Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ವಿಭಙ್ಗ-ಮೂಲಟೀಕಾ • Vibhaṅga-mūlaṭīkā

    ೪. ಸಚ್ಚವಿಭಙ್ಗೋ

    4. Saccavibhaṅgo

    ೧. ಸುತ್ತನ್ತಭಾಜನೀಯಂ

    1. Suttantabhājanīyaṃ

    ಉದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ

    Uddesavaṇṇanā

    ೧೮೯. ಸಾಸನಕ್ಕಮೋತಿ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ ಅರಿಯಸಚ್ಚದೇಸನಾ ವಾ। ಸಕಲಞ್ಹಿ ಸಾಸನಂ ಭಗವತೋ ವಚನಂ ಸಚ್ಚವಿನಿಮುತ್ತಂ ನತ್ಥೀತಿ ಸಚ್ಚೇಸು ಕಮತಿ, ಸೀಲಸಮಾಧಿಪಞ್ಞಾಸಙ್ಖಾತಂ ವಾ ಸಾಸನಂ ಏತೇಸು ಕಮತಿ, ತಸ್ಮಾ ಕಮತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಕಮೋ, ಕಿಂ ಕಮತಿ? ಸಾಸನಂ, ಸಾಸನಸ್ಸ ಕಮೋ ಸಾಸನಕ್ಕಮೋತಿ ಸಚ್ಚಾನಿ ಸಾಸನಪವತ್ತಿಟ್ಠಾನಾನಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ, ತಂದೇಸನಾ ಚ ತಬ್ಬೋಹಾರೇನಾತಿ।

    189. Sāsanakkamoti ariyasaccāni vuccanti ariyasaccadesanā vā. Sakalañhi sāsanaṃ bhagavato vacanaṃ saccavinimuttaṃ natthīti saccesu kamati, sīlasamādhipaññāsaṅkhātaṃ vā sāsanaṃ etesu kamati, tasmā kamati etthāti kamo, kiṃ kamati? Sāsanaṃ, sāsanassa kamo sāsanakkamoti saccāni sāsanapavattiṭṭhānāni vuccanti, taṃdesanā ca tabbohārenāti.

    ತಥಾತಿ ತಂಸಭಾವಾವ। ಅವಿತಥಾತಿ ಅಮುಸಾಸಭಾವಾ। ಅನಞ್ಞಥಾತಿ ಅಞ್ಞಾಕಾರರಹಿತಾ। ದುಕ್ಖದುಕ್ಖತಾತಂನಿಮಿತ್ತತಾಹಿ ಅನಿಟ್ಠತಾ ಪೀಳನಟ್ಠೋ, ದ್ವಿಧಾಪಿ ಪರಿದಹನಂ, ಕಿಲೇಸದಾಹಸಮಾಯೋಗೋ ವಾ ಸನ್ತಾಪಟ್ಠೋತಿ ಅಯಮೇತೇಸಂ ವಿಸೇಸೋ। ಪುಗ್ಗಲಹಿಂಸನಂ ವಾ ಪೀಳನಂ, ಅತ್ತನೋ ಏವ ತಿಖಿಣಭಾವೋ ಸನ್ತಾಪನಂ ಸನ್ತಾಪೋತಿ। ಏತ್ಥ ಚ ಪೀಳನಟ್ಠೋ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಸರಸೇನೇವ ಆವಿಭವನಾಕಾರೋ, ಇತರೇ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ಸಮುದಯಮಗ್ಗನಿರೋಧದಸ್ಸನೇಹಿ ಆವಿಭವನಾಕಾರಾತಿ ಅಯಂ ಚತುನ್ನಮ್ಪಿ ವಿಸೇಸೋ। ತತ್ರತತ್ರಾಭಿನನ್ದನವಸೇನ ಬ್ಯಾಪೇತ್ವಾ ಊಹನಂ ರಾಸಿಕರಣಂ ದುಕ್ಖನಿಬ್ಬತ್ತನಂ ಆಯೂಹನಂ, ಸಮುದಯತೋ ಆಗಚ್ಛತೀತಿ ವಾ ಆಯಂ, ದುಕ್ಖಂ। ತಸ್ಸ ಊಹನಂ ಪವತ್ತನಂ ಆಯೂಹನಂ, ಸರಸಾವಿಭಾವನಾಕಾರೋ ಏಸೋ। ನಿದದಾತಿ ದುಕ್ಖನ್ತಿ ನಿದಾನಂ, ‘‘ಇದಂ ತಂ ದುಕ್ಖ’’ನ್ತಿ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಾಪೇನ್ತಂ ವಿಯ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ದುಕ್ಖದಸ್ಸನೇನ ಚಾಯಂ ನಿದಾನಟ್ಠೋ ಆವಿ ಭವತಿ। ಸಂಯೋಗಪಲಿಬೋಧಟ್ಠಾ ನಿರೋಧಮಗ್ಗದಸ್ಸನೇಹಿ, ತೇ ಚ ಸಂಸಾರಸಂಯೋಜನಮಗ್ಗನಿವಾರಣಾಕಾರಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ।

    Tathāti taṃsabhāvāva. Avitathāti amusāsabhāvā. Anaññathāti aññākārarahitā. Dukkhadukkhatātaṃnimittatāhi aniṭṭhatā pīḷanaṭṭho, dvidhāpi paridahanaṃ, kilesadāhasamāyogo vā santāpaṭṭhoti ayametesaṃ viseso. Puggalahiṃsanaṃ vā pīḷanaṃ, attano eva tikhiṇabhāvo santāpanaṃ santāpoti. Ettha ca pīḷanaṭṭho dukkhassa saraseneva āvibhavanākāro, itare yathākkamaṃ samudayamagganirodhadassanehi āvibhavanākārāti ayaṃ catunnampi viseso. Tatratatrābhinandanavasena byāpetvā ūhanaṃ rāsikaraṇaṃ dukkhanibbattanaṃ āyūhanaṃ, samudayato āgacchatīti vā āyaṃ, dukkhaṃ. Tassa ūhanaṃ pavattanaṃ āyūhanaṃ, sarasāvibhāvanākāro eso. Nidadāti dukkhanti nidānaṃ, ‘‘idaṃ taṃ dukkha’’nti sampaṭicchāpentaṃ viya samuṭṭhāpetīti attho. Dukkhadassanena cāyaṃ nidānaṭṭho āvi bhavati. Saṃyogapalibodhaṭṭhā nirodhamaggadassanehi, te ca saṃsārasaṃyojanamagganivāraṇākārā daṭṭhabbā.

    ನಿಸ್ಸರನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಸತ್ತಾ, ಸಯಮೇವ ವಾ ನಿಸ್ಸಟಂ ವಿಸಂಯುತ್ತಂ ಸಬ್ಬಸಙ್ಖತೇಹಿ ಸಬ್ಬುಪಧಿಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗಭಾವತೋತಿ ನಿಸ್ಸರಣಂ। ಅಯಮಸ್ಸ ಸಭಾವೇನ ಆವಿಭವನಾಕಾರೋ। ವಿವೇಕಾಸಙ್ಖತಾಮತಟ್ಠಾ ಸಮುದಯಮಗ್ಗದುಕ್ಖದಸ್ಸನಾವಿಭವನಾಕಾರಾ, ಸಮುದಯಕ್ಖಯಅಪ್ಪಚ್ಚಯಅವಿನಾಸಿತಾ ವಾ। ಸಂಸಾರತೋ ನಿಗ್ಗಮನಂ ನಿಯ್ಯಾನಂ। ಅಯಮಸ್ಸ ಸರಸೇನ ಪಕಾಸನಾಕಾರೋ, ಇತರೇ ಸಮುದಯನಿರೋಧದುಕ್ಖದಸ್ಸನೇಹಿ। ತತ್ಥ ಪಲಿಬೋಧುಪಚ್ಛೇದವಸೇನ ನಿಬ್ಬಾನಾಧಿಗಮೋವ ನಿಬ್ಬಾನನಿಮಿತ್ತತಾ ಹೇತ್ವಟ್ಠೋ। ಪಞ್ಞಾಪಧಾನತ್ತಾ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ನಿಬ್ಬಾನದಸ್ಸನಂ, ಚತುಸಚ್ಚದಸ್ಸನಂ ವಾ ದಸ್ಸನಟ್ಠೋ। ಚತುಸಚ್ಚದಸ್ಸನೇ ಕಿಲೇಸದುಕ್ಖಸನ್ತಾಪವೂಪಸಮನೇ ಚ ಆಧಿಪಚ್ಚಂ ಕರೋನ್ತಿ ಮಗ್ಗಙ್ಗಧಮ್ಮಾ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮೇಸೂತಿ ಸೋ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಅಧಿಪತೇಯ್ಯಟ್ಠೋತಿ। ವಿಸೇಸತೋ ವಾ ಆರಮ್ಮಣಾಧಿಪತಿಭೂತಾ ಮಗ್ಗಙ್ಗಧಮ್ಮಾ ಹೋನ್ತಿ ‘‘ಮಗ್ಗಾಧಿಪತಿನೋ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿ ವಚನತೋತಿ ಸೋ ತೇಸಂ ಆಕಾರೋ ಅಧಿಪತೇಯ್ಯಟ್ಠೋ। ಏವಮಾದಿ ಆಹಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ತತ್ಥ ಅಭಿಸಮಯಟ್ಠೋತಿ ಅಭಿಸಮೇತಬ್ಬಟ್ಠೋ, ಅಭಿಸಮಯಸ್ಸ ವಾ ವಿಸಯಭೂತೋ ಅತ್ಥೋ ಅಭಿಸಮಯಟ್ಠೋ, ಅಭಿಸಮಯಸ್ಸೇವ ವಾ ಪವತ್ತಿಆಕಾರೋ ಅಭಿಸಮಯಟ್ಠೋ, ಸೋ ಚೇತ್ಥ ಅಭಿಸಮೇತಬ್ಬೇನ ಪೀಳನಾದಿನಾ ದಸ್ಸಿತೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ।

    Nissaranti ettha sattā, sayameva vā nissaṭaṃ visaṃyuttaṃ sabbasaṅkhatehi sabbupadhipaṭinissaggabhāvatoti nissaraṇaṃ. Ayamassa sabhāvena āvibhavanākāro. Vivekāsaṅkhatāmataṭṭhā samudayamaggadukkhadassanāvibhavanākārā, samudayakkhayaappaccayaavināsitā vā. Saṃsārato niggamanaṃ niyyānaṃ. Ayamassa sarasena pakāsanākāro, itare samudayanirodhadukkhadassanehi. Tattha palibodhupacchedavasena nibbānādhigamova nibbānanimittatā hetvaṭṭho. Paññāpadhānattā maggassa nibbānadassanaṃ, catusaccadassanaṃ vā dassanaṭṭho. Catusaccadassane kilesadukkhasantāpavūpasamane ca ādhipaccaṃ karonti maggaṅgadhammā sampayuttadhammesūti so maggassa adhipateyyaṭṭhoti. Visesato vā ārammaṇādhipatibhūtā maggaṅgadhammā honti ‘‘maggādhipatino dhammā’’ti vacanatoti so tesaṃ ākāro adhipateyyaṭṭho. Evamādi āhāti sambandho. Tattha abhisamayaṭṭhoti abhisametabbaṭṭho, abhisamayassa vā visayabhūto attho abhisamayaṭṭho, abhisamayasseva vā pavattiākāro abhisamayaṭṭho, so cettha abhisametabbena pīḷanādinā dassitoti daṭṭhabbo.

    ಕುಚ್ಛಿತಂ ಖಂ ದುಕ್ಖಂ। ‘‘ಸಮಾಗಮೋ ಸಮೇತ’’ನ್ತಿಆದೀಸು ಕೇವಲಸ್ಸ ಆಗಮ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಏತ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಚ ಪಯೋಗೇ ಸಂಯೋಗತ್ಥಸ್ಸ ಅನುಪಲಬ್ಭನತೋ ಸಂ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಚ ಪಯೋಗೇ ಉಪಲಬ್ಭನತೋ ‘‘ಸಂಯೋಗಂ ದೀಪೇತೀ’’ತಿ ಆಹ, ಏವಂ ‘‘ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಉದಿತ’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ। ಅಯ-ಸದ್ದೋ ಗತಿಅತ್ಥಸಿದ್ಧೋ ಹೇತು-ಸದ್ದೋ ವಿಯ ಕಾರಣಂ ದೀಪೇತಿ ಅತ್ತನೋ ಫಲನಿಪ್ಫಾದನೇನ ಅಯತಿ ಪವತ್ತತಿ, ಏತಿ ವಾ ಏತಸ್ಮಾ ಫಲನ್ತಿ ಅಯೋತಿ, ಸಂಯೋಗೇ ಉಪ್ಪತ್ತಿಕಾರಣಂ ಸಮುದಯೋತಿ ಏತ್ಥ ವಿಸುಂ ಪಯುಜ್ಜಮಾನಾಪಿ ಉಪಸಗ್ಗ-ಸದ್ದಾ ಸಧಾತುಕಂ ಸಂಯೋಗತ್ಥಂ ಉಪ್ಪಾದತ್ಥಞ್ಚ ದೀಪೇನ್ತಿ ಕಿರಿಯಾವಿಸೇಸಕತ್ತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।

    Kucchitaṃ khaṃ dukkhaṃ. ‘‘Samāgamo sameta’’ntiādīsu kevalassa āgama-saddassa eta-saddassa ca payoge saṃyogatthassa anupalabbhanato saṃ-saddassa ca payoge upalabbhanato ‘‘saṃyogaṃ dīpetī’’ti āha, evaṃ ‘‘uppannaṃ udita’’nti etthāpi. Aya-saddo gatiatthasiddho hetu-saddo viya kāraṇaṃ dīpeti attano phalanipphādanena ayati pavattati, eti vā etasmā phalanti ayoti, saṃyoge uppattikāraṇaṃ samudayoti ettha visuṃ payujjamānāpi upasagga-saddā sadhātukaṃ saṃyogatthaṃ uppādatthañca dīpenti kiriyāvisesakattāti veditabbā.

    ಅಭಾವೋ ಏತ್ಥ ರೋಧಸ್ಸಾತಿ ನಿರೋಧೋತಿ ಏತೇನ ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ದುಕ್ಖವಿವೇಕಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಸಮಧಿಗತೇ ತಸ್ಮಿಂ ತದಧಿಗಮವತೋ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ರೋಧಾಭಾವೋ ಪವತ್ತಿಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ರೋಧಸ್ಸ ಪಟಿಪಕ್ಖಭೂತಾಯ ನಿವತ್ತಿಯಾ ಅಧಿಗತತ್ತಾತಿ ಏತಸ್ಮಿಞ್ಚತ್ಥೇ ಅಭಾವೋ ಏತಸ್ಮಿಂ ರೋಧಸ್ಸಾತಿ ನಿರೋಧೋಇಚ್ಚೇವ ಪದಸಮಾಸೋ। ದುಕ್ಖಾಭಾವೋ ಪನೇತ್ಥ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ, ನ ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸೇವ। ಅನುಪ್ಪಾದೋ ಏವ ನಿರೋಧೋ ಅನುಪ್ಪಾದನಿರೋಧೋ। ಆಯತಿಭವಾದೀಸು ಅಪ್ಪವತ್ತಿ, ನ ಪನ ಭಙ್ಗೋತಿ ಭಙ್ಗವಾಚಕಂ ನಿರೋಧ-ಸದ್ದಂ ನಿವತ್ತೇತ್ವಾ ಅನುಪ್ಪಾದವಾಚಕಂ ಗಣ್ಹಾತಿ। ಏತಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ಕಾರಣೇ ಫಲೋಪಚಾರಂ ಕತ್ವಾ ನಿರೋಧಪಚ್ಚಯೋ ನಿರೋಧೋತಿ ವುತ್ತೋ। ಪಟಿಪದಾ ಚ ಹೋತಿ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ದುಕ್ಖನಿರೋಧಪ್ಪತ್ತಿಯಾ। ನನು ಸಾ ಏವ ದುಕ್ಖನಿರೋಧಪ್ಪತ್ತೀತಿ ತಸ್ಸಾ ಏವ ಸಾ ಪಟಿಪದಾತಿ ನ ಯುಜ್ಜತೀತಿ? ನ, ಪುಗ್ಗಲಾಧಿಗಮಸ್ಸ ಯೇಹಿ ಸೋ ಅಧಿಗಚ್ಛತಿ, ತೇಸಂ ಕಾರಣಭೂತಧಮ್ಮಾನಞ್ಚ ಪತ್ತಿಭಾವೇನ ಪಟಿಪದಾಭಾವೇನ ಚ ವುತ್ತತ್ತಾ। ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಸಚ್ಛಿಕರಣಧಮ್ಮಾನಂ ಅಞ್ಞತ್ತಾಭಾವೇಪಿ ಹಿ ಪುಗ್ಗಲಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಧಮ್ಮಭಾವೇಹಿ ನಾನತ್ತಂ ಕತ್ವಾ ನಿದ್ದೇಸೋ ಕತೋ। ಅಥ ವಾ ದುಕ್ಖನಿರೋಧಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ನಿಟ್ಠಾನಂ ಫಲನ್ತಿ ತಸ್ಸಾ ದುಕ್ಖನಿರೋಧಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಪಟಿಪದತಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ।

    Abhāvo ettha rodhassāti nirodhoti etena nibbānassa dukkhavivekabhāvaṃ dasseti. Samadhigate tasmiṃ tadadhigamavato puggalassa rodhābhāvo pavattisaṅkhātassa rodhassa paṭipakkhabhūtāya nivattiyā adhigatattāti etasmiñcatthe abhāvo etasmiṃ rodhassāti nirodhoicceva padasamāso. Dukkhābhāvo panettha puggalassa, na nibbānasseva. Anuppādo eva nirodho anuppādanirodho. Āyatibhavādīsu appavatti, na pana bhaṅgoti bhaṅgavācakaṃ nirodha-saddaṃ nivattetvā anuppādavācakaṃ gaṇhāti. Etasmiṃ atthe kāraṇe phalopacāraṃ katvā nirodhapaccayo nirodhoti vutto. Paṭipadā ca hoti puggalassa dukkhanirodhappattiyā. Nanu sā eva dukkhanirodhappattīti tassā eva sā paṭipadāti na yujjatīti? Na, puggalādhigamassa yehi so adhigacchati, tesaṃ kāraṇabhūtadhammānañca pattibhāvena paṭipadābhāvena ca vuttattā. Sacchikiriyāsacchikaraṇadhammānaṃ aññattābhāvepi hi puggalasacchikiriyadhammabhāvehi nānattaṃ katvā niddeso kato. Atha vā dukkhanirodhappattiyā niṭṭhānaṃ phalanti tassā dukkhanirodhappattiyā paṭipadatā daṭṭhabbā.

    ಬುದ್ಧಾದಯೋ ಅರಿಯಾ ಪಟಿವಿಜ್ಝನ್ತೀತಿ ಏತ್ಥ ಪಟಿವಿದ್ಧಕಾಲೇ ಪವತ್ತಂ ಬುದ್ಧಾದಿವೋಹಾರಂ ‘‘ಅಗಮಾ ರಾಜಗಹಂ ಬುದ್ಧೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಸು॰ ನಿ॰ ೪೧೦) ವಿಯ ಪುರಿಮಕಾಲೇಪಿ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ‘‘ಬುದ್ಧಾದಯೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ತೇ ಹಿ ಬುದ್ಧಾದಯೋ ಚತೂಹಿ ಮಗ್ಗೇಹಿ ಪಟಿವಿಜ್ಝನ್ತೀತಿ। ಅರಿಯಪಟಿವಿಜ್ಝಿತಬ್ಬಾನಿ ಸಚ್ಚಾನಿ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನೀತಿ ಚೇತ್ಥ ಪುರಿಮಪದೇ ಉತ್ತರಪದಲೋಪೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಅರಿಯಾ ಇಮನ್ತಿ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತಬ್ಬಟ್ಠೇನ ಏಕತ್ತಂ ಉಪನೇತ್ವಾ ‘‘ಇಮ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ತಸ್ಮಾತಿ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಅರಿಯತ್ತಾ ತಸ್ಸ ಸಚ್ಚಾನೀತಿ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನೀತಿ ವುಚ್ಚನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಥಾಗತೇನ ಹಿ ಸಯಂ ಅಧಿಗತತ್ತಾ, ತೇನೇವ ಪಕಾಸಿತತ್ತಾ, ತತೋ ಏವ ಚ ಅಞ್ಞೇಹಿ ಅಧಿಗಮನೀಯತ್ತಾ ತಾನಿ ತಸ್ಸ ಹೋನ್ತೀತಿ। ಅರಿಯಭಾವಸಿದ್ಧಿತೋಪೀತಿ ಏತ್ಥ ಅರಿಯಸಾಧಕಾನಿ ಸಚ್ಚಾನಿ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನೀತಿ ಪುಬ್ಬೇ ವಿಯ ಉತ್ತರಪದಲೋಪೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಅರಿಯಾನಿ ಸಚ್ಚಾನೀತಿಪೀತಿ ಏತ್ಥ ಅವಿತಥಭಾವೇನ ಅರಣೀಯತ್ತಾ ಅಧಿಗನ್ತಬ್ಬತ್ತಾ ಅರಿಯಾನಿ, ಅರಿಯವೋಹಾರೋ ವಾ ಅಯಂ ಅವಿಸಂವಾದಕೋ ಅವಿತಥರೂಪೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ।

    Buddhādayo ariyā paṭivijjhantīti ettha paṭividdhakāle pavattaṃ buddhādivohāraṃ ‘‘agamā rājagahaṃ buddho’’tiādīsu (su. ni. 410) viya purimakālepi āropetvā ‘‘buddhādayo’’ti vuttaṃ. Te hi buddhādayo catūhi maggehi paṭivijjhantīti. Ariyapaṭivijjhitabbāni saccāni ariyasaccānīti cettha purimapade uttarapadalopo daṭṭhabbo. Ariyā imanti paṭivijjhitabbaṭṭhena ekattaṃ upanetvā ‘‘ima’’nti vuttaṃ. Tasmāti tathāgatassa ariyattā tassa saccānīti ariyasaccānīti vuccantīti attho. Tathāgatena hi sayaṃ adhigatattā, teneva pakāsitattā, tato eva ca aññehi adhigamanīyattā tāni tassa hontīti. Ariyabhāvasiddhitopīti ettha ariyasādhakāni saccāni ariyasaccānīti pubbe viya uttarapadalopo daṭṭhabbo. Ariyāni saccānītipīti ettha avitathabhāvena araṇīyattā adhigantabbattā ariyāni, ariyavohāro vā ayaṃ avisaṃvādako avitatharūpo daṭṭhabbo.

    ಬಾಧನಲಕ್ಖಣನ್ತಿ ಏತ್ಥ ದುಕ್ಖದುಕ್ಖತನ್ನಿಮಿತ್ತಭಾವೋ ಬಾಧನಾ, ಉದಯಬ್ಬಯಪೀಳಿತತಾ ವಾ। ಭವಾದೀಸು ಜಾತಿಆದಿವಸೇನ ಚಕ್ಖುರೋಗಾದಿವಸೇನ ಚ ಅನೇಕಧಾ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಪವತ್ತನಮೇವ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಸನ್ತಾಪನಂ, ತದಸ್ಸ ಕಿಚ್ಚಂ ರಸೋ। ಪವತ್ತಿನಿವತ್ತೀಸು ಸಂಸಾರಮೋಕ್ಖೇಸು ಪವತ್ತಿ ಹುತ್ವಾ ಗಯ್ಹತೀತಿ ಪವತ್ತಿಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಂ। ಪಭವತಿ ಏತಸ್ಮಾ ದುಕ್ಖಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಯಂ ನಿಬ್ಬತ್ತತಿ ಪುರಿಮಭವೇನ ಪಚ್ಛಿಮಭವೋ ಘಟಿತೋ ಸಂಯುತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ಪವತ್ತತೀತಿ ಪಭವೋ। ‘‘ಏವಮ್ಪಿ ತಣ್ಹಾನುಸಯೇ ಅನೂಹತೇ ನಿಬ್ಬತ್ತತೀ ದುಕ್ಖಮಿದಂ ಪುನಪ್ಪುನ’’ನ್ತಿ (ಧ॰ ಪ॰ ೩೩೮) ಏವಂ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಉಪ್ಪಾದನಂ ಅನುಪಚ್ಛೇದಕರಣಂ। ಭವನಿಸ್ಸರಣನಿವಾರಣಂ ಪಲಿಬೋಧೋ। ರಾಗಕ್ಖಯಾದಿಭಾವೇನ ಸಬ್ಬದುಕ್ಖಸನ್ತತಾ ಸನ್ತಿ। ಅಚ್ಚುತಿರಸನ್ತಿ ಅಚ್ಚುತಿಸಮ್ಪತ್ತಿಕಂ। ಚವನಂ ವಾ ಕಿಚ್ಚನ್ತಿ ತದಭಾವಂ ಕಿಚ್ಚಮಿವ ವೋಹರಿತ್ವಾ ಅಚ್ಚುತಿಕಿಚ್ಚನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಚವನಞ್ಚ ಸಭಾವಸ್ಸಾಪರಿಚ್ಚಜನಂ ಅವಿಕಾರತಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ। ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧನಿಮಿತ್ತಸುಞ್ಞತಾಯ ಅವಿಗ್ಗಹಂ ಹುತ್ವಾ ಗಯ್ಹತೀತಿ ಅನಿಮಿತ್ತಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಂ। ಅನುಸಯುಪಚ್ಛೇದನವಸೇನ ಸಂಸಾರಚಾರಕತೋ ನಿಗ್ಗಮನೂಪಾಯಭಾವೋ ನಿಯ್ಯಾನಂ। ನಿಮಿತ್ತತೋ ಪವತ್ತತೋ ಚ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ವುಟ್ಠಾನಂ ಹುತ್ವಾ ಗಯ್ಹತೀತಿ ವುಟ್ಠಾನಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಂ।

    Bādhanalakkhaṇanti ettha dukkhadukkhatannimittabhāvo bādhanā, udayabbayapīḷitatā vā. Bhavādīsu jātiādivasena cakkhurogādivasena ca anekadhā dukkhassa pavattanameva puggalassa santāpanaṃ, tadassa kiccaṃ raso. Pavattinivattīsu saṃsāramokkhesu pavatti hutvā gayhatīti pavattipaccupaṭṭhānaṃ. Pabhavati etasmā dukkhaṃ paṭisandhiyaṃ nibbattati purimabhavena pacchimabhavo ghaṭito saṃyutto hutvā pavattatīti pabhavo. ‘‘Evampi taṇhānusaye anūhate nibbattatī dukkhamidaṃ punappuna’’nti (dha. pa. 338) evaṃ punappunaṃ uppādanaṃ anupacchedakaraṇaṃ. Bhavanissaraṇanivāraṇaṃ palibodho. Rāgakkhayādibhāvena sabbadukkhasantatā santi. Accutirasanti accutisampattikaṃ. Cavanaṃ vā kiccanti tadabhāvaṃ kiccamiva voharitvā accutikiccanti attho. Acavanañca sabhāvassāpariccajanaṃ avikāratā daṭṭhabbā. Pañcakkhandhanimittasuññatāya aviggahaṃ hutvā gayhatīti animittapaccupaṭṭhānaṃ. Anusayupacchedanavasena saṃsāracārakato niggamanūpāyabhāvo niyyānaṃ. Nimittato pavattato ca cittassa vuṭṭhānaṃ hutvā gayhatīti vuṭṭhānapaccupaṭṭhānaṃ.

    ಅಸುವಣ್ಣಾದಿ ಸುವಣ್ಣಾದಿ ವಿಯ ದಿಸ್ಸಮಾನಂ ಮಾಯಾತಿ ವತ್ಥುಸಬ್ಭಾವಾ ತಸ್ಸಾ ವಿಪರೀತತಾ ವುತ್ತಾ। ಉದಕಂ ವಿಯ ದಿಸ್ಸಮಾನಾ ಪನ ಮರೀಚಿ ಉಪಗತಾನಂ ತುಚ್ಛಾ ಹೋತಿ, ವತ್ಥುಮತ್ತಮ್ಪಿ ತಸ್ಸಾ ನ ದಿಸ್ಸತೀತಿ ವಿಸಂವಾದಿಕಾ ವುತ್ತಾ। ಮರೀಚಿಮಾಯಾಅತ್ತಾನಂ ವಿಪಕ್ಖೋ ಭಾವೋ ತಚ್ಛಾವಿಪರೀತಭೂತಭಾವೋ। ಅರಿಯಞಾಣಸ್ಸಾತಿ ಅವಿತಥಗಾಹಕಸ್ಸ ಞಾಣಸ್ಸ, ತೇನ ಪಟಿವೇಧಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾನಿ ಗಯ್ಹನ್ತಿ, ತೇಸಞ್ಚ ಗೋಚರಭಾವೋ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತಬ್ಬತಾಆರಮ್ಮಣಭಾವೋ ಚ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಅಗ್ಗಿಲಕ್ಖಣಂ ಉಣ್ಹತ್ತಂ। ತಞ್ಹಿ ಕತ್ಥಚಿ ಕಟ್ಠಾದಿಉಪಾದಾನಭೇದೇಪಿ ವಿಸಂವಾದಕಂ ವಿಪರೀತಂ ಅಭೂತಂ ವಾ ಕದಾಚಿ ನ ಹೋತಿ। ‘‘ಬ್ಯಾಧಿಧಮ್ಮಾ ಜರಾಧಮ್ಮಾ, ಅಥೋ ಮರಣಧಮ್ಮಿನೋ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೩.೩೯; ೫.೫೭) ಏತ್ಥ ವುತ್ತಾ ಜಾತಿಆದಿಕಾ ಲೋಕಪಕತಿ। ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಉದ್ಧಂ ದೀಘತಾ, ಏಕಚ್ಚಾನಂ ತಿರಚ್ಛಾನಾನಂ ತಿರಿಯಂ ದೀಘತಾ, ವುದ್ಧಿನಿಟ್ಠಂ ಪತ್ತಾನಂ ಪುನ ಅವಡ್ಢನಂ ಏವಮಾದಿಕಾ ಚಾತಿ ವದನ್ತಿ। ತಚ್ಛಾವಿಪರೀತಭೂತಭಾವೇಸು ಪಚ್ಛಿಮೋ ತಥತಾ, ಪಠಮೋ ಅವಿತಥತಾ, ಮಜ್ಝಿಮೋ ಅನಞ್ಞಥತಾತಿ ಅಯಮೇತೇಸಂ ವಿಸೇಸೋ।

    Asuvaṇṇādi suvaṇṇādi viya dissamānaṃ māyāti vatthusabbhāvā tassā viparītatā vuttā. Udakaṃ viya dissamānā pana marīci upagatānaṃ tucchā hoti, vatthumattampi tassā na dissatīti visaṃvādikā vuttā. Marīcimāyāattānaṃ vipakkho bhāvo tacchāviparītabhūtabhāvo. Ariyañāṇassāti avitathagāhakassa ñāṇassa, tena paṭivedhapaccavekkhaṇāni gayhanti, tesañca gocarabhāvo paṭivijjhitabbatāārammaṇabhāvo ca daṭṭhabbo. Aggilakkhaṇaṃ uṇhattaṃ. Tañhi katthaci kaṭṭhādiupādānabhedepi visaṃvādakaṃ viparītaṃ abhūtaṃ vā kadāci na hoti. ‘‘Byādhidhammā jarādhammā, atho maraṇadhammino’’ti (a. ni. 3.39; 5.57) ettha vuttā jātiādikā lokapakati. Manussānaṃ uddhaṃ dīghatā, ekaccānaṃ tiracchānānaṃ tiriyaṃ dīghatā, vuddhiniṭṭhaṃ pattānaṃ puna avaḍḍhanaṃ evamādikā cāti vadanti. Tacchāviparītabhūtabhāvesu pacchimo tathatā, paṭhamo avitathatā, majjhimo anaññathatāti ayametesaṃ viseso.

