា។
Pacchimadvayanti ‘‘samodhānaṃ missībhāvo’’ti idaṃ padadvayaṃ. Tadatthavasenāti samodhānatthassa, missībhāvatthassa ca vasena saṅkhāresu labbhati. Āgatehi ca tehi saṅkhārehi puggalassa saṃyogo hotīti yojanā.
តំគហណមត្តន្តិ អាបាថគតារម្មណគ្គហណមត្តំ។
Taṃgahaṇamattanti āpāthagatārammaṇaggahaṇamattaṃ.
ឥច្ឆានិទ្ទេសវណ្ណនា
Icchāniddesavaṇṇanā
២០១. តំ កាលន្តិ ចុតិចិត្តនិរោធតោ ឧទ្ធំ កាលំ។ ‘‘យម្បី’’តិ យំ-សទ្ទោ ករណត្ថេ បច្ចត្តន្តិ យេនបីតិ អត្ថោ វុត្តោ។ ‘‘យំ ឥច្ឆ’’ន្តិ យំ-សទ្ទោ យទា ឥច្ឆាបេក្ខោ, តទា ‘‘ន លភតី’’តិ ឯត្ថ អលាភបធានាភាវតោ ឥច្ឆា វិសេសីយតីតិ អាហ ‘‘អលាភវិសិដ្ឋា ឥច្ឆា វុត្តា ហោតី’’តិ។ ‘‘ឥច្ឆំ ន លភតិ យ’’ន្តិ ឯវំ កិរិយាបរាមសនភូតោ យំ-សទ្ទោ យទា ‘‘ន លភតី’’តិ ឯតំ អបេក្ខតិ, តត្ថ គុណភូតា ឥច្ឆា, បធានភូតោ អលាភោតិ អាហ ‘‘តទា ឥច្ឆាវិសិដ្ឋោ អលាភោ វុត្តោ ហោតី’’តិ។
201. Taṃkālanti cuticittanirodhato uddhaṃ kālaṃ. ‘‘Yampī’’ti yaṃ-saddo karaṇatthe paccattanti yenapīti attho vutto. ‘‘Yaṃ iccha’’nti yaṃ-saddo yadā icchāpekkho, tadā ‘‘na labhatī’’ti ettha alābhapadhānābhāvato icchā visesīyatīti āha ‘‘alābhavisiṭṭhā icchā vuttā hotī’’ti. ‘‘Icchaṃ na labhati ya’’nti evaṃ kiriyāparāmasanabhūto yaṃ-saddo yadā ‘‘na labhatī’’ti etaṃ apekkhati, tattha guṇabhūtā icchā, padhānabhūto alābhoti āha ‘‘tadā icchāvisiṭṭho alābho vutto hotī’’ti.
ហិរោត្តប្បរហិតា ឆិន្និកា, ធុត្តិកាតិ វុច្ចន្តីតិ អាហ ‘‘ឆិន្នភិន្នគណេនាតិ និល្លជ្ជេន ធុត្តគណេនា’’តិ។ កប្បដិកា សិព្ពិតបិលោតិកធារិនោ។
Hirottapparahitā chinnikā, dhuttikāti vuccantīti āha ‘‘chinnabhinnagaṇenāti nillajjena dhuttagaṇenā’’ti. Kappaṭikā sibbitapilotikadhārino.
អលព្ភនេយ្យឥច្ឆន្តិ អលព្ភនេយ្យវត្ថុស្មិំ ឥច្ឆំ។
Alabbhaneyyaicchanti alabbhaneyyavatthusmiṃ icchaṃ.
ឧបាទានក្ខន្ធនិទ្ទេសវណ្ណនា
Upādānakkhandhaniddesavaṇṇanā
២០២. តាទិសស្ស វត្ថុនោ សព្ភាវាតិ សាមញ្ញតោ អនវសេសគ្គហណំ សន្ធាយាហ។
202. Tādisassa vatthuno sabbhāvāti sāmaññato anavasesaggahaṇaṃ sandhāyāha.
អតិបាកដេន អតិ វិយ បកាសេន ទុក្ខេនាតិ អត្ថោ។
Atipākaṭena ati viya pakāsena dukkhenāti attho.
ទុក្ខសច្ចនិទ្ទេសវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Dukkhasaccaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
២. សមុទយសច្ចនិទ្ទេសវណ្ណនា
2. Samudayasaccaniddesavaṇṇanā
២០៣. មនោ វិយាតិ មនោ-សទ្ទស្ស វិយ។ ឥក-សទ្ទេនាតិ ‘‘បោនោភវិកា’’តិ ឯត្ថ ឥក-សទ្ទេន។ គមិយត្ថត្តាតិ ញាបិតត្ថត្តា។ ករណសីលតា ហិ ឥធ សីលត្ថោ, សោ ច ឥក-សទ្ទេន វុច្ចតីតិ កិរិយាវាចកស្ស ករណសទ្ទស្ស អទស្សនំ អប្បយោគោ។ វុត្តត្ថានញ្ហិ អប្បយោគោ។ សតិ បច្ចយន្តរសមវាយេ បុនព្ភវស្ស ទាយិកា, តទភាវេ អទាយិកាតិ វុត្តាតិ អាហ ‘‘អទាយិកាបិ បុនព្ភវំ ទេតិច្ចេវា’’តិ តំសភាវានតិវត្តនតោ។ តេនេវាហ ‘‘សមានសភាវត្តា, តទានុភាវត្តា ចា’’តិ។ តត្ថ សភាវោ តណ្ហាយនំ។ អានុភាវោ បច្ចយសមវាយេ ផលនិប្ផាទនសមត្ថតា។ ឥតរេសូតិ អវសិដ្ឋកិលេសាទីសុ។ បវត្តិវិបាកទាយិនោ កម្មស្ស សហាយភូតា តណ្ហា ‘‘ឧបធិវេបក្កា’’តិ អធិប្បេតាតិ អាហ ‘‘ឧបធិម្ហិ យថានិព្ពត្តេ’’តិអាទិ។ យថានិព្ពត្តេតិ អត្តនោ បច្ចយេហិ និព្ពត្តប្បការេ។ នន្ទនំ សំឧប្បិលាវនំ អភិតស្សនំ។ រញ្ជនំ វត្ថស្ស វិយ រង្គជាតេន ចិត្តស្ស វិបរិណាមនំ, រមាបនំ វា។ រាគសម្ពន្ធេនាតិ រាគបទសម្ពន្ធេន ‘‘ឧប្បន្នស្សា’’តិ បុល្លិង្គវសេន វុត្តំ។ រូបារូបភវរាគោ វិសុំ វក្ខតីតិ ឯត្ថ វក្ខតិ-កិរិយាបទំ កម្មត្ថេ វេទិតព្ពំ។
203. Mano viyāti mano-saddassa viya. Ika-saddenāti ‘‘ponobhavikā’’ti ettha ika-saddena. Gamiyatthattāti ñāpitatthattā. Karaṇasīlatā hi idha sīlattho, so ca ika-saddena vuccatīti kiriyāvācakassa karaṇasaddassa adassanaṃ appayogo. Vuttatthānañhi appayogo. Sati paccayantarasamavāye punabbhavassa dāyikā, tadabhāve adāyikāti vuttāti āha ‘‘adāyikāpi punabbhavaṃ deticcevā’’ti taṃsabhāvānativattanato. Tenevāha ‘‘samānasabhāvattā, tadānubhāvattā cā’’ti. Tattha sabhāvo taṇhāyanaṃ. Ānubhāvo paccayasamavāye phalanipphādanasamatthatā. Itaresūti avasiṭṭhakilesādīsu. Pavattivipākadāyino kammassa sahāyabhūtā taṇhā ‘‘upadhivepakkā’’ti adhippetāti āha ‘‘upadhimhi yathānibbatte’’tiādi. Yathānibbatteti attano paccayehi nibbattappakāre. Nandanaṃ saṃuppilāvanaṃ abhitassanaṃ. Rañjanaṃ vatthassa viya raṅgajātena cittassa vipariṇāmanaṃ, ramāpanaṃ vā. Rāgasambandhenāti rāgapadasambandhena ‘‘uppannassā’’ti pulliṅgavasena vuttaṃ. Rūpārūpabhavarāgo visuṃ vakkhatīti ettha vakkhati-kiriyāpadaṃ kammatthe veditabbaṃ.