    ದುಕ್ಖಾ ಅಞ್ಞಂ ನ ಬಾಧಕನ್ತಿ ಕಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ, ನನು ತಣ್ಹಾಪಿ ಜಾತಿ ವಿಯ ದುಕ್ಖನಿಮಿತ್ತತಾಯ ಬಾಧಿಕಾತಿ? ನ, ಬಾಧಕಪಭವಭಾವೇನ ವಿಸುಂ ಗಹಿತತ್ತಾ। ಜಾತಿಆದೀನಂ ವಿಯ ವಾ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಅಧಿಟ್ಠಾನಭಾವೋ ದುಕ್ಖದುಕ್ಖತಾ ಚ ಬಾಧಕತಾ, ನ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಪಭವಕತಾತಿ ನತ್ಥಿ ತಣ್ಹಾಯ ಪಭವಕಭಾವೇನ ಗಹಿತಾಯ ಬಾಧಕತ್ತಪ್ಪಸಙ್ಗೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ದುಕ್ಖಾ ಅಞ್ಞಂ ನ ಬಾಧಕ’’ನ್ತಿ। ಬಾಧಕತ್ತನಿಯಾಮೇನಾತಿ ದುಕ್ಖಂ ಬಾಧಕಮೇವ, ದುಕ್ಖಮೇವ ಬಾಧಕನ್ತಿ ಏವಂ ದ್ವಿಧಾಪಿ ಬಾಧಕತ್ತಾವಧಾರಣೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಂ ವಿನಾ ನಾಞ್ಞತೋತಿ ಸತಿಪಿ ಅವಸೇಸಕಿಲೇಸಅವಸೇಸಾಕುಸಲಸಾಸವಕುಸಲಮೂಲಾವಸೇಸಸಾಸವಕುಸಲಧಮ್ಮಾನಂ ದುಕ್ಖಹೇತುಭಾವೇ ನ ತಣ್ಹಾಯ ವಿನಾ ತೇಸಂ ದುಕ್ಖಹೇತುಭಾವೋ ಅತ್ಥಿ, ತೇಹಿ ಪನ ವಿನಾಪಿ ತಣ್ಹಾಯ ದುಕ್ಖಹೇತುಭಾವೋ ಅತ್ಥಿ ಕುಸಲೇಹಿ ವಿನಾ ಅಕುಸಲೇಹಿ, ರೂಪಾವಚರಾದೀಹಿ ವಿನಾ ಕಾಮಾವಚರಾದೀಹಿ ಚ ತಣ್ಹಾಯ ದುಕ್ಖನಿಬ್ಬತ್ತಕತ್ತಾ। ತಚ್ಛನಿಯ್ಯಾನಭಾವತ್ತಾತಿ ದ್ವಿಧಾಪಿ ನಿಯಮೇನ ತಚ್ಛೋ ನಿಯ್ಯಾನಭಾವೋ ಏತಸ್ಸ, ನ ಮಿಚ್ಛಾಮಗ್ಗಸ್ಸ ವಿಯ ವಿಪರೀತತಾಯ, ಲೋಕಿಯಮಗ್ಗಸ್ಸ ವಿಯ ವಾ ಅನೇಕನ್ತಿಕತಾಯ ಅತಚ್ಛೋತಿ ತಚ್ಛನಿಯ್ಯಾನಭಾವೋ, ಮಗ್ಗೋ। ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ತಚ್ಛನಿಯ್ಯಾನಭಾವತ್ತಂ, ತಸ್ಮಾ ತಚ್ಛನಿಯ್ಯಾನಭಾವತ್ತಾ। ಸಬ್ಬತ್ಥ ದ್ವಿಧಾಪಿ ನಿಯಮೇನ ತಚ್ಛಾವಿಪರೀತಭೂತಭಾವೋ ವುತ್ತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಇತಿ ತಚ್ಛಾವಿಪಲ್ಲಾಸಾ’’ತಿಆದಿ।

    Dukkhā aññaṃ na bādhakanti kasmā vuttaṃ, nanu taṇhāpi jāti viya dukkhanimittatāya bādhikāti? Na, bādhakapabhavabhāvena visuṃ gahitattā. Jātiādīnaṃ viya vā dukkhassa adhiṭṭhānabhāvo dukkhadukkhatā ca bādhakatā, na dukkhassa pabhavakatāti natthi taṇhāya pabhavakabhāvena gahitāya bādhakattappasaṅgo. Tenāha ‘‘dukkhā aññaṃ na bādhaka’’nti. Bādhakattaniyāmenāti dukkhaṃ bādhakameva, dukkhameva bādhakanti evaṃ dvidhāpi bādhakattāvadhāraṇenāti attho. Taṃ vinā nāññatoti satipi avasesakilesaavasesākusalasāsavakusalamūlāvasesasāsavakusaladhammānaṃ dukkhahetubhāve na taṇhāya vinā tesaṃ dukkhahetubhāvo atthi, tehi pana vināpi taṇhāya dukkhahetubhāvo atthi kusalehi vinā akusalehi, rūpāvacarādīhi vinā kāmāvacarādīhi ca taṇhāya dukkhanibbattakattā. Tacchaniyyānabhāvattāti dvidhāpi niyamena taccho niyyānabhāvo etassa, na micchāmaggassa viya viparītatāya, lokiyamaggassa viya vā anekantikatāya atacchoti tacchaniyyānabhāvo, maggo. Tassa bhāvo tacchaniyyānabhāvattaṃ, tasmā tacchaniyyānabhāvattā. Sabbattha dvidhāpi niyamena tacchāviparītabhūtabhāvo vuttoti āha ‘‘iti tacchāvipallāsā’’tiādi.

    ಸಚ್ಚ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಸಮ್ಭವನ್ತಾನಂ ಅತ್ಥಾನಂ ಉದ್ಧರಣಂ, ಸಮ್ಭವನ್ತೇ ವಾ ಅತ್ಥೇ ವತ್ವಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ಥಸ್ಸ ಉದ್ಧರಣಂ ಅತ್ಥುದ್ಧಾರೋ। ವಿರತಿಸಚ್ಚೇತಿ ಮುಸಾವಾದವಿರತಿಯಂ। ನ ಹಿ ಅಞ್ಞವಿರತೀಸು ಸಚ್ಚ-ಸದ್ದೋ ನಿರುಳ್ಹೋತಿ। ‘‘ಇದಮೇವ ಸಚ್ಚಂ, ಮೋಘಮಞ್ಞ’’ನ್ತಿ ಗಹಿತಾ ದಿಟ್ಠಿ ದಿಟ್ಠಿಸಚ್ಚಂ। ‘‘ಅಮೋಸಧಮ್ಮಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ , ತದರಿಯಾ ಸಚ್ಚತೋ ವಿದೂ’’ತಿ (ಸು॰ ನಿ॰ ೭೬೩) ಅಮೋಸಧಮ್ಮತ್ತಾ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪರಮತ್ಥಸಚ್ಚಂ ವುತ್ತಂ। ತಸ್ಸ ಪನ ತಂಸಮ್ಪಾಪಕಸ್ಸ ಚ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಪಜಾನನಾ ಪಟಿವೇಧೋ ಅವಿವಾದಕಾರಣನ್ತಿ ದ್ವಯಮ್ಪಿ ‘‘ಏಕಞ್ಹಿ ಸಚ್ಚಂ ನ ದುತಿಯಮತ್ಥಿ, ಯಸ್ಮಿಂ ಪಜಾ ನೋ ವಿವದೇ ಪಜಾನ’’ನ್ತಿ (ಸು॰ ನಿ॰ ೮೯೦; ಮಹಾನಿ॰ ೧೧೯) ಮಿಸ್ಸಾ ಗಾಥಾಯ ಸಚ್ಚನ್ತಿ ವುತ್ತಂ।

    Sacca-saddassa sambhavantānaṃ atthānaṃ uddharaṇaṃ, sambhavante vā atthe vatvā adhippetatthassa uddharaṇaṃ atthuddhāro. Viratisacceti musāvādaviratiyaṃ. Na hi aññaviratīsu sacca-saddo niruḷhoti. ‘‘Idameva saccaṃ, moghamañña’’nti gahitā diṭṭhi diṭṭhisaccaṃ. ‘‘Amosadhammaṃ nibbānaṃ , tadariyā saccato vidū’’ti (su. ni. 763) amosadhammattā nibbānaṃ paramatthasaccaṃ vuttaṃ. Tassa pana taṃsampāpakassa ca maggassa pajānanā paṭivedho avivādakāraṇanti dvayampi ‘‘ekañhi saccaṃ na dutiyamatthi, yasmiṃ pajā no vivade pajāna’’nti (su. ni. 890; mahāni. 119) missā gāthāya saccanti vuttaṃ.

    ನೇತಂ ದುಕ್ಖಂ ಅರಿಯಸಚ್ಚನ್ತಿ ಆಗಚ್ಛೇಯ್ಯ, ನೇತಂ ಠಾನಂ ವಿಜ್ಜತೀತಿ ಏತೇನ ಜಾತಿಆದೀನಂ ದುಕ್ಖಅರಿಯಸಚ್ಚಭಾವೇ ಅವಿಪರೀತತಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ಅಞ್ಞಂ ದುಕ್ಖಂ ಅರಿಯಸಚ್ಚನ್ತಿ ಆಗಚ್ಛೇಯ್ಯ, ನೇತಂ ಠಾನಂ ವಿಜ್ಜತೀತಿ ಇಮಿನಾ ದುಕ್ಖಅರಿಯಸಚ್ಚಭಾವಸ್ಸ ಜಾತಿಆದೀಸು ನಿಯತತಂ। ಸಚೇಪಿ ಕಥಞ್ಚಿ ಕೋಚಿ ಏವಂಚಿತ್ತೋ ಆಗಚ್ಛೇಯ್ಯ, ಪಞ್ಞಾಪನೇ ಪನ ಸಹಧಮ್ಮೇನ ಪಞ್ಞಾಪನೇ ಅತ್ತನೋ ವಾದಸ್ಸ ಚ ಪಞ್ಞಾಪನೇ ಸಮತ್ಥೋ ನತ್ಥೀತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಹಮೇತಂ…ಪೇ॰… ಪಞ್ಞಾಪೇಸ್ಸಾಮೀತಿ ಆಗಚ್ಛೇಯ್ಯ, ನೇತಂ ಠಾನಂ ವಿಜ್ಜತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಜಾತಿಆದೀನಂ ಅನಞ್ಞಥತಾ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಚ ತಥಾಭೂತಸ್ಸ ಅಭಾವೋಯೇವೇತ್ಥ ಠಾನಾಭಾವೋ। ಸಚೇಪಿ ಕೋಚಿ ಆಗಚ್ಛೇಯ್ಯ, ಆಗಚ್ಛತು, ಠಾನಂ ಪನ ನತ್ಥೀತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಸುತ್ತತ್ಥೋ। ಏಸ ನಯೋ ದುತಿಯಸುತ್ತೇಪಿ। ತತ್ಥ ಪನ ಸಮ್ಪತ್ತತಾ ಪಚ್ಚಕ್ಖತಾ ಚ ಪಠಮತಾ, ತಂನಿಮಿತ್ತತಾ ದುತಿಯತಾ, ತದುಪಸಮತಾ ತತಿಯತಾ, ತಂಸಮ್ಪಾಪಕತಾ ಚತುತ್ಥತಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ।

    Netaṃ dukkhaṃ ariyasaccanti āgaccheyya, netaṃ ṭhānaṃ vijjatīti etena jātiādīnaṃ dukkhaariyasaccabhāve aviparītataṃ dasseti, aññaṃ dukkhaṃ ariyasaccanti āgaccheyya, netaṃ ṭhānaṃ vijjatīti iminā dukkhaariyasaccabhāvassa jātiādīsu niyatataṃ. Sacepi kathañci koci evaṃcitto āgaccheyya, paññāpane pana sahadhammena paññāpane attano vādassa ca paññāpane samattho natthīti dassetuṃ ‘‘ahametaṃ…pe… paññāpessāmīti āgaccheyya, netaṃ ṭhānaṃ vijjatī’’ti vuttaṃ. Jātiādīnaṃ anaññathatā aññassa ca tathābhūtassa abhāvoyevettha ṭhānābhāvo. Sacepi koci āgaccheyya, āgacchatu, ṭhānaṃ pana natthīti ayamettha suttattho. Esa nayo dutiyasuttepi. Tattha pana sampattatā paccakkhatā ca paṭhamatā, taṃnimittatā dutiyatā, tadupasamatā tatiyatā, taṃsampāpakatā catutthatāti daṭṭhabbā.

    ನಿಬ್ಬುತಿಕಾಮೇನ ಪರಿಜಾನನಾದೀಹಿ ಅಞ್ಞಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಕಿಚ್ಚಂ ಕಾತಬ್ಬಂ ನತ್ಥಿ, ಧಮ್ಮಞಾಣಕಿಚ್ಚಂ ವಾ ಇತೋ ಅಞ್ಞಂ ನತ್ಥಿ, ಪರಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾದೀನಿ ಚ ಏತಪ್ಪರಮಾನೇವಾತಿ ಚತ್ತಾರೇವ ವುತ್ತಾನಿ। ತಣ್ಹಾಯ ಆದೀನವದಸ್ಸಾವೀನಂ ವಸೇನ ‘‘ತಣ್ಹಾವತ್ಥುಆದೀನಂ ಏತಂಪರಮತಾಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ತಥಾ ಆಲಯೇ ಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣಸಙ್ಖಾತೇ, ಸಕಲವತ್ಥುಕಾಮಸಙ್ಖಾತೇ, ಭವತ್ತಯಸಙ್ಖಾತೇ ವಾ ದುಕ್ಖೇ ದೋಸದಸ್ಸಾವೀನಂ ವಸೇನ ‘‘ಆಲಯಾದೀನಂ ಏತಂಪರಮತಾಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ।

    Nibbutikāmena parijānanādīhi aññaṃ kiñci kiccaṃ kātabbaṃ natthi, dhammañāṇakiccaṃ vā ito aññaṃ natthi, pariññeyyādīni ca etapparamānevāti cattāreva vuttāni. Taṇhāya ādīnavadassāvīnaṃ vasena ‘‘taṇhāvatthuādīnaṃ etaṃparamatāyā’’ti vuttaṃ. Tathā ālaye pañcakāmaguṇasaṅkhāte, sakalavatthukāmasaṅkhāte, bhavattayasaṅkhāte vā dukkhe dosadassāvīnaṃ vasena ‘‘ālayādīnaṃ etaṃparamatāyā’’ti vuttaṃ.

    ಸಹೇತುಕೇನ ದುಕ್ಖೇನಾತಿ ಏತೇನ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಅಬ್ಬೋಚ್ಛಿನ್ನತಾದಸ್ಸನೇನ ಅತಿಸಂವೇಗವತ್ಥುತಂ ದಸ್ಸೇತಿ।

    Sahetukena dukkhenāti etena dukkhassa abbocchinnatādassanena atisaṃvegavatthutaṃ dasseti.

    ನ ಪಟಿವೇಧಞಾಣಂ ವಿಯ ಸಕಿದೇವ ಬುಜ್ಝತಿ, ಅಥ ಖೋ ಅನು ಅನು ಬುಜ್ಝನತೋ ಅನುಬೋಧೋ, ಅನುಸ್ಸವಾಕಾರಪರಿವಿತಕ್ಕದಿಟ್ಠಿನಿಜ್ಝಾನಕ್ಖನ್ತಿಅನುಗತೋ ವಾ ಬೋಧೋ ಅನುಬೋಧೋ। ನ ಹಿ ಸೋ ಪಚ್ಚಕ್ಖತೋ ಬುಜ್ಝತಿ, ಅನುಸ್ಸವಾದಿವಸೇನ ಪನ ಕಪ್ಪೇತ್ವಾ ಗಣ್ಹಾತೀತಿ। ಕಿಚ್ಚತೋತಿ ಪರಿಜಾನನಾದಿತೋ। ತಂಕಿಚ್ಚಕರಣೇನೇವ ಹಿ ತಾನಿ ತಸ್ಸ ಪಾಕಟಾನಿ। ವಿವಟ್ಟಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ಹಿ ಸಙ್ಖಾರೇಹಿ ಪತಿಲೀಯಮಾನಮಾನಸಸ್ಸ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಂ ಮಗ್ಗಞಾಣಂ ವಿಸಙ್ಖಾರಂ ದುಕ್ಖನಿಸ್ಸರಣಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ದುಕ್ಖಂ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದತಿ, ದುಕ್ಖಗತಞ್ಚ ತಣ್ಹಂ ಪಜಹತಿ, ನಿರೋಧಞ್ಚ ಫುಸತಿ ಆದಿಚ್ಚೋ ವಿಯ ಪಭಾಯ, ಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪಾದೀಹಿ ಸಹ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ತಂ ಮಗ್ಗಂ ಭಾವೇತಿ, ನ ಚ ಸಙ್ಖಾರೇ ಅಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ ಪವತ್ತಮಾನೇನ ಞಾಣೇನ ಏತಂ ಸಬ್ಬಂ ಸಕ್ಕಾ ಕಾತುಂ ನಿಮಿತ್ತಪವತ್ತೇಹಿ ಅವುಟ್ಠಿತತ್ತಾ, ತಸ್ಮಾ ಏತಾನಿ ಕಿಚ್ಚಾನಿ ಕರೋನ್ತಂ ತಂ ಞಾಣಂ ದುಕ್ಖಾದೀನಿ ವಿಭಾವೇತಿ ತತ್ಥ ಸಮ್ಮೋಹನಿವತ್ತನೇನಾತಿ ‘‘ಚತ್ತಾರಿಪಿ ಸಚ್ಚಾನಿ ಪಸ್ಸತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ।

    Na paṭivedhañāṇaṃ viya sakideva bujjhati, atha kho anu anu bujjhanato anubodho, anussavākāraparivitakkadiṭṭhinijjhānakkhantianugato vā bodho anubodho. Na hi so paccakkhato bujjhati, anussavādivasena pana kappetvā gaṇhātīti. Kiccatoti parijānanādito. Taṃkiccakaraṇeneva hi tāni tassa pākaṭāni. Vivaṭṭānupassanāya hi saṅkhārehi patilīyamānamānasassa uppajjamānaṃ maggañāṇaṃ visaṅkhāraṃ dukkhanissaraṇaṃ ārammaṇaṃ katvā dukkhaṃ paricchindati, dukkhagatañca taṇhaṃ pajahati, nirodhañca phusati ādicco viya pabhāya, sammāsaṅkappādīhi saha uppannaṃ taṃ maggaṃ bhāveti, na ca saṅkhāre amuñcitvā pavattamānena ñāṇena etaṃ sabbaṃ sakkā kātuṃ nimittapavattehi avuṭṭhitattā, tasmā etāni kiccāni karontaṃ taṃ ñāṇaṃ dukkhādīni vibhāveti tattha sammohanivattanenāti ‘‘cattāripi saccāni passatī’’ti vuttaṃ.

    ದುಕ್ಖಸಮುದಯಮ್ಪಿ ಸೋ ಪಸ್ಸತೀತಿ ಕಾಲನ್ತರದಸ್ಸನಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತನ್ತಿ ಚೇ? ನ, ‘‘ಯೋ ನು ಖೋ, ಆವುಸೋ, ದುಕ್ಖಂ ಪಸ್ಸತಿ, ದುಕ್ಖಸಮುದಯಮ್ಪಿ ಸೋ ಪಸ್ಸತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೧೧೦೦) ಏಕದಸ್ಸಿನೋ ಅಞ್ಞತ್ತಯದಸ್ಸಿತಾವಿಚಾರಣಾಯ ತಸ್ಸಾ ಸಾಧನತ್ಥಂ ಗವಂಪತಿತ್ಥೇರೇನ ಇಮಸ್ಸ ಸುತ್ತಸ್ಸ ಆಹರಿತತ್ತಾ ಪಚ್ಚೇಕಞ್ಚ ಸಚ್ಚೇಸು ದಿಸ್ಸಮಾನೇಸು ಅಞ್ಞತ್ತಯದಸ್ಸನಸ್ಸ ಯೋಜಿತತ್ತಾ। ಅಞ್ಞಥಾ ಅನುಪುಬ್ಬಾಭಿಸಮಯೇ ಪುರಿಮದಿಟ್ಠಸ್ಸ ಪಚ್ಛಾ ಅದಸ್ಸನತೋ ಸಮುದಯಾದಿದಸ್ಸಿನೋ ದುಕ್ಖಾದಿದಸ್ಸನತಾ ನ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ ಸಿಯಾತಿ। ಸುದ್ಧಸಙ್ಖಾರಪುಞ್ಜಮತ್ತದಸ್ಸನತೋ ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿಪರಿಯುಟ್ಠಾನಂ ನಿವಾರೇತಿ। ‘‘ಲೋಕಸಮುದಯಂ ಖೋ, ಕಚ್ಚಾನ, ಯಥಾಭೂತಂ ಸಮ್ಮಪ್ಪಞ್ಞಾಯ ಪಸ್ಸತೋ ಯಾ ಲೋಕೇ ನತ್ಥಿತಾ, ಸಾ ನ ಹೋತೀ’’ತಿ ವಚನತೋ ಸಮುದಯದಸ್ಸನಂ ಹೇತುಫಲಪ್ಪಬನ್ಧಾವಿಚ್ಛೇದದಸ್ಸನವಸೇನ ಉಚ್ಛೇದದಿಟ್ಠಿಪರಿಯುಟ್ಠಾನಂ ನಿವತ್ತೇತಿ। ‘‘ಲೋಕನಿರೋಧಂ ಖೋ…ಪೇ॰… ಪಸ್ಸತೋ ಯಾ ಲೋಕೇ ಅತ್ಥಿತಾ, ಸಾ ನ ಹೋತೀ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೨.೧೫) ವಚನತೋ ನಿರೋಧದಸ್ಸನಂ ಹೇತುನಿರೋಧಾ ಫಲನಿರೋಧದಸ್ಸನವಸೇನ ಸಸ್ಸತದಿಟ್ಠಿಪರಿಯುಟ್ಠಾನಂ ನಿವಾರೇತಿ। ಅತ್ತಕಾರಸ್ಸ ಪಚ್ಚಕ್ಖದಸ್ಸನತೋ ಮಗ್ಗದಸ್ಸನೇನ ‘‘ನತ್ಥಿ ಅತ್ತಕಾರೇ, ನತ್ಥಿ ಪರಕಾರೇ, ನತ್ಥಿ ಪುರಿಸಕಾರೇ’’ತಿಆದಿಕಂ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೧೬೮) ಅಕಿರಿಯದಿಟ್ಠಿಪರಿಯುಟ್ಠಾನಂ ಪಜಹತಿ। ‘‘ನತ್ಥಿ ಹೇತು, ನತ್ಥಿ ಪಚ್ಚಯೋ ಸತ್ತಾನಂ ಸಂಕಿಲೇಸಾಯ, ಅಹೇತೂ ಅಪ್ಪಚ್ಚಯಾ ಸತ್ತಾ ಸಂಕಿಲಿಸ್ಸನ್ತಿ। ನತ್ಥಿ ಹೇತು…ಪೇ॰… ವಿಸುದ್ಧಿಯಾ, ಅಹೇತೂ ಅಪ್ಪಚ್ಚಯಾ ಸತ್ತಾ ವಿಸುಜ್ಝನ್ತೀ’’ತಿಆದಿಕಾ ಅಹೇತುಕದಿಟ್ಠಿ ಚ ಇಧ ಅಕಿರಿಯದಿಟ್ಠಿಗ್ಗಹಣೇನ ಗಹಿತಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ। ಸಾಪಿ ಹಿ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗದಸ್ಸನೇನ ಪಹೀಯತೀತಿ।

    Dukkhasamudayampi so passatīti kālantaradassanaṃ sandhāya vuttanti ce? Na, ‘‘yo nu kho, āvuso, dukkhaṃ passati, dukkhasamudayampi so passatī’’tiādinā (saṃ. ni. 5.1100) ekadassino aññattayadassitāvicāraṇāya tassā sādhanatthaṃ gavaṃpatittherena imassa suttassa āharitattā paccekañca saccesu dissamānesu aññattayadassanassa yojitattā. Aññathā anupubbābhisamaye purimadiṭṭhassa pacchā adassanato samudayādidassino dukkhādidassanatā na yojetabbā siyāti. Suddhasaṅkhārapuñjamattadassanato sakkāyadiṭṭhipariyuṭṭhānaṃ nivāreti. ‘‘Lokasamudayaṃ kho, kaccāna, yathābhūtaṃ sammappaññāya passato yā loke natthitā, sā na hotī’’ti vacanato samudayadassanaṃ hetuphalappabandhāvicchedadassanavasena ucchedadiṭṭhipariyuṭṭhānaṃ nivatteti. ‘‘Lokanirodhaṃ kho…pe… passato yā loke atthitā, sā na hotī’’ti (saṃ. ni. 2.15) vacanato nirodhadassanaṃ hetunirodhā phalanirodhadassanavasena sassatadiṭṭhipariyuṭṭhānaṃ nivāreti. Attakārassa paccakkhadassanato maggadassanena ‘‘natthi attakāre, natthi parakāre, natthi purisakāre’’tiādikaṃ (dī. ni. 1.168) akiriyadiṭṭhipariyuṭṭhānaṃ pajahati. ‘‘Natthi hetu, natthi paccayo sattānaṃ saṃkilesāya, ahetū appaccayā sattā saṃkilissanti. Natthi hetu…pe… visuddhiyā, ahetū appaccayā sattā visujjhantī’’tiādikā ahetukadiṭṭhi ca idha akiriyadiṭṭhiggahaṇena gahitāti daṭṭhabbā. Sāpi hi visuddhimaggadassanena pahīyatīti.

    ದುಕ್ಖಞಾಣಂ ಸಮುದಯಫಲಸ್ಸ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಅಧುವಾದಿಭಾವಂ ಪಸ್ಸತೀತಿ ಫಲೇ ವಿಪ್ಪಟಿಪತ್ತಿಂ ನಿವತ್ತೇತಿ। ‘‘ಇಸ್ಸರೋ ಲೋಕಂ ಪವತ್ತೇತಿ ನಿವತ್ತೇತಿ ಚಾ’’ತಿ ಇಸ್ಸರಕಾರಣಿನೋ ವದನ್ತಿ, ಪಧಾನತೋ ಆವಿ ಭವತಿ, ತತ್ಥೇವ ಚ ಪತಿಲೀಯತೀತಿ ಪಧಾನಕಾರಣಿನೋ। ‘‘ಕಾಲವಸೇನೇವ ಪವತ್ತತಿ ನಿವತ್ತತಿ ಚಾ’’ತಿ ಕಾಲವಾದಿನೋ। ‘‘ಸಭಾವೇನೇವ ಸಮ್ಭೋತಿ ವಿಭೋತಿ ಚಾ’’ತಿ ಸಭಾವವಾದಿನೋ। ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಅಣೂಹಿ ಲೋಕೋ ಪವತ್ತತಿ, ಸಬ್ಬಂ ಪುಬ್ಬೇಕತಹೇತೂತಿ ಏವಮಾದಿ ಅಕಾರಣಪರಿಗ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ರಾಮುದಕಾಳಾರಾದೀನಂ ವಿಯ ಅರೂಪಲೋಕೇ, ನಿಗಣ್ಠಾದೀನಂ ವಿಯ ಲೋಕಥುಪಿಕಾಯ ಅಪವಗ್ಗೋ ಮೋಕ್ಖೋತಿ ಗಹಣಂ । ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಪಧಾನಸ್ಸ ಅಪ್ಪವತ್ತಿ, ಗುಣವಿಯುತ್ತಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ಸಕತ್ತನಿ ಅವಟ್ಠಾನಂ, ಬ್ರಹ್ಮುನಾ ಸಲೋಕತಾ, ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮನಿಬ್ಬಾನವಾದಾತಿ ಏವಮಾದಿಗ್ಗಹಣಞ್ಚ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಏತ್ಥ ಗುಣವಿಯುತ್ತಸ್ಸಾತಿ ಬುದ್ಧಿಸುಖದುಕ್ಖಇಚ್ಛಾದೋಸಪಯತ್ತಧಮ್ಮಾಧಮ್ಮಸಙ್ಖಾರೇಹಿ ನವಹಿ ಅತ್ತಗುಣೇಹಿ ವಿಪ್ಪಯುತ್ತಸ್ಸಾತಿ ಕಣಾದಭಕ್ಖವಾದೋ। ಇನ್ದ್ರಿಯತಪ್ಪನಪುತ್ತಮುಖದಸ್ಸನಾದೀಹಿ ವಿನಾ ಅಪವಗ್ಗೋ ನತ್ಥೀತಿ ಗಹೇತ್ವಾ ತಥಾಪವತ್ತನಂ ಕಾಮಸುಖಲ್ಲಿಕಾನುಯೋಗೋ।

    Dukkhañāṇaṃ samudayaphalassa dukkhassa adhuvādibhāvaṃ passatīti phale vippaṭipattiṃ nivatteti. ‘‘Issaro lokaṃ pavatteti nivatteti cā’’ti issarakāraṇino vadanti, padhānato āvi bhavati, tattheva ca patilīyatīti padhānakāraṇino. ‘‘Kālavaseneva pavattati nivattati cā’’ti kālavādino. ‘‘Sabhāveneva sambhoti vibhoti cā’’ti sabhāvavādino. Ādi-saddena aṇūhi loko pavattati, sabbaṃ pubbekatahetūti evamādi akāraṇapariggaho daṭṭhabbo. Rāmudakāḷārādīnaṃ viya arūpaloke, nigaṇṭhādīnaṃ viya lokathupikāya apavaggo mokkhoti gahaṇaṃ . Ādi-saddena padhānassa appavatti, guṇaviyuttassa attano sakattani avaṭṭhānaṃ, brahmunā salokatā, diṭṭhadhammanibbānavādāti evamādiggahaṇañca daṭṭhabbaṃ. Ettha guṇaviyuttassāti buddhisukhadukkhaicchādosapayattadhammādhammasaṅkhārehi navahi attaguṇehi vippayuttassāti kaṇādabhakkhavādo. Indriyatappanaputtamukhadassanādīhi vinā apavaggo natthīti gahetvā tathāpavattanaṃ kāmasukhallikānuyogo.

    ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಬಾಹಿರೇಸು ದ್ವಾದಸಸು ಆಯತನೇಸು ಕಾಮಭವವಿಭವತಣ್ಹಾವಸೇನ ದ್ವಾದಸ ತಿಕಾ ಛತ್ತಿಂಸ ತಣ್ಹಾವಿಚರಿತಾನಿ। ಖುದ್ದಕವತ್ಥುವಿಭಙ್ಗೇ ವಾ ಆಗತನಯೇನ ಕಾಲವಿಭಾಗಂ ಅನಾಮಸಿತ್ವಾ ವುತ್ತಾನಿ। ವೀಮಂಸಿದ್ಧಿಪಾದಾದಯೋ ಬೋಧಿಪಕ್ಖಿಯಾ ಕಿಚ್ಚನಾನತ್ತೇನ ವುತ್ತಾ, ಅತ್ಥತೋ ಏಕತ್ತಾ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಮುಖೇನ ತತ್ಥ ಅನ್ತೋಗಧಾ। ತಯೋ ನೇಕ್ಖಮ್ಮವಿತಕ್ಕಾದಯೋತಿ ಲೋಕಿಯಕ್ಖಣೇ ಅಲೋಭಮೇತ್ತಾಕರುಣಾಸಮ್ಪಯೋಗವಸೇನ ಭಿನ್ನಾ ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಲೋಭಬ್ಯಾಪಾದವಿಹಿಂಸಾಸಮುಚ್ಛೇದವಸೇನ ತಯೋತಿ ಏಕೋಪಿ ವುತ್ತೋ। ಏಸ ನಯೋ ಸಮ್ಮಾವಾಚಾದೀಸು। ಅಪ್ಪಿಚ್ಛತಾಸನ್ತುಟ್ಠಿತಾನಂ ಪನ ಭಾವೇ ಸಮ್ಮಾಆಜೀವಸಮ್ಭವತೋ ತೇನ ತೇಸಂ ಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಭವನ್ತರೇಪಿ ಜೀವಿತಹೇತುಪಿ ಅರಿಯೇಹಿ ಅವೀತಿಕ್ಕಮನೀಯತ್ತಾ ಅರಿಯಕನ್ತಾನಂ ಸಮ್ಮಾವಾಚಾದಿಸೀಲಾನಂ ಗಹಣೇನ ಯೇನ ಸದ್ಧಾಹತ್ಥೇನ ತಾನಿ ಪರಿಗ್ಗಹೇತಬ್ಬಾನಿ, ಸೋ ಸದ್ಧಾಹತ್ಥೋ ಗಹಿತೋಯೇವ ಹೋತೀತಿ ತತೋ ಅನಞ್ಞಾನಿ ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯಸದ್ಧಾಬಲಾನಿ ತತ್ಥ ಅನ್ತೋಗಧಾನಿ ಹೋನ್ತಿ। ತೇಸಂ ಅತ್ಥಿತಾಯಾತಿ ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯಸದ್ಧಾಬಲಛನ್ದಿದ್ಧಿಪಾದಾನಂ ಅತ್ಥಿತಾಯ ಸೀಲಸ್ಸ ಅತ್ಥಿಭಾವತೋ ತಿವಿಧೇನಪಿ ಸೀಲೇನ ತೇ ತಯೋಪಿ ಗಹಿತಾತಿ ತತ್ಥ ಅನ್ತೋಗಧಾ। ಚಿತ್ತಸಮಾಧೀತಿ ಚಿತ್ತಿದ್ಧಿಪಾದಂ ವದತಿ। ‘‘ಚಿತ್ತಂ ಪಞ್ಞಞ್ಚ ಭಾವಯ’’ನ್ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೨೩, ೧೯೨) ಹಿ ಚಿತ್ತಮುಖೇನ ಸಮಾಧಿ ವುತ್ತೋತಿ ಸಮಾಧಿಮುಖೇನ ಚಿತ್ತಮ್ಪಿ ವತ್ತಬ್ಬತಂ ಅರಹತಿ। ಚಿತ್ತಿದ್ಧಿಪಾದಭಾವನಾಯ ಪನ ಸಮಾಧಿಪಿ ಅಧಿಮತ್ತೋ ಹೋತೀತಿ ವೀಮಂಸಿದ್ಧಿಪಾದಾದಿವಚನಂ ವಿಯ ಚಿತ್ತಿದ್ಧಿಪಾದವಚನಂ ಅವತ್ವಾ ಇಧ ‘‘ಚಿತ್ತಸಮಾಧೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ‘‘ಪೀತಿಮನಸ್ಸ ಕಾಯೋ ಪಸ್ಸಮ್ಭತಿ, ಪಸ್ಸದ್ಧಕಾಯೋ ಸುಖಂ ವೇದೇತಿ, ಸುಖಿನೋ ಚಿತ್ತಂ ಸಮಾಧಿಯತೀ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೩.೩೫೯; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೩೭೬; ಅ॰ ನಿ॰ ೩.೯೬; ೧೧.೧೨) ವಚನತೋ ಸಮಾಧಿಉಪಕಾರಾ ಪೀತಿಪಸ್ಸದ್ಧಿಯೋ, ತಸ್ಮಾ ಸಮಾಧಿಗ್ಗಹಣೇನ ಗಹಿತಾ, ಉಪೇಕ್ಖಾ ಪನ ಸಮಾಧಿಉಪಕಾರಕತೋ ತಂಸದಿಸಕಿಚ್ಚತೋ ಚ, ತಸ್ಮಾ ಸಮ್ಮಾಸಮಾಧಿವಸೇನ ಏತೇಸಂ ಅನ್ತೋಗಧತಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ।

    Ajjhattikabāhiresu dvādasasu āyatanesu kāmabhavavibhavataṇhāvasena dvādasa tikā chattiṃsa taṇhāvicaritāni. Khuddakavatthuvibhaṅge vā āgatanayena kālavibhāgaṃ anāmasitvā vuttāni. Vīmaṃsiddhipādādayo bodhipakkhiyā kiccanānattena vuttā, atthato ekattā sammādiṭṭhimukhena tattha antogadhā. Tayo nekkhammavitakkādayoti lokiyakkhaṇe alobhamettākaruṇāsampayogavasena bhinnā maggakkhaṇe lobhabyāpādavihiṃsāsamucchedavasena tayoti ekopi vutto. Esa nayo sammāvācādīsu. Appicchatāsantuṭṭhitānaṃ pana bhāve sammāājīvasambhavato tena tesaṃ saṅgaho daṭṭhabbo. Bhavantarepi jīvitahetupi ariyehi avītikkamanīyattā ariyakantānaṃ sammāvācādisīlānaṃ gahaṇena yena saddhāhatthena tāni pariggahetabbāni, so saddhāhattho gahitoyeva hotīti tato anaññāni saddhindriyasaddhābalāni tattha antogadhāni honti. Tesaṃ atthitāyāti saddhindriyasaddhābalachandiddhipādānaṃ atthitāya sīlassa atthibhāvato tividhenapi sīlena te tayopi gahitāti tattha antogadhā. Cittasamādhīti cittiddhipādaṃ vadati. ‘‘Cittaṃ paññañca bhāvaya’’nti (saṃ. ni. 1.23, 192) hi cittamukhena samādhi vuttoti samādhimukhena cittampi vattabbataṃ arahati. Cittiddhipādabhāvanāya pana samādhipi adhimatto hotīti vīmaṃsiddhipādādivacanaṃ viya cittiddhipādavacanaṃ avatvā idha ‘‘cittasamādhī’’ti vuttaṃ. ‘‘Pītimanassa kāyo passambhati, passaddhakāyo sukhaṃ vedeti, sukhino cittaṃ samādhiyatī’’ti (dī. ni. 3.359; saṃ. ni. 5.376; a. ni. 3.96; 11.12) vacanato samādhiupakārā pītipassaddhiyo, tasmā samādhiggahaṇena gahitā, upekkhā pana samādhiupakārakato taṃsadisakiccato ca, tasmā sammāsamādhivasena etesaṃ antogadhatā daṭṭhabbā.

    ಭಾರೋ ವಿಯ ವಿಘಾತಕತ್ತಾ। ದುಬ್ಭಿಕ್ಖಮಿವ ಬಾಧಕತ್ತಾ। ‘‘ನಿಬ್ಬಾನಪರಮಂ ಸುಖ’’ನ್ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೨೧೫, ೨೧೭; ಧ॰ ಪ॰ ೨೦೩, ೨೦೪) ಸುಖಭಾವತೋ ಸುಭಿಕ್ಖಮಿವ। ಅನಿಟ್ಠಭಾವತೋ ಸಾಸಙ್ಕಸಪ್ಪಟಿಭಯತೋ ಚ ದುಕ್ಖಂ ವೇರೀವಿಸರುಕ್ಖಭಯಓರಿಮತೀರೂಪಮಂ।

    Bhāro viya vighātakattā. Dubbhikkhamiva bādhakattā. ‘‘Nibbānaparamaṃ sukha’’nti (ma. ni. 2.215, 217; dha. pa. 203, 204) sukhabhāvato subhikkhamiva. Aniṭṭhabhāvato sāsaṅkasappaṭibhayato ca dukkhaṃ verīvisarukkhabhayaorimatīrūpamaṃ.

    ತಥತ್ಥೇನಾತಿ ತಥಸಭಾವೇನ, ಪರಿಞ್ಞೇಯ್ಯಭಾವೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏತೇನ ಅರಿಯಸಚ್ಚದ್ವಯಂ ಸಿಯಾ ದುಕ್ಖಂ, ನ ಅರಿಯಸಚ್ಚಂ, ಸಿಯಾ ಅರಿಯಸಚ್ಚಂ, ನ ದುಕ್ಖನ್ತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಅರಿಯಸಚ್ಚ-ಸದ್ದಪರಾ ಹಿ ದುಕ್ಖಾದಿಸದ್ದಾ ಪರಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾದಿಭಾವಂ ವದನ್ತಿ। ತೇನೇವ ಅರಿಯಸಚ್ಚ-ಸದ್ದಾನಪೇಕ್ಖಂ ದುಕ್ಖ-ಸದ್ದಂ ಸನ್ಧಾಯ ಮಗ್ಗಸಮ್ಪಯುತ್ತಸಾಮಞ್ಞಫಲಧಮ್ಮಾನಂ ಆದಿಪದಸಙ್ಗಹೋ ವುತ್ತೋ, ತದಪೇಕ್ಖಂ ಸನ್ಧಾಯ ಚತುತ್ಥಪದಸಙ್ಗಹೋ। ಸಮುದಯಾದೀಸು ಅವಸೇಸಕಿಲೇಸಾದಯೋ ಸಮುದಯೋ, ನ ಅರಿಯಸಚ್ಚಂ, ಸಙ್ಖಾರನಿರೋಧೋ ನಿರೋಧಸಮಾಪತ್ತಿ ಚ ನಿರೋಧೋ, ನ ಅರಿಯಸಚ್ಚಂ, ಅರಿಯಮಗ್ಗತೋ ಅಞ್ಞಾನಿ ಮಗ್ಗಙ್ಗಾನಿ ಮಗ್ಗೋ, ನ ಅರಿಯಸಚ್ಚನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಯೋಜನಾ ಕಾತಬ್ಬಾ। ದುಕ್ಖಂ ವೇದನೀಯಮ್ಪಿ ಸನ್ತಂ ವೇದಕರಹಿತಂ, ಕೇವಲಂ ಪನ ತಸ್ಮಿಂ ಅತ್ತನೋ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಪವತ್ತಮಾನೇ ದುಕ್ಖಂ ವೇದೇತೀತಿ ವೋಹಾರಮತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಏವಂ ಇತರೇಸುಪಿ।

    Tathatthenāti tathasabhāvena, pariññeyyabhāvenāti attho. Etena ariyasaccadvayaṃ siyā dukkhaṃ, na ariyasaccaṃ, siyā ariyasaccaṃ, na dukkhanti imamatthaṃ dasseti. Ariyasacca-saddaparā hi dukkhādisaddā pariññeyyādibhāvaṃ vadanti. Teneva ariyasacca-saddānapekkhaṃ dukkha-saddaṃ sandhāya maggasampayuttasāmaññaphaladhammānaṃ ādipadasaṅgaho vutto, tadapekkhaṃ sandhāya catutthapadasaṅgaho. Samudayādīsu avasesakilesādayo samudayo, na ariyasaccaṃ, saṅkhāranirodho nirodhasamāpatti ca nirodho, na ariyasaccaṃ, ariyamaggato aññāni maggaṅgāni maggo, na ariyasaccanti iminā nayena yojanā kātabbā. Dukkhaṃ vedanīyampi santaṃ vedakarahitaṃ, kevalaṃ pana tasmiṃ attano paccayehi pavattamāne dukkhaṃ vedetīti vohāramattaṃ hoti. Evaṃ itaresupi.

    ಕಿರಿಯಾವ ವಿಜ್ಜತೀತಿ ಸಮುದಯಮೇವ ವದತಿ, ತಸ್ಸ ವಾ ದುಕ್ಖಪಚ್ಚಯಭಾವಂ। ಮಗ್ಗೋ ಅತ್ಥೀತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ‘‘ಮಗ್ಗಮತ್ಥೀ’’ತಿ ಓಕಾರಸ್ಸ ಅಭಾವೋ ಕತೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಗಮಕೋತಿ ಗನ್ತಾ। ಸಾಸವತಾ ಅಸುಭತಾತಿ ಕತ್ವಾ ನಿರೋಧಮಗ್ಗಾ ಸುಭಾ ಏವ। ದುಕ್ಖಾದೀನಂ ಪರಿಯಾಯೇನ ಸಮುದಯಾದಿಭಾವೋ ಚ ಅತ್ಥಿ, ನ ಪನ ನಿರೋಧಭಾವೋ, ನಿರೋಧಸ್ಸ ವಾ ದುಕ್ಖಾದಿಭಾವೋತಿ ನ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸಮಙ್ಗಿತಾತಿ ಆಹ ‘‘ನಿರೋಧಸುಞ್ಞಾನಿ ವಾ’’ತಿಆದಿ। ಸಮುದಯೇ ದುಕ್ಖಸ್ಸಾಭಾವತೋತಿ ಪೋನೋಬ್ಭವಿಕಾಯ ತಣ್ಹಾಯ ಪುನಬ್ಭವಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ। ಯಥಾ ವಾ ಪಕತಿವಾದೀನಂ ವಿಕಾರಾವಿಭಾವತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಪಟಿಪ್ಪಲೀನಾ ಚ ಪಕತಿಭಾವೇನೇವ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ, ನ ಏವಂ ಸಮುದಯಸಮ್ಪಯುತ್ತಮ್ಪಿ ದುಕ್ಖಂ ಸಮುದಯಭಾವೇನ ತಿಟ್ಠತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸಮುದಯೇ ದುಕ್ಖಸ್ಸಾಭಾವತೋ’’ತಿ। ಯಥಾ ಅವಿಭತ್ತೇಹಿ ವಿಕಾರೇಹಿ ಮಹನ್ತಾ ವಿಸೇಸಿನ್ದ್ರಿಯಭೂತವಿಸೇಸೇಹಿ ಪಕತಿಭಾವೇನೇವ ಠಿತೇಹಿ ಪಕತಿ ಸಗಬ್ಭಾ ಪಕತಿವಾದೀನಂ, ಏವಂ ನ ಫಲೇನ ಸಗಬ್ಭೋ ಹೇತೂತಿ ಅತ್ಥೋ। ದುಕ್ಖಸಮುದಯಾನಂ ನಿರೋಧಮಗ್ಗಾನಞ್ಚ ಅಸಮವಾಯಾತಿ ಏತಂ ವಿವರನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ನ ಹೇತುಸಮವೇತಂ ಹೇತುಫಲ’’ನ್ತಿಆದಿ। ತತ್ಥ ಇಧ ತನ್ತೂಸು ಪಟೋ, ಕಪಾಲೇಸು ಘಟೋ, ಬಿರಣೇಸು ಕಟೋ, ದ್ವೀಸು ಅಣೂಸು ದ್ವಿಅಣುಕನ್ತಿಆದಿನಾ ಇಧ ಬುದ್ಧಿವೋಹಾರಜನಕೋ ಅವಿಸುಂ ಸಿದ್ಧಾನಂ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ಸಮವಾಯೋ, ತೇನ ಸಮವಾಯೇನ ಕಾರಣೇಸು ದ್ವೀಸು ಅಣೂಸು ದ್ವಿಅಣುಕಂ ಫಲಂ ಸಮವೇತಂ ಏಕೀಭೂತಮಿವ ಸಮ್ಬನ್ಧಂ, ತೀಸು ಅಣೂಸು ತಿಅಣುಕನ್ತಿ ಏವಂ ಮಹಾಪಥವಿಮಹಾಉದಕಮಹಾಅಗ್ಗಿಮಹಾವಾತಕ್ಖನ್ಧಪರಿಯನ್ತಂ ಫಲಂ ಅತ್ತನೋ ಕಾರಣೇಸು ಸಮವೇತನ್ತಿ ಸಮವಾಯವಾದಿನೋ ವದನ್ತಿ। ಏವಂ ಪನ ವದನ್ತೇಹಿ ಅಪರಿಮಾಣೇಸು ಕಾರಣೇಸು ಮಹಾಪರಿಮಾಣಂ ಏಕಂ ಫಲಂ ಸಮವೇತಂ ಅತ್ತನೋ ಅನ್ತೋಗಧೇಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಸಗಬ್ಭಂ ಅಸುಞ್ಞನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ, ಏವಮಿಧ ಸಮವಾಯಾಭಾವಾ ಫಲೇ ಹೇತು ನತ್ಥೀತಿ ಹೇತುಸುಞ್ಞಂ ಫಲನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ।

    Kiriyāva vijjatīti samudayameva vadati, tassa vā dukkhapaccayabhāvaṃ. Maggo atthīti vattabbe ‘‘maggamatthī’’ti okārassa abhāvo katoti daṭṭhabbo. Gamakoti gantā. Sāsavatā asubhatāti katvā nirodhamaggā subhā eva. Dukkhādīnaṃ pariyāyena samudayādibhāvo ca atthi, na pana nirodhabhāvo, nirodhassa vā dukkhādibhāvoti na aññamaññasamaṅgitāti āha ‘‘nirodhasuññāni vā’’tiādi. Samudaye dukkhassābhāvatoti ponobbhavikāya taṇhāya punabbhavassa abhāvato. Yathā vā pakativādīnaṃ vikārāvibhāvato pubbe paṭippalīnā ca pakatibhāveneva tiṭṭhanti, na evaṃ samudayasampayuttampi dukkhaṃ samudayabhāvena tiṭṭhatīti āha ‘‘samudaye dukkhassābhāvato’’ti. Yathā avibhattehi vikārehi mahantā visesindriyabhūtavisesehi pakatibhāveneva ṭhitehi pakati sagabbhā pakativādīnaṃ, evaṃ na phalena sagabbho hetūti attho. Dukkhasamudayānaṃ nirodhamaggānañca asamavāyāti etaṃ vivaranto āha ‘‘na hetusamavetaṃ hetuphala’’ntiādi. Tattha idha tantūsu paṭo, kapālesu ghaṭo, biraṇesu kaṭo, dvīsu aṇūsu dviaṇukantiādinā idha buddhivohārajanako avisuṃ siddhānaṃ sambandho samavāyo, tena samavāyena kāraṇesu dvīsu aṇūsu dviaṇukaṃ phalaṃ samavetaṃ ekībhūtamiva sambandhaṃ, tīsu aṇūsu tiaṇukanti evaṃ mahāpathavimahāudakamahāaggimahāvātakkhandhapariyantaṃ phalaṃ attano kāraṇesu samavetanti samavāyavādino vadanti. Evaṃ pana vadantehi aparimāṇesu kāraṇesu mahāparimāṇaṃ ekaṃ phalaṃ samavetaṃ attano antogadhehi kāraṇehi sagabbhaṃ asuññanti vuttaṃ hoti, evamidha samavāyābhāvā phale hetu natthīti hetusuññaṃ phalanti attho.

    ಪವತ್ತಿಭಾವತೋತಿ ಸಂಸಾರಸ್ಸ ಪವತ್ತಿಭಾವತೋ। ಚತುಆಹಾರಭೇದತೋತಿ ಇಮಿನಾ ಚತ್ತಾರೋ ಆಹಾರಭೇದೇ ತೇಹಿ ಭಿನ್ನೇ ತಪ್ಪಚ್ಚಯಧಮ್ಮಭೇದೇ ಚ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ರೂಪಾಭಿನನ್ದನಾದಿಭೇದೋ ರೂಪಾದಿಖನ್ಧವಸೇನ, ಆರಮ್ಮಣವಸೇನ ವಾ। ಉಪಾದಾನೇಹಿ ಉಪಾದೀಯತೀತಿ ಉಪಾದಿ, ಉಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧಪಞ್ಚಕಂ। ನಿಬ್ಬಾನಞ್ಚ ತಂನಿಸ್ಸರಣಭೂತಂ ತಸ್ಸ ವೂಪಸಮೋ ತಂಸನ್ತೀತಿ ಕತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಯಾವ ಪಚ್ಛಿಮಂ ಚಿತ್ತಂ, ತಾವ ಸೇಸತಂ, ತತೋ ಪರಞ್ಚ ಅನವಸೇಸತಂ ಉಪಾದಾಯ ‘‘ಸಉಪಾದಿಸೇಸನಿಬ್ಬಾನಧಾತು ಅನುಪಾದಿಸೇಸನಿಬ್ಬಾನಧಾತೂ’’ತಿ ದ್ವಿಧಾ ವೋಹರೀಯತೀತಿ। ‘‘ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ ಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪೋ ವಿಪಸ್ಸನಾ, ಇತರೇ ಸಮಥೋ’’ತಿ ವದನ್ತಿ। ಸೀಲಮ್ಪಿ ಹಿ ಸಮಥಸ್ಸ ಉಪಕಾರಕತ್ತಾ ಸಮಥಗ್ಗಹಣೇನ ಗಯ್ಹತೀತಿ ತೇಸಂ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಅಥ ವಾ ಯಾನದ್ವಯವಸೇನ ಲದ್ಧೋ ಮಗ್ಗೋ ಸಮಥೋ ವಿಪಸ್ಸನಾತಿ ಆಗಮನವಸೇನ ವುತ್ತೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಸಪ್ಪದೇಸತ್ತಾತಿ ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧಾದೀನಂ ಏಕದೇಸತ್ತಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧಾದಯೋ ಹಿ ಸಬ್ಬಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಸೀಲಾದಿಸಙ್ಗಾಹಕಾ, ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ ಲೋಕುತ್ತರೋಯೇವಾತಿ ತದೇಕದೇಸೋ ಹೋತಿ।

    Pavattibhāvatoti saṃsārassa pavattibhāvato. Catuāhārabhedatoti iminā cattāro āhārabhede tehi bhinne tappaccayadhammabhede ca saṅgaṇhāti. Rūpābhinandanādibhedo rūpādikhandhavasena, ārammaṇavasena vā. Upādānehi upādīyatīti upādi, upādānakkhandhapañcakaṃ. Nibbānañca taṃnissaraṇabhūtaṃ tassa vūpasamo taṃsantīti katvā tassa yāva pacchimaṃ cittaṃ, tāva sesataṃ, tato parañca anavasesataṃ upādāya ‘‘saupādisesanibbānadhātu anupādisesanibbānadhātū’’ti dvidhā voharīyatīti. ‘‘Sammādiṭṭhi sammāsaṅkappo vipassanā, itare samatho’’ti vadanti. Sīlampi hi samathassa upakārakattā samathaggahaṇena gayhatīti tesaṃ adhippāyo. Atha vā yānadvayavasena laddho maggo samatho vipassanāti āgamanavasena vuttoti daṭṭhabbo. Sappadesattāti sīlakkhandhādīnaṃ ekadesattāti attho. Sīlakkhandhādayo hi sabbalokiyalokuttarasīlādisaṅgāhakā, ariyamaggo lokuttaroyevāti tadekadeso hoti.

    ಓನತಸಹಾಯೋ ವಿಯ ವಾಯಾಮೋ ಪಗ್ಗಹಕಿಚ್ಚಸಾಮಞ್ಞತೋ। ಅಂಸಕೂಟಂ ದತ್ವಾ ಠಿತಸಹಾಯೋ ವಿಯ ಸತಿ ಅಪಿಲಾಪನವಸೇನ ನಿಚ್ಚಲಭಾವಕರಣಸಾಮಞ್ಞತೋ। ಸಜಾತಿತೋತಿ ಸವಿತಕ್ಕಸವಿಚಾರಾದಿಭೇದೇಸು ಸಮಾನಾಯ ಸಮಾಧಿಜಾತಿಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕಿರಿಯತೋತಿ ಸಮಾಧಿಅನುರೂಪಕಿರಿಯತೋ। ತತೋ ಏವ ಹಿ ‘‘ಚತ್ತಾರೋ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾ ಸಮಾಧಿನಿಮಿತ್ತಾ, ಚತ್ತಾರೋ ಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನಾ ಸಮಾಧಿಪರಿಕ್ಖಾರಾ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೪೬೨) ಸತಿವಾಯಾಮಾನಂ ಸಮಾಧಿಸ್ಸ ನಿಮಿತ್ತಪರಿಕ್ಖಾರಭಾವೋ ವುತ್ತೋತಿ।

    Onatasahāyo viya vāyāmo paggahakiccasāmaññato. Aṃsakūṭaṃ datvā ṭhitasahāyo viya sati apilāpanavasena niccalabhāvakaraṇasāmaññato. Sajātitoti savitakkasavicārādibhedesu samānāya samādhijātiyāti attho. Kiriyatoti samādhianurūpakiriyato. Tato eva hi ‘‘cattāro satipaṭṭhānā samādhinimittā, cattāro sammappadhānā samādhiparikkhārā’’ti (ma. ni. 1.462) sativāyāmānaṃ samādhissa nimittaparikkhārabhāvo vuttoti.

    ಆಕೋಟೇನ್ತೇನ ವಿಯಾತಿ ‘‘ಅನಿಚ್ಚಂ ಅನಿಚ್ಚ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಪಞ್ಞಾಸದಿಸೇನ ಕಿಚ್ಚೇನ ಸಮನ್ತತೋ ಆಕೋಟೇನ್ತೇನ ವಿಯ ‘‘ಅನಿಚ್ಚಂ ಖಯಟ್ಠೇನ, ದುಕ್ಖಂ ಭಯಟ್ಠೇನಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಪರಿವತ್ತನ್ತೇನ ವಿಯ ಚ ಆದಾಯ ಊಹಿತ್ವಾ ದಿನ್ನಮೇವ ಪಞ್ಞಾ ಪಟಿವಿಜ್ಝತಿ। ದ್ವಿನ್ನಂ ಸಮಾನಕಾಲತ್ತೇಪಿ ಪಚ್ಚಯಭಾವೇನ ಸಙ್ಕಪ್ಪಸ್ಸ ಪುರಿಮಕಾಲಸ್ಸ ವಿಯ ನಿದ್ದೇಸೋ ಕತೋ। ಸಜಾತಿತೋತಿ ‘‘ದುಕ್ಖೇ ಞಾಣ’’ನ್ತಿಆದೀಸು ಸಮಾನಾಯ ಪಞ್ಞಾಜಾತಿಯಾ। ಕಿರಿಯತೋತಿ ಏತ್ಥ ಪಞ್ಞಾಸದಿಸಕಿಚ್ಚಂ ಕಿರಿಯಾತಿ ವುತ್ತಂ, ಪುಬ್ಬೇ ಪನ ಸಮಾಧಿಉಪಕಾರಕಂ ತದನುರೂಪಂ ಕಿಚ್ಚನ್ತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ವಿಸೇಸೋ। ‘‘ಸಬ್ಬಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಭಿಞ್ಞೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೪.೪೬) ವಚನತೋ ಚತ್ತಾರಿಪಿ ಅಭಿಮುಖಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖತೋ ಞಾತಬ್ಬಾನಿ, ಅಭಿವಿಸಿಟ್ಠೇನ ವಾ ಞಾಣೇನ ಞಾತಬ್ಬಾನೀತಿ ಅಭಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾನಿ।

    Ākoṭentena viyāti ‘‘aniccaṃ anicca’’ntiādinā paññāsadisena kiccena samantato ākoṭentena viya ‘‘aniccaṃ khayaṭṭhena, dukkhaṃ bhayaṭṭhenā’’tiādinā parivattantena viya ca ādāya ūhitvā dinnameva paññā paṭivijjhati. Dvinnaṃ samānakālattepi paccayabhāvena saṅkappassa purimakālassa viya niddeso kato. Sajātitoti ‘‘dukkhe ñāṇa’’ntiādīsu samānāya paññājātiyā. Kiriyatoti ettha paññāsadisakiccaṃ kiriyāti vuttaṃ, pubbe pana samādhiupakārakaṃ tadanurūpaṃ kiccanti ayamettha viseso. ‘‘Sabbaṃ, bhikkhave, abhiññeyya’’nti (saṃ. ni. 4.46) vacanato cattāripi abhimukhaṃ paccakkhato ñātabbāni, abhivisiṭṭhena vā ñāṇena ñātabbānīti abhiññeyyāni.

    ದುರಭಿಸಮ್ಭವತರನ್ತಿ ಅಭಿಸಮ್ಭವಿತುಂ ಸಾಧೇತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯತರಂ, ಸತ್ತಿವಿಘಾತೇನ ದುರಧಿಗಮನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಬಾಧಕಪಭವಸನ್ತಿನಿಯ್ಯಾನಲಕ್ಖಣೇಹಿ ವವತ್ಥಾನಂ ಸಲಕ್ಖಣವವತ್ಥಾನಂ। ದುರವಗಾಹತ್ಥೇನ ಗಮ್ಭೀರತ್ತಾತಿ ಓಳಾರಿಕಾ ದುಕ್ಖಸಮುದಯಾ। ತಿರಚ್ಛಾನಗತಾನಮ್ಪಿ ಹಿ ದುಕ್ಖಂ ಆಹಾರಾದೀಸು ಚ ಅಭಿಲಾಸೋ ಪಾಕಟೋ, ಪೀಳನಾದಿಆಯೂಹನಾದಿವಸೇನ ಪನ ‘‘ಇದಂ ದುಕ್ಖಂ, ಇದಮಸ್ಸ ಕಾರಣ’’ನ್ತಿ ಯಾಥಾವತೋ ಓಗಾಹಿತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯತ್ತಾ ಗಮ್ಭೀರಾ, ಸಣ್ಹಸುಖುಮಧಮ್ಮತ್ತಾ ನಿರೋಧಮಗ್ಗಾ ಸಭಾವತೋ ಏವ ಗಮ್ಭೀರತ್ತಾ ದುರವಗಾಹಾ, ತೇನೇವ ಉಪ್ಪನ್ನೇ ಮಗ್ಗೇ ನತ್ಥಿ ನಿರೋಧಮಗ್ಗಾನಂ ಯಾಥಾವತೋ ಅನವಗಾಹೋತಿ। ನಿಬ್ಬಾನಮ್ಪಿ ಮಗ್ಗೇನ ಅಧಿಗನ್ತಬ್ಬತ್ತಾ ತಸ್ಸ ಫಲನ್ತಿ ಅಪದಿಸ್ಸತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಫಲಾಪದೇಸತೋ’’ತಿ। ವುತ್ತಞ್ಹಿ ‘‘ದುಕ್ಖನಿರೋಧೇ ಞಾಣಂ ಅತ್ಥಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ’’ತಿ (ವಿಭ॰ ೭೧೯)। ಮಗ್ಗೋಪಿ ನಿರೋಧಸ್ಸ ಸಮ್ಪಾಪಕಭಾವತೋ ಹೇತೂತಿ ಅಪದಿಸ್ಸತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಹೇತುಅಪದೇಸತೋ’’ತಿ। ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತಂ ‘‘ದುಕ್ಖನಿರೋಧಗಾಮಿನಿಯಾ ಪಟಿಪದಾಯ ಞಾಣಂ ಧಮ್ಮಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ’’ತಿ (ವಿಭ॰ ೭೧೯)। ಇತಿ ವಿಜಞ್ಞಾತಿ ಇತಿ-ಸದ್ದೇನ ವಿಜಾನನಕ್ಕಮಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಏವಂ ಪಕಾರೇಹೀತಿ ಏವಂ-ಸದ್ದೇನ ವಿಜಾನನಕಾರಣಭೂತೇ ನಯೇ।

    Durabhisambhavataranti abhisambhavituṃ sādhetuṃ asakkuṇeyyataraṃ, sattivighātena duradhigamanti attho. Bādhakapabhavasantiniyyānalakkhaṇehi vavatthānaṃ salakkhaṇavavatthānaṃ. Duravagāhatthena gambhīrattāti oḷārikā dukkhasamudayā. Tiracchānagatānampi hi dukkhaṃ āhārādīsu ca abhilāso pākaṭo, pīḷanādiāyūhanādivasena pana ‘‘idaṃ dukkhaṃ, idamassa kāraṇa’’nti yāthāvato ogāhituṃ asakkuṇeyyattā gambhīrā, saṇhasukhumadhammattā nirodhamaggā sabhāvato eva gambhīrattā duravagāhā, teneva uppanne magge natthi nirodhamaggānaṃ yāthāvato anavagāhoti. Nibbānampi maggena adhigantabbattā tassa phalanti apadissatīti āha ‘‘phalāpadesato’’ti. Vuttañhi ‘‘dukkhanirodhe ñāṇaṃ atthapaṭisambhidā’’ti (vibha. 719). Maggopi nirodhassa sampāpakabhāvato hetūti apadissatīti āha ‘‘hetuapadesato’’ti. Vuttampi cetaṃ ‘‘dukkhanirodhagāminiyā paṭipadāya ñāṇaṃ dhammapaṭisambhidā’’ti (vibha. 719). Iti vijaññāti iti-saddena vijānanakkamaṃ dasseti. Evaṃ pakārehīti evaṃ-saddena vijānanakāraṇabhūte naye.

    ಉದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Uddesavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ೧. ದುಕ್ಖಸಚ್ಚನಿದ್ದೇಸೋ

    1. Dukkhasaccaniddeso

    ಜಾತಿನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ

    Jātiniddesavaṇṇanā

    ೧೯೦. ತತ್ಥ …ಪೇ॰… ಅಯಂ ಮಾತಿಕಾತಿ ನಿದ್ದೇಸವಾರಆದಿಮ್ಹಿ ವುತ್ತೇ ಜಾತಿಆದಿನಿದ್ದೇಸೇ ತೇಸಂ ಜಾತಿಆದೀನಂ ನಿದ್ದೇಸವಸೇನ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಅರಿಯಸಚ್ಚಸ್ಸ ಕಥನತ್ಥಾಯ, ತೇಸು ವಾ ಜಾತಿಆದೀಸು ತೇಸಞ್ಚ ದುಕ್ಖಟ್ಠೇ ವೇದಿತಬ್ಬೇ ಜಾತಿಆದೀನಂ ನಿದ್ದೇಸವಸೇನ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಅರಿಯಸಚ್ಚಸ್ಸ ಕಥನತ್ಥಾಯ ದುಕ್ಖದುಕ್ಖನ್ತಿಆದಿಕಾ ದುಕ್ಖಮಾತಿಕಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಥ ವಾ ತತ್ಥಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ನಿದ್ದೇಸವಾರೇ। ‘‘ಜಾತಿಪಿ ದುಕ್ಖಾ…ಪೇ॰… ಸಂಖಿತ್ತೇನ ಪಞ್ಚುಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧಾ ದುಕ್ಖಾ’’ತಿ ಅಯಂ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಅರಿಯಸಚ್ಚಸ್ಸ ಕಥನತ್ಥಾಯ ಮಾತಿಕಾತಿ ಯಥಾದಸ್ಸಿತಸ್ಸ ಜಾತಿಆದಿನಿದ್ದೇಸಸ್ಸ ಮಾತಿಕಾಭಾವಂ ದೀಪೇತಿ। ತಂ ದೀಪೇತ್ವಾ ಪುನ ಯಸ್ಮಿಂ ಪದದ್ವಯೇ ಠತ್ವಾ ದುಕ್ಖಂ ಅರಿಯಸಚ್ಚಂ ಕಥೇತಬ್ಬಂ, ತಸ್ಸ ನಿದ್ಧಾರಣತ್ಥಂ ಸಬ್ಬಂ ದುಕ್ಖಂ ಸಙ್ಕಡ್ಢೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಇದಞ್ಹಿ ದುಕ್ಖಂ ನಾಮಾ’’ತಿಆದಿ।

    190. Tattha…pe… ayaṃ mātikāti niddesavāraādimhi vutte jātiādiniddese tesaṃ jātiādīnaṃ niddesavasena dukkhassa ariyasaccassa kathanatthāya, tesu vā jātiādīsu tesañca dukkhaṭṭhe veditabbe jātiādīnaṃ niddesavasena dukkhassa ariyasaccassa kathanatthāya dukkhadukkhantiādikā dukkhamātikā veditabbāti attho. Atha vā tatthāti tasmiṃ niddesavāre. ‘‘Jātipi dukkhā…pe… saṃkhittena pañcupādānakkhandhā dukkhā’’ti ayaṃ dukkhassa ariyasaccassa kathanatthāya mātikāti yathādassitassa jātiādiniddesassa mātikābhāvaṃ dīpeti. Taṃ dīpetvā puna yasmiṃ padadvaye ṭhatvā dukkhaṃ ariyasaccaṃ kathetabbaṃ, tassa niddhāraṇatthaṃ sabbaṃ dukkhaṃ saṅkaḍḍhento āha ‘‘idañhi dukkhaṃ nāmā’’tiādi.

    ಸಭಾವತೋತಿ ದುಕ್ಖವೇದಯಿತಸಭಾವತೋ। ನಾಮತೋತಿ ತೇನೇವ ಸಭಾವೇನ ಲದ್ಧನಾಮತೋ। ತೇನ ನ ಅಞ್ಞೇನ ಪರಿಯಾಯೇನ ಇದಂ ದುಕ್ಖಂ ನಾಮ, ಅಥ ಖೋ ದುಕ್ಖತ್ತಾಯೇವಾತಿ ಸಭಾವೇನ ನಾಮಂ ವಿಸೇಸೇತಿ। ಅಥ ವಾ ನಾಮತೋತಿ ಉದಯಬ್ಬಯವನ್ತತಾಯ ಲದ್ಧನಾಮತೋ। ಯಥಾ ಅಞ್ಞೇ ಉದಯಬ್ಬಯವನ್ತೋ ಧಮ್ಮಾ ನ ಸಭಾವತೋ ದುಕ್ಖಾ, ನ ಏವಂ ಇದಂ, ಅಥ ಖೋ ಸಭಾವತೋ ದುಕ್ಖಾ, ಭೂತಮೇವೇದಂ ದುಕ್ಖನ್ತಿ ಪುರಿಮೇನ ದುಕ್ಖ-ಸದ್ದೇನ ಪಚ್ಛಿಮಂ ವಿಸೇಸೇತಿ। ವಿಪರಿಣಾಮವನ್ತತಾಯ ಸುಖಂ ಅನಿಟ್ಠಮೇವ ಹೋತೀತಿ ದುಕ್ಖಂ ನಾಮ ಜಾತಂ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ದುಕ್ಖುಪ್ಪತ್ತಿಹೇತುತೋ’’ತಿ। ಕಣ್ಣಸೂಲಾದೀಹಿ ಅಭಿಭೂತಸ್ಸ ನಿತ್ಥುನನಾದೀಹಿ ದುಕ್ಖಾಭಿಭೂತತಾಯ ವಿಞ್ಞಾಯಮಾನಾಯಪಿ ಕಿಂ ತವ ರುಜ್ಜತೀತಿ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾವ ಕಣ್ಣಸೂಲಾದಿದುಕ್ಖಂ ಜಾನಿತಬ್ಬಂ ಹೋತೀತಿ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನದುಕ್ಖತಾ ತಸ್ಸ ವುತ್ತಾ। ಉಪಕ್ಕಮಸ್ಸ ಚ ಪಾಕಟಭಾವತೋತಿ ಕಾರಣಾವಸೇನ ದುಕ್ಖವಿಸೇಸಸ್ಸ ಪಾಕಟಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ।

    Sabhāvatoti dukkhavedayitasabhāvato. Nāmatoti teneva sabhāvena laddhanāmato. Tena na aññena pariyāyena idaṃ dukkhaṃ nāma, atha kho dukkhattāyevāti sabhāvena nāmaṃ viseseti. Atha vā nāmatoti udayabbayavantatāya laddhanāmato. Yathā aññe udayabbayavanto dhammā na sabhāvato dukkhā, na evaṃ idaṃ, atha kho sabhāvato dukkhā, bhūtamevedaṃ dukkhanti purimena dukkha-saddena pacchimaṃ viseseti. Vipariṇāmavantatāya sukhaṃ aniṭṭhameva hotīti dukkhaṃ nāma jātaṃ. Tenevāha ‘‘dukkhuppattihetuto’’ti. Kaṇṇasūlādīhi abhibhūtassa nitthunanādīhi dukkhābhibhūtatāya viññāyamānāyapi kiṃ tava rujjatīti pucchitvāva kaṇṇasūlādidukkhaṃ jānitabbaṃ hotīti paṭicchannadukkhatā tassa vuttā. Upakkamassa ca pākaṭabhāvatoti kāraṇāvasena dukkhavisesassa pākaṭabhāvaṃ dasseti.

    ಸಭಾವಂ ಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ ಪಕಾರನ್ತರೇನ ದುಕ್ಖನ್ತಿ ವುಚ್ಚಮಾನಂ ಪರಿಯಾಯದುಕ್ಖಂ। ಕಥೇತಬ್ಬತ್ತಾ ಪಟಿಞ್ಞಾತಂ ಯಥಾ ಕಥೇತಬ್ಬಂ, ತಂಪಕಾರದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ಅರಿಯಸಚ್ಚಞ್ಚ ನಾಮೇತ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ। ಸಙ್ಖೇಪೋ ಸಾಮಞ್ಞಂ, ಸಾಮಞ್ಞಞ್ಚ ವಿಸೇಸೇ ಅನ್ತೋಕರಿತ್ವಾ ಪವತ್ತತೀತಿ ತತ್ಥ ಉಭಯಥಾಪಿ ಕಥೇತುಂ ವಟ್ಟತಿ। ವಿತ್ಥಾರೋ ಪನ ವಿಸೇಸೋ ಜಾತಿಆದಿಕೋ, ವಿಸೇಸೋ ಚ ವಿಸೇಸನ್ತರನಿವತ್ತಕೋತಿ ಜಾತಿಆದೀಸು ಜರಾದೀನಂ ಸಙ್ಖಿಪನಂ ನ ಸಕ್ಕಾ ಕಾತುನ್ತಿ ತತ್ಥ ವಿತ್ಥಾರೇನೇವ ಕಥೇತಬ್ಬಂ।

    Sabhāvaṃ muñcitvā pakārantarena dukkhanti vuccamānaṃ pariyāyadukkhaṃ. Kathetabbattā paṭiññātaṃ yathā kathetabbaṃ, taṃpakāradassanatthaṃ ‘‘ariyasaccañca nāmeta’’ntiādimāha. Saṅkhepo sāmaññaṃ, sāmaññañca visese antokaritvā pavattatīti tattha ubhayathāpi kathetuṃ vaṭṭati. Vitthāro pana viseso jātiādiko, viseso ca visesantaranivattakoti jātiādīsu jarādīnaṃ saṅkhipanaṃ na sakkā kātunti tattha vitthāreneva kathetabbaṃ.

    ೧೯೧. ‘‘ಅಪರಸ್ಸ ಅಪರಸ್ಸಾ’’ತಿ ದೀಪನಂ ಅಪರತ್ಥದೀಪನಂ। ಸಾಮಿಅತ್ಥೇಪಿ ಹಿ ಅಪರತ್ಥ-ಸದ್ದೋ ಸಿಜ್ಝತೀತಿ। ತೇಸಂ ತೇಸನ್ತಿ ವಾ ಸಾಮಿವಸೇನ ವುತ್ತಂ ಅತ್ಥಂ ಭುಮ್ಮವಸೇನ ವತ್ತುಕಾಮತಾಯ ಆಹ ‘‘ಅಪರತ್ಥದೀಪನ’’ನ್ತಿ, ಅಪರಸ್ಮಿಂ ಅಪರಸ್ಮಿಂ ದೀಪನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಪರಸ್ಸ ಅಪರಸ್ಸ ವಾ ಜಾತಿಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ದೀಪನಂ ಅಪರತ್ಥದೀಪನಂ। ಪಞ್ಚಗತಿವಸೇನ ಏಕೇಕಾಯಪಿ ಗತಿಯಾ ಖತ್ತಿಯಾದಿಭುಮ್ಮದೇವಾದಿಹತ್ಥಿಆದಿಜಾತಿವಸೇನ ಚಾತಿ ಗತಿಜಾತಿವಸೇನ।

    191. ‘‘Aparassa aparassā’’ti dīpanaṃ aparatthadīpanaṃ. Sāmiatthepi hi aparattha-saddo sijjhatīti. Tesaṃ tesanti vā sāmivasena vuttaṃ atthaṃ bhummavasena vattukāmatāya āha ‘‘aparatthadīpana’’nti, aparasmiṃ aparasmiṃ dīpananti attho. Aparassa aparassa vā jātisaṅkhātassa atthassa dīpanaṃ aparatthadīpanaṃ. Pañcagativasena ekekāyapi gatiyā khattiyādibhummadevādihatthiādijātivasena cāti gatijātivasena.

    ತಿಣಾಕಾರೋ ತಿಣಜಾತಿ, ಸೋ ಚ ಉಪಾದಾಪಞ್ಞತ್ತೀತಿ ‘‘ಪಞ್ಞತ್ತಿಯ’’ನ್ತಿ ಆಹ। ತದುಪಾದಾಯಾತಿ ತಂ ಪಠಮಂ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಉಪಾದಾಯ ಅಯಂ ಜಾತಿ, ನಾಸ್ಸ ಕುತೋಚಿ ನಿಗ್ಗಮನಂ ಉಪಾದಾಯ। ಯಸ್ಮಾ ಚ ಏವಂ, ತಸ್ಮಾ ಸಾವಸ್ಸ ಜಾತಿ ಪಠಮವಿಞ್ಞಾಣಸಙ್ಖಾತಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಥ ವಾ ತದುಪಾದಾಯ ಸಜಾತೋತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಸಾವಸ್ಸ ಜಾತಿ ಪಠಮವಿಞ್ಞಾಣಸಙ್ಖಾತಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ವಿಞ್ಞಾಣಮುಖೇನ ಚ ಪಞ್ಚಪಿ ಖನ್ಧಾ ವುತ್ತಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ‘‘ಪಟಿಸನ್ಧಿಯ’’ನ್ತಿ ಆಹ। ಅರಿಯಭಾವಕರಣತ್ತಾ ಅರಿಯಸೀಲನ್ತಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರೋ ವುಚ್ಚತಿ। ಜಾತಿಆದೀನಿಪಿ ಲಕ್ಖಣಾನಿ ಧಮ್ಮಾನಂ ಆಕಾರವಿಕಾರಾತಿ ಕತ್ವಾ ಸಹುಪ್ಪಾದಕಾ ಸಹವಿಕಾರಕಾತಿ ವುತ್ತಾ। ಜಾಯನಟ್ಠೇನಾತಿಆದಿ ಆಯತನವಸೇನ ಯೋನಿವಸೇನ ಚ ದ್ವೀಹಿ ದ್ವೀಹಿ ಪದೇಹಿ ಸಬ್ಬಸತ್ತೇ ಪರಿಯಾದಿಯಿತ್ವಾ ಜಾತಿಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ವುತ್ತಂ। ಪುರಿಮನಯೇ ಪನ ಏಕೇಕೇನೇವ ಪದೇನ ಸಬ್ಬಸತ್ತೇ ಪರಿಯಾದಿಯಿತ್ವಾ ಜಾತಿ ದಸ್ಸಿತಾತಿ ಅಯಂ ವಿಸೇಸೋ। ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ಪುರಿಮನಯೇ ಕತ್ತುನಿದ್ದೇಸೋ, ಪಚ್ಛಿಮನಯೇ ಭಾವನಿದ್ದೇಸೋ ಕತೋ’’ತಿ ವದನ್ತಿ, ‘‘ತೇಸಂ ತೇಸಂ ಸತ್ತಾನಂ ಜಾತೀ’’ತಿ ಪನ ಕತ್ತರಿ ಸಾಮಿನಿದ್ದೇಸಸ್ಸ ಕತತ್ತಾ ಉಭಯತ್ಥಾಪಿ ಭಾವನಿದ್ದೇಸೋವ ಯುತ್ತೋ। ಸಮ್ಪುಣ್ಣಾ ಜಾತಿ ಸಞ್ಜಾತಿ। ಪಾಕಟಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ ಅಭಿನಿಬ್ಬತ್ತಿ। ‘‘ತೇಸಂ ತೇಸಂ ಸತ್ತಾನಂ…ಪೇ॰… ಅಭಿನಿಬ್ಬತ್ತೀ’’ತಿ ಸತ್ತವಸೇನ ಪವತ್ತತ್ತಾ ಸಮ್ಮುತಿಕಥಾ।

    Tiṇākāro tiṇajāti, so ca upādāpaññattīti ‘‘paññattiya’’nti āha. Tadupādāyāti taṃ paṭhamaṃ viññāṇaṃ upādāya ayaṃ jāti, nāssa kutoci niggamanaṃ upādāya. Yasmā ca evaṃ, tasmā sāvassa jāti paṭhamaviññāṇasaṅkhātāti attho. Atha vā tadupādāya sajātoti vuccatīti sāvassa jāti paṭhamaviññāṇasaṅkhātāti attho. Viññāṇamukhena ca pañcapi khandhā vuttā hontīti ‘‘paṭisandhiya’’nti āha. Ariyabhāvakaraṇattā ariyasīlanti pātimokkhasaṃvaro vuccati. Jātiādīnipi lakkhaṇāni dhammānaṃ ākāravikārāti katvā sahuppādakā sahavikārakāti vuttā. Jāyanaṭṭhenātiādi āyatanavasena yonivasena ca dvīhi dvīhi padehi sabbasatte pariyādiyitvā jātiṃ dassetuṃ vuttaṃ. Purimanaye pana ekekeneva padena sabbasatte pariyādiyitvā jāti dassitāti ayaṃ viseso. Keci pana ‘‘purimanaye kattuniddeso, pacchimanaye bhāvaniddeso kato’’ti vadanti, ‘‘tesaṃ tesaṃ sattānaṃ jātī’’ti pana kattari sāminiddesassa katattā ubhayatthāpi bhāvaniddesova yutto. Sampuṇṇā jāti sañjāti. Pākaṭā nibbatti abhinibbatti. ‘‘Tesaṃ tesaṃ sattānaṃ…pe… abhinibbattī’’ti sattavasena pavattattā sammutikathā.

    ತತ್ರ ತತ್ರಾತಿ ಏಕಚತುವೋಕಾರಭವೇಸು ದ್ವಿನ್ನಂ ದ್ವಿನ್ನಂ, ಸೇಸೇ ರೂಪಧಾತುಯಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಕ್ಖಣೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾನಂ ಪಞ್ಚನ್ನಂ, ಕಾಮಧಾತುಯಂ ವಿಕಲಾವಿಕಲಿನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ವಸೇನ ಸತ್ತನ್ನಂ ನವನ್ನಂ ದಸನ್ನಂ ಪುನ ದಸನ್ನಂ ಏಕಾದಸನ್ನಞ್ಚ ಆಯತನಾನಂ ವಸೇನ ಸಙ್ಗಹೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಏಕಭವಪರಿಯಾಪನ್ನಸ್ಸ ಖನ್ಧಸನ್ತಾನಸ್ಸ ಪಠಮಾಭಿನಿಬ್ಬತ್ತಿಭೂತಾ ಪಟಿಸನ್ಧಿಕ್ಖನ್ಧಾತಿ ಆಹ ‘‘ಪಠಮಾಭಿನಿಬ್ಬತ್ತಿಲಕ್ಖಣಾ’’ತಿ। ತಮೇವ ಸನ್ತಾನಂ ನಿಯ್ಯಾತೇನ್ತಂ ವಿಯ ‘‘ಹನ್ದ ಗಣ್ಹಥಾ’’ತಿ ಪಟಿಚ್ಛಾಪೇನ್ತಂ ವಿಯ ಪವತ್ತತೀತಿ ನಿಯ್ಯಾತನರಸಾ। ಸನ್ತತಿಯಾ ಏವ ಉಮ್ಮುಜ್ಜನಂ ಹುತ್ವಾ ಗಯ್ಹತೀತಿ ಉಮ್ಮುಜ್ಜನಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಾ। ದುಕ್ಖರಾಸಿಸ್ಸ ವಿಚಿತ್ತತಾ ದುಕ್ಖವಿಚಿತ್ತತಾ, ದುಕ್ಖವಿಸೇಸಾ ವಾ ತದವಯವಾ, ತಂ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾಪೇತಿ ಫಲತೀತಿ ದುಕ್ಖವಿಚಿತ್ತತಾಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಾ।

    Tatra tatrāti ekacatuvokārabhavesu dvinnaṃ dvinnaṃ, sese rūpadhātuyaṃ paṭisandhikkhaṇe uppajjamānānaṃ pañcannaṃ, kāmadhātuyaṃ vikalāvikalindriyānaṃ vasena sattannaṃ navannaṃ dasannaṃ puna dasannaṃ ekādasannañca āyatanānaṃ vasena saṅgaho veditabbo. Ekabhavapariyāpannassa khandhasantānassa paṭhamābhinibbattibhūtā paṭisandhikkhandhāti āha ‘‘paṭhamābhinibbattilakkhaṇā’’ti. Tameva santānaṃ niyyātentaṃ viya ‘‘handa gaṇhathā’’ti paṭicchāpentaṃ viya pavattatīti niyyātanarasā. Santatiyā eva ummujjanaṃ hutvā gayhatīti ummujjanapaccupaṭṭhānā. Dukkharāsissa vicittatā dukkhavicittatā, dukkhavisesā vā tadavayavā, taṃ paccupaṭṭhāpeti phalatīti dukkhavicittatāpaccupaṭṭhānā.

    ಪರಿಯಾಯನಿಪ್ಪರಿಯಾಯದುಕ್ಖೇಸು ಯಂ ದುಕ್ಖಂ ಜಾತಿ ಹೋತಿ, ತಂ ದುಕ್ಖಭಾವೋಯೇವ ತಸ್ಸಾ ದುಕ್ಖಟ್ಠೋ। ಯದಿ ಅಕ್ಖಾನೇನ ಪಾಪುಣಿತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾ, ಭಗವಾ ಆಚಿಕ್ಖೇಯ್ಯ। ಭಗವತಾಪಿ –

    Pariyāyanippariyāyadukkhesu yaṃ dukkhaṃ jāti hoti, taṃ dukkhabhāvoyeva tassā dukkhaṭṭho. Yadi akkhānena pāpuṇitabbaṃ siyā, bhagavā ācikkheyya. Bhagavatāpi –

    ‘‘ತಂ ಕಿಂ ಮಞ್ಞಥ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಕತಮೋ ನು ಖೋ ಮಹನ್ತತರೋ? ಯೋ ಚಾಯಂ ಮಯಾ ಪರಿತ್ತೋ ಪಾಣಿಮತ್ತೋ ಪಾಸಾಣೋ ಗಹಿತೋ, ಯೋ ಚ ಹಿಮವಾ ಪಬ್ಬತರಾಜಾತಿ। ಅಪ್ಪಮ…ಪೇ॰… ಗಹಿತೋ, ಹಿಮವನ್ತಂ ಪಬ್ಬತರಾಜಾನಂ ಉಪನಿಧಾಯ ಸಙ್ಖಮ್ಪಿ ನ ಉಪೇತಿ, ಕಲಭಾಗಮ್ಪಿ ನ ಉಪೇತಿ, ಉಪನಿಧಮ್ಪಿ ನ ಉಪೇತಿ। ಏವಮೇವ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಯಂ ಸೋ ಪುರಿಸೋ ತೀಹಿ ಸತ್ತಿಸತೇಹಿ ಹಞ್ಞಮಾನೋ ತತೋನಿದಾನಂ ದುಕ್ಖಂ ದೋಮನಸ್ಸಂ ಪಟಿಸಂವೇದೇತಿ, ತಂ ನೇರಯಿಕಸ್ಸ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಉಪನಿಧಾಯ ಸಙ್ಖಮ್ಪಿ…ಪೇ॰… ಉಪನಿಧಮ್ಪಿ ನ ಉಪೇತೀ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೨೫೦) –

    ‘‘Taṃ kiṃ maññatha, bhikkhave, katamo nu kho mahantataro? Yo cāyaṃ mayā paritto pāṇimatto pāsāṇo gahito, yo ca himavā pabbatarājāti. Appama…pe… gahito, himavantaṃ pabbatarājānaṃ upanidhāya saṅkhampi na upeti, kalabhāgampi na upeti, upanidhampi na upeti. Evameva kho, bhikkhave, yaṃ so puriso tīhi sattisatehi haññamāno tatonidānaṃ dukkhaṃ domanassaṃ paṭisaṃvedeti, taṃ nerayikassa dukkhassa upanidhāya saṅkhampi…pe… upanidhampi na upetī’’ti (ma. ni. 3.250) –

    ಉಪಮಾವಸೇನ ಪಕಾಸಿತಂ ಆಪಾಯಿಕದುಕ್ಖಂ। ಸುಖುಪ್ಪತ್ತಿಕಾರಣಾನಿ ಸುಚೀನಿ ಉಪ್ಪಲಾದೀನೀತಿ ಕತ್ವಾ ತತ್ಥ ನಿಬ್ಬತ್ತಿನಿವಾರಣೇನ ಜಾತಿಯಾ ದುಕ್ಖವತ್ಥುಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಅಥ ಖೋ’’ತಿಆದಿನಾ। ದುಕ್ಖುಪ್ಪತ್ತಿಕಾರಣೇ ನಿಬ್ಬತ್ತನೇನ ಗಬ್ಭಪರಿಹರಣೂಪಕ್ಕಮೇನ ವಿನಾ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿಸಮ್ಭವಮೇವ ದುಕ್ಖಂ ಗಬ್ಭೋಕ್ಕನ್ತಿಮೂಲಕಂ ಅಞ್ಞಾನಪೇಕ್ಖತ್ತಾ, ಉಪಕ್ಕಮನಿಬ್ಬತ್ತಂ ಪನ ಪರಿಹರಣಮೂಲಕಂ ಓಕ್ಕನ್ತಿಮತ್ತಾನಪೇಕ್ಖತ್ತಾ। ಅಯಮೇತೇಸಂ ವಿಸೇಸೋ।

    Upamāvasena pakāsitaṃ āpāyikadukkhaṃ. Sukhuppattikāraṇāni sucīni uppalādīnīti katvā tattha nibbattinivāraṇena jātiyā dukkhavatthubhāvaṃ dasseti ‘‘atha kho’’tiādinā. Dukkhuppattikāraṇe nibbattanena gabbhapariharaṇūpakkamena vinā mātukucchisambhavameva dukkhaṃ gabbhokkantimūlakaṃ aññānapekkhattā, upakkamanibbattaṃ pana pariharaṇamūlakaṃ okkantimattānapekkhattā. Ayametesaṃ viseso.

    ಅತ್ತನೋ ಅಭಿಮುಖಂ ಕಡ್ಢನಂ ಆಕಡ್ಢನಂ, ಪರಿತೋ ಸಬ್ಬತೋಭಾಗೇನ ಕಡ್ಢನಂ ಪರಿಕಡ್ಢನಂ। ಅಧೋ ಧುನನಂ ಓಧುನನಂ, ತಿರಿಯಂ, ಸಬ್ಬತೋ ವಾ ಧುನನಂ ನಿಧುನನಂ। ತಚ್ಛೇತ್ವಾ ಖಾರಪಕ್ಖಿಪನಂ ಖಾರಾಪಟಿಚ್ಛಕಂ।

    Attano abhimukhaṃ kaḍḍhanaṃ ākaḍḍhanaṃ, parito sabbatobhāgena kaḍḍhanaṃ parikaḍḍhanaṃ. Adho dhunanaṃ odhunanaṃ, tiriyaṃ, sabbato vā dhunanaṃ nidhunanaṃ. Tacchetvā khārapakkhipanaṃ khārāpaṭicchakaṃ.

    ಸಕಲಸರೀರನ್ಹಾಪನಂ ನ್ಹಾಪನಂ, ಏಕದೇಸಧೋವನಂ ಧೋವನಂ, ಸೂರಿಯಾಭಿಮುಖಪವತ್ತನೇನ ಆತಾಪನಂ, ಪಞ್ಚಗ್ಗಿತಾಪೇನ ಪರಿತಾಪನಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಸಬ್ಬೋಯೇವ ವಾ ತಾಪೋ ದ್ವಿಧಾಪಿ ವುತ್ತೋ।

    Sakalasarīranhāpanaṃ nhāpanaṃ, ekadesadhovanaṃ dhovanaṃ, sūriyābhimukhapavattanena ātāpanaṃ, pañcaggitāpena paritāpanaṃ daṭṭhabbaṃ. Sabboyeva vā tāpo dvidhāpi vutto.

    ಕುಹಿಂ ನು ಪತಿಟ್ಠಂ ಲಭೇಥ, ಜಾತಿಯಾ ವಿನಾ ನ ತಸ್ಸ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಪತಿಟ್ಠಾನಂ ಅತ್ಥೀತಿ ಅತ್ಥೋ, ಜಾತಿಯಾ ವಾ ವಿನಾ ಸೋ ಸತ್ತೋ ಕುಹಿಂ ನು ಪತಿಟ್ಠಂ, ಕತ್ಥ ನು ಪತಿಟ್ಠನ್ತೋ ತಂ ದುಕ್ಖಂ ಲಭೇಥಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ತತ್ಥ ತಿರಚ್ಛಾನೇಸು ಕಥಂ ದುಕ್ಖಂ ಭವೇಯ್ಯ ತಹಿಂ ತಿರಚ್ಛಾನೇಸು ಜಾತಿಂ ವಿನಾ। ನ ಚಸ್ಸಾತಿ ನ ಚೇ ಅಸ್ಸ। ನನು ನೇವತ್ಥೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ಕಾತಬ್ಬೋ, ನನು ಆಹಾತಿ ವಾ। ಯದತೋತಿ ಯಸ್ಮಾ ನೇವತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ಆಹಾತಿ ಅತ್ಥೋ।

    Kuhiṃ nu patiṭṭhaṃ labhetha, jātiyā vinā na tassa dukkhassa patiṭṭhānaṃ atthīti attho, jātiyā vā vinā so satto kuhiṃ nu patiṭṭhaṃ, kattha nu patiṭṭhanto taṃ dukkhaṃ labhethāti attho. Tattha tiracchānesu kathaṃ dukkhaṃ bhaveyya tahiṃ tiracchānesu jātiṃ vinā. Na cassāti na ce assa. Nanu nevatthīti sambandho kātabbo, nanu āhāti vā. Yadatoti yasmā nevatthi, tasmā āhāti attho.

    ಜರಾನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ

    Jarāniddesavaṇṇanā

    ೧೯೨. ಜೀರಣಮೇವ ಜೀರಣತಾ, ಜೀರಣಸ್ಸ ವಾ ಆಕಾರೋ ತಾ-ಸದ್ದೇನ ವುತ್ತೋ।

    192. Jīraṇameva jīraṇatā, jīraṇassa vā ākāro tā-saddena vutto.

    ಯಥಾಪುರೇ ಅಸಲ್ಲಕ್ಖೇನ್ತೇತಿ ಗಾರವಕರಣಉಪಟ್ಠಾನಾದೀನಿ ಅಸಲ್ಲಕ್ಖೇನ್ತೇ ತಂನಿಮಿತ್ತಂ ದೋಮನಸ್ಸಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಅತ್ಥೋ।

    Yathāpure asallakkhenteti gāravakaraṇaupaṭṭhānādīni asallakkhente taṃnimittaṃ domanassaṃ uppajjatīti attho.

    ಸತಾದೀನನ್ತಿ ಸತಿಸುತವೀರಿಯಪಞ್ಞಾದೀನಂ ವಿಪ್ಪವಾಸನಿಮಿತ್ತಂ ಅತ್ತನಾ ಅಪಸಾದೇತಬ್ಬೇಹಿಪಿ ಅತ್ತನೋ ಪುತ್ತದಾರೇಹಿ ಅಪಸಾದನೀಯತೋ। ಅವಸವತ್ತಙ್ಗಪಚ್ಚಙ್ಗತಾಯ ಸುಚಿಅಸುಚಿಆದಿವಿಚಾರಣವಿರಹೇನ ಚ ಬಾಲಕುಮಾರಕಕಾಲೋ ವಿಯ ಜಿಣ್ಣಕಾಲೋ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಭಿಯ್ಯೋ ಬಾಲತ್ತಪ್ಪತ್ತಿಯಾ’’ತಿ।

    Satādīnanti satisutavīriyapaññādīnaṃ vippavāsanimittaṃ attanā apasādetabbehipi attano puttadārehi apasādanīyato. Avasavattaṅgapaccaṅgatāya suciasuciādivicāraṇavirahena ca bālakumārakakālo viya jiṇṇakālo hotīti āha ‘‘bhiyyo bālattappattiyā’’ti.

    ಮರಣನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ

    Maraṇaniddesavaṇṇanā

    ೧೯೩. ‘‘ಕಾಲಸ್ಸ ಅನ್ತಕಸ್ಸ ಕಿರಿಯಾ’’ತಿ ಯಾ ಲೋಕೇ ವುಚ್ಚತಿ, ಸಾ ಚುತಿ, ಮರಣನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಚವನಕಾಲೋಯೇವ ವಾ ಅನತಿಕ್ಕಮನೀಯತ್ತಾ ವಿಸೇಸೇನ ಕಾಲೋತಿ ವುತ್ತೋ, ತಸ್ಸ ಕಿರಿಯಾ ಚುತಿಕ್ಖನ್ಧಾನಂ ಭೇದಪ್ಪತ್ತಿಯೇವ। ಮಚ್ಚು ಮರಣನ್ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಸಮಾಸಂ ಅಕತ್ವಾ ಯೋ ಮಚ್ಚು ವುಚ್ಚತಿ ಭೇದೋ, ಯಞ್ಚ ಮರಣಂ ಪಾಣಚಾಗೋ, ಇದಂ ವುಚ್ಚತಿ ಮರಣನ್ತಿ ವಿಸುಂ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ನ ನ ಯುಜ್ಜತಿ।

    193. ‘‘Kālassa antakassa kiriyā’’ti yā loke vuccati, sā cuti, maraṇanti attho. Cavanakāloyeva vā anatikkamanīyattā visesena kāloti vutto, tassa kiriyā cutikkhandhānaṃ bhedappattiyeva. Maccu maraṇanti etthāpi samāsaṃ akatvā yo maccu vuccati bhedo, yañca maraṇaṃ pāṇacāgo, idaṃ vuccati maraṇanti visuṃ sambandho na na yujjati.

    ಯಸ್ಸ ಖನ್ಧಭೇದಸ್ಸ ಪವತ್ತತ್ತಾ ‘‘ತಿಸ್ಸೋ ಮತೋ, ಫುಸ್ಸೋ ಮತೋ’’ತಿ ವೋಹಾರೋ ಹೋತಿ, ಸೋ ಖನ್ಧಪ್ಪಬನ್ಧಸ್ಸ ಅನುಪಚ್ಛಿನ್ನತಾಯ ‘‘ಸಮ್ಮುತಿಮರಣ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತೋ, ಪಬನ್ಧಸಮುಚ್ಛೇದೋ ಚ ‘‘ಸಮುಚ್ಛೇದಮರಣ’’ನ್ತಿ। ಮರಣಮ್ಪಿ ದುಕ್ಖನ್ತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನತ್ಥೇ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಕಥಾ ವಟ್ಟಕಥಾತಿ ಕತ್ವಾ ‘‘ಸಮ್ಮುತಿಮರಣಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತ’’ನ್ತಿ ಆಹ। ತಸ್ಸೇವ ನಾಮನ್ತಿ ತಬ್ಭಾವತೋ ತದೇಕದೇಸಭಾವತೋ ಚ ಮರಣ-ಸದ್ದಬಹುತ್ತೇ ಅಸಮ್ಮೋಹತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ। ಚುತಿಲಕ್ಖಣನ್ತಿ ‘‘ಚವನತಾ’’ತಿ ನಿದಸ್ಸಿತಚವನಲಕ್ಖಣಮೇವ ವದತಿ। ಸಮ್ಪತ್ತಿಭವಖನ್ಧೇಹಿ ವಿಯೋಜೇತೀತಿ ವಿಯೋಗರಸಂ, ವಿಯೋಗಕಿರಿಯಾಭೂತತಾಯ ವಾ ‘‘ವಿಯೋಗರಸ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಸತ್ತಸ್ಸ ಪುರಿಮಭವತೋ ವಿಪ್ಪವಾಸೋ ಹುತ್ವಾ ಉಪಟ್ಠಾತೀತಿ ವಿಪ್ಪವಾಸಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಂ।

    Yassa khandhabhedassa pavattattā ‘‘tisso mato, phusso mato’’ti vohāro hoti, so khandhappabandhassa anupacchinnatāya ‘‘sammutimaraṇa’’nti vutto, pabandhasamucchedo ca ‘‘samucchedamaraṇa’’nti. Maraṇampi dukkhanti imasmiṃ panatthe dukkhasaccakathā vaṭṭakathāti katvā ‘‘sammutimaraṇaṃ adhippeta’’nti āha. Tasseva nāmanti tabbhāvato tadekadesabhāvato ca maraṇa-saddabahutte asammohatthaṃ vuttaṃ. Cutilakkhaṇanti ‘‘cavanatā’’ti nidassitacavanalakkhaṇameva vadati. Sampattibhavakhandhehi viyojetīti viyogarasaṃ, viyogakiriyābhūtatāya vā ‘‘viyogarasa’’nti vuttaṃ. Sattassa purimabhavato vippavāso hutvā upaṭṭhātīti vippavāsapaccupaṭṭhānaṃ.

    ಮರಣನ್ತಿಕಾತಿ ಮರಣಸ್ಸ ಆಸನ್ನಾ। ಯದಿ ಮರಣಂ ನ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಯಥಾವುತ್ತಂ ಕಾಯಿಕಂ ಚೇತಸಿಕಞ್ಚ ದುಕ್ಖಂ ನ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ಆಹ ‘‘ದ್ವಿನ್ನಮ್ಪಿ ದುಕ್ಖಾನಂ ವತ್ಥುಭಾವೇನಾ’’ತಿ।

    Maraṇantikāti maraṇassa āsannā. Yadi maraṇaṃ na bhavissati, yathāvuttaṃ kāyikaṃ cetasikañca dukkhaṃ na bhavissatīti āha ‘‘dvinnampi dukkhānaṃ vatthubhāvenā’’ti.

    ಪಾಪಕಮ್ಮಾದಿನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ಪಾಪಕಮ್ಮನಿಮಿತ್ತಂ ಪಾಪಗತಿನಿಮಿತ್ತಞ್ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ, ಕಮ್ಮಮ್ಪಿ ವಾ ಏತ್ಥ ‘‘ನಿಮಿತ್ತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಉಪಪತ್ತಿನಿಮಿತ್ತಭಾವೇನ ಉಪಟ್ಠಾನತೋ। ತದುಪಟ್ಠಾನೇಪಿ ಹಿ ‘‘ಅಕತಂ ವತ ಮೇ ಕಲ್ಯಾಣ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಅನಪ್ಪಕಂ ದೋಮನಸ್ಸಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ। ಭದ್ದಸ್ಸಾತಿ ಕಲ್ಯಾಣಕಮ್ಮಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅವಿಸೇಸತೋತಿ ‘‘ಸಬ್ಬೇಸ’’ನ್ತಿ ಏತೇನ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ। ಸಬ್ಬೇಸನ್ತಿ ಚ ಯೇಸಂ ಕಾಯಿಕಂ ದುಕ್ಖಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತೇಯೇವ ಸಬ್ಬೇ ಗಹಿತಾ ‘‘ವಿತುಜ್ಜಮಾನಮಮ್ಮಾನ’’ನ್ತಿ ವಿಸೇಸಿತತ್ತಾ। ಸನ್ಧೀನಂ ಬನ್ಧನಾನಿ ಸನ್ಧಿಬನ್ಧನಾನಿ , ತೇಸಂ ಛೇದನೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತಂ ದುಕ್ಖಂ ‘‘ಸನ್ಧಿಬನ್ಧನಚ್ಛೇದನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಆದಿ-ಸದ್ದೋ ವಾ ಕಾರಣತ್ಥೋ, ಸನ್ಧಿಬನ್ಧನಚ್ಛೇದನಮೂಲಕನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ।

    Pāpakammādinimittanti pāpakammanimittaṃ pāpagatinimittañcāti attho, kammampi vā ettha ‘‘nimitta’’nti vuttaṃ upapattinimittabhāvena upaṭṭhānato. Tadupaṭṭhānepi hi ‘‘akataṃ vata me kalyāṇa’’ntiādinā anappakaṃ domanassaṃ uppajjatīti. Bhaddassāti kalyāṇakammassāti attho. Avisesatoti ‘‘sabbesa’’nti etena yojetabbaṃ. Sabbesanti ca yesaṃ kāyikaṃ dukkhaṃ uppajjati, teyeva sabbe gahitā ‘‘vitujjamānamammāna’’nti visesitattā. Sandhīnaṃ bandhanāni sandhibandhanāni , tesaṃ chedanena nibbattaṃ dukkhaṃ ‘‘sandhibandhanacchedana’’nti vuttaṃ. Ādi-saddo vā kāraṇattho, sandhibandhanacchedanamūlakanti attho.

    ಅನಯಬ್ಯಸನಾಪಾದನಂ ವಿಯಾತಿ ಅನಯಬ್ಯಸನಾಪತ್ತಿ ವಿಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ವಾಳಾದೀಹಿ ಕತೇ ಹಿ ಅನಯಬ್ಯಸನಾಪಾದನೇ ಅನ್ತೋಗಧಾ ಅನಯಬ್ಯಸನಾಪತ್ತಿ ಏತ್ಥ ನಿದಸ್ಸನನ್ತಿ।

    Anayabyasanāpādanaṃ viyāti anayabyasanāpatti viyāti attho. Vāḷādīhi kate hi anayabyasanāpādane antogadhā anayabyasanāpatti ettha nidassananti.

    ಸೋಕನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ

    Sokaniddesavaṇṇanā

    ೧೯೪. ಸುಖಕಾರಣಂ ಹಿತಂ, ತಸ್ಸ ಫಲಂ ಸುಖಂ। ಞಾತಿಕ್ಖಯೋತಿ ಭೋಗಾದೀಹಿ ಞಾತೀನಂ ಪರಿಹಾನಿ ಮರಣಞ್ಚ। ಅಯಂ ಪನ ವಿಸೇಸೋತಿ ಭೋಗಬ್ಯಸನಾದಿಪದತ್ಥವಿಸೇಸಂ ರೋಗಬ್ಯಸನಾದೀಸು ಸಮಾಸವಿಸೇಸಞ್ಚ ಸನ್ಧಾಯಾಹ। ಞಾತಿಭೋಗಾ ಪಞ್ಞತ್ತಿಮತ್ತಾ ತಬ್ಬಿನಾಸಾವಾತಿ ಇಮಿನಾ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ಅಪರಿನಿಪ್ಫನ್ನತಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಅನಿಪ್ಫನ್ನಾನೀ’’ತಿ ಆಹ। ಅಪರಿನಿಪ್ಫನ್ನತಂಯೇವ ಹಿ ಸನ್ಧಾಯ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೨.೪೪೭ ಆದಯೋ) ಚ ‘‘ದಸ ರೂಪಾನಿ ಅನಿಪ್ಫನ್ನಾನೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ರೂಪಕಣ್ಡವಣ್ಣನಾಯಞ್ಹಿ (ಧ॰ ಸ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೯೭೫ ಪಕಿಣ್ಣಕಕಥಾ) ನಿ ‘‘ಅಪರಿನಿಪ್ಫನ್ನಾನೀ’’ತಿ ವುತ್ತಾನಿ। ಖನ್ಧವಿಭಙ್ಗೇ ಚ ನಿಪ್ಫಾದೇತಬ್ಬಸ್ಸ ನಿರೋಧಸಮಾಪತ್ತಿಆದಿಕಸ್ಸ ನಿಪ್ಫನ್ನತಾ ವುತ್ತಾತಿ ಅಸಭಾವಧಮ್ಮಸ್ಸ ಚ ನಿಪ್ಫನ್ನತಾ, ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸೇವ ಅನಿಪ್ಫನ್ನತಾತಿ।

    194. Sukhakāraṇaṃ hitaṃ, tassa phalaṃ sukhaṃ. Ñātikkhayoti bhogādīhi ñātīnaṃ parihāni maraṇañca. Ayaṃ pana visesoti bhogabyasanādipadatthavisesaṃ rogabyasanādīsu samāsavisesañca sandhāyāha. Ñātibhogā paññattimattā tabbināsāvāti iminā adhippāyena aparinipphannataṃ sandhāya ‘‘anipphannānī’’ti āha. Aparinipphannataṃyeva hi sandhāya visuddhimagge (visuddhi. 2.447 ādayo) ca ‘‘dasa rūpāni anipphannānī’’ti vuttaṃ. Rūpakaṇḍavaṇṇanāyañhi (dha. sa. aṭṭha. 975 pakiṇṇakakathā) ni ‘‘aparinipphannānī’’ti vuttāni. Khandhavibhaṅge ca nipphādetabbassa nirodhasamāpattiādikassa nipphannatā vuttāti asabhāvadhammassa ca nipphannatā, nibbānasseva anipphannatāti.

    ಧಮ್ಮ-ಸದ್ದೋ ಹೇತುಅತ್ಥೋತಿ ಆಹ ‘‘ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಉಪ್ಪತ್ತಿಹೇತುನಾ’’ತಿ। ಝಾಮನ್ತಿ ದಡ್ಢಂ। ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತಲಕ್ಖಣಾದಿಕಾ ದೋಮನಸ್ಸವೇದನಾ ಸೋಕೋತಿ ತಸ್ಸ ಪುನ ಲಕ್ಖಣಾದಯೋ ನ ವತ್ತಬ್ಬಾ ಸಿಯುಂ, ತಥಾಪಿ ದೋಮನಸ್ಸವಿಸೇಸತ್ತಾ ಸೋಕಸ್ಸ ಚ ವಿಸಿಟ್ಠಾ ಲಕ್ಖಣಾದಯೋ ವತ್ತಬ್ಬಾತಿ ‘‘ಕಿಞ್ಚಾಪೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ವಿಸಾರರಹಿತಂ ಅನ್ತೋ ಏವ ಸಙ್ಕುಚಿತಂ ಚಿನ್ತನಂ, ಸುಕ್ಖನಂ ವಾ ಅನ್ತೋನಿಜ್ಝಾನಂ। ಪರಿನಿಜ್ಝಾಯನಂ ದಹನಂ। ಞಾತಿಬ್ಯಸನಾದಿಅನುರೂಪಂ ಸೋಚನಂ ಅನುಸೋಚನಂ, ತಂ ತಂ ವಾ ಗುಣಂ ದೋಸಞ್ಚ ಅನುಗನ್ತ್ವಾ ಸೋಚನಂ ತಪ್ಪನಂ ಅನುಸೋಚನಂ।

    Dhamma-saddo hetuatthoti āha ‘‘dukkhassa uppattihetunā’’ti. Jhāmanti daḍḍhaṃ. Pubbe vuttalakkhaṇādikā domanassavedanā sokoti tassa puna lakkhaṇādayo na vattabbā siyuṃ, tathāpi domanassavisesattā sokassa ca visiṭṭhā lakkhaṇādayo vattabbāti ‘‘kiñcāpī’’tiādimāha. Visārarahitaṃ anto eva saṅkucitaṃ cintanaṃ, sukkhanaṃ vā antonijjhānaṃ. Parinijjhāyanaṃ dahanaṃ. Ñātibyasanādianurūpaṃ socanaṃ anusocanaṃ, taṃ taṃ vā guṇaṃ dosañca anugantvā socanaṃ tappanaṃ anusocanaṃ.

    ಜವನಕ್ಖಣೇತಿ ಮನೋದ್ವಾರಜವನಕ್ಖಣೇ। ತಥಾ ಹಿ ತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಏತ್ತಕಾ ಮೇ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಕಾಯವಿಞ್ಞಾಣಾದಿವೀಥಿಯಮ್ಪಿ ಪನ ಜವನಕ್ಖಣೇ ದೋಮನಸ್ಸಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ ಏವ। ತೇನೇವ ‘‘ಜವನಕ್ಖಣೇ ಚಾ’’ತಿ ಆಹ। ಅಞ್ಞಥಾ ಕಾಯಿಕಚೇತಸಿಕದುಕ್ಖಾನಂ ಕಾಯವತ್ಥುಕಮನೋದ್ವಾರಪ್ಪವತ್ತಾನಮೇವ ಪಚ್ಚಯೋತಿ ಗಣ್ಹೇಯ್ಯ ತತ್ಥ ವಿಸೇಸೇನ ಕಾಯಿಕಚೇತಸಿಕಸದ್ದಪ್ಪವತ್ತಿತೋ।

    Javanakkhaṇeti manodvārajavanakkhaṇe. Tathā hi taṃ dassento ‘‘ettakā me’’tiādimāha. Kāyaviññāṇādivīthiyampi pana javanakkhaṇe domanassassa paccayo hoti eva. Teneva ‘‘javanakkhaṇe cā’’ti āha. Aññathā kāyikacetasikadukkhānaṃ kāyavatthukamanodvārappavattānameva paccayoti gaṇheyya tattha visesena kāyikacetasikasaddappavattito.

    ತುಜ್ಜತೀತಿ ‘‘ತುದತೀ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ಬ್ಯತ್ತಯವಸೇನ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।

    Tujjatīti ‘‘tudatī’’ti vattabbe byattayavasena vuttanti veditabbaṃ.

    ಪರಿದೇವನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ

    Paridevaniddesavaṇṇanā

    ೧೯೫. ಆದೇವನ್ತಿ ಏತೇನಾತಿ ಆದೇವೋತಿ ಆದೇವನ-ಸದ್ದಂ ಕತ್ವಾ ಅಸ್ಸುವಿಮೋಚನಾದಿವಿಕಾರಂ ಆಪಜ್ಜನ್ತಾನಂ ತಬ್ಬಿಕಾರಾಪತ್ತಿಯಾ ಸೋ ಸದ್ದೋ ಕರಣಭಾವೇನ ವುತ್ತೋತಿ। ವೀಹಿಪಲಾಪಾದಯೋ ವಿಯ ತುಚ್ಛಂ ವಚನಂ ಪಲಾಪೋ। ಗುಣದೋಸೇ ಕಿತ್ತೇತಿ ಬೋಧೇತೀತಿ ಗುಣದೋಸಕಿತ್ತನರಸೋ ಲಾಲಪ್ಪ-ಸದ್ದೋ। ಅತ್ಥಾನತ್ಥೇ ಹಿರಿಯಿತಬ್ಬಜನೇ ಚ ಅವಿಚಾರೇತ್ವಾ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಸಮ್ಭಮಭಾವೋ ಹುತ್ವಾ ಪರಿದೇವನ-ಸದ್ದೋ ಉಪಟ್ಠಾತೀತಿ ‘‘ಸಮ್ಭಮಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ, ಸೋಕವತ್ಥುಅವಿಘಾತೇನ ವಾ ಸಮ್ಭಮೋ, ನ ಉತ್ತಾಸಸಮ್ಭಮೋ, ಸೋ ಚ ಪರಿದೇವನ-ಸದ್ದೇನ ಪಾಕಟೋ ಹೋತೀತಿ ಪರಿದೇವೋ ‘‘ಸಮ್ಭಮಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ।

    195. Ādevanti etenāti ādevoti ādevana-saddaṃ katvā assuvimocanādivikāraṃ āpajjantānaṃ tabbikārāpattiyā so saddo karaṇabhāvena vuttoti. Vīhipalāpādayo viya tucchaṃ vacanaṃ palāpo. Guṇadose kitteti bodhetīti guṇadosakittanaraso lālappa-saddo. Atthānatthe hiriyitabbajane ca avicāretvā puggalassa sambhamabhāvo hutvā paridevana-saddo upaṭṭhātīti ‘‘sambhamapaccupaṭṭhāno’’ti vutto, sokavatthuavighātena vā sambhamo, na uttāsasambhamo, so ca paridevana-saddena pākaṭo hotīti paridevo ‘‘sambhamapaccupaṭṭhāno’’ti vutto.

    ಸೋಕಾಭಿಭೂತೋ ಪರಿದೇವನನಿಮಿತ್ತಂ ಮುಟ್ಠಿಪೋಥನಾದೀನಿ ಕರೋತಿ, ಪರಿದೇವನನಿಮಿತ್ತಮೇವ ಚ ಞಾತಿಅಬ್ಭತ್ಥಙ್ಗಮನಾದೀನಿ ಚಿನ್ತೇತೀತಿ ಪರಿದೇವಸ್ಸ ದುಕ್ಖದೋಮನಸ್ಸಾನಂ ವತ್ಥುಭಾವೋ ವುತ್ತೋ।

    Sokābhibhūto paridevananimittaṃ muṭṭhipothanādīni karoti, paridevananimittameva ca ñātiabbhatthaṅgamanādīni cintetīti paridevassa dukkhadomanassānaṃ vatthubhāvo vutto.

    ಭಿಯ್ಯೋತಿ ಯೇನ ವಿನಾ ನ ಹೋತಿ, ತತೋ ಪರಿದೇವಸಮುಟ್ಠಾಪಕದೋಮನಸ್ಸತೋ, ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತದುಕ್ಖತೋ ವಾ ಭಿಯ್ಯೋ, ಕಣ್ಠೋಟ್ಠತಾಲುಆದಿಸೋಸಜತೋಪಿ ವಾ ಭಿಯ್ಯೋತಿ ಅಞ್ಞಞ್ಚ ಕಾಯಿಕಂ ಚೇತಸಿಕಂ ತಂನಿದಾನದುಕ್ಖಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ।

    Bhiyyoti yena vinā na hoti, tato paridevasamuṭṭhāpakadomanassato, pubbe vuttadukkhato vā bhiyyo, kaṇṭhoṭṭhatāluādisosajatopi vā bhiyyoti aññañca kāyikaṃ cetasikaṃ taṃnidānadukkhaṃ saṅgaṇhāti.

    ದುಕ್ಖದೋಮನಸ್ಸನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ

    Dukkhadomanassaniddesavaṇṇanā

    ೧೯೬-೭. ಕಾಯಿಕಂ ದುಕ್ಖಂ ಕಾಯಿಕಸ್ಸ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಉಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯೋತಿ ‘‘ದುಕ್ಖಿತಸ್ಸ ದುಕ್ಖಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಏತೇನ ದುಕ್ಖೇನ ಅಭಿಭೂತತ್ತಾ ನಕ್ಖತ್ತಂ ಕೀಳಿತುಂ ನ ಲಭಾಮೀತಿ ಬಲವದೋಮನಸ್ಸಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ದೋಮನಸ್ಸವತ್ಥುತಾ ಹೋತಿ।

    196-7. Kāyikaṃ dukkhaṃ kāyikassa dukkhassa upanissayapaccayoti ‘‘dukkhitassa dukkhaṃ uppajjatī’’ti vuttaṃ. Etena dukkhena abhibhūtattā nakkhattaṃ kīḷituṃ na labhāmīti balavadomanassaṃ uppajjatīti dukkhassa domanassavatthutā hoti.

    ಅತ್ತನೋ ಪವತ್ತಿಕ್ಖಣಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಪೀಳೇತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ ಕಾಯಿಕದುಕ್ಖಂ, ತದುಪನಿಸ್ಸಯತೋ ವಾ।

    Attano pavattikkhaṇaṃ sandhāya ‘‘pīḷetī’’ti vuttaṃ kāyikadukkhaṃ, tadupanissayato vā.

    ಆವಟ್ಟನ್ತೀತಿ ಪರಿವಟ್ಟನ್ತಿ। ವಿವಟ್ಟನ್ತೀತಿ ಪಬ್ಭಾರೇ ಖಿತ್ತತ್ಥಮ್ಭೋ ವಿಯ ಲುಧನ್ತಿ। ಮೂಲಚ್ಛಿನ್ನರುಕ್ಖೋ ವಿಯ ಛಿನ್ನಪಪಾತಂ ಪಪತನ್ತಿ, ಪರಿದಯ್ಹಮಾನಚಿತ್ತಾ ಪುರಿಮದೋಮನಸ್ಸುಪನಿಸ್ಸಯವಸೇನ ಚಿನ್ತೇನ್ತಿ, ವಿಗತೇ ದೋಮನಸ್ಸೇ ತಥಾಚಿನ್ತನಂ ನತ್ಥೀತಿ।

    Āvaṭṭantīti parivaṭṭanti. Vivaṭṭantīti pabbhāre khittatthambho viya ludhanti. Mūlacchinnarukkho viya chinnapapātaṃ papatanti, paridayhamānacittā purimadomanassupanissayavasena cintenti, vigate domanasse tathācintanaṃ natthīti.

    ಉಪಾಯಾಸನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ

    Upāyāsaniddesavaṇṇanā

    ೧೯೮. ಸಬ್ಬವಿಸಯಪ್ಪಟಿಪತ್ತಿನಿವಾರಣವಸೇನ ಸಮನ್ತತೋ ಸೀದನಂ ಸಂಸೀದನಂ, ಉಟ್ಠೇತುಮ್ಪಿ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯತಾಕರಣವಸೇನ ಅತಿಬಲವಂ, ವಿರೂಪಂ ವಾ ಸೀದನಂ ವಿಸೀದನಂ। ಅಞ್ಞಂ ವಿಸಯಂ ಅಗನ್ತ್ವಾ ಞಾತಿಬ್ಯಸನಾದೀಸು ವಿರೂಪೋ ಆಸಙ್ಗೋ ತತ್ಥೇವ ಅವಬನ್ಧತಾ ಬ್ಯಾಸತ್ತಿ। ನಿತ್ಥುನನಕರಣತೋ ನಿತ್ಥುನನರಸೋ। ವಿಸೀದನಂ ವಿಸಾದೋ।

    198. Sabbavisayappaṭipattinivāraṇavasena samantato sīdanaṃ saṃsīdanaṃ, uṭṭhetumpi asakkuṇeyyatākaraṇavasena atibalavaṃ, virūpaṃ vā sīdanaṃ visīdanaṃ. Aññaṃ visayaṃ agantvā ñātibyasanādīsu virūpo āsaṅgo tattheva avabandhatā byāsatti. Nitthunanakaraṇato nitthunanaraso. Visīdanaṃ visādo.

    ಸಯಂ ನ ದುಕ್ಖೋ ದೋಸತ್ತಾ ಸಙ್ಖಾರಕ್ಖನ್ಧಪರಿಯಾಪನ್ನಧಮ್ಮನ್ತರತ್ತಾ ವಾ। ಯೇ ಪನ ದೋಮನಸ್ಸಮೇವ ಉಪಾಯಾಸೋತಿ ವದೇಯ್ಯುಂ, ತೇ ‘‘ಉಪಾಯಾಸೋ ತೀಹಿ ಖನ್ಧೇಹಿ ಏಕೇನಾಯತನೇನ ಏಕಾಯ ಧಾತುಯಾ ಸಮ್ಪಯುತ್ತೋ, ಏಕೇನ ಖನ್ಧೇನ ಏಕೇನಾಯತನೇನ ಏಕಾಯ ಧಾತುಯಾ ಕೇಹಿಚಿ ಸಮ್ಪಯುತ್ತೋ’’ತಿ (ಧಾತು॰ ೨೪೯) ಇಮಾಯ ಪಾಳಿಯಾ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತಬ್ಬಾ। ವಿಸಾದಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸುಖದುಕ್ಖಕಾರಣಂ ಅಗಣಯಿತ್ವಾ ದುಕ್ಖಟ್ಠಾನಾದೀನಿ ಕರೋನ್ತಾನಂ ಉಪಾಯಾಸೋ ಕಾಯಿಕದುಕ್ಖಸ್ಸ ವತ್ಥು ಹೋತಿ, ವಿಸಾದನವಸೇನೇವ ಞಾತಿವಿನಾಸಾದೀನಿ ಚಿನ್ತೇನ್ತಾನಂ ದೋಮನಸ್ಸಸ್ಸ। ಅತ್ತನೋ ಪವತ್ತಿಕ್ಖಣೇಯೇವ ಉಪಾಯಾಸೋ ದೋಮನಸ್ಸಸಮ್ಪಯೋಗತೋ ಚಿತ್ತಂ ಪರಿದಹತಿ, ಅವಿಪ್ಫಾರಿಕತಾಕರಣವಸೇನ ಕಾಯಂ ವಿಸಾದೇತಿ, ತದುಭಯಕರಣೇನೇವ ತತೋ ಪರಂ ತಂನಿಮಿತ್ತಂ ಕಾಯಿಕಂ ಚೇತಸಿಕಞ್ಚ ಅಧಿಮತ್ತಂ ದುಕ್ಖಂ ಜನಯತೀತಿ ದುಕ್ಖೋ ವುತ್ತೋ।

    Sayaṃ na dukkho dosattā saṅkhārakkhandhapariyāpannadhammantarattā vā. Ye pana domanassameva upāyāsoti vadeyyuṃ, te ‘‘upāyāso tīhi khandhehi ekenāyatanena ekāya dhātuyā sampayutto, ekena khandhena ekenāyatanena ekāya dhātuyā kehici sampayutto’’ti (dhātu. 249) imāya pāḷiyā paṭikkhipitabbā. Visādappattiyā sukhadukkhakāraṇaṃ agaṇayitvā dukkhaṭṭhānādīni karontānaṃ upāyāso kāyikadukkhassa vatthu hoti, visādanavaseneva ñātivināsādīni cintentānaṃ domanassassa. Attano pavattikkhaṇeyeva upāyāso domanassasampayogato cittaṃ paridahati, avipphārikatākaraṇavasena kāyaṃ visādeti, tadubhayakaraṇeneva tato paraṃ taṃnimittaṃ kāyikaṃ cetasikañca adhimattaṃ dukkhaṃ janayatīti dukkho vutto.