‘‘សវត្ថុកំ ចក្ខុ’’ន្តិ ឥមិនា សកលំ ចក្ខុទសកមាហ, ទុតិយេន សសម្ភារចក្ខុំ។ ឆិទ្ទន្តិ កណ្ណស្ស ឆិទ្ទបទេសំ។ កណ្ណពទ្ធន្តិ កណ្ណបាឡិ។ វណ្ណសណ្ឋានតោ រត្តកម្ពលបដលំ វិយ, កិច្ចតោ មុទុសិនិទ្ធមធុររសទំ មញ្ញន្តិ។ សាមញ្ញេន គហិតាតិ វិសយេន អវិសេសេត្វា គហិតា។ វិសយវិសិដ្ឋាតិ ចក្ខាទិវិសយវិសិដ្ឋា។ ឯត្ថ ឧប្បជ្ជតីតិ សមុទាយាវយវេហិ វិយ សាមញ្ញវិសេសេហិ ន នានត្តវោហារោ ន ហោតិ យថា ‘‘រុក្ខោ សិំសបា’’តិ។ ន ហិ សព្ពោ រុក្ខោ សិំសបា។ តស្មា កិរិយាភេទសព្ភាវតោ ‘‘សយានា ភុញ្ជន្តិ សធនា’’តិអាទីសុ វិយ ‘‘ឧប្បជ្ជមានា’’តិ ឯត្ថ កិរិយាយ លក្ខណតា, ឥតរត្ថ លក្ខិតព្ពតា ច វុត្តា។ យទិ ឧប្បជ្ជមានា ហោតីតិ អនិច្ឆិតត្តា សាសង្កំ ឧប្បាទកិរិយាយ អត្ថិភាវមាហ។ តេន ឧប្បាទេ សតីតិ អយមេតស្ស អត្ថោតិ ‘‘ឧប្បជ្ជមានា’’តិ ឯត្ថ ឧប្បាទោ ហេតុភាវេន វុត្តោ, ឥតរោ ច តស្ស ផលភាវេនាតិ អាហ ‘‘សោ ហិ តេន ឧបយោជិតោ វិយ ហោតី’’តិ។ ឧប្បជ្ជមានាតិ វា តណ្ហាយ តត្ថ ឧប្បជ្ជនសីលតា ឧប្បជ្ជនសភាវោ, ឧប្បជ្ជនសមត្ថតា វា វុត្តា។ តត្ថេវ ចស្សា ឧប្បជ្ជនសីលតា សក្កាយតោ អញ្ញស្មិំ វិសយេ បវត្តិយា អភាវតោ, សមត្ថតា បច្ចយសមវាយេន, អញ្ញថា អសមត្ថតា, យតោ កទាចិ ន ឧប្បជ្ជតិ។ និវិសមានា និវិសតីតិ ឯត្ថាបិ ឥមិនា នយេន អត្ថោ វេទិតព្ពោតិ។
‘‘Savatthukaṃ cakkhu’’nti iminā sakalaṃ cakkhudasakamāha, dutiyena sasambhāracakkhuṃ. Chiddanti kaṇṇassa chiddapadesaṃ. Kaṇṇabaddhanti kaṇṇapāḷi. Vaṇṇasaṇṭhānato rattakambalapaṭalaṃ viya, kiccato mudusiniddhamadhurarasadaṃ maññanti. Sāmaññena gahitāti visayena avisesetvā gahitā. Visayavisiṭṭhāti cakkhādivisayavisiṭṭhā. Ettha uppajjatīti samudāyāvayavehi viya sāmaññavisesehi na nānattavohāro na hoti yathā ‘‘rukkho siṃsapā’’ti. Na hi sabbo rukkho siṃsapā. Tasmā kiriyābhedasabbhāvato ‘‘sayānā bhuñjanti sadhanā’’tiādīsu viya ‘‘uppajjamānā’’ti ettha kiriyāya lakkhaṇatā, itarattha lakkhitabbatā ca vuttā. Yadi uppajjamānāhotīti anicchitattā sāsaṅkaṃ uppādakiriyāya atthibhāvamāha. Tena uppāde satīti ayametassa atthoti ‘‘uppajjamānā’’ti ettha uppādo hetubhāvena vutto, itaro ca tassa phalabhāvenāti āha ‘‘so hi tena upayojito viya hotī’’ti. Uppajjamānāti vā taṇhāya tattha uppajjanasīlatā uppajjanasabhāvo, uppajjanasamatthatā vā vuttā. Tattheva cassā uppajjanasīlatā sakkāyato aññasmiṃ visaye pavattiyā abhāvato, samatthatā paccayasamavāyena, aññathā asamatthatā, yato kadāci na uppajjati. Nivisamānā nivisatīti etthāpi iminā nayena attho veditabboti.
សមុទយសច្ចនិទ្ទេសវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Samudayasaccaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
៣. និរោធសច្ចនិទ្ទេសវណ្ណនា
3. Nirodhasaccaniddesavaṇṇanā
២០៤. តណ្ហាយ វិរជ្ជនំ ហលិទ្ទិរាគស្ស វិយ បលុជ្ជនន្តិ កត្វា អាហ ‘‘ខយគមនវសេនា’’តិ។ វិច្ឆិន្នំ និរុជ្ឈនន្តិ វុត្តំ ‘‘អប្បវត្តិគមនវសេនា’’តិ។ ចជនំ ឆឌ្ឌនំ, ហាបនំ វាតិ អាហ ‘‘អនបេក្ខតាយ ចជនវសេន, ហានិវសេន ចា’’តិ។
204. Taṇhāya virajjanaṃ haliddirāgassa viya palujjananti katvā āha ‘‘khayagamanavasenā’’ti. Vicchinnaṃ nirujjhananti vuttaṃ ‘‘appavattigamanavasenā’’ti. Cajanaṃ chaḍḍanaṃ, hāpanaṃ vāti āha ‘‘anapekkhatāya cajanavasena, hānivasena cā’’ti.
តទប្បវត្តិ វិយាតិ តស្សា តិត្តអលាពុវល្លិយា អប្បវត្តិ វិយ។ អប្បវត្តិហេតុភូតម្បិ និព្ពានំ តណ្ហាយ អប្បវត្តិ វិយ គយ្ហតីតិ អាហ ‘‘តទប្បវត្តិ វិយា’’តិ យថា ‘‘រាគក្ខយោ’’តិ (សំ. និ. ៤.៣១៥, ៣៣០)។ អប្បវត្តិភូតន្តិ តណ្ហាយ អប្បវត្តិយា បត្តំ, បត្តព្ពន្តិ អត្ថោ។ និព្ពានំ អាគម្ម និរុទ្ធាយបិ តណ្ហាយ បិយរូបសាតរូបេសុ និរុទ្ធាតិ វត្តព្ពតាទស្សនត្ថំ វុត្តាតិ យោជនា។ ឯត្ថ ច យស្មា មគ្គោ, និព្ពានញ្ច តណ្ហាយ សមុច្ឆេទសាធនំ, តស្មា ‘‘បុរិមា វា ឧបមា’’តិអាទិនា ឧបមាទ្វយំ ឧភយត្ថ យថាក្កមំ យោជិតំ, ឧភយដ្ឋានិយំ បន ឧភយត្ថាបិ លព្ភតេវ។
Tadappavatti viyāti tassā tittaalābuvalliyā appavatti viya. Appavattihetubhūtampi nibbānaṃ taṇhāya appavatti viya gayhatīti āha ‘‘tadappavatti viyā’’ti yathā ‘‘rāgakkhayo’’ti (saṃ. ni. 4.315, 330). Appavattibhūtanti taṇhāya appavattiyā pattaṃ, pattabbanti attho. Nibbānaṃ āgamma niruddhāyapi taṇhāya piyarūpasātarūpesu niruddhāti vattabbatādassanatthaṃ vuttāti yojanā. Ettha ca yasmā maggo, nibbānañca taṇhāya samucchedasādhanaṃ, tasmā ‘‘purimā vā upamā’’tiādinā upamādvayaṃ ubhayattha yathākkamaṃ yojitaṃ, ubhayaṭṭhāniyaṃ pana ubhayatthāpi labbhateva.