    ಅಪ್ಪಿಯಸಮ್ಪಯೋಗನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ

    Appiyasampayoganiddesavaṇṇanā

    ೧೯೯. ನ ಅಪ್ಪಿಯನ್ತೀತಿ ನ ಗಮಿಯನ್ತಿ, ನ ಪವೇಸೀಯನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅನತ್ಥನ್ತಿ ಬ್ಯಸನಂ, ದುಕ್ಖಂ ವಾ। ಅಹಿತನ್ತಿ ತಸ್ಸ ಹೇತುಂ। ದುತಿಯೇ ಅತ್ಥವಿಕಪ್ಪೇ ಅತ್ಥಂ ನ ಕಾಮೇನ್ತೀತಿ ಅನತ್ಥಕಾಮಾತಿಆದಿ ಅಸಮತ್ಥಸಮಾಸೋಪಿ ಯೋಜಿತೋ। ‘‘ಅಸೂರಿಯಪಸ್ಸಾನಿ ಮುಖಾನೀ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ ಹಿ ಯೇನ ಸಮಾಸೋ, ನ ತಸ್ಸಾಯಂ ಪಟಿಸೇಧಕೋ ಅ-ಕಾರೋತಿ। ಯಸ್ಮಿಂ ಕಿಸ್ಮಿಞ್ಚಿ ನಿಬ್ಭಯೇ ಯೋಗಕ್ಖೇಮ-ಸದ್ದೋ ನಿರುಳ್ಹೋ ದುಕ್ಖಯೋಗತೋ ಖೇಮತ್ತಾ।

    199. Na appiyantīti na gamiyanti, na pavesīyantīti attho. Anatthanti byasanaṃ, dukkhaṃ vā. Ahitanti tassa hetuṃ. Dutiye atthavikappe atthaṃ na kāmentīti anatthakāmātiādi asamatthasamāsopi yojito. ‘‘Asūriyapassāni mukhānī’’tiādīsu viya hi yena samāso, na tassāyaṃ paṭisedhako a-kāroti. Yasmiṃ kismiñci nibbhaye yogakkhema-saddo niruḷho dukkhayogato khemattā.

    ಸಙ್ಗತಿಆದೀಸು ಸಙ್ಖಾರವಸೇನ ಯಂ ಲಬ್ಭತಿ, ತಂ ಗಹೇತಬ್ಬಂ। ನ ಹಿ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಠಾನನಿಸಜ್ಜಾದಯೋ ಭೋಜನಾದಿಕಿಚ್ಚೇಸು ವಾ ಸಹಕರಣಂ ವಿಜ್ಜತೀತಿ ಪಚ್ಛಿಮದ್ವಯಂ ತದತ್ಥವಸೇನ ಲಬ್ಭತೀತಿ ನ ಸಕ್ಕಾ ವತ್ತುನ್ತಿ। ಯಂ ಲಬ್ಭತೀತಿ ವಾ ಯಂ ಅತ್ಥಜಾತಂ ಲಬ್ಭತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇನ ಯಥಾ ಲಬ್ಭತಿ ಸಙ್ಗತಿಆದೀಸು ಅತ್ಥೋ, ತಥಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ। ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಹಿ ಸಙ್ಗತಿ ಗನ್ತ್ವಾ ಸಙ್ಖಾರೇಹಿ ಸಂಯೋಗೋ ಹೋತಿ, ಆಗತೇಹಿ ಚ ತೇಹಿ, ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಚ ಅತ್ತನೋ ಠಾನಾದೀಸು ಸಙ್ಖಾರೇಹಿ ಸಹಭಾವೋ ಹೋತಿ, ಸಬ್ಬಕಿರಿಯಾಸು ಚ ಮಿಸ್ಸೀಭಾವೋತಿ। ಅನತ್ಥಭಾವೋ ಉಪದ್ದವಭಾವೋ।

    Saṅgatiādīsu saṅkhāravasena yaṃ labbhati, taṃ gahetabbaṃ. Na hi saṅkhārānaṃ ṭhānanisajjādayo bhojanādikiccesu vā sahakaraṇaṃ vijjatīti pacchimadvayaṃ tadatthavasena labbhatīti na sakkā vattunti. Yaṃ labbhatīti vā yaṃ atthajātaṃ labbhatīti attho. Tena yathā labbhati saṅgatiādīsu attho, tathā yojetabbo. Puggalassa hi saṅgati gantvā saṅkhārehi saṃyogo hoti, āgatehi ca tehi, puggalassa ca attano ṭhānādīsu saṅkhārehi sahabhāvo hoti, sabbakiriyāsu ca missībhāvoti. Anatthabhāvo upaddavabhāvo.

    ಅನಿಟ್ಠಾನಂ ಆಪಾಥಗಮನಮತ್ತಂ ತಂಗಹಣಮತ್ತಞ್ಚ ಅಪ್ಪಿಯಸಮ್ಪಯೋಗೋ, ನ ಪನ ಪಥವಿಫಸ್ಸಾದಯೋ ವಿಯ ಅಪ್ಪಿಯಸಮ್ಪಯೋಗೋ ನಾಮ ಏಕೋ ಧಮ್ಮೋ ಅತ್ಥೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸೋ ಅತ್ಥತೋ ಏಕೋ ಧಮ್ಮೋ ನಾಮ ನತ್ಥೀ’’ತಿ। ಅನಿಟ್ಠಾನಿ ಕಣ್ಟಕಾದೀನಿ ಅಮಿತ್ತಾ ಚ ಉಸುಆದೀಹಿ ವಿಜ್ಝನಾದಿದುಕ್ಖಂ ಉಪ್ಪಾದೇನ್ತಿ।

    Aniṭṭhānaṃ āpāthagamanamattaṃ taṃgahaṇamattañca appiyasampayogo, na pana pathaviphassādayo viya appiyasampayogo nāma eko dhammo atthīti āha ‘‘so atthato eko dhammo nāma natthī’’ti. Aniṭṭhāni kaṇṭakādīni amittā ca usuādīhi vijjhanādidukkhaṃ uppādenti.

    ಇಧಾತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಲೋಕೇ ದುಕ್ಖಂ ಹೋತೀತಿ ವಾ ಇಧ ಇಮಸ್ಮಿಂ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚನಿದ್ದೇಸೇ ದುಕ್ಖೋ ವುತ್ತೋತಿ ವಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ।

    Idhāti imasmiṃ loke dukkhaṃ hotīti vā idha imasmiṃ dukkhasaccaniddese dukkho vuttoti vā yojetabbaṃ.

    ಪಿಯವಿಪ್ಪಯೋಗನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ

    Piyavippayoganiddesavaṇṇanā

    ೨೦೦. ಮಿನನ್ತೀತಿ ನಾಳಿಯಾದೀಸು ಧಞ್ಞಂ ವಿಯ ಅನ್ತೋ ಪಕ್ಖಿಪನ್ತಿ, ನ ಬಹಿ ಕರೋನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಮಾ-ಸದ್ದೋ ಸಹಭಾವದೀಪಕೋ। ಞಾಯನ್ತಿ ವಾ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಾಇಚ್ಚೇವ। ಞಾತಿಬ್ಯಸನಾದಿಕೋ ಹುತ್ವಾ ಉಪಟ್ಠಾತೀತಿ ಬ್ಯಸನಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನೋ। ಸೋಕುಪ್ಪಾದನೇನೇವ ಸರೀರಂ ಸೋಸೇನ್ತಿ, ಕಿಸಂ ಕರೋನ್ತಿ, ಅಕಿಸಮ್ಪಿ ನಿರೋಜತಾಕರಣೇನ ಮಿಲಾಪೇನ್ತಿ, ತತೋ ಚ ಕಾಯಿಕಂ ದುಕ್ಖಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ತದುಪ್ಪಾದಕತಾ ವುತ್ತಾ।

    200. Minantīti nāḷiyādīsu dhaññaṃ viya anto pakkhipanti, na bahi karontīti attho. Amā-saddo sahabhāvadīpako. Ñāyanti vā ajjhattikāicceva. Ñātibyasanādiko hutvā upaṭṭhātīti byasanapaccupaṭṭhāno. Sokuppādaneneva sarīraṃ sosenti, kisaṃ karonti, akisampi nirojatākaraṇena milāpenti, tato ca kāyikaṃ dukkhaṃ uppajjatīti taduppādakatā vuttā.

    ಸೋಕಸರಸಮಪ್ಪಿತಾತಿ ಏತೇನ ಚೇತಸಿಕದುಕ್ಖಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ವಿತುಜ್ಜನ್ತೀತಿ ಏತೇನ ಕಾಯಿಕಂ ದುಕ್ಖಂ।

    Sokasarasamappitāti etena cetasikadukkhaṃ dasseti, vitujjantīti etena kāyikaṃ dukkhaṃ.

    ಇಚ್ಛಾನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ

    Icchāniddesavaṇṇanā

    ೨೦೧. ಯಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ಜಾತಿಯಾ ನ ಆಗನ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ಕಾಲಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಆಹ ‘‘ಪರಿನಿಬ್ಬುತೇಸು ಚ ವಿಜ್ಜಮಾನಂ ಜಾತಿಯಾ ಅನಾಗಮನ’’ನ್ತಿ। ಯಮ್ಪೀತಿ ಯೇನಪೀತಿ ಅತ್ಥೋ ವುತ್ತೋ। ಯದಾಪಿ ಪನ ಯಂ-ಸದ್ದೋ ‘‘ಇಚ್ಛ’’ನ್ತಿ ಏತಂ ಅಪೇಕ್ಖತಿ, ತದಾಪಿ ಅಲಾಭವಿಸಿಟ್ಠಾ ಇಚ್ಛಾ ವುತ್ತಾ ಹೋತಿ। ಯದಾ ‘‘ನ ಲಭತೀ’’ತಿ ಏತಂ ಅಪೇಕ್ಖತಿ, ತದಾ ಇಚ್ಛಾವಿಸಿಟ್ಠೋ ಅಲಾಭೋ ವುತ್ತೋ ಹೋತಿ। ಸೋ ಪನತ್ಥತೋ ಅಞ್ಞೋ ಧಮ್ಮೋ ನತ್ಥಿ, ತಥಾಪಿ ಅಲಬ್ಭನೇಯ್ಯಇಚ್ಛಾವ ವುತ್ತಾ ಹೋತಿ। ಅಪಾಪುಣಿತಬ್ಬೇಸು ಪವತ್ತತ್ತಾ ಏವ ‘‘ಅಪ್ಪತ್ತಿಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ। ಯತ್ಥ ಹಿ ಸಾ ಇಚ್ಛಾ ಪವತ್ತಾ, ತಂ ವತ್ಥುಂ ಅಪಾಪುಣನ್ತೀ ಹುತ್ವಾ ಗಯ್ಹತೀತಿ।

    201. Yasmiṃ kāle jātiyā na āgantabbaṃ, taṃ kālaṃ gahetvā āha ‘‘parinibbutesu ca vijjamānaṃ jātiyā anāgamana’’nti. Yampīti yenapīti attho vutto. Yadāpi pana yaṃ-saddo ‘‘iccha’’nti etaṃ apekkhati, tadāpi alābhavisiṭṭhā icchā vuttā hoti. Yadā ‘‘na labhatī’’ti etaṃ apekkhati, tadā icchāvisiṭṭho alābho vutto hoti. So panatthato añño dhammo natthi, tathāpi alabbhaneyyaicchāva vuttā hoti. Apāpuṇitabbesu pavattattā eva ‘‘appattipaccupaṭṭhānā’’ti vuttā. Yattha hi sā icchā pavattā, taṃ vatthuṃ apāpuṇantī hutvā gayhatīti.

    ಛಿನ್ನಭಿನ್ನಗಣೇನಾತಿ ನಿಲ್ಲಜ್ಜೇನ ಧುತ್ತಗಣೇನ, ಕಪ್ಪಟಿಕಗಣೇನ ವಾ।

    Chinnabhinnagaṇenāti nillajjena dhuttagaṇena, kappaṭikagaṇena vā.

    ವಿಘಾತಮಯನ್ತಿ ಚಿತ್ತವಿಘಾತಮಯಂ ದೋಮನಸ್ಸಂ ಚಿತ್ತವಿಘಾತತೋ ಏವ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಉಬ್ಬನ್ಧನಜರಾತಿಸಾರಾದಿಕಾಯಿಕಂ ದುಕ್ಖಞ್ಚ। ಇಚ್ಛಿತಾಲಾಭನ್ತಿ ಅಲಬ್ಭನೇಯ್ಯಇಚ್ಛಮೇವ ವದತಿ।

    Vighātamayanti cittavighātamayaṃ domanassaṃ cittavighātato eva uppannaṃ ubbandhanajarātisārādikāyikaṃ dukkhañca. Icchitālābhanti alabbhaneyyaicchameva vadati.

    ಉಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ

    Upādānakkhandhaniddesavaṇṇanā

    ೨೦೨. ವಿತ್ಥಿಣ್ಣಸ್ಸ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಏತ್ತಕನ್ತಿ ದಸ್ಸನಂ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಸಙ್ಖೇಪೋ, ತಂ ಕಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾ ವಿತ್ಥಾರಸ್ಸ ಅನನ್ತತ್ತಾ। ದುಕ್ಖವಿತ್ಥಾರಗತಂ ಪನ ದೇಸನಾವಿತ್ಥಾರಂ ಪಹಾಯ ಯತ್ಥ ಸಬ್ಬೋ ದುಕ್ಖವಿತ್ಥಾರೋ ಸಮೋಧಾನಂ ಗಚ್ಛತಿ, ತತ್ಥ ದೇಸನಾಯ ವವತ್ಥಾನಂ ಸಙ್ಖೇಪೋ, ತಂ ಕಾತುಂ ಸಕ್ಕಾ ತಾದಿಸಸ್ಸ ವತ್ಥುನೋ ಸಬ್ಭಾವಾ।

    202. Vitthiṇṇassa dukkhassa ettakanti dassanaṃ dukkhassa saṅkhepo, taṃ kātuṃ na sakkā vitthārassa anantattā. Dukkhavitthāragataṃ pana desanāvitthāraṃ pahāya yattha sabbo dukkhavitthāro samodhānaṃ gacchati, tattha desanāya vavatthānaṃ saṅkhepo, taṃ kātuṃ sakkā tādisassa vatthuno sabbhāvā.

    ದೇಸಂ ಜಾನನ್ತೋ ಮಗ್ಗಕ್ಖಾಯಿಕಪುರಿಸೋ ದೇಸಕೋ। ಭಗವಾಪಿ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ದೇಸಕೋ। ‘‘ದುಕ್ಖನ್ತದೇಸಕೇನಾ’’ತಿ ವಾ ಪಾಠೋ, ದುಕ್ಖನ್ತಕ್ಖಾಯಿಕೋತಿ ಅತ್ಥೋ।

    Desaṃ jānanto maggakkhāyikapuriso desako. Bhagavāpi dukkhassa desako. ‘‘Dukkhantadesakenā’’ti vā pāṭho, dukkhantakkhāyikoti attho.

    ಪಾವಕಾದಯೋ ಯಥಾ ಇನ್ಧನಾದೀನಿ ಬಾಧೇನ್ತಿ, ಏವಂ ಬಾಧಯಮಾನಾ। ಮಾರಣನ್ತಿಕದುಕ್ಖಾಭಿಘಾತೇನಾತಿ ಇಮಿನಾ ಅತಿಪಾಕಟೇನ ಜಾತಿಜರಾದುಕ್ಖವಿಘಾತಜಸೋಕಾದಯೋ ದಸ್ಸೇತಿ। ತತೋತಿ ಪರಿದೇವತೋ ಉದ್ಧಂ। ಕಣ್ಠ ಸೋಸಾದಿ ಸನ್ಧಿ ಬನ್ಧಚ್ಛೇದನಾದಿ ಜನಕ ಧಾತುಕ್ಖೋಭ ಸಮಾಯೋಗತೋ ಕಾಯಸ್ಸ ಆಬಾಧನದುಕ್ಖಂ ದುಕ್ಖಂ। ಯೇಸು ಕೇಸುಚೀತಿ ತಿಸ್ಸಸ್ಸ ವಾ ಫುಸ್ಸಸ್ಸ ವಾ ಉಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧೇಸು ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಚಕ್ಖುರೋಗಾದಿದುಕ್ಖಂ ಸಬ್ಬಸತ್ತಗತಂ ಏವಂಪಕಾರಮೇವಾತಿ ಸಙ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ।

    Pāvakādayo yathā indhanādīni bādhenti, evaṃ bādhayamānā. Māraṇantikadukkhābhighātenāti iminā atipākaṭena jātijarādukkhavighātajasokādayo dasseti. Tatoti paridevato uddhaṃ. Kaṇṭha sosādi sandhi bandhacchedanādi janaka dhātukkhobha samāyogato kāyassa ābādhanadukkhaṃ dukkhaṃ. Yesu kesucīti tissassa vā phussassa vā upādānakkhandhesu sabbampi cakkhurogādidukkhaṃ sabbasattagataṃ evaṃpakāramevāti saṅkhipitvā dassentoti attho.

    ದುಕ್ಖಸಚ್ಚನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Dukkhasaccaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ೨. ಸಮುದಯಸಚ್ಚನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ

    2. Samudayasaccaniddesavaṇṇanā

    ೨೦೩. ಉತ್ತರಪದಲೋಪಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ಪುನಬ್ಭವಕರಣಂ ಪುನೋಬ್ಭವೋ’’ತಿಆಹ। ‘‘ಮನೋಸಮ್ಫಸ್ಸೋ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಮನೋ ವಿಯ ಚ ಪುರಿಮಪದಸ್ಸ ಓಕಾರನ್ತತಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ। ಅಥ ವಾ ಸೀಲಟ್ಠೇನ ಇಕ-ಸದ್ದೇನ ಗಮಿಯತ್ಥತ್ತಾ ಕಿರಿಯಾವಾಚಕಸ್ಸ ಸದ್ದಸ್ಸ ಅದಸ್ಸನಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ ಯಥಾ ‘‘ಅಪೂಪಭಕ್ಖನಸೀಲೋ ಆಪೂಪಿಕೋ’’ತಿ। ‘‘ತದ್ಧಿತಾ’’ಇತಿ ಬಹುವಚನನಿದ್ದೇಸಾ ವಿಚಿತ್ತತ್ತಾ ವಾ ತದ್ಧಿತಾನಂ ಅಭಿಧಾನಲಕ್ಖಣತ್ತಾ ವಾ ‘‘ಪುನಬ್ಭವಂ ದೇತೀ’’ತಿಆದೀಸು ಅತ್ಥೇಸು ಪೋನೋಬ್ಭವಿಕಸದ್ದಸಿದ್ಧಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ। ತತ್ಥ ಕಮ್ಮಸಹಜಾತಾ ಪುನಬ್ಭವಂ ದೇತಿ, ಕಮ್ಮಸಹಾಯಭೂತಾ ತದಸಹಜಾತಾ ಪುನಬ್ಭವಾಯ ಸಂವತ್ತತಿ, ದುವಿಧಾಪಿ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಭವೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತಿ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಪುನಬ್ಭವಸ್ಸ ದಾಯಿಕಾಪೀ’’ತಿಆದಿ। ಪೋನೋಬ್ಭವಿಕಾಯೇವಾತಿ ನಾಮಂ ಲಭತೀತಿ ಪುನಬ್ಭವಂ ದಾಯಿಕಾಪಿ ಅದಾಯಿಕಾಪಿ ಪುನಬ್ಭವಂ ದೇತಿಚ್ಚೇವ ಪೋನೋಬ್ಭವಿಕಾತಿ ಸಮಾನವಿಪಾಕಾತಿ ನಾಮಂ ಲಭತಿ ಸಮಾನಸಭಾವತ್ತಾ ತದಾನುಭಾವತ್ತಾ ಚ। ಏವಂ ಇತರೇಸು ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ತತ್ಥ ಉಪಧಿಮ್ಹಿ ಯಥಾನಿಬ್ಬತ್ತೇ ಅತ್ತಭಾವೇ ವಿಪಚ್ಚನಕಮ್ಮಂ ಏತಿಸ್ಸಾತಿ ಉಪಧಿವೇಪಕ್ಕಾ। ನನ್ದನಟ್ಠೇನ ನನ್ದೀ, ರಞ್ಜನಟ್ಠೇನ ರಾಗೋ। ಯೋ ಚ ನನ್ದಿರಾಗೋ, ಯಾ ಚ ತಣ್ಹಾ, ಉಭಯಮೇತಂ ಏಕತ್ಥಂ, ಬ್ಯಞ್ಜನಮೇವ ನಾನನ್ತಿ ತಣ್ಹಾ ‘‘ನನ್ದಿರಾಗೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಅತ್ಥತೋ ಏಕತ್ತಂ ಗತಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ। ರಾಗಸಮ್ಬನ್ಧೇನ ‘‘ಉಪ್ಪನ್ನಸ್ಸಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ರೂಪಾರೂಪಭವರಾಗೋ ವಿಸುಂ ವಕ್ಖತೀತಿ ಕಾಮಭವೇ ಏವ ಭವಪತ್ಥನಾಉಪ್ಪತ್ತಿ ವುತ್ತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।

    203. Uttarapadalopaṃ katvā ‘‘punabbhavakaraṇaṃ punobbhavo’’tiāha. ‘‘Manosamphasso’’ti ettha mano viya ca purimapadassa okārantatā daṭṭhabbā. Atha vā sīlaṭṭhena ika-saddena gamiyatthattā kiriyāvācakassa saddassa adassanaṃ daṭṭhabbaṃ yathā ‘‘apūpabhakkhanasīlo āpūpiko’’ti. ‘‘Taddhitā’’iti bahuvacananiddesā vicittattā vā taddhitānaṃ abhidhānalakkhaṇattā vā ‘‘punabbhavaṃ detī’’tiādīsu atthesu ponobbhavikasaddasiddhi daṭṭhabbā. Tattha kammasahajātā punabbhavaṃ deti, kammasahāyabhūtā tadasahajātā punabbhavāya saṃvattati, duvidhāpi punappunaṃ bhave nibbatteti. Tenevāha ‘‘punabbhavassa dāyikāpī’’tiādi. Ponobbhavikāyevāti nāmaṃ labhatīti punabbhavaṃ dāyikāpi adāyikāpi punabbhavaṃ deticceva ponobbhavikāti samānavipākāti nāmaṃ labhati samānasabhāvattā tadānubhāvattā ca. Evaṃ itaresu daṭṭhabbaṃ. Tattha upadhimhi yathānibbatte attabhāve vipaccanakammaṃ etissāti upadhivepakkā. Nandanaṭṭhena nandī, rañjanaṭṭhena rāgo. Yo ca nandirāgo, yā ca taṇhā, ubhayametaṃ ekatthaṃ, byañjanameva nānanti taṇhā ‘‘nandirāgena saddhiṃ atthato ekattaṃ gatā’’ti vuttā. Rāgasambandhena ‘‘uppannassā’’ti vuttaṃ. Rūpārūpabhavarāgo visuṃ vakkhatīti kāmabhave eva bhavapatthanāuppatti vuttāti veditabbā.

    ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ಪಿಯರೂಪೇ ಪಠಮುಪ್ಪತ್ತಿವಸೇನ ‘‘ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಾ, ಪುನಪ್ಪುನಂ ಪವತ್ತಿವಸೇನ ‘‘ನಿವಿಸತೀ’’ತಿ, ಪರಿಯುಟ್ಠಾನಾನುಸಯವಸೇನ ವಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿನಿವೇಸಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ। ಸಮ್ಪತ್ತಿಯನ್ತಿ ಮನುಸ್ಸಸೋಭಗ್ಗೇ ದೇವತ್ತೇ ಚ। ಅತ್ತನೋ ಚಕ್ಖುನ್ತಿ ಸವತ್ಥುಕಂ ಚಕ್ಖುಮಾಹ, ಸಪಸಾದಂ ವಾ ಮಂಸಪಿಣ್ಡಂ। ವಿಪ್ಪಸನ್ನಪಞ್ಚಪಸಾದನ್ತಿ ಪರಿಸುದ್ಧನೀಲಪೀತಲೋಹಿತಕಣ್ಹಓದಾತವಣ್ಣಪಸಾದಂ। ರಜತಪನಾಳಿಕಂ ವಿಯ ಛಿದ್ದಂ ಅಬ್ಭನ್ತರೇ ಓದಾತತ್ತಾ। ಪಾಮಙ್ಗಸುತ್ತಂ ವಿಯ ಲಮ್ಬಕಣ್ಣಬದ್ಧಂ। ತುಙ್ಗಾ ಉಚ್ಚಾ ದೀಘಾ ನಾಸಿಕಾ ತುಙ್ಗನಾಸಿಕಾ, ಏವಂ ಲದ್ಧವೋಹಾರಂ ಅತ್ತನೋ ಘಾನಂ। ‘‘ಲದ್ಧವೋಹಾರಾ’’ತಿ ವಾ ಪಾಠೋ। ತಸ್ಮಿಂ ಸತಿ ತುಙ್ಗಾ ನಾಸಿಕಾ ಯೇಸಂ, ತೇ ತುಙ್ಗನಾಸಿಕಾ। ಏವಂ ಲದ್ಧವೋಹಾರಾ ಸತ್ತಾ ಅತ್ತನೋ ಘಾನನ್ತಿ ಯೋಜನಾ ಕಾತಬ್ಬಾ। ಜಿವ್ಹಂ…ಪೇ॰… ಮಞ್ಞನ್ತಿ ವಣ್ಣಾ ಸಣ್ಠಾನತೋ ಕಿಚ್ಚತೋ ಚ। ಮನಂ…ಪೇ॰… ಉಳಾರಂ ಮಞ್ಞನ್ತಿ ಅತೀತಾದಿಅತ್ಥವಿಚಿನನಸಮತ್ಥಂ। ಅತ್ತನಾ ಪಟಿಲದ್ಧಾನೀತಿ ಅಜ್ಝತ್ತಞ್ಚ ಸರೀರಗನ್ಧಾದೀನಿ ಬಹಿದ್ಧಾ ಚ ವಿಲೇಪನಗನ್ಧಾದೀನಿ। ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಯದಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾ ಹೋತಿ, ತದಾ ಏತ್ಥ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಸಾಮಞ್ಞೇನ ಗಹಿತಾ ಉಪ್ಪಾದಕಿರಿಯಾ ಲಕ್ಖಣಭಾವೇನ ವುತ್ತಾ, ವಿಸಯವಿಸಿಟ್ಠಾ ಲಕ್ಖಿತಬ್ಬಭಾವೇನ। ನ ಹಿ ಸಾಮಞ್ಞವಿಸೇಸೇಹಿ ನಾನತ್ತವೋಹಾರೋ ನ ಹೋತೀತಿ। ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾತಿ ವಾ ಅನಿಚ್ಛಿತೋ ಉಪ್ಪಾದೋ ಹೇತುಭಾವೇನ ವುತ್ತೋ। ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ನಿಚ್ಛಿತೋ ಫಲಭಾವೇನ ‘‘ಯದಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾ ಹೋತಿ, ಏತ್ಥ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ। ಸೋ ಹಿ ತೇನ ಉಪಯೋಜಿತೋ ವಿಯ ಹೋತಿ।

    Tasmiṃ tasmiṃ piyarūpe paṭhamuppattivasena ‘‘uppajjatī’’ti vuttā, punappunaṃ pavattivasena ‘‘nivisatī’’ti, pariyuṭṭhānānusayavasena vā uppattinivesā yojetabbā. Sampattiyanti manussasobhagge devatte ca. Attano cakkhunti savatthukaṃ cakkhumāha, sapasādaṃ vā maṃsapiṇḍaṃ. Vippasannapañcapasādanti parisuddhanīlapītalohitakaṇhaodātavaṇṇapasādaṃ. Rajatapanāḷikaṃ viya chiddaṃ abbhantare odātattā. Pāmaṅgasuttaṃ viya lambakaṇṇabaddhaṃ. Tuṅgā uccā dīghā nāsikā tuṅganāsikā, evaṃ laddhavohāraṃ attano ghānaṃ. ‘‘Laddhavohārā’’ti vā pāṭho. Tasmiṃ sati tuṅgā nāsikā yesaṃ, te tuṅganāsikā. Evaṃ laddhavohārā sattā attano ghānanti yojanā kātabbā. Jivhaṃ…pe… maññanti vaṇṇā saṇṭhānato kiccato ca. Manaṃ…pe… uḷāraṃ maññanti atītādiatthavicinanasamatthaṃ. Attanā paṭiladdhānīti ajjhattañca sarīragandhādīni bahiddhā ca vilepanagandhādīni. Uppajjamānā uppajjatīti yadā uppajjamānā hoti, tadā ettha uppajjatīti sāmaññena gahitā uppādakiriyā lakkhaṇabhāvena vuttā, visayavisiṭṭhā lakkhitabbabhāvena. Na hi sāmaññavisesehi nānattavohāro na hotīti. Uppajjamānāti vā anicchito uppādo hetubhāvena vutto. Uppajjatīti nicchito phalabhāvena ‘‘yadi uppajjamānā hoti, ettha uppajjatī’’ti. So hi tena upayojito viya hoti.

    ಸಮುದಯಸಚ್ಚನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Samudayasaccaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ೩. ನಿರೋಧಸಚ್ಚನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ

    3. Nirodhasaccaniddesavaṇṇanā

    ೨೦೪. ಅನೂಹತೇತಿ ಅನುದ್ಧತೇ, ಅಪ್ಪಹೀನೇತಿ ಅತ್ಥೋ।

    204. Anūhateti anuddhate, appahīneti attho.

    ಸೀಹೋ ವೇಧಕೇ ಪಟಿಪಜ್ಜತಿ, ನ ಉಸುಮ್ಹಿ, ಸುವಾನೋ ಲೇಡ್ಡುಮ್ಹಿ ಪಟಿಪಜ್ಜತಿ, ನ ಪಹಾರಕೇ। ಖಯಗಮನವಸೇನ ವಿರಜ್ಜತಿ, ಅಪ್ಪವತ್ತಿಗಮನವಸೇನ ನಿರುಜ್ಝತಿ। ಅನಪೇಕ್ಖತಾಯ ಚಜನವಸೇನ ಹಾನಿವಸೇನ ಚ ಚಜೀಯತಿ, ಪುನ ಯಥಾ ನ ಪವತ್ತತಿ, ತಥಾ ದೂರಖಿಪನವಸೇನ ಪಟಿನಿಸ್ಸಜ್ಜೀಯತಿ, ಬನ್ಧನಭೂತಾಯ ಮೋಚನವಸೇನ ಮುಚ್ಚತಿ, ಅಸಂಕಿಲೇಸವಸೇನ ನ ಅಲ್ಲೀಯತಿ। ಆಯೂಹನಂ ಸಮುದಯೋ, ತಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖವಸೇನ ಅನಾಯೂಹನಂ।

    Sīho vedhake paṭipajjati, na usumhi, suvāno leḍḍumhi paṭipajjati, na pahārake. Khayagamanavasena virajjati, appavattigamanavasena nirujjhati. Anapekkhatāya cajanavasena hānivasena ca cajīyati, puna yathā na pavattati, tathā dūrakhipanavasena paṭinissajjīyati, bandhanabhūtāya mocanavasena muccati, asaṃkilesavasena na allīyati. Āyūhanaṃ samudayo, tappaṭipakkhavasena anāyūhanaṃ.

    ಅಪಞ್ಞತ್ತಿನ್ತಿ ಅಪಞ್ಞಾಪನಂ, ‘‘ತಿತ್ತಅಲಾಬು ಅತ್ಥೀ’’ತಿ ವೋಹಾರಾಭಾವಂ ವಾ। ತಿತ್ತಅಲಾಬುವಲ್ಲಿಯಾ ಅಪ್ಪವತ್ತಿಂ ಇಚ್ಛನ್ತೋ ಪುರಿಸೋ ವಿಯ ಮಗ್ಗೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ, ತಸ್ಸ ತಸ್ಸಾ ಅಪ್ಪವತ್ತಿನಿನ್ನಚಿತ್ತಸ್ಸ ಮೂಲಚ್ಛೇದನಂ ವಿಯ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ನಿಬ್ಬಾನಾರಮ್ಮಣಸ್ಸ ತಣ್ಹಾಪಹಾನಂ। ತದಾಪ್ಪವತ್ತಿ ವಿಯ ತಣ್ಹಾಯ ಅಪ್ಪವತ್ತಿಭೂತಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ದುತಿಯೂಪಮಾಯ ದಕ್ಖಿಣದ್ವಾರಂ ವಿಯ ನಿಬ್ಬಾನಂ, ಚೋರಘಾತಕಾ ವಿಯ ಮಗ್ಗೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ, ಪುರಿಮಾ ವಾ ಉಪಮಾ ಮಗ್ಗೇನ ನಿರುದ್ಧಾಯ ಪಿಯರೂಪಸಾತರೂಪೇಸು ನಿರುದ್ಧಾತಿ ವತ್ತಬ್ಬತಾದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತಾ, ಪಚ್ಛಿಮಾ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಆಗಮ್ಮ ನಿರುದ್ಧಾಯಪಿ।

    Apaññattinti apaññāpanaṃ, ‘‘tittaalābu atthī’’ti vohārābhāvaṃ vā. Tittaalābuvalliyā appavattiṃ icchanto puriso viya maggo daṭṭhabbo, tassa tassā appavattininnacittassa mūlacchedanaṃ viya maggassa nibbānārammaṇassa taṇhāpahānaṃ. Tadāppavatti viya taṇhāya appavattibhūtaṃ nibbānaṃ daṭṭhabbaṃ. Dutiyūpamāya dakkhiṇadvāraṃ viya nibbānaṃ, coraghātakā viya maggo daṭṭhabbo, purimā vā upamā maggena niruddhāya piyarūpasātarūpesu niruddhāti vattabbatādassanatthaṃ vuttā, pacchimā nibbānaṃ āgamma niruddhāyapi.

    ನಿರೋಧಸಚ್ಚನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Nirodhasaccaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ೪. ಮಗ್ಗಸಚ್ಚನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ

    4. Maggasaccaniddesavaṇṇanā

    ೨೦೫. ಅಞ್ಞಮಗ್ಗಪಟಿಕ್ಖೇಪನತ್ಥನ್ತಿ ತಿತ್ಥಿಯೇಹಿ ಕಪ್ಪಿತಸ್ಸ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ದುಕ್ಖನಿರೋಧಗಾಮಿನಿಪಟಿಪದಾಭಾವಂ ಪಟಿಕ್ಖೇಪೇತುನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ, ಅಞ್ಞಸ್ಸ ವಾ ಮಗ್ಗಭಾವಪಟಿಕ್ಖೇಪೋ ಅಞ್ಞಮಗ್ಗಪಟಿಕ್ಖೇಪೋ। ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಅರಿಯಭಾವಕರತ್ತಾ ಅರಿಯಂ ಕರೋತೀತಿ ಅರಿಯೋ, ಅರಿಯಫಲಪಟಿಲಾಭಕರತ್ತಾ ಅರಿಯಂ ಲಭಾಪೇತಿ ಜನೇತೀತಿ ಅರಿಯೋ। ಅತ್ತನೋ ಕಿಚ್ಚವಸೇನ ಫಲವಸೇನ ಚ ಅರಿಯನಾಮಲಾಭೋ ಏವ ವುತ್ತೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಅಟ್ಠ ಅಙ್ಗಾನಿ ಅಸ್ಸಾತಿ ಅಞ್ಞಪದತ್ಥಸಮಾಸಂ ಅಕತ್ವಾ ‘‘ಅಟ್ಠಙ್ಗಾನಿ ಅಸ್ಸ ಸನ್ತೀತಿ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕೋ’’ತಿ ಪದಸಿದ್ಧಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ।

    205. Aññamaggapaṭikkhepanatthanti titthiyehi kappitassa maggassa dukkhanirodhagāminipaṭipadābhāvaṃ paṭikkhepetunti attho, aññassa vā maggabhāvapaṭikkhepo aññamaggapaṭikkhepo. Puggalassa ariyabhāvakarattā ariyaṃ karotīti ariyo, ariyaphalapaṭilābhakarattā ariyaṃ labhāpeti janetīti ariyo. Attano kiccavasena phalavasena ca ariyanāmalābho eva vuttoti daṭṭhabbo. Aṭṭha aṅgāni assāti aññapadatthasamāsaṃ akatvā ‘‘aṭṭhaṅgāni assa santīti aṭṭhaṅgiko’’ti padasiddhi daṭṭhabbā.

    ಚತುರಙ್ಗಸಮನ್ನಾಗತಾ ವಾಚಾ ಜನಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತೀತಿ ತಬ್ಬಿಪಕ್ಖವಿರತಿಸಭಾವಾ ಸಮ್ಮಾವಾಚಾ ಭೇದಕರಮಿಚ್ಛಾವಾಚಾಪಹಾನೇನ ಜನೇ ಸಮ್ಪಯುತ್ತೇ ಚ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹನಕಿಚ್ಚವತೀ ಹೋತೀತಿ ‘‘ಪರಿಗ್ಗಹಲಕ್ಖಣಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ। ಯಥಾ ಚೀವರಕಮ್ಮಾದಿಕೋ ಕಮ್ಮನ್ತೋ ಏಕಂ ಕಾತಬ್ಬಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತಿ ನಿಪ್ಫಾದೇತಿ, ತಂತಂಕಿರಿಯಾನಿಪ್ಫಾದಕೋ ವಾ ಚೇತನಾಸಙ್ಖಾತೋ ಕಮ್ಮನ್ತೋ ಹತ್ಥಪಾದಚಲನಾದಿಕಂ ಕಿರಿಯಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತಿ, ಏವಂ ಸಾವಜ್ಜಕತ್ತಬ್ಬಕಿರಿಯಾಸಮುಟ್ಠಾಪಕಮಿಚ್ಛಾಕಮ್ಮನ್ತಪ್ಪಹಾನೇನ ಸಮ್ಮಾಕಮ್ಮನ್ತೋ ನಿರವಜ್ಜಸಮುಟ್ಠಾಪನಕಿಚ್ಚವಾ ಹೋತಿ, ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮೇ ಚ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇನ್ತೋ ಏವ ಪವತ್ತತೀತಿ ‘‘ಸಮುಟ್ಠಾಪನಲಕ್ಖಣೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ। ಕಾಯವಾಚಾನಂ ಖನ್ಧಸನ್ತಾನಸ್ಸ ಚ ಸಂಕಿಲೇಸಭೂತಮಿಚ್ಛಾಆಜೀವಪ್ಪಹಾನೇನ ಸಮ್ಮಾಆಜೀವೋ ‘‘ವೋದಾಪನಲಕ್ಖಣೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ।

    Caturaṅgasamannāgatā vācā janaṃ saṅgaṇhātīti tabbipakkhaviratisabhāvā sammāvācā bhedakaramicchāvācāpahānena jane sampayutte ca pariggaṇhanakiccavatī hotīti ‘‘pariggahalakkhaṇā’’ti vuttā. Yathā cīvarakammādiko kammanto ekaṃ kātabbaṃ samuṭṭhāpeti nipphādeti, taṃtaṃkiriyānipphādako vā cetanāsaṅkhāto kammanto hatthapādacalanādikaṃ kiriyaṃ samuṭṭhāpeti, evaṃ sāvajjakattabbakiriyāsamuṭṭhāpakamicchākammantappahānena sammākammanto niravajjasamuṭṭhāpanakiccavā hoti, sampayuttadhamme ca samuṭṭhāpento eva pavattatīti ‘‘samuṭṭhāpanalakkhaṇo’’ti vutto. Kāyavācānaṃ khandhasantānassa ca saṃkilesabhūtamicchāājīvappahānena sammāājīvo ‘‘vodāpanalakkhaṇo’’ti vutto.

    ಅತ್ತನೋ ಪಚ್ಚನೀಕಕಿಲೇಸಾ ದಿಟ್ಠೇಕಟ್ಠಾ ಅವಿಜ್ಜಾದಯೋ। ಪಸ್ಸತೀತಿ ಪಕಾಸೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇನೇವ ಹಿ ಅಙ್ಗೇನ ತತ್ಥ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾ ಪವತ್ತತೀತಿ। ತಥೇವಾತಿ ಅತ್ತನೋ ಪಚ್ಚನೀಕಕಿಲೇಸೇಹಿ ಸದ್ಧಿನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ।

    Attano paccanīkakilesā diṭṭhekaṭṭhā avijjādayo. Passatīti pakāsetīti attho. Teneva hi aṅgena tattha paccavekkhaṇā pavattatīti. Tathevāti attano paccanīkakilesehi saddhinti attho.

    ಕಿಚ್ಚತೋತಿ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇಹಿ ದುಕ್ಖಾದಿಞಾಣೇಹಿ ಕತ್ತಬ್ಬಕಿಚ್ಚಸ್ಸ ಇಧ ನಿಪ್ಫತ್ತಿತೋ, ಇಮಸ್ಸೇವ ವಾ ಞಾಣಸ್ಸ ದುಕ್ಖಾದಿಪ್ಪಕಾಸನಕಿಚ್ಚತೋ। ತೀಣಿ ನಾಮಾನಿ ಲಭತಿ ಕಾಮಸಙ್ಕಪ್ಪಾದಿಪ್ಪಹಾನಕಿಚ್ಚನಿಪ್ಫತ್ತಿತೋ। ಸಿಕ್ಖಾಪದವಿಭಙ್ಗೇ (ವಿಭ॰ ೭೦೩ ಆದಯೋ) ‘‘ವಿರತಿಚೇತನಾ ಸಬ್ಬೇ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾ ಚ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನೀ’’ತಿ ವುತ್ತಾತಿ ತತ್ಥ ಪಧಾನಾನಂ ವಿರತಿಚೇತನಾನಂ ವಸೇನ ‘‘ವಿರತಿಯೋಪಿ ಹೋನ್ತಿ ಚೇತನಾಯೋಪೀ’’ತಿ ಆಹ। ಮುಸಾವಾದಾದೀಹಿ ವಿರಮಣಕಾಲೇ ವಾ ವಿರತಿಯೋ ಸುಭಾಸಿತಾದಿವಾಚಾಭಾಸನಾದಿಕಾಲೇ ಚ ಚೇತನಾಯೋ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ, ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ವಿರತಿಯೋವ ಚೇತನಾನಂ ಅಮಗ್ಗಙ್ಗತ್ತಾ ಏಕಸ್ಸ ಞಾಣಸ್ಸ ದುಕ್ಖಾದಿಞಾಣತಾ ವಿಯ ಏಕಾಯ ವಿರತಿಯಾ ಮುಸಾವಾದಾದಿವಿರತಿಭಾವೋ ವಿಯ ಚ ಏಕಾಯ ಚೇತನಾಯ ಸಮ್ಮಾವಾಚಾದಿಕಿಚ್ಚತ್ತಯಸಾಧನಸಭಾವಾಭಾವಾ ಸಮ್ಮಾವಾಚಾದಿಭಾವಾಸಿದ್ಧಿತೋ, ತಂಸಿದ್ಧಿಯಞ್ಚ ಅಙ್ಗತ್ತಯತ್ತಾಸಿದ್ಧಿತೋ ಚ।

    Kiccatoti pubbabhāgehi dukkhādiñāṇehi kattabbakiccassa idha nipphattito, imasseva vā ñāṇassa dukkhādippakāsanakiccato. Tīṇi nāmāni labhati kāmasaṅkappādippahānakiccanipphattito. Sikkhāpadavibhaṅge (vibha. 703 ādayo) ‘‘viraticetanā sabbe sampayuttadhammā ca sikkhāpadānī’’ti vuttāti tattha padhānānaṃ viraticetanānaṃ vasena ‘‘viratiyopi honti cetanāyopī’’ti āha. Musāvādādīhi viramaṇakāle vā viratiyo subhāsitādivācābhāsanādikāle ca cetanāyo yojetabbā, maggakkhaṇe viratiyova cetanānaṃ amaggaṅgattā ekassa ñāṇassa dukkhādiñāṇatā viya ekāya viratiyā musāvādādiviratibhāvo viya ca ekāya cetanāya sammāvācādikiccattayasādhanasabhāvābhāvā sammāvācādibhāvāsiddhito, taṃsiddhiyañca aṅgattayattāsiddhito ca.

    ಪುಬ್ಬಭಾಗೇಪಿ ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇಪಿ ಸಮ್ಮಾಸಮಾಧಿ ಏವಾತಿ ಯದಿಪಿ ಸಮಾಧಿಉಪಕಾರಕಾನಂ ಅಭಿನಿರೋಪನಾನುಮಜ್ಜನಸಮ್ಪಿಯಾಯನಬ್ರೂಹನಸನ್ತಸುಖಾನಂ ವಿತಕ್ಕಾದೀನಂ ವಸೇನ ಚತೂಹಿ ಝಾನೇಹಿ ಸಮ್ಮಾಸಮಾಧಿ ವಿಭತ್ತೋ, ತಥಾಪಿ ವಾಯಾಮೋ ವಿಯ ಅನುಪ್ಪನ್ನಾಕುಸಲಾನುಪ್ಪಾದನಾದಿಚತುವಾಯಾಮಕಿಚ್ಚಂ, ಸತಿ ವಿಯ ಚ ಅಸುಭಾಸುಖಾನಿಚ್ಚಾನತ್ತೇಸು ಕಾಯಾದೀಸು ಸುಭಾದಿಸಞ್ಞಾಪಹಾನಚತುಸತಿಕಿಚ್ಚಂ, ಏಕೋ ಸಮಾಧಿ ಚತುಕ್ಕಜ್ಝಾನಸಮಾಧಿಕಿಚ್ಚಂ ನ ಸಾಧೇತೀತಿ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇಪಿ ಪಠಮಜ್ಝಾನಸಮಾಧಿಚಿತ್ತೇ ಝಾನಸಮಾಧಿ ಪಠಮಜ್ಝಾನಸಮಾಧಿ ಏವ ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇಪಿ, ತಥಾ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇಪಿ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಸಮಾಧಿಚಿತ್ತೇ ಝಾನಸಮಾಧಿ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಸಮಾಧಿ ಏವ ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇಪೀತಿ ಅತ್ಥೋ।

    Pubbabhāgepi maggakkhaṇepi sammāsamādhi evāti yadipi samādhiupakārakānaṃ abhiniropanānumajjanasampiyāyanabrūhanasantasukhānaṃ vitakkādīnaṃ vasena catūhi jhānehi sammāsamādhi vibhatto, tathāpi vāyāmo viya anuppannākusalānuppādanādicatuvāyāmakiccaṃ, sati viya ca asubhāsukhāniccānattesu kāyādīsu subhādisaññāpahānacatusatikiccaṃ, eko samādhi catukkajjhānasamādhikiccaṃ na sādhetīti pubbabhāgepi paṭhamajjhānasamādhicitte jhānasamādhi paṭhamajjhānasamādhi eva maggakkhaṇepi, tathā pubbabhāgepi catutthajjhānasamādhicitte jhānasamādhi catutthajjhānasamādhi eva maggakkhaṇepīti attho.

    ವಚೀಭೇದಸ್ಸ ಉಪಕಾರಕೋ ವಿತಕ್ಕೋ ಸಾವಜ್ಜಾನವಜ್ಜವಚೀಭೇದನಿವತ್ತನಪವತ್ತನಕರಾಯ ಸಮ್ಮಾವಾಚಾಯಪಿ ಉಪಕಾರಕೋ ಏವಾತಿ ‘‘ಸ್ವಾಯ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ। ವಚೀಭೇದನಿಯಾಮಿಕಾ ವಾಚಾ ಕಾಯಿಕಕಿರಿಯಾನಿಯಾಮಕಸ್ಸ ಸಮ್ಮಾಕಮ್ಮನ್ತಸ್ಸ ಉಪಕಾರಿಕಾ। ಇದಂ ವೀರಿಯನ್ತಿ ಚತುಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನವೀರಿಯಂ। ಗತಿಯೋತಿ ನಿಪ್ಫತ್ತಿಯೋ, ಕಿಚ್ಚಾದಿಸಭಾವೇ ವಾ। ಸಮನ್ವೇಸಿತ್ವಾತಿ ಉಪಧಾರೇತ್ವಾ।

    Vacībhedassa upakārako vitakko sāvajjānavajjavacībhedanivattanapavattanakarāya sammāvācāyapi upakārako evāti ‘‘svāya’’ntiādimāha. Vacībhedaniyāmikā vācā kāyikakiriyāniyāmakassa sammākammantassa upakārikā. Idaṃ vīriyanti catusammappadhānavīriyaṃ. Gatiyoti nipphattiyo, kiccādisabhāve vā. Samanvesitvāti upadhāretvā.

    ಪುರಿಮಾನಿ ದ್ವೇ ಸಚ್ಚಾನಿ ಉಗ್ಗಣ್ಹಿತ್ವಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಇಟ್ಠಂ ಕನ್ತನ್ತಿ ನಿರೋಧಮಗ್ಗೇಸು ನಿನ್ನಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ನ ಅಭಿನನ್ದನಂ, ತನ್ನಿನ್ನಭಾವೋಯೇವ ಚ ತತ್ಥ ಕಮ್ಮಕರಣಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।

    Purimāni dve saccāni uggaṇhitvāti sambandho. Iṭṭhaṃ kantanti nirodhamaggesu ninnabhāvaṃ dasseti, na abhinandanaṃ, tanninnabhāvoyeva ca tattha kammakaraṇaṃ daṭṭhabbaṃ.

    ಕಿಚ್ಚತೋತಿ ಪರಿಞ್ಞಾದಿತೋ। ಆರಮ್ಮಣಪಟಿವೇಧೋತಿ ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಪಟಿವೇಧಮಾಹ। ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಪಟಿವೇಧಞಾಣಂ ಲೋಕುತ್ತರನ್ತಿ ಕಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ, ನನು ಉಗ್ಗಹಾದಿಪಟಿವೇಧೋ ಚ ಪಟಿವೇಧೋವ, ನ ಚ ಸೋ ಲೋಕುತ್ತರೋತಿ? ನ, ಕೇವಲೇನ ಪಟಿವೇಧ-ಸದ್ದೇನ ಉಗ್ಗಹಾದಿಪಟಿವೇಧಾನಂ ಅವಚನೀಯತ್ತಾ, ಪಟಿವೇಧನಿಮಿತ್ತತ್ತಾ ವಾ ಉಗ್ಗಹಾದಿವಸೇನ ಪವತ್ತಂ ದುಕ್ಖಾದೀಸು ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ಞಾಣಂ ‘‘ಪಟಿವೇಧೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ನ ಪಟಿವೇಧತ್ತಾ, ಪಟಿವೇಧಭೂತಮೇವ ಪನ ಞಾಣಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಪಟಿವೇಧಞಾಣಂ ಲೋಕುತ್ತರ’’ನ್ತಿ। ಉಗ್ಗಹಪರಿಪುಚ್ಛಾಞಾಣಾನಿಪಿ ಸವನಞಾಣೇ ಏವ ಅವರೋಧಂ ಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ‘‘ಸವನಧಾರಣಸಮ್ಮಸನಞಾಣಂ ಲೋಕಿಯ’’ನ್ತಿ ತಿವಿಧಮೇವ ಞಾಣಮಾಹ। ಉಗ್ಗಹಾದೀಹಿ ಸಚ್ಚಪರಿಗ್ಗಣ್ಹನಂ ಪರಿಗ್ಗಹೋ।

    Kiccatoti pariññādito. Ārammaṇapaṭivedhoti sacchikiriyāpaṭivedhamāha. Sabbampi paṭivedhañāṇaṃ lokuttaranti kasmā vuttaṃ, nanu uggahādipaṭivedho ca paṭivedhova, na ca so lokuttaroti? Na, kevalena paṭivedha-saddena uggahādipaṭivedhānaṃ avacanīyattā, paṭivedhanimittattā vā uggahādivasena pavattaṃ dukkhādīsu pubbabhāge ñāṇaṃ ‘‘paṭivedho’’ti vuttaṃ, na paṭivedhattā, paṭivedhabhūtameva pana ñāṇaṃ sandhāyāha ‘‘sabbampi paṭivedhañāṇaṃ lokuttara’’nti. Uggahaparipucchāñāṇānipi savanañāṇe eva avarodhaṃ gacchantīti ‘‘savanadhāraṇasammasanañāṇaṃ lokiya’’nti tividhameva ñāṇamāha. Uggahādīhi saccapariggaṇhanaṃ pariggaho.

    ಪಯೋಗೋತಿ ಕಿರಿಯಾ, ವಾಯಾಮೋ ವಾ। ತಸ್ಸ ಮಹನ್ತತರಸ್ಸ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬತಂ ದುಕ್ಕರತರತಞ್ಚ ಉಪಮಾಹಿ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಭವಗ್ಗಗಹಣತ್ಥ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ।

    Payogoti kiriyā, vāyāmo vā. Tassa mahantatarassa icchitabbataṃ dukkarataratañca upamāhi dasseti ‘‘bhavaggagahaṇattha’’ntiādinā.

    ಪದಘಾತನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಗತಮಗ್ಗೋ ‘‘ಪದ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಯೇನ ಚುಪಾಯೇನ ಕಾರಣೇನ ಕಾಮವಿತಕ್ಕೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಸೋ ತಸ್ಸ ಗತಮಗ್ಗೋತಿ ತಸ್ಸ ಘಾತೋ ಪದಘಾತೋ। ಉಸ್ಸುಕ್ಕಾಪೇತ್ವಾತಿ ಉದ್ಧಂ ಉದ್ಧಂ ಸನ್ತಿವಿಸೇಸಯುತ್ತಂ ಕತ್ವಾ, ವಡ್ಢೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ।

    Padaghātanti ettha gatamaggo ‘‘pada’’nti vuccati. Yena cupāyena kāraṇena kāmavitakko uppajjati, so tassa gatamaggoti tassa ghāto padaghāto. Ussukkāpetvāti uddhaṃ uddhaṃ santivisesayuttaṃ katvā, vaḍḍhetvāti attho.

    ಪಾಳಿಯಂ ವಿಭತ್ತೇಸೂತಿ ಕತರಪಾಳಿಯಂ? ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಹೇ ತಾವ ಅಟ್ಠ ಕಸಿಣಾನಿ ದಸ ಅಸುಭಾ ಚತ್ತಾರೋ ಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರಾ ಚತ್ತಾರಿ ಆರುಪ್ಪಾನಿ ವಿಭತ್ತಾನಿ, ಆಗಮೇಸು ದಸ ಅನುಸ್ಸತಿಯೋ ಆಹಾರೇ ಪಟಿಕೂಲಸಞ್ಞಾ ಚತುಧಾತುವವತ್ಥಾನನ್ತಿ ಇಮಾನಿ ಚಾತಿ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ವಿಭತ್ತಂ। ಇಮೇಸು ತೀಸೂತಿ ಕಾಮಾದೀಸು ತೀಸು ಠಾನೇಸು।

    Pāḷiyaṃ vibhattesūti katarapāḷiyaṃ? Dhammasaṅgahe tāva aṭṭha kasiṇāni dasa asubhā cattāro brahmavihārā cattāri āruppāni vibhattāni, āgamesu dasa anussatiyo āhāre paṭikūlasaññā catudhātuvavatthānanti imāni cāti tattha tattha vibhattaṃ. Imesu tīsūti kāmādīsu tīsu ṭhānesu.

    ಮಿಚ್ಛಾವಾಚಾಸಙ್ಖಾತಾಯಾತಿ ಏತೇನ ಏಕಾಯ ಚೇತನಾಯ ಪಹಾತಬ್ಬಏಕತ್ತಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಇಧ ಅರಿಯಸಾವಕೋ ಸಕಲ್ಯಾಣಪುಥುಜ್ಜನಕೋ ಸೇಕ್ಖೋ। ಕಾಯದ್ವಾರವೀತಿಕ್ಕಮಾತಿ ಆಜೀವಹೇತುಕತೋ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದಿತೋ ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ವಿರಮಣಂ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ।

    Micchāvācāsaṅkhātāyāti etena ekāya cetanāya pahātabbaekattaṃ dasseti. Idha ariyasāvako sakalyāṇaputhujjanako sekkho. Kāyadvāravītikkamāti ājīvahetukato pāṇātipātādito visuṃ visuṃ viramaṇaṃ yojetabbaṃ.

    ಅಯಂ ಪನಸ್ಸಾತಿ ಮಗ್ಗಭಾವೇನ ಚತುಬ್ಬಿಧಮ್ಪಿ ಏಕತ್ತೇನ ಗಹೇತ್ವಾ ಅಸ್ಸ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಅಯಂ ಝಾನವಸೇನ ಸಬ್ಬಸದಿಸಸಬ್ಬಾಸದಿಸಏಕಚ್ಚಸದಿಸತಾ ವಿಸೇಸೋ। ಪಾದಕಜ್ಝಾನನಿಯಾಮೇನ ಹೋತೀತಿ ಇಧ ಪಾದಕಜ್ಝಾನನಿಯಾಮಂ ಧುರಂ ಕತ್ವಾ ಆಹ, ಅಟ್ಠಸಾಲಿನಿಯಂ ಪನ ವಿಪಸ್ಸನಾನಿಯಾಮಂ ತತ್ಥ ಸಬ್ಬವಾದಾವಿರೋಧತೋ, ಇಧ ಪನ ಸಮ್ಮಸಿತಜ್ಝಾನಪುಗ್ಗಲಜ್ಝಾಸಯವಾದನಿವತ್ತನತೋ ಪಾದಕಜ್ಝಾನನಿಯಾಮಂ। ವಿಪಸ್ಸನಾನಿಯಾಮೋ ಪನ ಸಾಧಾರಣತ್ತಾ ಇಧಾಪಿ ನ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಅಞ್ಞೇ ಚಾಚರಿಯವಾದಾ ವಕ್ಖಮಾನಾ ವಿಭಜಿತಬ್ಬಾತಿ ಯಥಾವುತ್ತಮೇವ ತಾವ ಪಾದಕಜ್ಝಾನನಿಯಾಮಂ ವಿಭಜನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಪಾದಕಜ್ಝಾನನಿಯಾಮೇನ ತಾವಾ’’ತಿ।

    Ayaṃ panassāti maggabhāvena catubbidhampi ekattena gahetvā assa maggassa ayaṃ jhānavasena sabbasadisasabbāsadisaekaccasadisatā viseso. Pādakajjhānaniyāmena hotīti idha pādakajjhānaniyāmaṃ dhuraṃ katvā āha, aṭṭhasāliniyaṃ pana vipassanāniyāmaṃ tattha sabbavādāvirodhato, idha pana sammasitajjhānapuggalajjhāsayavādanivattanato pādakajjhānaniyāmaṃ. Vipassanāniyāmo pana sādhāraṇattā idhāpi na paṭikkhittoti daṭṭhabbo. Aññe cācariyavādā vakkhamānā vibhajitabbāti yathāvuttameva tāva pādakajjhānaniyāmaṃ vibhajanto āha ‘‘pādakajjhānaniyāmena tāvā’’ti.

    ಆರುಪ್ಪೇ ಚತುಕ್ಕಪಞ್ಚಕ…ಪೇ॰… ವುತ್ತಂ ಅಟ್ಠಸಾಲಿನಿಯನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ನನು ತತ್ಥ ‘‘ಆರುಪ್ಪೇ ತಿಕಚತುಕ್ಕಜ್ಝಾನಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ನ ‘‘ಚತುಕ್ಕಪಞ್ಚಕಜ್ಝಾನ’’ನ್ತಿ? ಸಚ್ಚಂ, ಯೇಸು ಪನ ಸಂಸಯೋ ಅತ್ಥಿ, ತೇಸಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿದಸ್ಸನೇನ, ತೇನತ್ಥತೋ ಚತುಕ್ಕಪಞ್ಚಕಜ್ಝಾನಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ವುತ್ತಮೇವ ಹೋತೀತಿ ಏವಮಾಹಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಸಮುದಾಯಞ್ಚ ಅಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ‘‘ತಞ್ಚ ಲೋಕುತ್ತರಂ, ನ ಲೋಕಿಯ’’ನ್ತಿ ಆಹ। ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಮೇವ ಹಿ ಲೋಕಿಯಂ ತತ್ಥ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ನ ಚತುಕ್ಕಂ ಪಞ್ಚಕಞ್ಚಾತಿ। ಏತ್ಥ ಕಥನ್ತಿ ಪಾದಕಜ್ಝಾನಸ್ಸ ಅಭಾವಾ ಕಥಂ ದಟ್ಠಬ್ಬನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಂಝಾನಿಕಾವ ತಸ್ಸ ತತ್ಥ ತಯೋ ಮಗ್ಗಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ ತಜ್ಝಾನಿಕಂ ಪಠಮಫಲಾದಿಂ ಪಾದಕಂ ಕತ್ವಾ ಉಪರಿಮಗ್ಗಭಾವನಾಯಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ, ತಿಕಚತುಕ್ಕಜ್ಝಾನಿಕಂ ಪನ ಮಗ್ಗಂ ಭಾವೇತ್ವಾ ತತ್ಥುಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಅರೂಪಜ್ಝಾನಂ ತಜ್ಝಾನಿಕಂ ಫಲಞ್ಚ ಪಾದಕಂ ಕತ್ವಾ ಉಪರಿಮಗ್ಗಭಾವನಾಯ ಅಞ್ಞಝಾನಿಕಾಪಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ ಝಾನಙ್ಗಾದಿನಿಯಾಮಿಕಾ ಪುಬ್ಬಾಭಿಸಙ್ಖಾರಸಮಾಪತ್ತಿ ಪಾದಕಂ, ನ ಸಮ್ಮಸಿತಬ್ಬಾತಿ ಫಲಸ್ಸಪಿ ಪಾದಕತಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ।

    Āruppe catukkapañcaka…pe… vuttaṃ aṭṭhasāliniyanti adhippāyo. Nanu tattha ‘‘āruppe tikacatukkajjhānaṃ uppajjatī’’ti vuttaṃ, na ‘‘catukkapañcakajjhāna’’nti? Saccaṃ, yesu pana saṃsayo atthi, tesaṃ uppattidassanena, tenatthato catukkapañcakajjhānaṃ uppajjatīti vuttameva hotīti evamāhāti veditabbaṃ. Samudāyañca apekkhitvā ‘‘tañca lokuttaraṃ, na lokiya’’nti āha. Catutthajjhānameva hi lokiyaṃ tattha uppajjati, na catukkaṃ pañcakañcāti. Etthakathanti pādakajjhānassa abhāvā kathaṃ daṭṭhabbanti attho. Taṃjhānikāva tassa tattha tayo maggā uppajjanti tajjhānikaṃ paṭhamaphalādiṃ pādakaṃ katvā uparimaggabhāvanāyāti adhippāyo, tikacatukkajjhānikaṃ pana maggaṃ bhāvetvā tatthuppannassa arūpajjhānaṃ tajjhānikaṃ phalañca pādakaṃ katvā uparimaggabhāvanāya aññajhānikāpi uppajjantīti jhānaṅgādiniyāmikā pubbābhisaṅkhārasamāpatti pādakaṃ, na sammasitabbāti phalassapi pādakatā daṭṭhabbā.