និរោធសច្ចនិទ្ទេសវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Nirodhasaccaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
៤. មគ្គសច្ចនិទ្ទេសវណ្ណនា
4. Maggasaccaniddesavaṇṇanā
២០៥. តិត្ថិយេហិ កប្បិតស្ស មគ្គស្ស បកតិបុរិសន្តរញាណាទិកស្ស។ អរិយំ លភាបេតីតិ អរិយំ សាមញ្ញផលំ លភាបេតិ។
205. Titthiyehikappitassa maggassa pakatipurisantarañāṇādikassa. Ariyaṃ labhāpetīti ariyaṃ sāmaññaphalaṃ labhāpeti.
តព្ពិបក្ខវិរតិសភាវាតិ តស្សា សម្មាវាចាយ វិបក្ខតោ មិច្ឆាវាចាយ វិរតិសភាវា។ ភេទករមិច្ឆាវាចា បិសុណវាចា, សព្ពាបិ វា មិច្ឆាវាចា វិសំវាទនាទិវសេន ភេទករីតិ អាហ ‘‘ភេទករមិច្ឆាវាចាបហានេនា’’តិ។ វិសំវាទនាទិកិច្ចតាយ ហិ លូខានំ អបរិគ្គាហកានំ មុសាវាទាទីនំ បដិបក្ខភូតា សិនិទ្ធភាវេន បរិគ្គាហកសភាវា សម្មាវាចា តប្បច្ចយសុភាសិតសម្បដិគ្គាហកេ ជនេ, សម្បយុត្តធម្មេ ច បរិគ្គណ្ហន្តី បវត្តតីតិ បរិគ្គហលក្ខណា។ តេនាហ ‘‘ជនេ, សម្បយុត្តេ ច បរិគ្គណ្ហនកិច្ចវតី’’តិ។ ចីវរកម្មាទិកោ តាទិសោ បយោគោ។ កាតព្ពំ ចីវររជនាទិកំ។ និរវជ្ជសមុដ្ឋាបនកិច្ចវាតិ និរវជ្ជស្ស កត្តព្ពស្ស, និរវជ្ជាការេន វា សមុដ្ឋាបនកិច្ចវា។ សម្បយុត្តធម្មេ ច សមុដ្ឋាបេន្តោតិ ឯត្ថ សមុដ្ឋាបនំ មិច្ឆាកម្មន្តបដិបក្ខភូតស្ស អត្តនោ កិច្ចស្ស អនុគុណភាវេន សម្បយុត្តានំ បវត្តនមេវ, ឧក្ខិបនំ វា នេសំ កាយិកកិរិយាយ ភារុក្ខិបនំ វិយ។ សម្បយុត្តធម្មានំ, អាជីវស្សេវ វា វិសោធនំ វោទាបនំ។
Tabbipakkhaviratisabhāvāti tassā sammāvācāya vipakkhato micchāvācāya viratisabhāvā. Bhedakaramicchāvācā pisuṇavācā, sabbāpi vā micchāvācā visaṃvādanādivasena bhedakarīti āha ‘‘bhedakaramicchāvācāpahānenā’’ti. Visaṃvādanādikiccatāya hi lūkhānaṃ apariggāhakānaṃ musāvādādīnaṃ paṭipakkhabhūtā siniddhabhāvena pariggāhakasabhāvā sammāvācā tappaccayasubhāsitasampaṭiggāhake jane, sampayuttadhamme ca pariggaṇhantī pavattatīti pariggahalakkhaṇā. Tenāha ‘‘jane, sampayutte ca pariggaṇhanakiccavatī’’ti. Cīvarakammādiko tādiso payogo. Kātabbaṃ cīvararajanādikaṃ. Niravajjasamuṭṭhāpanakiccavāti niravajjassa kattabbassa, niravajjākārena vā samuṭṭhāpanakiccavā. Sampayuttadhamme ca samuṭṭhāpentoti ettha samuṭṭhāpanaṃ micchākammantapaṭipakkhabhūtassa attano kiccassa anuguṇabhāvena sampayuttānaṃ pavattanameva, ukkhipanaṃ vā nesaṃ kāyikakiriyāya bhārukkhipanaṃ viya. Sampayuttadhammānaṃ, ājīvasseva vā visodhanaṃ vodāpanaṃ.
ទិដ្ឋេកដ្ឋាតិ ទិដ្ឋិយា សហជបហានេកដ្ឋា, បឋមមគ្គសម្មាទិដ្ឋិវសេនេវ តំ វេទិតព្ពំ។ ‘‘ទិដ្ឋេកដ្ឋអវិជ្ជាទយោ’’តិបិ បាឋោ។ ឯតស្មិំ បក្ខេ ចតុមគ្គសម្មាទិដ្ឋិយា សង្គហោ កតោ ហោតិ។ ឧបរិមគ្គសម្មាទិដ្ឋិយា បន ទិដ្ឋិដ្ឋានេ តំតំមគ្គវជ្ឈោ មានោ គហេតព្ពោ។ សោ ហិ ‘‘អហ’’ន្តិ បវត្តិអាការតោ ទិដ្ឋិដ្ឋានិយោ។ បកាសេតីតិ កិច្ចបដិវេធេន បដិវិជ្ឈតិ។ តេនេវ ហិ អង្គេនាតិ តេនេវ សម្មាទិដ្ឋិសង្ខាតេន មគ្គង្គេន។ តថាបវត្តិតេន ករណភូតេន, តេន វា ការណេន។ អង្គ-សទ្ទោ ហិ ការណត្ថោបិ ហោតីតិ។ តត្ថាតិ មគ្គេ, មគ្គចិត្តុប្បាទេ វា។
Diṭṭhekaṭṭhāti diṭṭhiyā sahajapahānekaṭṭhā, paṭhamamaggasammādiṭṭhivaseneva taṃ veditabbaṃ. ‘‘Diṭṭhekaṭṭhaavijjādayo’’tipi pāṭho. Etasmiṃ pakkhe catumaggasammādiṭṭhiyā saṅgaho kato hoti. Uparimaggasammādiṭṭhiyā pana diṭṭhiṭṭhāne taṃtaṃmaggavajjho māno gahetabbo. So hi ‘‘aha’’nti pavattiākārato diṭṭhiṭṭhāniyo. Pakāsetīti kiccapaṭivedhena paṭivijjhati. Teneva hi aṅgenāti teneva sammādiṭṭhisaṅkhātena maggaṅgena. Tathāpavattitena karaṇabhūtena, tena vā kāraṇena. Aṅga-saddo hi kāraṇatthopi hotīti. Tatthāti magge, maggacittuppāde vā.
ឥមស្សេវាតិ អរិយមគ្គបរិយាបន្នស្សេវ។ យទិបិ វិរមិតព្ពតោ វិរមន្តស្ស ចេតនាបិ លព្ភតេវ, វិរតិយា ឯវ បន តទា បធានភាវោតិ អាហ ‘‘វិរមណកាលេ វា វិរតិយោ’’តិ។ សុភាសិតាទីតិ អសម្ផប្បលាបាទិ។ អាទិ-សទ្ទេន អបិសុណាទិ សង្គហិតា។ ភាសនាទីតិ ឯត្ថ បន កាយសុចរិតាទិ។ អមគ្គង្គត្តាតិ អមគ្គសភាវត្តា។ តមេវ ចេតនាយ អមគ្គសភាវតំ ទស្សេតុំ ‘‘ឯកស្ស ញាណស្សា’’តិអាទិ វុត្តំ។ តត្ថ សម្មាវាចាទិកិច្ចត្តយំ នាម មិច្ឆាវាចាទីនំ តិណ្ណំ បាបធម្មានំ សមុច្ឆិន្ទនំ, មគ្គចេតនា ច តំសភាវា ន ហោតីតិ ន តស្សា មគ្គក្ខណេ សម្មាវាចាទិភាវសិទ្ធិ។ តំសិទ្ធិយន្តិ កិច្ចត្តយសិទ្ធិយំ។ យថា បនស្សា បុព្ពភាគេ សុភាសិតវាចាទិភាវោ, ឯវំ មគ្គក្ខណេបិ សិយា។ ឯវំ សន្តេ យថា តត្ថ ឯកស្ស សម្មាសង្កប្បស្ស តិកិច្ចតា, សម្មាទិដ្ឋិអាទីនញ្ច ឯកេកានំ ចតុកិច្ចតា, ឯវំ ឯកា មគ្គចេតនា សម្មាវាចាទិកិច្ចត្តយស្ស សាធិកា ភវេយ្យ, តថា ច សតិ មគ្គេ សម្មាវាចាទីនិ តីណិ អង្គានិ ន ភវេយ្យុំ, ឆឡង្គិកោ ច អរិយមគ្គោ សិយាតិ តយិទមាហ ‘‘ឯកាយ ចេតនាយា’’តិអាទិនា។ យស្មា បនេតំ នត្ថិ, តស្មា មគ្គបច្ចយតាវចនតោ ច ន ចេតនាយ មគ្គភាវោតិ មគ្គក្ខណេ វិរតិយោវ សម្មាវាចាទយោ។
Imassevāti ariyamaggapariyāpannasseva. Yadipi viramitabbato viramantassa cetanāpi labbhateva, viratiyā eva pana tadā padhānabhāvoti āha ‘‘viramaṇakāle vā viratiyo’’ti. Subhāsitādīti asamphappalāpādi. Ādi-saddena apisuṇādi saṅgahitā. Bhāsanādīti ettha pana kāyasucaritādi. Amaggaṅgattāti amaggasabhāvattā. Tameva cetanāya amaggasabhāvataṃ dassetuṃ ‘‘ekassañāṇassā’’tiādi vuttaṃ. Tattha sammāvācādikiccattayaṃ nāma micchāvācādīnaṃ tiṇṇaṃ pāpadhammānaṃ samucchindanaṃ, maggacetanā ca taṃsabhāvā na hotīti na tassā maggakkhaṇe sammāvācādibhāvasiddhi. Taṃsiddhiyanti kiccattayasiddhiyaṃ. Yathā panassā pubbabhāge subhāsitavācādibhāvo, evaṃ maggakkhaṇepi siyā. Evaṃ sante yathā tattha ekassa sammāsaṅkappassa tikiccatā, sammādiṭṭhiādīnañca ekekānaṃ catukiccatā, evaṃ ekā maggacetanā sammāvācādikiccattayassa sādhikā bhaveyya, tathā ca sati magge sammāvācādīni tīṇi aṅgāni na bhaveyyuṃ, chaḷaṅgiko ca ariyamaggo siyāti tayidamāha ‘‘ekāya cetanāyā’’tiādinā. Yasmā panetaṃ natthi, tasmā maggapaccayatāvacanato ca na cetanāya maggabhāvoti maggakkhaṇe viratiyova sammāvācādayo.
ព្រូហនំ សុខំ។ សន្តសុខំ ឧបេក្ខា។ សា ហិ ‘‘ឧបេក្ខា បន សន្តត្តា, សុខមិច្ចេវ ភាសិតា’’តិ (វិសុទ្ធិ. ២.៦៤៤; វិភ. អដ្ឋ. ២៣២) វុត្តា។ វិតក្កាទីនន្តិ តេយេវ អភិនិរោបនាទយោ បាកដបរិយាយេន វុត្តា។
Brūhanaṃ sukhaṃ. Santasukhaṃ upekkhā. Sā hi ‘‘upekkhā pana santattā, sukhamicceva bhāsitā’’ti (visuddhi. 2.644; vibha. aṭṭha. 232) vuttā. Vitakkādīnanti teyeva abhiniropanādayo pākaṭapariyāyena vuttā.
វចីសង្ខារភាវតោ វចីភេទស្ស ឧបការកោ វិតក្កោ។ ‘‘សាវជ្ជា…បេ.… ឧបការកោ ឯវា’’តិ ឥមិនា វចីភេទតំ សមុដ្ឋាបកចេតនានំ វិយ វិរតិយាបិ វិសេសបច្ចយោ វិតក្កោតិ ទស្សេតិ។ វចីភេទនិយាមិកា វាចាតិ វចីទុច្ចរិតវិរតិមាហ។ សា ហិ សម្មាវាចាភូតា មិច្ឆាវាចាសុ សំយមិនី។ តត្ថ យថា វិសំវាទនាទិមិច្ឆាវាចតោ អវិរតោ មិច្ឆាកម្មន្តតោបិ ន វិរមតេវ។ យថាហ – ‘‘ឯកំ ធម្មំ…បេ.… អការិយ’’ន្តិ (ធ. ប. ១៧៦)។ តថា អវិសំវាទនាទិនា សម្មាវាចាយ ឋិតោ សម្មាកម្មន្តម្បិ បូរេតិយេវាតិ អាហ ‘‘វចីភេទ…បេ.… ឧបការិកា’’តិ។ ធម្មានំ បវត្តិនិដ្ឋាភាវតោ យថា គតីតិ និព្ពត្តិ វុច្ចតិ, ឯវំ បវត្តិភាវតោ រសលក្ខណានិបីតិ អាហ ‘‘កិច្ចាទិសភាវេ វា’’តិ។
Vacīsaṅkhārabhāvato vacībhedassa upakārako vitakko. ‘‘Sāvajjā…pe… upakārako evā’’ti iminā vacībhedataṃ samuṭṭhāpakacetanānaṃ viya viratiyāpi visesapaccayo vitakkoti dasseti. Vacībhedaniyāmikā vācāti vacīduccaritaviratimāha. Sā hi sammāvācābhūtā micchāvācāsu saṃyaminī. Tattha yathā visaṃvādanādimicchāvācato avirato micchākammantatopi na viramateva. Yathāha – ‘‘ekaṃ dhammaṃ…pe… akāriya’’nti (dha. pa. 176). Tathā avisaṃvādanādinā sammāvācāya ṭhito sammākammantampi pūretiyevāti āha ‘‘vacībheda…pe… upakārikā’’ti. Dhammānaṃ pavattiniṭṭhābhāvato yathā gatīti nibbatti vuccati, evaṃ pavattibhāvato rasalakkhaṇānipīti āha ‘‘kiccādisabhāve vā’’ti.
អភិនន្ទនន្តិ តណ្ហាទិវសេន អភិនន្ទនំ។
Abhinandananti taṇhādivasena abhinandanaṃ.
វាចុគ្គតករណំ ឧគ្គហោ, អត្ថបរិបុច្ឆនំ បរិបុច្ឆាតិ តទុភយំ សវនាធីនន្តិ អាហ ‘‘សវនញាណេ ឯវ អវរោធំ គច្ឆន្តី’’តិ។ ញាណេន បរិច្ឆិន្ទិត្វា គហណំ បរិគ្គណ្ហនំ។
Vācuggatakaraṇaṃ uggaho, atthaparipucchanaṃ paripucchāti tadubhayaṃ savanādhīnanti āha ‘‘savanañāṇe eva avarodhaṃ gacchantī’’ti. Ñāṇena paricchinditvā gahaṇaṃ pariggaṇhanaṃ.
តស្សាតិ បយោគស្ស។
Tassāti payogassa.
សោតិ កាមវិតក្កប្បវត្តិយា ការណភូតោ សុភនិមិត្តេ អយោនិសោមនសិការោ។ តស្សាតិ កាមវិតក្កស្ស។ គតំ គមនំ បវត្តិ, តស្ស ឧបាយោតិ គតមគ្គោ។
Soti kāmavitakkappavattiyā kāraṇabhūto subhanimitte ayonisomanasikāro. Tassāti kāmavitakkassa. Gataṃ gamanaṃ pavatti, tassa upāyoti gatamaggo.
បហាតព្ពឯកត្តន្តិ បហាតព្ពតាសាមញ្ញំ។
Pahātabbaekattanti pahātabbatāsāmaññaṃ.
មគ្គភាវេន ចតុព្ពិធម្បិ ឯកត្តេនាតិ សោតាបត្តិមគ្គាទិវសេន ចតុព្ពិធម្បិ មគ្គភាវេន ឯកត្តេន សាមញ្ញតោ គហេត្វា ‘‘អស្សា’’តិ ឯកវចនេន វុត្តន្តិ អត្ថោ។ សព្ពស្ស មគ្គស្ស អញ្ញមញ្ញំ សទិសតា, តថា អសទិសតា ច ឯកច្ចសទិសតា ច ឈានង្គវសេន សព្ពសទិសសព្ពាសទិសឯកច្ចសទិសតា, សោ ឯវ វិសេសោតិ យោជេតព្ពំ។ វិបស្សនានិយាមំ ធុរំ កត្វា អាហាតិ សម្ពន្ធោ។ ឥធ បនាតិ ឥមិស្សា សម្មោហវិនោទនិយំ។ សម្មសិ…បេ.… និវត្តនតោតិ បឋមត្ថេរវាទំ វទន្តោ តទជ្ឈាសយំ បុរក្ខត្វា វទតីតិ អធិប្បាយេន វុត្តំ។ ឥតរថា ឥតរវាទាបេត្ថ ទស្សិតា ឯវាតិ។ បាទកជ្ឈាននិយាមន្តិ បាទកជ្ឈាននិយាមំ ធុរំ កត្វា អាហាតិ យោជនា។ ‘‘វិបស្សនា …បេ.… ទដ្ឋព្ពោ’’តិ កស្មា វុត្តំ។ ន ហិ តស្សា ឥធ បដិក្ខេបតា អត្ថិ។ តថា ហិ វុត្តំ ‘‘កេចិ វុដ្ឋានគាមិនិវិបស្សនា និយាមេតីតិ វទន្តី’’តិ? នយិទមេវំ។ ឥធាបីតិ ឥធ បាទកជ្ឈាននិយាមេបិ វិបស្សនានិយាមោ ន បដិក្ខិត្តោតិ អយញ្ហេត្ថ អត្ថោ។ តេនេវាហ ‘‘សាធារណត្តា’’តិ។ ‘‘ឥធ បនា’’តិ ឥមិនាបិ បឋមត្ថេរវាទោ សង្គហិតោតិ វេទិតព្ពោ។ យទិ ឯវំ កស្មា វិបស្សនានិយាមោ វិសុំ គហិតោតិ? វាទត្តយាវិធុរតាទស្សនត្ថំ។ អញ្ញេ ចាចរិយវាទាតិ សម្មសិតជ្ឈានបុគ្គលជ្ឈាសយវាទា។
Maggabhāvena catubbidhampi ekattenāti sotāpattimaggādivasena catubbidhampi maggabhāvena ekattena sāmaññato gahetvā ‘‘assā’’ti ekavacanena vuttanti attho. Sabbassa maggassa aññamaññaṃ sadisatā, tathā asadisatā ca ekaccasadisatā ca jhānaṅgavasena sabbasadisasabbāsadisaekaccasadisatā, so eva visesoti yojetabbaṃ. Vipassanāniyāmaṃ dhuraṃ katvā āhāti sambandho. Idha panāti imissā sammohavinodaniyaṃ. Sammasi…pe… nivattanatoti paṭhamattheravādaṃ vadanto tadajjhāsayaṃ purakkhatvā vadatīti adhippāyena vuttaṃ. Itarathā itaravādāpettha dassitā evāti. Pādakajjhānaniyāmanti pādakajjhānaniyāmaṃ dhuraṃ katvā āhāti yojanā. ‘‘Vipassanā …pe… daṭṭhabbo’’ti kasmā vuttaṃ. Na hi tassā idha paṭikkhepatā atthi. Tathā hi vuttaṃ ‘‘keci vuṭṭhānagāminivipassanā niyāmetīti vadantī’’ti? Nayidamevaṃ. Idhāpīti idha pādakajjhānaniyāmepi vipassanāniyāmo na paṭikkhittoti ayañhettha attho. Tenevāha ‘‘sādhāraṇattā’’ti. ‘‘Idha panā’’ti imināpi paṭhamattheravādo saṅgahitoti veditabbo. Yadi evaṃ kasmā vipassanāniyāmo visuṃ gahitoti? Vādattayāvidhuratādassanatthaṃ. Aññe cācariyavādāti sammasitajjhānapuggalajjhāsayavādā.
‘‘អារុប្បេ តិកចតុក្កជ្ឈានំ…បេ.… ន លោកិយ’’ន្តិ ឥទំ ថេរវាទេ អាគតំ បោរាណដ្ឋកថាយំ តន្តិំ កត្វា ឋបិតន្តិ អដ្ឋសាលិនិយំ សង្គហេត្វា វុត្តន្តិ អាហ ‘‘វុត្តំ អដ្ឋសាលិនិយន្តិ អធិប្បាយោ’’តិ។ យេសូតិ បច្ឆិមជ្ឈានវជ្ជានិ សន្ធាយ វទតិ។ តត្ថ ហិ អរូបុប្បត្តិយំ សំសយោ, ន ឥតរស្មិំ។ ‘‘ចតុក្កបញ្ចកជ្ឈាន’’ន្តិ វុត្តេ អវិសេសតោ សាសវានាសវំ អបេក្ខីយតិ, និវត្តេតព្ពគហេតព្ពសាធារណវចនេនេត្ថ សាសវតោ អវច្ឆិន្ទនត្ថំ ‘‘តញ្ច លោកុត្តរ’’ន្តិ វត្វា និវត្តិតធម្មទស្សនត្ថំ ‘‘ន លោកិយ’’ន្តិ វុត្តន្តិ ទស្សេន្តោ អាហ ‘‘សមុទាយញ្ច…បេ.… អាហា’’តិ។ ឥតរថា ព្យភិចារាភាវតោ ‘‘លោកុត្តរ’’ន្តិ វិសេសនំ និរត្ថកំ សិយា។ តយោ មគ្គាតិ ទុតិយមគ្គាទយោ។ តជ្ឈានិកន្តិ តិកចតុក្កជ្ឈានិកំ សោតាបត្តិផលាទិំ។ អញ្ញឈានិកាបីតិ តិកចតុក្កជ្ឈានតោ អញ្ញឈានិកាបិ ចតុក្កជ្ឈានិកាបិ មគ្គា ឧប្បជ្ជន្តិ។ បិ-សទ្ទេន តជ្ឈានិកាបិ តិកចតុក្កជ្ឈានិកាតិ អត្ថោ។ យទិ ឯវំ ចតុវោការភវេបិ បញ្ចវោការភវេ វិយ មគ្គស្ស តិកចតុក្កជ្ឈានិកភាវេ កេនស្ស ឈានង្គាទិនិយាមោតិ អាហ ‘‘ឈានង្គាទិនិយាមិកា បុព្ពាភិសង្ខារសមាបត្តី’’តិ។ បុព្ពាភិសង្ខារសមាបត្តីតិ ច បាទកភូតា អត្តនា អតិក្កន្តធម្មវិរាគភាវេន វិបស្សនាយ បុព្ពាភិសង្ខារការី អរូបសមាបត្តិ, ផលសមាបត្តិ វា។ តេនាហ ‘‘បាទក’’ន្តិ។ ន សម្មសិតព្ពាតិ ន សម្មសិតព្ពា សមាបត្តិ ឈានង្គាទិនិយាមិកា សម្មសិតព្ពានំ តិកចតុក្កជ្ឈានានំ តត្ថ អនុប្បជ្ជនតោ, ឥតរត្ថ ច វិសេសាភាវតោ។ ផលស្សបីតិ ចតុត្ថបញ្ចមជ្ឈានិកផលស្សបិ។
‘‘Āruppe tikacatukkajjhānaṃ…pe… na lokiya’’nti idaṃ theravāde āgataṃ porāṇaṭṭhakathāyaṃ tantiṃ katvā ṭhapitanti aṭṭhasāliniyaṃ saṅgahetvā vuttanti āha ‘‘vuttaṃ aṭṭhasāliniyanti adhippāyo’’ti. Yesūti pacchimajjhānavajjāni sandhāya vadati. Tattha hi arūpuppattiyaṃ saṃsayo, na itarasmiṃ. ‘‘Catukkapañcakajjhāna’’nti vutte avisesato sāsavānāsavaṃ apekkhīyati, nivattetabbagahetabbasādhāraṇavacanenettha sāsavato avacchindanatthaṃ ‘‘tañca lokuttara’’nti vatvā nivattitadhammadassanatthaṃ ‘‘na lokiya’’nti vuttanti dassento āha ‘‘samudāyañca…pe… āhā’’ti. Itarathā byabhicārābhāvato ‘‘lokuttara’’nti visesanaṃ niratthakaṃ siyā. Tayo maggāti dutiyamaggādayo. Tajjhānikanti tikacatukkajjhānikaṃ sotāpattiphalādiṃ. Aññajhānikāpīti tikacatukkajjhānato aññajhānikāpi catukkajjhānikāpi maggā uppajjanti. Pi-saddena tajjhānikāpi tikacatukkajjhānikāti attho. Yadi evaṃ catuvokārabhavepi pañcavokārabhave viya maggassa tikacatukkajjhānikabhāve kenassa jhānaṅgādiniyāmoti āha ‘‘jhānaṅgādiniyāmikā pubbābhisaṅkhārasamāpattī’’ti. Pubbābhisaṅkhārasamāpattīti ca pādakabhūtā attanā atikkantadhammavirāgabhāvena vipassanāya pubbābhisaṅkhārakārī arūpasamāpatti, phalasamāpatti vā. Tenāha ‘‘pādaka’’nti. Na sammasitabbāti na sammasitabbā samāpatti jhānaṅgādiniyāmikā sammasitabbānaṃ tikacatukkajjhānānaṃ tattha anuppajjanato, itarattha ca visesābhāvato. Phalassapīti catutthapañcamajjhānikaphalassapi.
ទុក្ខញាណាទីនន្តិ ទុក្ខសមុទយញាណានំ។ តំតំកុសលារម្មណារម្មណត្តាតិ កាមាវចរាទីសុ យេន យេន កុសលេន សទ្ធិំ នេក្ខម្មសង្កប្បាទយោ ឧប្បជ្ជន្តិ, តស្ស តស្ស កុសលស្ស អារម្មណំ អារម្មណំ ឯតេសន្តិ តំតំកុសលារម្មណារម្មណា , តព្ភាវតោ។ តំតំវិរមិតព្ពាទិអារម្មណត្តាតិ វិសំវាទនវត្ថុអាទិអារម្មណត្តា។ វីតិក្កមិតព្ពតោ ឯវ ហិ វិរតីតិ។ ‘‘អង្គាន’’ន្តិ ឥទំ ‘‘នេក្ខម្មសង្កប្បាទីន’’ន្តិ ឯត្ថាបិ យោជេតព្ពំ អវយវេន វិនា សមុទាយាភាវតោ។ វិសេសបច្ចយោតិ ភិន្នសីលស្ស, អបរិសុទ្ធសីលស្ស វា សម្មប្បធានាសម្ភវតោ សមាធានស្ស វិយ វាយាមស្ស សីលំ វិសេសបច្ចយោ។ អយញ្ច អត្ថោ យទិបិ បុរិមសិទ្ធសីលវសេន យុត្តោ, សហជាតវសេនាបិ បន លព្ភតេវាតិ ទស្សេន្តោ ‘‘សម្បយុត្តស្សាបី’’តិ អាហ។ សហជមេវ ចេត្ថ អធិប្បេតន្តិ អាហ ‘‘សម្បយុត្តស្សេវ ចា’’តិអាទិ។ សម្មោសោ បមាទោ, តប្បដិបក្ខោ អសម្មោសោ អប្បមាទោ, សោ ចិត្តស្ស អារក្ខាតិ អាហ ‘‘ចេតសោ រក្ខិតតា’’តិ។
Dukkhañāṇādīnanti dukkhasamudayañāṇānaṃ. Taṃtaṃkusalārammaṇārammaṇattāti kāmāvacarādīsu yena yena kusalena saddhiṃ nekkhammasaṅkappādayo uppajjanti, tassa tassa kusalassa ārammaṇaṃ ārammaṇaṃ etesanti taṃtaṃkusalārammaṇārammaṇā , tabbhāvato. Taṃtaṃviramitabbādiārammaṇattāti visaṃvādanavatthuādiārammaṇattā. Vītikkamitabbato eva hi viratīti. ‘‘Aṅgāna’’nti idaṃ ‘‘nekkhammasaṅkappādīna’’nti etthāpi yojetabbaṃ avayavena vinā samudāyābhāvato. Visesapaccayoti bhinnasīlassa, aparisuddhasīlassa vā sammappadhānāsambhavato samādhānassa viya vāyāmassa sīlaṃ visesapaccayo. Ayañca attho yadipi purimasiddhasīlavasena yutto, sahajātavasenāpi pana labbhatevāti dassento ‘‘sampayuttassāpī’’ti āha. Sahajameva cettha adhippetanti āha ‘‘sampayuttasseva cā’’tiādi. Sammoso pamādo, tappaṭipakkho asammoso appamādo, so cittassa ārakkhāti āha ‘‘cetaso rakkhitatā’’ti.
សីលក្ខន្ធោ ចាតិ ច-សទ្ទេន សមាធិក្ខន្ធោ ច។ ខន្តិប្បធានត្តា សីលស្ស អទោសសាធនតា, នីវរណជេដ្ឋកស្ស កាមច្ឆន្ទស្ស ឧជុវិបច្ចនីកភាវតោ សមាធិស្ស អលោភសាធនតា ទដ្ឋព្ពា។ សាសនន្តិ បដិវេធសាសនំ, ‘‘សាសនព្រហ្មចរិយ’’ន្តិ ច វទន្តិ។
Sīlakkhandho cāti ca-saddena samādhikkhandho ca. Khantippadhānattā sīlassa adosasādhanatā, nīvaraṇajeṭṭhakassa kāmacchandassa ujuvipaccanīkabhāvato samādhissa alobhasādhanatā daṭṭhabbā. Sāsananti paṭivedhasāsanaṃ, ‘‘sāsanabrahmacariya’’nti ca vadanti.
មគ្គសច្ចនិទ្ទេសវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Maggasaccaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
សុត្តន្តភាជនីយវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Suttantabhājanīyavaṇṇanā niṭṭhitā.
២. អភិធម្មភាជនីយវណ្ណនា
2. Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā
២០៦-២១៤. ‘‘បរិញ្ញេយ្យភាវរហិតេ ឯកន្តបហាតព្ពេ’’តិ កស្មា វុត្តំ, ននុ តណ្ហាយបិ ចក្ខាទីនំ វិយ តណ្ហាវត្ថុតាវចនេន បរិញ្ញេយ្យតា វុត្តា។ យថាហ ‘‘រូបតណ្ហា លោកេ បិយរូបំ សាតរូបំ, ឯត្ថេសា តណ្ហា ឧប្បជ្ជមានា ឧប្បជ្ជតិ, ឯត្ថ និវិសមានា និវិសតី’’តិអាទិ (ទី. និ. ២.៤០០; ម. និ. ១.១៣៣; វិភ. ២០៣)។ តប្បដិពទ្ធសំកិលេសប្បហានវសេន សមតិក្កមិតព្ពតា ហិ បរិញ្ញេយ្យតា។ ឯកន្តបហាតព្ពតា ច ន តណ្ហាយ ឯវ, អថ ខោ អវសេសានំ សំកិលេសធម្មានម្បិ។ តថា ហិ តេសំ សព្ពសោ អច្ចន្តប្បហាយិកា ទស្សនភាវនាតិ? សច្ចមេតំ, តថាបិ យថា ‘‘ទុក្ខំ អរិយសច្ចំ បរិញ្ញេយ្យ’’ន្តិ (សំ. និ. ៥.១០៩៩) តណ្ហាវជ្ជេ ឧបាទានក្ខន្ធបញ្ចកេ បរិញ្ញេយ្យភាវោ និរុឡ្ហោ, ន តថា តណ្ហាយ, តណ្ហាយ បន ‘‘យាយំ តណ្ហា បោនោភវិកា’’តិអាទិនា (វិភ. ២០៣; ទី. និ. ២.៤០០; ម. និ. ១.៩១, ៤៦០; សំ. និ. ៥.១០៨១; មហាវ. ១៤; បដិ. ម. ១.៣៤) សមុទយភាវោ វិយ សាតិសយំ បហាតព្ពភាវោ និរុឡ្ហោតិ ទស្សេតុំ ‘‘បរិញ្ញេយ្យភាវរហិតេ ឯកន្តប្បហាតព្ពេ’’តិ វុត្តំ។ យស្ស អសង្គហិតោ បទេសោ អត្ថិ, សោ សប្បទេសោ, ឯកទេសោតិ អត្ថោ។ តត្ថាតិ អរិយសច្ចសទ្ទេ។ សមុទយោតិ សមុទយត្ថោ។ ‘‘និប្បទេសតោ សមុទយំ ទស្សេតុ’’ន្តិ សមុទយស្សេវេត្ថ គហណេ ការណំ ទស្សេតុំ ‘‘ទុក្ខនិរោធា បនា’’តិអាទិ វុត្តំ។ តត្ថ ទុក្ខនិរោធាតិ ទុក្ខំ, និរោធោ ច។ អរិយសច្ចទេសនាយន្តិ អរិយសច្ចទេសនាយម្បិ សច្ចទេសនាយំ វិយ។ ធម្មតោតិ ទេសេតព្ពធម្មតោ និប្បទេសា ឯវ។ ‘‘អវសេសា ច កិលេសា’’តិអាទិនា ទេសនាភេទោ ឯវ ហិ តត្ថ វិសេសោ។ តេនាហ ‘‘ន ហិ តតោ អញ្ញោ’’តិអាទិ។ អបុព្ពោ នត្ថីតិ ធម្មតោ អបុព្ពោ នត្ថីតិ អត្ថោ។ តស្សាតិ សមុទយស្ស។ សព្ពត្ថ តីសុបិ វារេសូតិ អដ្ឋង្គិកបញ្ចង្គិកសព្ពសង្គាហិកភេទេសុ មហាវារេសុ, តទន្តោគធេសុ ច បញ្ចសុ កោដ្ឋាសេសុ។ អបុព្ពស្សាតិ ‘‘អវសេសា ច កិលេសា’’តិអាទិនា តណ្ហាយ អបុព្ពស្ស។ អវសិដ្ឋកិលេសាទីនញ្ហិ សមុទយតាវចនំ ឥធ អបុព្ពទស្សនំ។ តស្ស យទិបិ ទុតិយតតិយវារេសុ វិសេសោ នត្ថិ, បញ្ចសុ បន កោដ្ឋាសេសុ ឧបរូបរិ អបុព្ពំ ទស្សិតន្តិ កត្វា ឯវំ វុត្តំ។ តញ្ហិ សមុទយវិសេសទស្សនំ, ឥតរំ បន មគ្គវិសេសទស្សនំ។ តស្ស ច ធម្មតោ អបុព្ពាភាវោ ទស្សិតោយេវ។ យទិ ឯវំ ទុតិយាទិកោដ្ឋាសេសុ, បឋមកោដ្ឋាសេបិ វា កស្មា តណ្ហា គហិតាតិ អាហ ‘‘អបុព្ពសមុទយទស្សនត្ថាយបិ ហី’’តិអាទិ។ កេវលាយាតិ តទញ្ញកិលេសាទិនិរបេក្ខាយ។ ទេសនាវសេន ន វុត្តោតិ ន ធម្មវសេនាតិ អធិប្បាយោ។ តស្មា ទុក្ខាទីនិ តត្ថ អរិយសច្ចទេសនាយំ សប្បទេសានិ ទស្សិតានិ ហោន្តិ បរិយាយេនាតិ ទដ្ឋព្ពំ។ អភិធម្មទេសនា បន និប្បរិយាយកថាតិ កត្វា អដ្ឋកថាយំ ‘‘និប្បទេសតោ សមុទយំ ទស្សេតុំ’’ឥច្ចេវ វុត្តំ។ បច្ចយសង្ខាតន្តិ បច្ចយាភិមតំ បច្ចយភូតំ, បច្ចយកោដ្ឋាសំ វា។
206-214. ‘‘Pariññeyyabhāvarahite ekantapahātabbe’’ti kasmā vuttaṃ, nanu taṇhāyapi cakkhādīnaṃ viya taṇhāvatthutāvacanena pariññeyyatā vuttā. Yathāha ‘‘rūpataṇhā loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati, ettha nivisamānā nivisatī’’tiādi (dī. ni. 2.400; ma. ni. 1.133; vibha. 203). Tappaṭibaddhasaṃkilesappahānavasena samatikkamitabbatā hi pariññeyyatā. Ekantapahātabbatā ca na taṇhāya eva, atha kho avasesānaṃ saṃkilesadhammānampi. Tathā hi tesaṃ sabbaso accantappahāyikā dassanabhāvanāti? Saccametaṃ, tathāpi yathā ‘‘dukkhaṃ ariyasaccaṃ pariññeyya’’nti (saṃ. ni. 5.1099) taṇhāvajje upādānakkhandhapañcake pariññeyyabhāvo niruḷho, na tathā taṇhāya, taṇhāya pana ‘‘yāyaṃ taṇhā ponobhavikā’’tiādinā (vibha. 203; dī. ni. 2.400; ma. ni. 1.91, 460; saṃ. ni. 5.1081; mahāva. 14; paṭi. ma. 1.34) samudayabhāvo viya sātisayaṃ pahātabbabhāvo niruḷhoti dassetuṃ ‘‘pariññeyyabhāvarahite ekantappahātabbe’’ti vuttaṃ. Yassa asaṅgahito padeso atthi, so sappadeso, ekadesoti attho. Tatthāti ariyasaccasadde. Samudayoti samudayattho. ‘‘Nippadesato samudayaṃ dassetu’’nti samudayassevettha gahaṇe kāraṇaṃ dassetuṃ ‘‘dukkhanirodhā panā’’tiādi vuttaṃ. Tattha dukkhanirodhāti dukkhaṃ, nirodho ca. Ariyasaccadesanāyanti ariyasaccadesanāyampi saccadesanāyaṃ viya. Dhammatoti desetabbadhammato nippadesā eva. ‘‘Avasesā ca kilesā’’tiādinā desanābhedo eva hi tattha viseso. Tenāha ‘‘na hi tato añño’’tiādi. Apubbo natthīti dhammato apubbo natthīti attho. Tassāti samudayassa. Sabbattha tīsupi vāresūti aṭṭhaṅgikapañcaṅgikasabbasaṅgāhikabhedesu mahāvāresu, tadantogadhesu ca pañcasu koṭṭhāsesu. Apubbassāti ‘‘avasesā ca kilesā’’tiādinā taṇhāya apubbassa. Avasiṭṭhakilesādīnañhi samudayatāvacanaṃ idha apubbadassanaṃ. Tassa yadipi dutiyatatiyavāresu viseso natthi, pañcasu pana koṭṭhāsesu uparūpari apubbaṃ dassitanti katvā evaṃ vuttaṃ. Tañhi samudayavisesadassanaṃ, itaraṃ pana maggavisesadassanaṃ. Tassa ca dhammato apubbābhāvo dassitoyeva. Yadi evaṃ dutiyādikoṭṭhāsesu, paṭhamakoṭṭhāsepi vā kasmā taṇhā gahitāti āha ‘‘apubbasamudayadassanatthāyapi hī’’tiādi. Kevalāyāti tadaññakilesādinirapekkhāya. Desanāvasena na vuttoti na dhammavasenāti adhippāyo. Tasmā dukkhādīni tattha ariyasaccadesanāyaṃ sappadesāni dassitāni honti pariyāyenāti daṭṭhabbaṃ. Abhidhammadesanā pana nippariyāyakathāti katvā aṭṭhakathāyaṃ ‘‘nippadesato samudayaṃ dassetuṃ’’icceva vuttaṃ. Paccayasaṅkhātanti paccayābhimataṃ paccayabhūtaṃ, paccayakoṭṭhāsaṃ vā.
តេសន្តិ កុសលធម្មានំ។ បច្ចយានំ បហានវសេនាតិ ហេតុនិរោធេន ផលនិរោធំ ទស្សេតិ, តប្បដិពទ្ធកិលេសប្បហានេន វា កុសលានំ បហានំ វុត្តំ។ យថា ‘‘ធម្មាបិ វោ, ភិក្ខវេ, បហាតព្ពា’’តិ (ម. និ. ១.២៤០)។ ឥតិ បរិយាយតោ កុសលានំ បហានំ វុត្តំ, ន និប្បរិយាយតោ តទភាវតោតិ អាហ ‘‘ន ហិ កុសលា បហាតព្ពា’’តិ។ យថា ច កុសលធម្មេសុ, អព្យាកតធម្មេសុបិ ឯសេវ នយោ។ និរោធន្តិ អសង្ខតធាតុំ។ អប្បវត្តិភាវោតិ យោ និរោធស្ស និព្ពានស្ស តណ្ហាទិអប្បវត្តិហេតុភាវោ, តំ បហានន្តិ វុត្តន្តិ អត្ថោ។
Tesanti kusaladhammānaṃ. Paccayānaṃ pahānavasenāti hetunirodhena phalanirodhaṃ dasseti, tappaṭibaddhakilesappahānena vā kusalānaṃ pahānaṃ vuttaṃ. Yathā ‘‘dhammāpi vo, bhikkhave, pahātabbā’’ti (ma. ni. 1.240). Iti pariyāyato kusalānaṃ pahānaṃ vuttaṃ, na nippariyāyato tadabhāvatoti āha ‘‘na hi kusalā pahātabbā’’ti. Yathā ca kusaladhammesu, abyākatadhammesupi eseva nayo. Nirodhanti asaṅkhatadhātuṃ. Appavattibhāvoti yo nirodhassa nibbānassa taṇhādiappavattihetubhāvo, taṃ pahānanti vuttanti attho.
កាយកម្មាទិសុទ្ធិយាតិ បុព្ពភាគកាយកម្មវចីកម្មអាជីវសុទ្ធិយា ទូរតរូបនិស្សយតំ អរិយមគ្គស្ស ទស្សេតីតិ សម្ពន្ធោ។ បញ្ចង្គិកំ…បេ.… បវត្តតំ ទីបេតិ, ន បន អរិយមគ្គស្ស បញ្ចង្គិកត្តាតិ អធិប្បាយោ។ ញាបកនិទស្សនន្តិ ញាបកភាវនិទស្សនំ, ឯតេន ‘‘វចនតោ’’តិ ឥទំ ហេតុអត្ថេ និស្សក្កវចនន្តិ ទស្សេតិ។ វចនតោតិ វា ឦទិសស្ស វចនស្ស សព្ភាវតោ។ បដិបទាយ ឯកទេសោបិ បដិបទា ឯវាតិ អត្ថោ។ និទ្ទិដ្ឋោ ធម្មសង្គាហកេហិ សង្គាយនវសេន។
Kāyakammādisuddhiyāti pubbabhāgakāyakammavacīkammaājīvasuddhiyā dūratarūpanissayataṃ ariyamaggassa dassetīti sambandho. Pañcaṅgikaṃ…pe… pavattataṃ dīpeti, na pana ariyamaggassa pañcaṅgikattāti adhippāyo. Ñāpakanidassananti ñāpakabhāvanidassanaṃ, etena ‘‘vacanato’’ti idaṃ hetuatthe nissakkavacananti dasseti. Vacanatoti vā īdisassa vacanassa sabbhāvato. Paṭipadāya ekadesopi paṭipadā evāti attho. Niddiṭṭho dhammasaṅgāhakehi saṅgāyanavasena.
ឈានេហិ ទេសនាបវេសោ ‘‘លោកុត្តរំ ឈានំ ភាវេតី’’តិ (ធ. ស. ២៧៧) ឈានសីសេន ទេសនាវ។ តថា ភាវនាបវេសោ។ បាឡិគមនន្តិ បាឡិបវត្តិ បាឋទេសនា។ យថាវិជ្ជមានធម្មវសេនាតិ តស្មិំ ចិត្តុប្បាទេ លព្ភមានវិតក្កាទិធម្មវសេន។
Jhānehi desanāpaveso ‘‘lokuttaraṃ jhānaṃ bhāvetī’’ti (dha. sa. 277) jhānasīsena desanāva. Tathā bhāvanāpaveso. Pāḷigamananti pāḷipavatti pāṭhadesanā. Yathāvijjamānadhammavasenāti tasmiṃ cittuppāde labbhamānavitakkādidhammavasena.
អភិធម្មភាជនីយវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā niṭṭhitā.
៣. បញ្ហបុច្ឆកវណ្ណនា
3. Pañhapucchakavaṇṇanā
២១៥. តស្សាតិ សុត្តន្តភាជនីយស្ស។ ឯវំ បនាតិ ‘‘អបិចេសា សម្មាទិដ្ឋិ នាម បុព្ពភាគេ នានាក្ខណា នានារម្មណា’’តិអាទិប្បការេន។ ឯវញ្ច កត្វាតិ លោកុត្តរមគ្គស្សេវ មគ្គសច្ចភាវស្ស អធិប្បេតត្តា។ តេនាតិ តេន ការណេន, អរិយមគ្គស្សេវ ឧទ្ទិសិត្វា និទ្ទិដ្ឋត្តាតិ អត្ថោ។
215. Tassāti suttantabhājanīyassa. Evaṃ panāti ‘‘apicesā sammādiṭṭhi nāma pubbabhāge nānākkhaṇā nānārammaṇā’’tiādippakārena. Evañca katvāti lokuttaramaggasseva maggasaccabhāvassa adhippetattā. Tenāti tena kāraṇena, ariyamaggasseva uddisitvā niddiṭṭhattāti attho.
បញ្ហបុច្ឆកវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Pañhapucchakavaṇṇanā niṭṭhitā.
សច្ចវិភង្គវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Saccavibhaṅgavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / អភិធម្មបិដក • Abhidhammapiṭaka / វិភង្គបាឡិ • Vibhaṅgapāḷi / ៤. សច្ចវិភង្គោ • 4. Saccavibhaṅgo
អដ្ឋកថា • Aṭṭhakathā / អភិធម្មបិដក (អដ្ឋកថា) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / សម្មោហវិនោទនី-អដ្ឋកថា • Sammohavinodanī-aṭṭhakathā
១. សុត្តន្តភាជនីយវណ្ណនា • 1. Suttantabhājanīyavaṇṇanā
២. អភិធម្មភាជនីយវណ្ណនា • 2. Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā
៣. បញ្ហាបុច្ឆកវណ្ណនា • 3. Pañhāpucchakavaṇṇanā
ដីកា • Tīkā / អភិធម្មបិដក (ដីកា) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / វិភង្គ-មូលដីកា • Vibhaṅga-mūlaṭīkā / ៤. សច្ចវិភង្គោ • 4. Saccavibhaṅgo