    ದುಕ್ಖಞಾಣಾದೀನಂ ರೂಪಾದಿಛಳಾರಮ್ಮಣತ್ತಾ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಸಙ್ಕಪ್ಪಾದೀನಂ ಕಸಿಣಾದಿತಂತಂಕುಸಲಾರಮ್ಮಣಾರಮ್ಮಣತ್ತಾ ಸಮ್ಮಾವಾಚಾದೀನಂ ಅಙ್ಗಾನಂ ತಂತಂವಿರಮಿತಬ್ಬಾದಿಆರಮ್ಮಣತ್ತಾ ‘‘ಯಥಾನುರೂಪ’’ನ್ತಿ ಆಹ। ತದನುರೂಪೋತಿ ಅವಿಪ್ಪಟಿಸಾರಕರಸೀಲಂ ವಾಯಾಮಸ್ಸ ವಿಸೇಸಪಚ್ಚಯೋತಿ ಸೀಲಾನುರೂಪತಾ ವಾಯಾಮಸ್ಸ ವುತ್ತಾ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಸ್ಸಪಿ, ಸಮ್ಪಯುತ್ತಸ್ಸೇವ ಚ ವಚನತೋ ‘‘ಸೀಲಭೂಮಿಯಂ ಪತಿಟ್ಠಿತಸ್ಸಾ’’ತಿ ಅವತ್ವಾ ‘‘ಪತಿಟ್ಠಮಾನಸ್ಸಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಚೇತಸೋ ಅಸಮ್ಮೋಸೋತಿ ‘‘ಏಕಾರಕ್ಖೋ’’ತಿ ಏತ್ಥ ವುತ್ತೇನ ಸತಾರಕ್ಖೇನ ಚೇತಸೋ ರಕ್ಖಿತತಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ಇತಿ…ಪೇ॰… ಸುವಿಹಿತಚಿತ್ತಾರಕ್ಖಸ್ಸಾ’’ತಿ।

    Dukkhañāṇādīnaṃ rūpādichaḷārammaṇattā nekkhammasaṅkappādīnaṃ kasiṇāditaṃtaṃkusalārammaṇārammaṇattā sammāvācādīnaṃ aṅgānaṃ taṃtaṃviramitabbādiārammaṇattā ‘‘yathānurūpa’’nti āha. Tadanurūpoti avippaṭisārakarasīlaṃ vāyāmassa visesapaccayoti sīlānurūpatā vāyāmassa vuttā sampayuttassapi, sampayuttasseva ca vacanato ‘‘sīlabhūmiyaṃ patiṭṭhitassā’’ti avatvā ‘‘patiṭṭhamānassā’’ti vuttaṃ. Cetaso asammosoti ‘‘ekārakkho’’ti ettha vuttena satārakkhena cetaso rakkhitatā. Tenāha ‘‘iti…pe… suvihitacittārakkhassā’’ti.

    ಆಸವಕ್ಖಯಞಾಣಸ್ಸ ವಿಜ್ಜಾಭಾವೋ ವುತ್ತೋತಿ ಆಸವಕ್ಖಯಸಙ್ಖಾತೇ ಮಗ್ಗೇ ತೀಹಿ ಖನ್ಧೇಹಿ ಸಙ್ಗಹಿತೇ ಪಞ್ಞಾಕ್ಖನ್ಧೋ ವಿಜ್ಜಾ, ಸೀಲಸ್ಸ ಚತುನ್ನಞ್ಚ ಝಾನಾನಂ ಚರಣಭಾವೋ ವುತ್ತೋತಿ ಇತರೇ ದ್ವೇ ಖನ್ಧಾ ಚರಣಂ। ಯನ್ತಿ ಏತೇನ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಯಾನಂ, ವಿಪಸ್ಸನಾವ ಯಾನಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಯಾನಂ। ಸೀಲಂ ಸಮಾಧಿಸ್ಸ ವಿಸೇಸಪಚ್ಚಯೋ, ಸಮಾಧಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಯಾತಿ ಸಮಥಸ್ಸ ಉಪಕಾರತ್ತಾ ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧೋ ಚ ಸಮಥಯಾನೇನ ಸಙ್ಗಹಿತೋ। ವಿಪಸ್ಸನಾಯಾನೇನ ಕಾಮೇಸು ಆದೀನವಂ ವಿಭಾವೇನ್ತೋ ಸಮಥಯಾನೇನ ನಿರಾಮಿಸಂ ಝಾನಸುಖಂ ಅಪರಿಚ್ಚಜನ್ತೋ ಅನ್ತದ್ವಯಕುಮ್ಮಗ್ಗಂ ವಿವಜ್ಜೇತಿ। ಪಞ್ಞಾ ವಿಯ ಮೋಹಸ್ಸ, ಸೀಲಸಮಾಧಯೋ ಚ ದೋಸಲೋಭಾನಂ ಉಜುವಿಪಚ್ಚನೀಕಾ ಅದೋಸಾಲೋಭೇಹಿ ಸಾಧೇತಬ್ಬತ್ತಾ। ಸೀಲಸಮಾಧಿಪಞ್ಞಾಯೋಗತೋ ಆದಿಮಜ್ಝಪರಿಯೋಸಾನಕಲ್ಯಾಣಂ। ಸೀಲಾದೀನಿ ಹಿ ಸಾಸನಸ್ಸ ಆದಿಮಜ್ಝಪರಿಯೋಸಾನನ್ತಿ। ಯಸ್ಮಿಂ ಠಿತೋ ಮಗ್ಗಟ್ಠೋ ಫಲಟ್ಠೋ ಚ ಅರಿಯೋ ಹೋತಿ, ತಂ ಮಗ್ಗಫಲಸಙ್ಖಾತಂ ಖನ್ಧತ್ತಯಸಙ್ಗಹಿತಂ ಸಾಸನಂ ಅರಿಯಭೂಮಿ।

    Āsavakkhayañāṇassa vijjābhāvo vuttoti āsavakkhayasaṅkhāte magge tīhi khandhehi saṅgahite paññākkhandho vijjā, sīlassa catunnañca jhānānaṃ caraṇabhāvo vuttoti itare dve khandhā caraṇaṃ. Yanti etena nibbānaṃ gacchantīti yānaṃ, vipassanāva yānaṃ vipassanāyānaṃ. Sīlaṃ samādhissa visesapaccayo, samādhi vipassanāyāti samathassa upakārattā sīlakkhandho ca samathayānena saṅgahito. Vipassanāyānena kāmesu ādīnavaṃ vibhāvento samathayānena nirāmisaṃ jhānasukhaṃ apariccajanto antadvayakummaggaṃ vivajjeti. Paññā viya mohassa, sīlasamādhayo ca dosalobhānaṃ ujuvipaccanīkā adosālobhehi sādhetabbattā. Sīlasamādhipaññāyogato ādimajjhapariyosānakalyāṇaṃ. Sīlādīni hi sāsanassa ādimajjhapariyosānanti. Yasmiṃ ṭhito maggaṭṭho phalaṭṭho ca ariyo hoti, taṃ maggaphalasaṅkhātaṃ khandhattayasaṅgahitaṃ sāsanaṃ ariyabhūmi.

    ಮಗ್ಗಸಚ್ಚನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Maggasaccaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ಸುತ್ತನ್ತಭಾಜನೀಯವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Suttantabhājanīyavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ೨. ಅಭಿಧಮ್ಮಭಾಜನೀಯವಣ್ಣನಾ

    2. Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā

    ೨೦೬-೨೧೪. ಅರಿಯಸಚ್ಚ-ಸದ್ದೋ ಸಮುದಯೇ ವತ್ತಮಾನೋ ಪರಿಞ್ಞೇಯ್ಯಭಾವರಹಿತೇ ಏಕನ್ತಪಹಾತಬ್ಬೇ ತಣ್ಹಾಸಙ್ಖಾತೇ ಸಮುದಯೇ ಪವತ್ತತಿ, ನ ಪಹಾತಬ್ಬಪರಿಞ್ಞೇಯ್ಯೇಸು ಅವಸೇಸಕಿಲೇಸಾವಸೇಸಾಕುಸಲೇಸು ಅಪ್ಪಹಾತಬ್ಬೇಸು ಚ ಸಾಸವಕುಸಲಮೂಲಾವಸೇಸಸಾಸವಕುಸಲೇಸೂತಿ ಸಪ್ಪದೇಸೋ ತತ್ಥ ಸಮುದಯೋ ಹೋತಿ, ಕೇವಲಂ ಸಚ್ಚಸದ್ದೇ ನಿಪ್ಪದೇಸೋತಿ ಆಹ ‘‘ನಿಪ್ಪದೇಸತೋ ಸಮುದಯಂ ದಸ್ಸೇತು’’ನ್ತಿ। ದುಕ್ಖನಿರೋಧಾ ಪನ ಅರಿಯಸಚ್ಚದೇಸನಾಯಂ ಧಮ್ಮತೋ ನಿಪ್ಪದೇಸಾ ಏವ। ನ ಹಿ ತತೋ ಅಞ್ಞೋ ಧಮ್ಮೋ ಅತ್ಥಿ, ಯೋ ಸಚ್ಚದೇಸನಾಯಂ ದುಕ್ಖಂ ನಿರೋಧೋತಿ ಚ ವತ್ತಬ್ಬೋ ಸಿಯಾ, ಮಗ್ಗೋಪಿ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕಪಞ್ಚಙ್ಗಿಕವಾರೇಸು ಅಪುಬ್ಬೋ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ಸಮುದಯಮೇವ ‘‘ನಿಪ್ಪದೇಸತೋ ದಸ್ಸೇತು’’ನ್ತಿ ವದತಿ ತಸ್ಸ ಸಬ್ಬತ್ಥ ತೀಸುಪಿ ವಾರೇಸು ಅಪುಬ್ಬಸ್ಸ ದಸ್ಸಿತತ್ತಾ। ಅಪುಬ್ಬಸಮುದಯದಸ್ಸನತ್ಥಾಯಪಿ ಹಿ ಸಚ್ಚದೇಸನಾಯಂ ‘‘ತತ್ಥ ಕತಮೋ ದುಕ್ಖಸಮುದಯೋ? ತಣ್ಹಾ’’ತಿ ವಚನಂ ಕೇವಲಾಯ ತಣ್ಹಾಯ ಸಚ್ಚ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಪವತ್ತಿದಸ್ಸನತ್ಥನ್ತಿ। ದೇಸನಾವಸೇನ ಪನ ತಂ ತಂ ಸಮುದಯಂ ಠಪೇತ್ವಾ ದುಕ್ಖಂ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಪಹಾನವಸೇನ ನಿರೋಧೋ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕಪಞ್ಚಙ್ಗಿಕಸಬ್ಬಲೋಕುತ್ತರಕುಸಲವಸೇನ ಮಗ್ಗೋ ಚ ಅರಿಯಸಚ್ಚದೇಸನಾಯಂ ನ ವುತ್ತೋತಿ ದುಕ್ಖಾದೀನಿ ಚ ತತ್ಥ ಸಪ್ಪದೇಸಾನಿ ದಸ್ಸಿತಾನಿ ಹೋನ್ತೀತಿ ತಾನಿ ಚ ನಿಪ್ಪದೇಸಾನಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ಸಚ್ಚದೇಸನಾ ವುತ್ತಾತಿ ವತ್ತುಂ ವಟ್ಟತಿ। ಪಚ್ಚಯಸಙ್ಖಾತನ್ತಿ ಕಮ್ಮಕಿಲೇಸವಸೇನ ಜಾತಿಆದಿದುಕ್ಖಸ್ಸ ಮೂಲಭೂತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ।

    206-214. Ariyasacca-saddo samudaye vattamāno pariññeyyabhāvarahite ekantapahātabbe taṇhāsaṅkhāte samudaye pavattati, na pahātabbapariññeyyesu avasesakilesāvasesākusalesu appahātabbesu ca sāsavakusalamūlāvasesasāsavakusalesūti sappadeso tattha samudayo hoti, kevalaṃ saccasadde nippadesoti āha ‘‘nippadesato samudayaṃ dassetu’’nti. Dukkhanirodhā pana ariyasaccadesanāyaṃ dhammato nippadesā eva. Na hi tato añño dhammo atthi, yo saccadesanāyaṃ dukkhaṃ nirodhoti ca vattabbo siyā, maggopi aṭṭhaṅgikapañcaṅgikavāresu apubbo natthi, tasmā samudayameva ‘‘nippadesato dassetu’’nti vadati tassa sabbattha tīsupi vāresu apubbassa dassitattā. Apubbasamudayadassanatthāyapi hi saccadesanāyaṃ ‘‘tattha katamo dukkhasamudayo? Taṇhā’’ti vacanaṃ kevalāya taṇhāya sacca-saddassa pavattidassanatthanti. Desanāvasena pana taṃ taṃ samudayaṃ ṭhapetvā dukkhaṃ tassa tassa pahānavasena nirodho aṭṭhaṅgikapañcaṅgikasabbalokuttarakusalavasena maggo ca ariyasaccadesanāyaṃ na vuttoti dukkhādīni ca tattha sappadesāni dassitāni hontīti tāni ca nippadesāni dassetuṃ saccadesanā vuttāti vattuṃ vaṭṭati. Paccayasaṅkhātanti kammakilesavasena jātiādidukkhassa mūlabhūtanti attho.

    ನಿರೋಧಸಚ್ಚಂ…ಪೇ॰… ಪಞ್ಚಹಾಕಾರೇಹಿ ನಿದ್ದಿಟ್ಠನ್ತಿ ಅರಿಯಸಚ್ಚದೇಸನತೋ ಸಚ್ಚದೇಸನಾಯ ವಿಸೇಸಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ತತ್ಥ ‘‘ತಿಣ್ಣನ್ನಞ್ಚ ಕುಸಲಮೂಲಾನಂ ಅವಸೇಸಾನಞ್ಚ ಸಾಸವಕುಸಲಾನಂ ಪಹಾನ’’ನ್ತಿ ಇದಂ ತೇಸಂ ಪಚ್ಚಯಾನಂ ಅವಿಜ್ಜಾತಣ್ಹಾಉಪಾದಾನಾನಂ ಪಹಾನವಸೇನ, ಅವಿಜ್ಜಾದೀಸು ವಾ ಪಹೀನೇಸು ತೇಸಂ ಅಪ್ಪವತ್ತಿವಸೇನ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ನ ಹಿ ಕುಸಲಾ ಪಹಾತಬ್ಬಾತಿ। ಪಹಾನನ್ತಿ ಚ ಮಗ್ಗಕಿಚ್ಚವಸೇನ ತದಧಿಗಮನೀಯಂ ನಿರೋಧಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ನಿರೋಧಸ್ಸೇವ ವಾ ತಣ್ಹಾದೀನಂ ಅಪ್ಪವತ್ತಿಭಾವೋ ಪಹಾನನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।

    Nirodhasaccaṃ…pe… pañcahākārehi niddiṭṭhanti ariyasaccadesanato saccadesanāya visesaṃ dasseti. Tattha ‘‘tiṇṇannañca kusalamūlānaṃ avasesānañca sāsavakusalānaṃ pahāna’’nti idaṃ tesaṃ paccayānaṃ avijjātaṇhāupādānānaṃ pahānavasena, avijjādīsu vā pahīnesu tesaṃ appavattivasena vuttanti veditabbaṃ. Na hi kusalā pahātabbāti. Pahānanti ca maggakiccavasena tadadhigamanīyaṃ nirodhaṃ dasseti, nirodhasseva vā taṇhādīnaṃ appavattibhāvo pahānanti daṭṭhabbaṃ.

    ಯದಿಪಿ ‘‘ಪುಬ್ಬೇವ ಖೋ ಪನಸ್ಸ ಕಾಯಕಮ್ಮಂ ವಚೀಕಮ್ಮಂ ಆಜೀವೋ ಸುಪರಿಸುದ್ಧೋ ಹೋತಿ, ಏವಮಸ್ಸಾಯಂ ಅರಿಯೋ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕೋ ಮಗ್ಗೋ ಭಾವನಾಪಾರಿಪೂರಿಂ ಗಚ್ಛತೀ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೪೩೧) ಲೋಕುತ್ತರಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕಮಗ್ಗಪಾರಿಪೂರಿಯಾ ಉಪನಿಸ್ಸಯದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಇದಂ ವುತ್ತಂ, ತಥಾಪಿ ‘‘ಪುಬ್ಬೇವ ಖೋ ಪನಾ’’ತಿ ವಚನಂ ಕಾಯಕಮ್ಮಾದಿಸುದ್ಧಿಯಾ ದೂರತರುಪನಿಸ್ಸಯತಂ, ಚಕ್ಖಾದೀಸು ಅಸಾರಜ್ಜನ್ತಸ್ಸ ಅಸಂಯುತ್ತಸ್ಸ ಅಸಮ್ಮೂಳ್ಹಸ್ಸ ಆದೀನವಾನುಪಸ್ಸಿನೋ ವಿಹರತೋ ತಾಯೇವ ವುಟ್ಠಾನಗಾಮಿನಿಯಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಆಯತಿಂ ಪಞ್ಚುಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧೇಸು ಅಪಚಯಂ ಗಚ್ಛನ್ತೇಸು ಸಬ್ಬಸಙ್ಖಾರೇಸು ವಿವಟ್ಟನವಸೇನ, ಪೋನೋಬ್ಭವಿಕತಣ್ಹಾಯ ಪಹೀಯಮಾನಾಯ ಕಿಲೇಸದೂರೀಭಾವೇನ, ಕಾಯಿಕಚೇತಸಿಕದರಥಸನ್ತಾಪಪರಿಳಾಹೇಸು ಪಹೀಯಮಾನೇಸು ಪಸ್ಸದ್ಧಕಾಯಚಿತ್ತವಸೇನ ಕಾಯಿಕಚೇತಸಿಕಸುಖೇ ಪಟಿಸಂವೇದಿಯಮಾನೇ ‘‘ಯಾ ತಥಾಭೂತಸ್ಸ ದಿಟ್ಠಿ, ಸಾಸ್ಸ ಹೋತಿ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೪೩೧) ವುತ್ತಾನಂ ವುಟ್ಠಾನಗಾಮಿನಿವಿಪಸ್ಸನಾಕ್ಖಣೇ ಪವತ್ತಾನಂ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಾದೀನಂ ಅಙ್ಗಾನಂ ಆಸನ್ನತರುಪನಿಸ್ಸಯತಞ್ಚ ದಸ್ಸೇತೀತಿ ಆಸನ್ನತರುಪನಿಸ್ಸಯವಸೇನ ಪಞ್ಚಙ್ಗಿಕಂ ಮಗ್ಗಂ ಸುಖಂ ಬುಜ್ಝನ್ತಾನಂ ಪುಗ್ಗಲಾನಂ ಅಜ್ಝಾಸಯವಸೇನ ಪಞ್ಚಙ್ಗಿಕಮಗ್ಗದೇಸನಾಯ ಪವತ್ತತಂ ದೀಪೇತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಪುಬ್ಬೇವ ಖೋ…ಪೇ॰… ಸುಪರಿಸುದ್ಧೋ ಹೋತೀತಿ ವಚನತೋ’’ತಿಆದಿ। ಏವಮಿದಂ ವಚನತೋತಿ ನಿಸ್ಸಕ್ಕವಚನಂ ದೇಸನುಪಾಯಸ್ಸ ಞಾಪಕನಿದಸ್ಸನಂ ಹೋತಿ, ವಚನತೋತಿ ವಾ ಅತ್ತನೋ ವಚನಾನುರೂಪಂ ಪಞ್ಚಙ್ಗಿಕೋಪಿ ಮಗ್ಗೋ ಪಟಿಪದಾ ಏವಾತಿ ಭಗವತಾ ದೇಸಿತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕತ್ಥಾತಿ? ದೇವಪುರೇ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ದೇಸಿತನಯಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಪಞ್ಚಙ್ಗಿಕವಾರೋಪಿ ನಿದ್ದಿಟ್ಠೋ ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಾಹಕೇಹಿ। ಅಥ ವಾ ‘‘ಪುಬ್ಬೇವ ಖೋ ಪನಸ್ಸಾ’’ತಿ ವಚನೇನೇವ ಅಜ್ಝಾಸಯವಿಸೇಸಕಾರಣನಿದಸ್ಸಕೇನ ಪುಗ್ಗಲಜ್ಝಾಸಯವಸೇನ ಪಞ್ಚಙ್ಗಿಕೋ ಮಗ್ಗೋಪಿ ಪಟಿಪದಾ ಏವಾತಿ ದೇಸಿತೋ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಪುಬ್ಬೇವ ಖೋ ಪನ…ಪೇ॰… ವಚನತೋ ಪನ…ಪೇ॰… ದೇಸಿತೋ’’ತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ಸುತ್ತನ್ತೇ ದೇಸಿತನಯಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಪಞ್ಚಙ್ಗಿಕವಾರೋಪಿ ನಿದ್ದಿಟ್ಠೋ ಭಗವತಾ ದೇವಪುರೇತಿ ಅತ್ಥೋ।

    Yadipi ‘‘pubbeva kho panassa kāyakammaṃ vacīkammaṃ ājīvo suparisuddho hoti, evamassāyaṃ ariyo aṭṭhaṅgiko maggo bhāvanāpāripūriṃ gacchatī’’ti (ma. ni. 3.431) lokuttaramaggakkhaṇe aṭṭhaṅgikamaggapāripūriyā upanissayadassanatthaṃ idaṃ vuttaṃ, tathāpi ‘‘pubbeva kho panā’’ti vacanaṃ kāyakammādisuddhiyā dūratarupanissayataṃ, cakkhādīsu asārajjantassa asaṃyuttassa asammūḷhassa ādīnavānupassino viharato tāyeva vuṭṭhānagāminiyā vipassanāya āyatiṃ pañcupādānakkhandhesu apacayaṃ gacchantesu sabbasaṅkhāresu vivaṭṭanavasena, ponobbhavikataṇhāya pahīyamānāya kilesadūrībhāvena, kāyikacetasikadarathasantāpapariḷāhesu pahīyamānesu passaddhakāyacittavasena kāyikacetasikasukhe paṭisaṃvediyamāne ‘‘yā tathābhūtassa diṭṭhi, sāssa hoti sammādiṭṭhī’’tiādinā (ma. ni. 3.431) vuttānaṃ vuṭṭhānagāminivipassanākkhaṇe pavattānaṃ pañcannaṃ sammādiṭṭhādīnaṃ aṅgānaṃ āsannatarupanissayatañca dassetīti āsannatarupanissayavasena pañcaṅgikaṃ maggaṃ sukhaṃ bujjhantānaṃ puggalānaṃ ajjhāsayavasena pañcaṅgikamaggadesanāya pavattataṃ dīpeti. Tenāha ‘‘pubbeva kho…pe… suparisuddho hotīti vacanato’’tiādi. Evamidaṃ vacanatoti nissakkavacanaṃ desanupāyassa ñāpakanidassanaṃ hoti, vacanatoti vā attano vacanānurūpaṃ pañcaṅgikopi maggo paṭipadā evāti bhagavatā desitoti attho. Katthāti? Devapure, tasmā taṃ desitanayaṃ dassetuṃ pañcaṅgikavāropi niddiṭṭho dhammasaṅgāhakehi. Atha vā ‘‘pubbeva kho panassā’’ti vacaneneva ajjhāsayavisesakāraṇanidassakena puggalajjhāsayavasena pañcaṅgiko maggopi paṭipadā evāti desito hotīti āha ‘‘pubbeva kho pana…pe… vacanato pana…pe… desito’’ti, tasmā taṃ suttante desitanayaṃ dassetuṃ pañcaṅgikavāropi niddiṭṭho bhagavatā devapureti attho.

    ಝಾನೇಹಿ ದೇಸನಾಪವೇಸೋ, ಭಾವನಾಪವೇಸೋ ವಾ ಝಾನಾಭಿನಿವೇಸೋ। ಏಕೇಕಸ್ಮಿಂ ಕೋಟ್ಠಾಸೇ ಚತುನ್ನಂ ಚತುನ್ನಂ ನಯಸಹಸ್ಸಾನಂ ದಸ್ಸನಂ ಗಣನಾಸುಖತ್ಥನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಯಥಾ ಪನ ಪಾಳಿ ಠಿತಾ, ತಥಾ ಏಕೇಕಿಸ್ಸಾ ಪಟಿಪದಾಯ ಸುಞ್ಞತಾದೀಸು ಚ ಪಞ್ಚ ಪಞ್ಚ ಕೋಟ್ಠಾಸೇ ಯೋಜೇತ್ವಾ ಪಾಳಿಗಮನಂ ಕತನ್ತಿ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ। ತತ್ಥ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕವಾರೇ ದುತಿಯಜ್ಝಾನಾದೀಸು ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಸತ್ತಙ್ಗಿಕೋ ಮಗ್ಗೋ ಹೋತೀತಿ ಯೋಜನಾ ಕಾತಬ್ಬಾ, ಸಬ್ಬಸಙ್ಗಾಹಿಕವಾರೇ ಚ ಯಥಾ ವಿಜ್ಜಮಾನಧಮ್ಮವಸೇನಾತಿ।

    Jhānehi desanāpaveso, bhāvanāpaveso vā jhānābhiniveso. Ekekasmiṃ koṭṭhāse catunnaṃ catunnaṃ nayasahassānaṃ dassanaṃ gaṇanāsukhatthanti veditabbaṃ. Yathā pana pāḷi ṭhitā, tathā ekekissā paṭipadāya suññatādīsu ca pañca pañca koṭṭhāse yojetvā pāḷigamanaṃ katanti viññāyati. Tattha aṭṭhaṅgikavāre dutiyajjhānādīsu tasmiṃ samaye sattaṅgiko maggo hotīti yojanā kātabbā, sabbasaṅgāhikavāre ca yathā vijjamānadhammavasenāti.

    ಅಭಿಧಮ್ಮಭಾಜನೀಯವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ೩. ಪಞ್ಹಪುಚ್ಛಕವಣ್ಣನಾ

    3. Pañhapucchakavaṇṇanā

    ೨೧೫. ಏವಂ ಪುರಿಮೇಸುಪಿ ದ್ವೀಸೂತಿ ಕಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ, ನನು ಸುತ್ತನ್ತಭಾಜನೀಯೇ ದುಕ್ಖನಿರೋಧಗಾಮಿನಿಪಟಿಪದಾನಿದ್ದೇಸೇ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಮಿಸ್ಸಕೋ ಮಗ್ಗೋ ವುತ್ತೋ। ತಸ್ಸ ಹಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ (ವಿಭ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨೦೫) ‘‘ಚತೂಸು ಸಚ್ಚೇಸು ಉಗ್ಗಹಾದಿವಸೇನ ಪುಬ್ಬಭಾಗಞಾಣುಪ್ಪತ್ತಿಂ ಸನ್ಧಾಯ ಇದಂ ‘ದುಕ್ಖೇ ಞಾಣ’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ, ಪಟಿವೇಧಕ್ಖಣೇ ಪನ ಏಕಮೇವ ಞಾಣಂ ಹೋತೀ’’ತಿ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಯಾ, ತಥಾ ಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪಾದೀನಞ್ಚ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಮಿಸ್ಸಕತಾ ದಸ್ಸಿತಾ ‘‘ಅಪಿಚೇಸಾ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ ನಾಮ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ನಾನಾಕ್ಖಣಾ ನಾನಾರಮ್ಮಣಾ ಹೋತಿ, ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಏಕಕ್ಖಣಾ ಏಕಾರಮ್ಮಣಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಚಾತಿ? ಸಚ್ಚಮೇತಂ, ಏವಂ ಪನ ಆಗಮನವಸೇನ ತತ್ಥಾಪಿ ಚತುಸಚ್ಚಕಮ್ಮಟ್ಠಾನದಸ್ಸನಾದಿಮುಖೇನ ಅರಿಯೋವ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕೋ ಮಗ್ಗೋ ದಸ್ಸಿತೋ। ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ‘‘ಪಟಿವೇಧಕ್ಖಣೇ ಪನ ಏಕಮೇವ ಞಾಣಂ ಹೋತೀ’’ತಿ ಮಗ್ಗಞಾಣಸ್ಸ ಏಕಸ್ಸೇವ ದುಕ್ಖಞಾಣಾದಿತಾ, ‘‘ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಪನ…ಪೇ॰… ಏಕೋವ ಕುಸಲಸಙ್ಕಪ್ಪೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಅಯಂ ಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪೋ ನಾಮಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಮಗ್ಗಸಙ್ಕಪ್ಪಾದೀನಂ ಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪಾದಿತಾ ಚ ನಿದ್ಧಾರಿತಾ, ಪಾಳಿಯಞ್ಚ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕಂ ಮಗ್ಗಂ ಉದ್ದಿಸಿತ್ವಾ ತಮೇವ ನಿದ್ದಿಸಿತುಂ ‘‘ದುಕ್ಖೇ ಞಾಣ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತೇನ ಸುತ್ತನ್ತಭಾಜನೀಯೇಪಿ ದ್ವಿನ್ನಂ ಲೋಕಿಯತಾ, ದ್ವಿನ್ನಂ ಲೋಕುತ್ತರತಾ ವುತ್ತಾ ‘‘ಏವಂ ಪುರಿಮೇಸುಪಿ ದ್ವೀಸೂತಿ ಏತೇನಾತಿ।

    215. Evaṃpurimesupi dvīsūti kasmā vuttaṃ, nanu suttantabhājanīye dukkhanirodhagāminipaṭipadāniddese lokiyalokuttaramissako maggo vutto. Tassa hi aṭṭhakathāyaṃ (vibha. aṭṭha. 205) ‘‘catūsu saccesu uggahādivasena pubbabhāgañāṇuppattiṃ sandhāya idaṃ ‘dukkhe ñāṇa’ntiādi vuttaṃ, paṭivedhakkhaṇe pana ekameva ñāṇaṃ hotī’’ti sammādiṭṭhiyā, tathā sammāsaṅkappādīnañca lokiyalokuttaramissakatā dassitā ‘‘apicesā sammādiṭṭhi nāma pubbabhāge nānākkhaṇā nānārammaṇā hoti, maggakkhaṇe ekakkhaṇā ekārammaṇā’’tiādinā cāti? Saccametaṃ, evaṃ pana āgamanavasena tatthāpi catusaccakammaṭṭhānadassanādimukhena ariyova aṭṭhaṅgiko maggo dassito. Evañca katvā ‘‘paṭivedhakkhaṇe pana ekameva ñāṇaṃ hotī’’ti maggañāṇassa ekasseva dukkhañāṇāditā, ‘‘maggakkhaṇe pana…pe… ekova kusalasaṅkappo uppajjati, ayaṃ sammāsaṅkappo nāmā’’tiādinā maggasaṅkappādīnaṃ sammāsaṅkappāditā ca niddhāritā, pāḷiyañca aṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ uddisitvā tameva niddisituṃ ‘‘dukkhe ñāṇa’’ntiādi vuttaṃ. Tena suttantabhājanīyepi dvinnaṃ lokiyatā, dvinnaṃ lokuttaratā vuttā ‘‘evaṃ purimesupi dvīsūti etenāti.

    ಪಞ್ಹಪುಚ್ಛಕವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Pañhapucchakavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ಸಚ್ಚವಿಭಙ್ಗವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Saccavibhaṅgavaṇṇanā niṭṭhitā.




    Next: ೫. ಇನ್ದ್ರಿಯವಿಭಙ್ಗೋ • 5. Indriyavibhaṅgo




    Related texts:



    ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ • Abhidhammapiṭaka / ವಿಭಙ್ಗಪಾಳಿ • Vibhaṅgapāḷi / ೪. ಸಚ್ಚವಿಭಙ್ಗೋ • 4. Saccavibhaṅgo

    ಅಟ್ಠಕಥಾ • Aṭṭhakathā / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / ಸಮ್ಮೋಹವಿನೋದನೀ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Sammohavinodanī-aṭṭhakathā
    ೧. ಸುತ್ತನ್ತಭಾಜನೀಯವಣ್ಣನಾ • 1. Suttantabhājanīyavaṇṇanā
    ೨. ಅಭಿಧಮ್ಮಭಾಜನೀಯವಣ್ಣನಾ • 2. Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā
    ೩. ಪಞ್ಹಾಪುಚ್ಛಕವಣ್ಣನಾ • 3. Pañhāpucchakavaṇṇanā

    ಟೀಕಾ • Tīkā / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ವಿಭಙ್ಗ-ಅನುಟೀಕಾ • Vibhaṅga-anuṭīkā / ೪. ಸಚ್ಚವಿಭಙ್ಗೋ • 4. Saccavibhaṅgo


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact