| Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / વਿਭਙ੍ਗ-ਅਨੁਟੀਕਾ • Vibhaṅga-anuṭīkā |
੪. ਸਚ੍ਚવਿਭਙ੍ਗੋ
4. Saccavibhaṅgo
੧. ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਭਾਜਨੀਯવਣ੍ਣਨਾ
1. Suttantabhājanīyavaṇṇanā
ਉਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ
Uddesavaṇṇanā
੧੮੯. ਸਚ੍ਚવਿਨਿਮੁਤ੍ਤਂ ਨਤ੍ਥਿ ਪવਤ੍ਤਿਨਿવਤ੍ਤਿਤਦੁਭਯਹੇਤੁਸਨ੍ਦਸ੍ਸਨવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਨਤੋ। ਸਚ੍ਚੇਸੁ ਕਮਤੀਤਿ ਸਚ੍ਚੇਸੁ વਿਸਯਭੂਤੇਸੁ ਪવਤ੍ਤਤਿ। ਦੇਸੇਤਬ੍ਬਤ੍ਥવਿਸਯਾ ਹਿ ਦੇਸਨਾਤਿ। ਏਤੇਸੁ ਕਮਤੀਤਿ ਏਤੇਸੁ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚੇਸੁ ਪਰਿਞ੍ਞਾਦਿਕਿਚ੍ਚਸਾਧਨવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਤਿ। ‘‘ਸੀਲਸਮਾਧਿਪਞ੍ਞਾਸਙ੍ਖਾਤ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਅਤ੍ਥਸਭਾવਂ ਕਮਨਕਿਰਿਯਾਯ ਕਤ੍ਤੁਭਾવੇਨ ਗਹਿਤਨ੍ਤਿ ਪਾਕਟਤਰਂ ਕਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਕਿਂ ਕਮਤੀ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਤਿ। ਤਬ੍ਬੋਹਾਰੇਨਾਤਿ ਤਦੁਪਚਾਰੇਨ। ਏਤੇਨ ਨਿਪ੍ਪਰਿਯਾਯੇਨ ਅਤ੍ਥਸਭਾવਂ ਸਾਸਨਂ, ਪਰਿਯਾਯੇਨ વਚਨਸਭਾવਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ।
189. Saccavinimuttaṃnatthi pavattinivattitadubhayahetusandassanavasena pavattanato. Saccesu kamatīti saccesu visayabhūtesu pavattati. Desetabbatthavisayā hi desanāti. Etesu kamatīti etesu ariyasaccesu pariññādikiccasādhanavasena pavattati. ‘‘Sīlasamādhipaññāsaṅkhāta’’nti vuttaṃ atthasabhāvaṃ kamanakiriyāya kattubhāvena gahitanti pākaṭataraṃ katvā dassetuṃ ‘‘kiṃ kamatī’’ti pucchati. Tabbohārenāti tadupacārena. Etena nippariyāyena atthasabhāvaṃ sāsanaṃ, pariyāyena vacanasabhāvanti dasseti.
ਤਂਸਭਾવਾਤਿ ਦੁਕ੍ਖਾਦਿਸਭਾવਾ। ਅਮੁਸਾਸਭਾવਾਤਿ ਬਾਧਨਾਦਿਭਾવੇਨ ਭੂਤਸਭਾવਾ। ਅਞ੍ਞਾਕਾਰਰਹਿਤਾਤਿ ਅਬਾਧਨਾਦਿਆਕਾਰવਿવਿਤ੍ਤਾ। ਦ੍વਿਧਾਤਿ ਦੁਕ੍ਖਦੁਕ੍ਖਤਾਤਨ੍ਨਿਮਿਤ੍ਤਤਾਹਿ। ਰਾਗਾਦਿਕਿਲੇਸਪਰਿਲ਼ਾਹੋ ਕਿਲੇਸਦਾਹੋ। ਸਨ੍ਤਾਨਸ੍ਸ ਅવਿਪ੍ਫਾਰਿਕਤਾਕਰਣਂ ਪੁਗ੍ਗਲਹਿਂਸਨਂ। ਅਤ੍ਤਨੋ ਏવ ਤਿਖਿਣਭਾવੋਤਿ ਸਙ੍ਖਤਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਭਾવੇਨੇવ ਰੁਜਾવਹਤਿਕ੍ਖਭਾવੋ। ਸਰਸੇਨੇવਾਤਿ ਸਭਾવੇਨੇવ। ਸਮ੍ਪਿਣ੍ਡਕਸ੍ਸ ਸਮੁਦਯਸ੍ਸ, ਕਿਲੇਸਸਨ੍ਤਾਪਰਹਿਤਸ੍ਸ ਮਗ੍ਗਸ੍ਸ, ਅવਿਪਰਿਣਾਮਸ੍ਸ ਨਿਰੋਧਸ੍ਸ ਦਸ੍ਸਨੇਨ ਯਥਾਸਙ੍ਖ੍ਯਂ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਸਙ੍ਖਤਸਨ੍ਤਾਪવਿਪਰਿਣਾਮਟ੍ਠਾ ਆવਿ ਭવਨ੍ਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਇਤਰੇ ਯਥਾਕ੍ਕਮਂ ਸਮੁਦਯਮਗ੍ਗਨਿਰੋਧਦਸ੍ਸਨੇਹਿ ਆવਿਭવਨਾਕਾਰਾ’’ਤਿ। ਬ੍ਯਾਪੇਤ੍વਾਤਿ ਭવਾਦੀਸੁ ਨਾਨਾਰਮ੍ਮਣੇਸੁ ਚ વਿਸਟਾ ਹੁਤ੍વਾ। ਅਨੇਕਤ੍ਥਤ੍ਤਾ ਧਾਤੂਨਂ ‘‘ਊਹਨਂ ਰਾਸਿਕਰਣ’’ਨ੍ਤਿ વਤ੍વਾ ਪੁਨ ਤਦਤ੍ਥਂ વਿવਰਤਿ ‘‘ਦੁਕ੍ਖਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਨ’’ਨ੍ਤਿ। ਏਕવੋਕਾਰਭવੇਪਿ ਹਿ ਰਾਸਿਭੂਤਮੇવ ਦੁਕ੍ਖਂ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਤਿ ਅਨੇਕਧਮ੍ਮਸਮੂਹਤੋ , ਪਗੇવ ਚਤੁਪਞ੍ਚવੋਕਾਰਭવੇਸੁ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਬ੍ਯਾਪਨਤ੍ਥਂ ਆਕਾਰਂ, ਤਸ੍ਸ ਚ ਯ-ਕਾਰਾਗਮਂ ਕਤ੍વਾ ਸਮ੍ਪਿਣ੍ਡਨਤ੍ਥਂ ਆਯੂਹਨਨ੍ਤਿ ਪਦਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਨਿਦਦਾਤੀਤਿ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਏਕਨ੍ਤਕਾਰਣਤ੍ਤਾ ਤਂ ਨਿਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤਂ વਿਯ ਜਨੇਤੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਇਦਂ ਤਂ ਦੁਕ੍ਖ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਦੁਕ੍ਖ…ਪੇ॰… ਆવਿ ਭવਤਿ ਰੋਗਦਸ੍ਸਨੇਨ વਿਯ ਰੋਗਨਿਦਾਨਂ। ਸਂਯੋਗ…ਪੇ॰… ਦਸ੍ਸਨੇਹੀਤਿ ਸਂਯੋਗਟ੍ਠੋ વਿਸਂਯੋਗਸਭਾવਸ੍ਸ ਨਿਰੋਧਸ੍ਸ, ਪਲਿਬੋਧਟ੍ਠੋ ਨਿਯ੍ਯਾਨਸਭਾવਸ੍ਸ ਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਦਸ੍ਸਨੇਨ ਆવਿ ਭવਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤੇਤਿ ਸਂਯੋਗਪਲਿਬੋਧਟ੍ਠਾ।
Taṃsabhāvāti dukkhādisabhāvā. Amusāsabhāvāti bādhanādibhāvena bhūtasabhāvā. Aññākārarahitāti abādhanādiākāravivittā. Dvidhāti dukkhadukkhatātannimittatāhi. Rāgādikilesapariḷāho kilesadāho. Santānassa avipphārikatākaraṇaṃ puggalahiṃsanaṃ. Attano eva tikhiṇabhāvoti saṅkhatadhammassa attano sabhāveneva rujāvahatikkhabhāvo. Sarasenevāti sabhāveneva. Sampiṇḍakassa samudayassa, kilesasantāparahitassa maggassa, avipariṇāmassa nirodhassa dassanena yathāsaṅkhyaṃ dukkhassa saṅkhatasantāpavipariṇāmaṭṭhā āvi bhavantīti āha ‘‘itare yathākkamaṃ samudayamagganirodhadassanehi āvibhavanākārā’’ti. Byāpetvāti bhavādīsu nānārammaṇesu ca visaṭā hutvā. Anekatthattā dhātūnaṃ ‘‘ūhanaṃ rāsikaraṇa’’nti vatvā puna tadatthaṃ vivarati ‘‘dukkhanibbattana’’nti. Ekavokārabhavepi hi rāsibhūtameva dukkhaṃ nibbattati anekadhammasamūhato , pageva catupañcavokārabhavesu. Ettha ca byāpanatthaṃ ākāraṃ, tassa ca ya-kārāgamaṃ katvā sampiṇḍanatthaṃ āyūhananti padaṃ veditabbaṃ. Nidadātīti dukkhassa ekantakāraṇattā taṃ nidassentaṃ viya janetīti dassento ‘‘idaṃ taṃ dukkha’’ntiādimāha. Dukkha…pe… āvi bhavati rogadassanena viya roganidānaṃ. Saṃyoga…pe… dassanehīti saṃyogaṭṭho visaṃyogasabhāvassa nirodhassa, palibodhaṭṭho niyyānasabhāvassa maggassa dassanena āvi bhavatīti attho. Teti saṃyogapalibodhaṭṭhā.
ਏਤ੍ਥਾਤਿ ਏਤਸ੍ਮਿਂ ਆਰਮ੍ਮਣਭੂਤੇ ਸਤਿ। ਸਮੁਦਯਤੋ વਿવੇਕੋ વਿવੇਕਟ੍ਠੋ। ਨਿਰੋਧੋ ਚ ਤਣ੍ਹਾਕ੍ਖਯਭਾવਤੋ ਸਮੁਦਯਤੋ વਿવਿਤ੍ਤੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਅવਿવੇਕਭੂਤਸ੍ਸ ਸਮੁਦਯਸ੍ਸ ਦਸ੍ਸਨੇਨ ਨਿਰੋਧਸ੍ਸ વਿવੇਕਟ੍ਠੋ ਆવਿ ਭવਤਿ, ਨਿਬ੍ਬਾਨਾਧਿਗਮਹੇਤੁਭੂਤਸ੍ਸਾਪਿ ਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਸਪ੍ਪਚ੍ਚਯਤਾਯ ਸਙ੍ਖਤਭਾવਂ ਪਸ੍ਸਤੋ ਅਪ੍ਪਚ੍ਚਯਸ੍ਸ ਨਿਰੋਧਸ੍ਸ ਅਸਙ੍ਖਤਟ੍ਠੋ ਆવਿ ਭવਤਿ, ਤਥਾ ਮਰਣਧਮ੍ਮਤਾਯ ਦੁਕ੍ਖਂ વਿਨਸ੍ਸਨ੍ਤਂ ਪਸ੍ਸਤੋ ਅਮਰਣਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਨਿਰੋਧਸ੍ਸ ਅਮਤਟ੍ਠੋ ਆવਿ ਭવਤੀਤਿ ਇਮਮਤ੍ਥਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ ‘‘વਿવੇਕਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ। ਇਤਰੇ ਸਮੁਦਯਨਿਰੋਧਦੁਕ੍ਖਦਸ੍ਸਨੇਹੀਤਿ ਏਤ੍ਥ ਸਮੁਦਯਦਸ੍ਸਨੇਨ ‘‘ਨਾਯਂ ਹੇਤੁ ਨਿਬ੍ਬਾਨਾਧਿਗਮਾਯ, ਅਯਂ ਪਨ ਹੇਤੂ’’ਤਿ ਹੇਤੁਟ੍ਠੋ ਆવਿ ਭવਤਿ। ਤਥਾ ਪਰਮਗਮ੍ਭੀਰਸ੍ਸ ਨਿਪੁਣਤਰਸ੍ਸ ਦੁਦ੍ਦਸਸ੍ਸ ਨਿਰੋਧਸ੍ਸ ਦਸ੍ਸਨੇਨ ਦਸ੍ਸਨਟ੍ਠੋ ਸੁਖੁਮਰੂਪਦਸ੍ਸਨੇਨ ਚਕ੍ਖੁਨੋ વਿਯ, ਦੁਕ੍ਖਦਸ੍ਸਨੇਨ ਪਨ ਅਨੇਕਰੋਗਾਤੁਰਕਪਣਜਨਦਸ੍ਸਨੇਨ ਇਸ੍ਸਰਜਨਸ੍ਸ ਉਲ਼ਾਰਭਾવੋ વਿਯ ਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਆਧਿਪਤੇਯ੍ਯਟ੍ਠੋ ਆવਿ ਭવਤਿ।
Etthāti etasmiṃ ārammaṇabhūte sati. Samudayato viveko vivekaṭṭho. Nirodho ca taṇhākkhayabhāvato samudayato vivitto, tasmā avivekabhūtassa samudayassa dassanena nirodhassa vivekaṭṭho āvi bhavati, nibbānādhigamahetubhūtassāpi maggassa sappaccayatāya saṅkhatabhāvaṃ passato appaccayassa nirodhassa asaṅkhataṭṭho āvi bhavati, tathā maraṇadhammatāya dukkhaṃ vinassantaṃ passato amaraṇadhammassa nirodhassa amataṭṭho āvi bhavatīti imamatthaṃ dasseti ‘‘vivekā’’tiādinā. Itare samudayanirodhadukkhadassanehīti ettha samudayadassanena ‘‘nāyaṃ hetu nibbānādhigamāya, ayaṃ pana hetū’’ti hetuṭṭho āvi bhavati. Tathā paramagambhīrassa nipuṇatarassa duddasassa nirodhassa dassanena dassanaṭṭho sukhumarūpadassanena cakkhuno viya, dukkhadassanena pana anekarogāturakapaṇajanadassanena issarajanassa uḷārabhāvo viya maggassa ādhipateyyaṭṭho āvi bhavati.
ਤੇ ਪਨੇਤੇ ਹੇਤੁਟ੍ਠਾਦਿਕੇ ਸਰੂਪਤੋ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਤਤ੍ਥ ਪਲਿਬੋਧੁਪਚ੍ਛੇਦવਸੇਨਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਪਲਿਬੋਧੁਪਚ੍ਛੇਦવਸੇਨਾਤਿ ਸਮੁਦਯਪ੍ਪਹਾਨવਸੇਨ। ‘‘ਮਗ੍ਗਾਧਿਪਤਿਨੋ ਧਮ੍ਮਾ’’ਤਿ વਚਨਤੋਤਿ ਯਸ੍ਮਾ ਸਤਿਪਿ ਝਾਨਾਦੀਨਂ ਆਰਮ੍ਮਣਾਧਿਪਤਿਭਾવੇ ‘‘ਝਾਨਾਧਿਪਤਿਨੋ ਧਮ੍ਮਾ’’ਤਿ ਏવਮਾਦਿ ਨ વੁਤ੍ਤਂ, ‘‘ਮਗ੍ਗਾਧਿਪਤਿਨੋ ਧਮ੍ਮਾ’’ ਇਚ੍ਚੇવ ਪਨ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਸ੍ਮਾ ਸਾਤਿਸਯੋ ਮਗ੍ਗਙ੍ਗਧਮ੍ਮਾਨਂ ਆਰਮ੍ਮਣਾਧਿਪਤਿਭਾવੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘વਿਸੇਸਤੋ વਾ ਆਰਮ੍ਮਣਾਧਿਪਤਿਭੂਤਾ ਮਗ੍ਗਙ੍ਗਧਮ੍ਮਾ ਹੋਨ੍ਤੀ’’ਤਿ। ਸੋ ਤੇਸਂ ਆਕਾਰੋਤਿ ਯੋ ਮਗ੍ਗਙ੍ਗਾਨਂ ਗਰੁਂ ਕਤ੍વਾ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਧਮ੍ਮਾਨਂ ਆਰਮ੍ਮਣਾਧਿਪਤਿਪਚ੍ਚਯਤਾਸਙ੍ਖਾਤੋ ਆਕਾਰੋ, ਸੋ ਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਆਧਿਪਤੇਯ੍ਯਟ੍ਠੋ। ਪੁਰਿਮੋ ਪਨ ਆਧਿਪਤੇਯ੍ਯਟ੍ਠੋ ਸਹਜਾਤਾਧਿਪਤਿવਸੇਨ વੁਤ੍ਤੋ। ਅਭਿਸਮੇਤਬ੍ਬਟ੍ਠੋਤਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਪੀਲ਼ਨਾਦਿਅਤ੍ਥਮੇવ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਿਤਬ੍ਬਤਾਯ ਏਕਜ੍ਝਂ ਕਤ੍વਾ વਦਤਿ। ਤੇਨ ਅਭਿਸਮਯਸਦ੍ਦਂ ਕਮ੍ਮਤ੍ਥਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਅਭਿਸਮਯਸ੍ਸਾਤਿ ਞਾਣਸ੍ਸ। ਪવਤ੍ਤਿਆਕਾਰੋਤਿ ਪਰਿਜਾਨਨਾਦਿવਿਸੇਸਾਕਾਰੋ। ਸੋ ਹਿ ਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਅਸਮ੍ਮੋਹਤੋ ਸਿਦ੍ਧੋ, ਪਚ੍ਛਾ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਾਦਿਨਾ ਪਾਕਟੋ ਹੋਤਿ। ਆਕਾਰੋਪਿ ਞਾਣੇਨ ਅਰਣੀਯਤੋ ਅਤ੍ਥੋਤਿ વੁਚ੍ਚਤੀਤਿ ਕਤ੍વਾ ਤਤਿਯਨਯੋ ਦਸ੍ਸਿਤੋ। ਪੀਲ਼ਨਾਦਿਨਾ ਦਸ੍ਸਿਤੋ વਿਸਯવਿਭਾਗੇਨਪਿ વਿਸਯਿવਿਭਾਗੋ ਹੋਤਿ ਯਥਾ ‘‘ਰੂਪਸਞ੍ਞਾ, ਸਦ੍ਦਸਞ੍ਞਾ’’ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੩.੫੭)।
Te panete hetuṭṭhādike sarūpato dassetuṃ ‘‘tattha palibodhupacchedavasenā’’tiādi vuttaṃ. Tattha palibodhupacchedavasenāti samudayappahānavasena. ‘‘Maggādhipatino dhammā’’ti vacanatoti yasmā satipi jhānādīnaṃ ārammaṇādhipatibhāve ‘‘jhānādhipatino dhammā’’ti evamādi na vuttaṃ, ‘‘maggādhipatino dhammā’’ icceva pana vuttaṃ. Tasmā sātisayo maggaṅgadhammānaṃ ārammaṇādhipatibhāvo. Tenāha ‘‘visesato vā ārammaṇādhipatibhūtā maggaṅgadhammā hontī’’ti. So tesaṃ ākāroti yo maggaṅgānaṃ garuṃ katvā paccavekkhaṇavasena pavattadhammānaṃ ārammaṇādhipatipaccayatāsaṅkhāto ākāro, so maggassa ādhipateyyaṭṭho. Purimo pana ādhipateyyaṭṭho sahajātādhipativasena vutto. Abhisametabbaṭṭhoti yathāvuttapīḷanādiatthameva paṭivijjhitabbatāya ekajjhaṃ katvā vadati. Tena abhisamayasaddaṃ kammatthaṃ dasseti. Abhisamayassāti ñāṇassa. Pavattiākāroti parijānanādivisesākāro. So hi maggakkhaṇe asammohato siddho, pacchā paccavekkhaṇādinā pākaṭo hoti. Ākāropi ñāṇena araṇīyato atthoti vuccatīti katvā tatiyanayo dassito. Pīḷanādinā dassito visayavibhāgenapi visayivibhāgo hoti yathā ‘‘rūpasaññā, saddasaññā’’ti (saṃ. ni. 3.57).
ਕੁਚ੍ਛਿਤਂ ਖਨ੍ਤਿ ਗਰਹਿਤਂ ਹੁਤ੍વਾ ਅਸਾਰਂ। ‘‘ਸਮਾਗਮੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਅਨ੍વਯਤੋ ਬ੍ਯਤਿਰੇਕਤੋ ਚ ਸਂ-ਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਸਂਯੋਗਤ੍ਥਜੋਤਕਤ੍ਤਮਾਹ। ‘‘ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਉਦਿਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ ਕੇવਲਸ੍ਸ ਪਨ੍ਨ-ਸਦ੍ਦਸ੍ਸ, ਇਤ-ਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਚ ਪਯੋਗੇ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ਅਨੁਪਲਬ੍ਭਨਤੋ, ਉ-ਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਚ ਪਯੋਗੇ ਉਪਲਬ੍ਭਨਤੋ ਸੋ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਅਤ੍ਥਂ ਦੀਪੇਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਏવਂ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਉਦਿਤਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥਾਪੀ’’ਤਿ। વਿਸੁਂ ਪਯੁਜ੍ਜਮਾਨਾਤਿ ਆਗਮ-ਇਤ-ਪਦੇਹਿ વਿਨਾ ਪਯੁਜ੍ਜਮਾਨਾ। ਸਧਾਤੁਕਨ੍ਤਿ ਅਨ੍ਤੋਨੀਤੇਨ ਧਾਤੁਨਾ ਸਧਾਤੁਕਂ। ਤੇਨੇવ ਤੇ ‘‘ਉਪਸਗ੍ਗਾ’’ਤਿ ਚ વੁਤ੍ਤਾ।
Kucchitaṃkhanti garahitaṃ hutvā asāraṃ. ‘‘Samāgamo’’tiādinā anvayato byatirekato ca saṃ-saddassa saṃyogatthajotakattamāha. ‘‘Uppannaṃ udita’’ntiādīsu kevalassa panna-saddassa, ita-saddassa ca payoge uppattiatthassa anupalabbhanato, u-saddassa ca payoge upalabbhanato so uppattiatthaṃ dīpetīti āha ‘‘evaṃ uppannaṃ uditanti etthāpī’’ti. Visuṃ payujjamānāti āgama-ita-padehi vinā payujjamānā. Sadhātukanti antonītena dhātunā sadhātukaṃ. Teneva te ‘‘upasaggā’’ti ca vuttā.
ਦੁਕ੍ਖવਿવੇਕਭਾવਨ੍ਤਿ ਦੁਕ੍ਖવਿવਿਤ੍ਤਤਂ। ਨਿવਤ੍ਤਿਯਾਤਿ ਨਿਬ੍ਬਾਨਸ੍ਸ। ਨਿવਤ੍ਤੇਤ੍વਾਤਿ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦਸਦ੍ਦੇਨ વਿਸੇਸਨવਸੇਨ ਨਿવਤ੍ਤੇਤ੍વਾ। ਨਿਰੋਧਪਚ੍ਚਯਤਾ ਨਿਰੋਧਸ੍ਸ ਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਆਰਮ੍ਮਣਪਚ੍ਚਯਤਾ। ਪੁਗ੍ਗਲਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਾਧਮ੍ਮਭਾવੇਹੀਤਿ ਪੁਗ੍ਗਲਧਮ੍ਮਭਾવੇਨ ਸਚ੍ਛਿਕਰਣਧਮ੍ਮਭਾવੇਨ ਚ। ਫਲਨ੍ਤਿ ਅਰਿਯਫਲਂ। ਤਸ੍ਸਾਤਿ ਨਿਟ੍ਠਾਨਭੂਤਾਯ ਫਲਸਙ੍ਖਾਤਾਯ ਦੁਕ੍ਖਨਿਰੋਧਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਅਭਿਸਮਯਭੂਤਾਯ ਦੁਕ੍ਖਨਿਰੋਧਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਪਟਿਪਦਤਾ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ।
Dukkhavivekabhāvanti dukkhavivittataṃ. Nivattiyāti nibbānassa. Nivattetvāti anuppādasaddena visesanavasena nivattetvā. Nirodhapaccayatā nirodhassa maggassa ārammaṇapaccayatā. Puggalasacchikiriyādhammabhāvehīti puggaladhammabhāvena sacchikaraṇadhammabhāvena ca. Phalanti ariyaphalaṃ. Tassāti niṭṭhānabhūtāya phalasaṅkhātāya dukkhanirodhappattiyā abhisamayabhūtāya dukkhanirodhappattiyā paṭipadatā daṭṭhabbā.
ਪਟਿવਿਜ੍ਝਨਕਾਲੇ ਨਿਪ੍ਪਰਿਯਾਯੇਨ ਬੁਦ੍ਧਾਦਿਸਮਞ੍ਞਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਪਟਿવਿਦ੍ਧਕਾਲੇ ਪવਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ। ਤਤੋ ਏવਾਤਿ ਤੇਨ ਪਕਾਸਿਤਤ੍ਤਾ ਏવ।
Paṭivijjhanakāle nippariyāyena buddhādisamaññāti āha ‘‘paṭividdhakāle pavatta’’nti. Tato evāti tena pakāsitattā eva.
ਤਨ੍ਨਿਮਿਤ੍ਤਭਾવੋਤਿ ਜਾਤਿਆਦਿ વਿਯ ਅਧਿਟ੍ਠਾਨਭਾવੇਨ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਕਾਰਣਭਾવੋ, ਨ ਸਮੁਦਯਸਚ੍ਚਂ વਿਯ ਪਭવਭਾવੇਨ। ਉਦਯਬ੍ਬਯਪੀਲ਼ਿਤਭਾવੋ ਸਙ੍ਖਾਰਦੁਕ੍ਖਤਾ। ਪવਤ੍ਤਨਮੇવਾਤਿ ਪવਤ੍ਤਿ ਏવ। ਕਿਚ੍ਚਂ ਰਸੋਤਿ ਰਸਸ੍ਸ ਕਿਚ੍ਚਤ੍ਥਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਪવਤ੍ਤਿਨਿવਤ੍ਤੀਸੂਤਿ ਨਿਦ੍ਧਾਰਣੇ ਭੁਮ੍ਮਂ। ਅવਿਕਾਰਤਾ વਿਕਾਰਾਭਾવੋ ਨਿਚ੍ਚਤਾ।
Tannimittabhāvoti jātiādi viya adhiṭṭhānabhāvena dukkhassa kāraṇabhāvo, na samudayasaccaṃ viya pabhavabhāvena. Udayabbayapīḷitabhāvo saṅkhāradukkhatā. Pavattanamevāti pavatti eva. Kiccaṃ rasoti rasassa kiccatthataṃ dasseti. Pavattinivattīsūti niddhāraṇe bhummaṃ. Avikāratā vikārābhāvo niccatā.
ਮਰੀਚਿਮਾਯਾਅਤ੍ਤਾਨਨ੍ਤਿ ਮਰੀਚਿਯਾ ਮਾਯਾਯ ਅਤ੍ਤਨੋ ਚ ਅਰਿਯਞਾਣਸ੍ਸਾਤਿ ਅਰਿਯਾਨਂ ਞਾਣਸ੍ਸ। ਤੇਨ ਅਰਿਯਾਨਂ ਮਗ੍ਗਞਾਣਾਨੁਸਾਰੇਨ ਪવਤ੍ਤਨਕਞਾਣਮ੍ਪਿ ਸਙ੍ਗਹਿਤਂ ਹੋਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਅવਿਤਥਗਾਹਕਸ੍ਸਾ’’ਤਿਆਦਿ । ਤੇਸਨ੍ਤਿ ਪਟਿવੇਧਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਞਾਣਾਨਂ। ਤਤ੍ਥ ਪਟਿવੇਧਞਾਣਸ੍ਸ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਿਤਬ੍ਬਤਾ ਗੋਚਰਭਾવੋ, ਇਤਰਸ੍ਸ ਆਰਮ੍ਮਣਭਾવੋ। ਪਟਿવਿਜ੍ਝਿਤਬ੍ਬਤਾ, ਆਰਮ੍ਮਣਭਾવੋ વਾ ਪਟਿવੇਧਞਾਣਸ੍ਸ ਗੋਚਰਭਾવੋ, ਇਤਰਸ੍ਸ ਆਰਮ੍ਮਣਭਾવੋવ।
Marīcimāyāattānanti marīciyā māyāya attano ca ariyañāṇassāti ariyānaṃ ñāṇassa. Tena ariyānaṃ maggañāṇānusārena pavattanakañāṇampi saṅgahitaṃ hoti. Tenāha ‘‘avitathagāhakassā’’tiādi . Tesanti paṭivedhapaccavekkhaṇañāṇānaṃ. Tattha paṭivedhañāṇassa paṭivijjhitabbatā gocarabhāvo, itarassa ārammaṇabhāvo. Paṭivijjhitabbatā, ārammaṇabhāvo vā paṭivedhañāṇassa gocarabhāvo, itarassa ārammaṇabhāvova.
ਬਾਧਕਪ੍ਪਭવਭਾવੇਨਾਤਿ ਬਾਧਕਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦਕਭਾવੇਨ વਿਸੁਂ ਗਹਿਤਤ੍ਤਾ ਨ ਤਣ੍ਹਾ ਬਾਧਕਭਾવੇਨ ਗਹਿਤਾ ਪવਤ੍ਤਿਪવਤ੍ਤਿਹੇਤੂਨਂ ਅਸਙ੍ਕਰવਸੇਨ ਬੋਧਨਤੋ। ਏવਞ੍ਚ ਕਤ੍વਾ ਅਭਿਧਮ੍ਮਭਾਜਨੀਯੇਪਿ ਅਯਮਤ੍ਥવਣ੍ਣਨਾ ਯੁਜ੍ਜਤੇવ । ਯਦਿਪਿ ਏવਂ ‘‘ਦੁਕ੍ਖਮੇવ ਬਾਧਕ’’ਨ੍ਤਿ ਨਿਯਮਾਨੁਪਪਤ੍ਤਿ, ਸਮੁਦਯਭਾવਪ੍ਪਸਙ੍ਗੋ ਚਾਤਿ ਚੋਦਨਂ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ ‘‘ਜਾਤਿਆਦੀਨਂ વਿਯ વਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਬਾਧਕਤ੍ਤਸ੍ਸ ਬਾਧਕਤ੍ਤੇ ਚ ਨਿਯਮੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਦ੍વਿਧਾਪਿ ਬਾਧਕਤ੍ਥਾવਧਾਰਣੇਨਾ’’ਤਿ। ਯਥਾ ਹਿ ਬਾਧਕਤ੍ਤਸ੍ਸ ਦੁਕ੍ਖੇ ਨਿਯਤਤਾ, ਏવਂ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਚ ਬਾਧਕਤ੍ਤੇ ਨਿਯਤਤਾਤਿ। ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਭਾਜਨੀਯੇ ਤਣ੍ਹਾਯ ਏવ ਸਮੁਦਯਭਾવਸ੍ਸ ਦਸ੍ਸਿਤਤ੍ਤਾ ਤਣ੍ਹਾવਸੇਨ ਨਿਯਮਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਨ ਤਣ੍ਹਾਯ વਿਨਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਭਾਜਨੀਯવਣ੍ਣਨਾ ਹੇਸਾਤਿ। ‘‘ਕੁਸਲੇਹਿ વਿਨਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਦੁਕ੍ਖਹੇਤੁਤਾਯ ਤਣ੍ਹਾਯ ਪਧਾਨਭਾવਮਾਹ। ਤਥਾ ਹਿ ਸਾ ਕਮ੍ਮવਿਚਿਤ੍ਤਤਾਯ ਹੇਤੁਭਾવਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੀ વਿਸੇਸੇਨ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਸਹਕਾਰਿਕਾਰਣਂ ਹੋਤੀਤਿ। ਦ੍વਿਧਾਪਿ ਨਿਯਮੇਨਾਤਿ ਮਗ੍ਗੋવ ਨਿਯ੍ਯਾਨਂ, ਨਿਯ੍ਯਾਨਮੇવ ਚ ਮਗ੍ਗੋਤਿ ਦ੍વਿਪ੍ਪਕਾਰੇਨ ਨਿਯਮੇਨ।
Bādhakappabhavabhāvenāti bādhakassa uppādakabhāvena visuṃ gahitattā na taṇhā bādhakabhāvena gahitā pavattipavattihetūnaṃ asaṅkaravasena bodhanato. Evañca katvā abhidhammabhājanīyepi ayamatthavaṇṇanā yujjateva . Yadipi evaṃ ‘‘dukkhameva bādhaka’’nti niyamānupapatti, samudayabhāvappasaṅgo cāti codanaṃ sandhāyāha ‘‘jātiādīnaṃ viya vā’’tiādi. Bādhakattassa bādhakatte ca niyamoti āha ‘‘dvidhāpi bādhakatthāvadhāraṇenā’’ti. Yathā hi bādhakattassa dukkhe niyatatā, evaṃ dukkhassa ca bādhakatte niyatatāti. Suttantabhājanīye taṇhāya eva samudayabhāvassa dassitattā taṇhāvasena niyamaṃ dassento ‘‘na taṇhāya vinā’’tiādimāha. Suttantabhājanīyavaṇṇanā hesāti. ‘‘Kusalehi vinā’’tiādinā dukkhahetutāya taṇhāya padhānabhāvamāha. Tathā hi sā kammavicittatāya hetubhāvaṃ gacchantī visesena kammassa sahakārikāraṇaṃ hotīti. Dvidhāpi niyamenāti maggova niyyānaṃ, niyyānameva ca maggoti dvippakārena niyamena.
વਚੀਸਚ੍ਚਂ ਸਚ੍ਚવਾਚਾ, ਤਂਸਮੁਟ੍ਠਾਪਿਕਾ ਚੇਤਨਾ ਚਾਤਿ ਆਹ ‘‘વਿਰਤਿਸਚ੍ਚੇਤਿ ਮੁਸਾવਾਦવਿਰਤਿਯ’’ਨ੍ਤਿ। ਕੇਚਿ ਪਨ ‘‘વਿਰਤਿਸਚ੍ਚਂ ਸਮਾਦਾਨવਿਰਤੀ’’ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ, ਤੇਸਮ੍ਪਿ ਨ ਸਮਾਦਾਨਮਤ੍ਤਂ વਿਰਤਿਸਚ੍ਚਂ, ਅਥ ਖੋ ਸਮਾਦਾਨਾવਿਸਂવਾਦਨਂ। ਤਂ ਪਨ ਪਟਿਞ੍ਞਾਸਚ੍ਚਤ੍ਤਾ ਮੁਸਾવਾਦવਿਰਤਿਯੇવ ਹੋਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਨ ਹਿ ਅਞ੍ਞવਿਰਤੀਸੁ ਸਚ੍ਚਸਦ੍ਦੋ ਨਿਰੁਲ਼੍ਹੋ’’ਤਿ। ਸਤਿਪਿ ਦੁਕ੍ਖਸਮੁਦਯਾવਬੋਧੇ ਯਾવਦੇવ ਨਿਰੋਧਮਗ੍ਗਾਧਿਗਮਤ੍ਥਾ ਪਞ੍ਞਾਭਾવਨਾਤਿ ਪਚ੍ਛਿਮਦ੍વਯਸ੍ਸੇવ ਸਚ੍ਚਤ੍ਥਂ ਸਾਤਿਸਯਂ, ਤਦਧਿਗਮਸ੍ਸ ਚ ਅવਿવਾਦਹੇਤੁਕਂ ਸੁਤ੍ਤੇ વਿਭਾવਿਤਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਤਸ੍ਸ ਪਨਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ।
Vacīsaccaṃ saccavācā, taṃsamuṭṭhāpikā cetanā cāti āha ‘‘viratisacceti musāvādaviratiya’’nti. Keci pana ‘‘viratisaccaṃ samādānaviratī’’ti vadanti, tesampi na samādānamattaṃ viratisaccaṃ, atha kho samādānāvisaṃvādanaṃ. Taṃ pana paṭiññāsaccattā musāvādaviratiyeva hoti. Tenāha ‘‘na hi aññaviratīsu saccasaddo niruḷho’’ti. Satipi dukkhasamudayāvabodhe yāvadeva nirodhamaggādhigamatthā paññābhāvanāti pacchimadvayasseva saccatthaṃ sātisayaṃ, tadadhigamassa ca avivādahetukaṃ sutte vibhāvitaṃ dassento ‘‘tassa panā’’tiādimāha.
ਠਾਨਂ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ વਾਦਪਤਿਟ੍ਠਾਪਨਕਾਰਣਂ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਤ੍ਤਭਾવਪਟਿਲਾਭੇਨੇવ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਜਾਤਿਆਦੀਨਂ ਪਤ੍ਤਿ ਸਮ੍ਮੁਖੀਭਾવੋ ਚ ਜਾਯਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਤਾ, ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਤਾ ਚ ਪਠਮਤਾ’’ਤਿ। ਭਗવਤੋ ਦੇਸਨਾਕ੍ਕਮੇਨੇવ વਾ ਪਠਮਾਦਿਤਾ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ।
Ṭhānaṃ natthīti attano vādapatiṭṭhāpanakāraṇaṃ natthīti attho. Attabhāvapaṭilābheneva sattānaṃ jātiādīnaṃ patti sammukhībhāvo ca jāyatīti āha ‘‘sampattatā, paccakkhatā ca paṭhamatā’’ti. Bhagavato desanākkameneva vā paṭhamāditā daṭṭhabbā.
ਪਰਿਜਨਨਾਦੀਹੀਤਿ ਪਰਿਞ੍ਞਾਪ੍ਪਹਾਨਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਾਭਾવਨਾਹਿ, ਨਿਸ੍ਸਕ੍ਕવਚਨਞ੍ਚੇਤਂ ਅਞ੍ਞਸਦ੍ਦਪੇਕ੍ਖਾਯ। ਧਮ੍ਮਞਾਣਕਿਚ੍ਚਨ੍ਤਿ ਸਭਾવਧਮ੍ਮਾવਬੋਧਕਿਚ੍ਚਂ। ਪਰਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਾਦੀਨਿ ਏਤਪ੍ਪਰਮਾਨੇવਾਤਿ ਇਤੋ ਪਰਂ ਨੇਯ੍ਯਂ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ।
Parijananādīhīti pariññāppahānasacchikiriyābhāvanāhi, nissakkavacanañcetaṃ aññasaddapekkhāya. Dhammañāṇakiccanti sabhāvadhammāvabodhakiccaṃ. Pariññeyyādīni etapparamānevāti ito paraṃ neyyaṃ natthīti dasseti.
ਦੁਕ੍ਖਾਦੀਨਂ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਭਾવਸ੍ਸ ਅਨੁਰੂਪਂ ਯੁਤ੍ਤਂ, ਆਚਰਿਯਪਰਮ੍ਪਰਾਗਤਂ વਾ ਸવਨਂ ਅਨੁਸ੍ਸવੋ। ਸੁਤਾਨੁਸਾਰੇਨ, ਅਞ੍ਞਥਾ વਾ ਕਕ੍ਖਲ਼ਫੁਸਨਾਦਿਅਨਿਚ੍ਚਾਦਿਸਭਾવਸਾਮਞ੍ਞਾਕਾਰਪਰਿਗ੍ਗਣ੍ਹਨਂ ਆਕਾਰਪਰਿવਿਤਕ੍ਕੋ। ਯਥਾવਿਤਕ੍ਕਿਤਾਕਾਰਸ੍ਸ ਦਿਟ੍ਠਿਸਙ੍ਖਾਤਾਯ ਦਸ੍ਸਨਭੂਤਾਯ ਪਞ੍ਞਾਯ ਨਿਜ੍ਝਾਨਕ੍ਖਮਨਂ ਰੋਚਨਂ ਦਿਟ੍ਠਿਨਿਜ੍ਝਾਨਕ੍ਖਨ੍ਤਿ । ਆਦਿਚ੍ਚੋ વਿਯ ਪਭਾਯ ਨਿਰੋਧਂ ਫੁਸਤਿ ਸਚ੍ਛਿਕਰੋਤਿ ਕਿਲੇਸਨ੍ਧਕਾਰਂ વਿਦ੍ਧਂਸੇਤਿ। ਚਤ੍ਤਾਰਿਪਿ ਸਚ੍ਚਾਨਿ ਪਸ੍ਸਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਯੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਦੁਕ੍ਖਂ ਪਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ।
Dukkhādīnaṃ ariyasaccabhāvassa anurūpaṃ yuttaṃ, ācariyaparamparāgataṃ vā savanaṃ anussavo. Sutānusārena, aññathā vā kakkhaḷaphusanādianiccādisabhāvasāmaññākārapariggaṇhanaṃ ākāraparivitakko. Yathāvitakkitākārassa diṭṭhisaṅkhātāya dassanabhūtāya paññāya nijjhānakkhamanaṃ rocanaṃ diṭṭhinijjhānakkhanti. Ādicco viya pabhāya nirodhaṃ phusati sacchikaroti kilesandhakāraṃ viddhaṃseti. Cattāripi saccāni passatīti vuttaṃ ‘‘yo, bhikkhave, dukkhaṃ passatī’’tiādinā.
ਕਾਲਨ੍ਤਰਦਸ੍ਸਨਨ੍ਤਿ ਨਾਨਾਭਿਸਮਯਂ વਦਤਿ। ਏਕਦਸ੍ਸਿਨੋਤਿ ਏਕਸਚ੍ਚਦਸ੍ਸਿਨੋ। ਨ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਾ ਸਿਯਾਤਿ ਯੋਜਨਾਯਞ੍ਚ ਸਬ੍ਬਦਸ੍ਸਨਂ ਦਸ੍ਸਨਨ੍ਤਰਪਰਮਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸਨਾਨੁਪਰਮੋ ਆਪਜ੍ਜੇਯ੍ਯ, ਸਚ੍ਚਾਨਞ੍ਚ ਨਾਨਾਭਿਸਮਯੇ ਦੁਕ੍ਖਦਸ੍ਸਨਾਦੀਹਿ ਪਠਮਮਗ੍ਗਾਦਿਪ੍ਪਹੇਯ੍ਯਾਨਂ ਸਂਯੋਜਨਤ੍ਤਯਾਦੀਨਂ ਏਕਦੇਸਪ੍ਪਹਾਨਂ ਆਪਜ੍ਜਤਿ। ਤਥਾ ਚ ਸਤਿ ਏਕਦੇਸਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਮਗ੍ਗਟ੍ਠਤਾ, ਤਦਨਨ੍ਤਰਞ੍ਚ ਪਤ੍ਤਬ੍ਬੇਨ ਫਲੇਨ ਏਕਦੇਸਸੋਤਾਪਨ੍ਨਤਾ ਚ ਆਪਜ੍ਜਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਨ ਸਚ੍ਚਾਨਂ ਨਾਨਾਭਿਸਮਯੋ ਯੁਤ੍ਤੋ। ਯਥਾ ਚ ਨਾਨਾਭਿਸਮਯੋ ਨ ਯੁਤ੍ਤੋ, ਏવਂ ਆਰਮ੍ਮਣਾਭਿਸਮਯੋਪਿ। ਯਦਿ ਹਿ ਆਰਮ੍ਮਣਕਰਣੇਨ ਚਤੁਸਚ੍ਚਾਭਿਸਮਯੋ ਇਚ੍ਛਿਤੋ, ਨ ਮਗ੍ਗੋ ਸਯਮੇવ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਕਰੋਤੀਤਿ ਅਪਰਿਪੁਣ੍ਣੋ ਸਚ੍ਚਾਭਿਸਮਯੋ ਸਿਯਾ। ਅਞ੍ਞੇਨ ਮਗ੍ਗੇਨ ਮਗ੍ਗੋ ਆਲਮ੍ਬੀਯਤੀਤਿ ਪਰਿਪੁਣ੍ਣੋવਾਤਿ ਚੇ? ਏવਂ ਸਤਿ ਯੇਨ ਮਗ੍ਗੇਨ ਮਗ੍ਗੋ ਆਲਮ੍ਬਿਤੋ, ਸੋਪਿ ਅਞ੍ਞੇਨ, ਸੋਪਿ ਅਞ੍ਞੇਨਾਤਿ ਅਨવਟ੍ਠਾਨਂ ਸਿਯਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਨ ਆਰਮ੍ਮਣਪਟਿવੇਧਤੋ ਚਤੁਸਚ੍ਚਾਭਿਸਮਯੋ ਯੁਤ੍ਤੋ, વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ ਪਨ ਯੁਤ੍ਤੋ। ਕਿਞ੍ਚ ਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਦਿਤਬ੍ਬਂ ਸਮੁਚ੍ਛਿਨ੍ਦਿਤਬ੍ਬਞ੍ਚ ਆਲਮ੍ਬਿਤ੍વਾ ਪਰਿਚ੍ਛੇਦਸਮੁਚ੍ਛੇਦਭਾવਨਾ ਮਗ੍ਗਞਾਣਸ੍ਸ ਨ ਯੁਤ੍ਤਾ ਤਤੋ ਅਨਿਸ੍ਸਟਭਾવਤੋ, ਸਬ੍ਬਸਙ੍ਖਤવਿਨਿਸ੍ਸਟਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਮੇવ ਪਨ ਆਰਮ੍ਮਣਤਾ ਯੁਤ੍ਤਾ। ਅਹੇਤੁਕਦਿਟ੍ਠਿ ਅਕਿਰਿਯਦਿਟ੍ਠਿਗ੍ਗਹਣੇਨ ਗਹਿਤਾ ਹੇਤੁਬ੍ਯਾਪਾਰੋવ ਪਰਮਤ੍ਥਤੋ ਕਿਰਿਯਾਤਿ ਕਤ੍વਾ।
Kālantaradassananti nānābhisamayaṃ vadati. Ekadassinoti ekasaccadassino. Na yojetabbā siyāti yojanāyañca sabbadassanaṃ dassanantaraparamanti dassanānuparamo āpajjeyya, saccānañca nānābhisamaye dukkhadassanādīhi paṭhamamaggādippaheyyānaṃ saṃyojanattayādīnaṃ ekadesappahānaṃ āpajjati. Tathā ca sati ekadesasotāpattimaggaṭṭhatā, tadanantarañca pattabbena phalena ekadesasotāpannatā ca āpajjati, tasmā na saccānaṃ nānābhisamayo yutto. Yathā ca nānābhisamayo na yutto, evaṃ ārammaṇābhisamayopi. Yadi hi ārammaṇakaraṇena catusaccābhisamayo icchito, na maggo sayameva attānaṃ ārammaṇaṃ karotīti aparipuṇṇo saccābhisamayo siyā. Aññena maggena maggo ālambīyatīti paripuṇṇovāti ce? Evaṃ sati yena maggena maggo ālambito, sopi aññena, sopi aññenāti anavaṭṭhānaṃ siyā, tasmā na ārammaṇapaṭivedhato catusaccābhisamayo yutto, vuttanayeneva pana yutto. Kiñca paricchinditabbaṃ samucchinditabbañca ālambitvā paricchedasamucchedabhāvanā maggañāṇassa na yuttā tato anissaṭabhāvato, sabbasaṅkhatavinissaṭaṃ nibbānameva pana ārammaṇatā yuttā. Ahetukadiṭṭhi akiriyadiṭṭhiggahaṇena gahitā hetubyāpārova paramatthato kiriyāti katvā.
ਪવਤ੍ਤੇਤੀਤਿ ਸਜ੍ਜਤਿ, ਪવਤ੍ਤਿਯਾ વਾ ਹੇਤੁ ਹੋਤਿ। ਨਿવਤ੍ਤੇਤੀਤਿ ਸਂਹਰਤਿ ਪਲਯਂ ਗਮੇਤਿ, ਪਲੋਕਤਾਦਿવਸੇਨ વਾ ਮੋਕ੍ਖਹੇਤੁ ਹੋਤਿ। ਪਧਾਨਤੋਤਿ ਪਕਤਿਤੋ, ਯਂ ‘‘ਅਬ੍ਯਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿਪਿ વੁਚ੍ਚਤਿ।
Pavattetīti sajjati, pavattiyā vā hetu hoti. Nivattetīti saṃharati palayaṃ gameti, palokatādivasena vā mokkhahetu hoti. Padhānatoti pakatito, yaṃ ‘‘abyatta’’ntipi vuccati.
‘‘ਕਾਲੋ ਕਰੋਤਿ ਭੂਤਾਨਿ, ਕਾਲੋ ਸਂਹਰਤੀ ਪਜਾ।
‘‘Kālo karoti bhūtāni, kālo saṃharatī pajā;
ਕਾਲੋ ਸੁਤ੍ਤੇ ਜਾਗਰਤਿ, ਕਾਲੋ ਹਿ ਦੁਰਤਿਕ੍ਕਮੋ’’ਤਿ॥ –
Kālo sutte jāgarati, kālo hi duratikkamo’’ti. –
ਏવਂવਾਦਾ ਕਾਲવਾਦਿਨੋ। ‘‘ਕਣ੍ਟਕਸ੍ਸ ਤਿਖਿਣਤਾ, ਕਪਿਟ੍ਠਫਲਾਦੀਨਂ ਪਰਿਮਣ੍ਡਲਤਾ, ਮਿਗਪਕ੍ਖਿਸਰੀਸਪਾਦੀਨਂ વਿਚਿਤ੍ਤਭਾવੋਤਿ ਏવਮਾਦਯੋ ਕੇਨ ਕਾਰਿਤਾ? ਸਭਾવੇਨੇવ ਸਿਦ੍ਧਾ, ਏવਂ ਸਬ੍ਬਮ੍ਪਿ, ਨ ਏਤ੍ਥ ਕਸ੍ਸਚਿ ਕਾਮਕਾਰੋ’’ਤਿ ਏવਂવਾਦਾ ਸਭਾવવਾਦਿਨੋ। ‘‘ਲੋਕੋ ਨਿਯਤੋ ਅਚ੍ਛੇਜ੍ਜਸੁਤ੍ਤਾવੁਤਾਭੇਜ੍ਜਮਣਿਸਦਿਸੋ , ਨ ਏਤ੍ਥ ਕਸ੍ਸਚਿ ਪੁਰਿਸਕਾਰੋ’’ਤਿ ਏવਂਪવਤ੍ਤવਾਦਾ ਨਿਯਤਿવਾਦਿਨੋ, –
Evaṃvādā kālavādino. ‘‘Kaṇṭakassa tikhiṇatā, kapiṭṭhaphalādīnaṃ parimaṇḍalatā, migapakkhisarīsapādīnaṃ vicittabhāvoti evamādayo kena kāritā? Sabhāveneva siddhā, evaṃ sabbampi, na ettha kassaci kāmakāro’’ti evaṃvādā sabhāvavādino. ‘‘Loko niyato acchejjasuttāvutābhejjamaṇisadiso , na ettha kassaci purisakāro’’ti evaṃpavattavādā niyativādino, –
‘‘ਯਦਿਚ੍ਛਾਯ ਪવਤ੍ਤਨ੍ਤਿ, ਯਦਿਚ੍ਛਾਯ ਨਿવਤ੍ਤਰੇ।
‘‘Yadicchāya pavattanti, yadicchāya nivattare;
ਯਦਿਚ੍ਛਾਯ ਸੁਖਦੁਕ੍ਖਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਯਦਿਚ੍ਛਤੀ ਪਜਾ’’ਤਿ॥ –
Yadicchāya sukhadukkhaṃ, tasmā yadicchatī pajā’’ti. –
ਏવਂਪવਤ੍ਤવਾਦਾ ਯਦਿਚ੍ਛਾવਾਦਿਸਙ੍ਖਾਤਾ ਅਧਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿવਾਦਿਨੋ ਚ ਏਤ੍ਥ ਸਭਾવવਾਦੇ ਏવ ਅਨ੍ਤੋਗਧਾਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ। ਅਣੂਹਿ ਲੋਕੋ ਪવਤ੍ਤਤੀਤਿ ਆਜੀવਕવਾਦਂ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ। ਸੋ ਹਿ ਅਕਾਰਣਪਰਿਗ੍ਗਹੋ। ਕਣਾਦવਾਦੋ ਪਨ ਇਸ੍ਸਰਿਚ੍ਛਾવਸੇਨ ਅਣੂਨਂ ਸਂਯੋਗવਿਯੋਗਤੋ ਲੋਕਸ੍ਸ ਪવਤ੍ਤਿਨਿવਤ੍ਤਿਂ વਦਤਿ। ਪਧਾਨਸ੍ਸ ਅਪ੍ਪવਤ੍ਤੀਤਿ ਮਹਤਾਦਿਭਾવੇਨ ਅਪਰਿਣਾਮੋ, ਅਨਭਿਬ੍ਯਤ੍ਤਿ વਾ। ‘‘ਅਹਮਞ੍ਞੋ, ਪਕਤਿ ਅਞ੍ਞਾ’’ਤਿ ਏવਂ ਪવਤ੍ਤਪਕਤਿਪੁਰਿਸਨ੍ਤਰਜਾਨਨੇਨ ਅਤ੍ਤਸੁਖਦੁਕ੍ਖਮੋਹੇਸੁ ਅવਿਭਾਗਗ੍ਗਹਣੇ ਨਿવਤ੍ਤਿਤੇ ਕਿਰ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ ਪਧਾਨਂ ਨਪ੍ਪવਤ੍ਤਤਿ, ਸੋ વਿਮੋਕ੍ਖੋਤਿ ਕਾਪਿਲਾ। ਏવਮਾਦੀਤਿ ਆਦਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਮਹਾਬ੍ਰਹ੍ਮੁਨੋ ਸਮੀਪਤਾ, ਸਂਯੋਗੋਤਿ ਏવਮਾਦੀਨਮ੍ਪਿ ਸਙ੍ਗਹੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।
Evaṃpavattavādā yadicchāvādisaṅkhātā adhiccasamuppattivādino ca ettha sabhāvavāde eva antogadhāti daṭṭhabbā. Aṇūhi loko pavattatīti ājīvakavādaṃ sandhāyāha. So hi akāraṇapariggaho. Kaṇādavādo pana issaricchāvasena aṇūnaṃ saṃyogaviyogato lokassa pavattinivattiṃ vadati. Padhānassa appavattīti mahatādibhāvena apariṇāmo, anabhibyatti vā. ‘‘Ahamañño, pakati aññā’’ti evaṃ pavattapakatipurisantarajānanena attasukhadukkhamohesu avibhāgaggahaṇe nivattite kira vuttanayena padhānaṃ nappavattati, so vimokkhoti kāpilā. Evamādīti ādi-saddena mahābrahmuno samīpatā, saṃyogoti evamādīnampi saṅgaho veditabbo.
ਏਕਤ੍ਤਾਤਿ ਏਕਭਾવਤੋ ਏਕੋਪਿ વੁਤ੍ਤੋ। ਤਯੋਤਿ ਕਿਚ੍ਚવਿਭਾਗੇਨ। ਤਾਨੀਤਿ ਸਮ੍ਮਾવਾਚਾਦਿਸੀਲਾਨਿ। ਛਨ੍ਦਸ੍ਸ ਸਦ੍ਦਹਨਾਨੁਕੂਲਾਪਿ ਛਨ੍ਦਨવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਿ ਹੋਤੀਤਿ ਸਦ੍ਧਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸਦ੍ਧਾਬਲੇਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਛਨ੍ਦਿਦ੍ਧਿਪਾਦੋ વੁਤ੍ਤੋ। ਤਾਦਿਸੇ ਕਾਲੇ ਉਪੇਕ੍ਖਾਨਿਮਿਤ੍ਤਾਨੁਬ੍ਰੂਹਨੇਨ ਉਪਕਾਰਾ ਸਮਾਧਿਸ੍ਸ ਸਮવਾਹਿਤਾવਸੇਨ ਤਾਦਿਸਕਿਚ੍ਚਾવ ਉਪੇਕ੍ਖਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ।
Ekattāti ekabhāvato ekopi vutto. Tayoti kiccavibhāgena. Tānīti sammāvācādisīlāni. Chandassa saddahanānukūlāpi chandanavasena pavatti hotīti saddhindriyasaddhābalehi saddhiṃ chandiddhipādo vutto. Tādise kāle upekkhānimittānubrūhanena upakārā samādhissa samavāhitāvasena tādisakiccāva upekkhā veditabbā.
વਿਘਾਤਕਤ੍ਤਾਤਿ ਸਂਹਰਣੀਯવਸੇਨ વਿਹਨ੍ਤਭਾવਤੋ।
Vighātakattāti saṃharaṇīyavasena vihantabhāvato.
ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਦ੍વਯਨ੍ਤਿ ਸਮੁਦਯਮਗ੍ਗਸਚ੍ਚਦ੍વਯਂ। ਤੇਨੇવਾਤਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਦੁਕ੍ਖਾਦਿਸਦ੍ਦਾਨਂ ਪਰਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਾਦਿવਾਚਕਤ੍ਤਾ ਏવ। ਆਦਿਪਦਸਙ੍ਗਹੋਤਿ ‘‘ਦੁਕ੍ਖਂ, ਨ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚ’’ਨ੍ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਚਤੁਕ੍ਕੇ ਆਦਿਪਦੇ ਸਙ੍ਗਹੋ। ਤਦਪੇਕ੍ਖਨ੍ਤਿ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਸਦ੍ਦਾਪੇਕ੍ਖਂ ਦੁਕ੍ਖਸਦ੍ਦਂ। ਚਤੁਤ੍ਥਪਦਸਙ੍ਗਹੋਤਿ ‘‘ਨੇવ ਦੁਕ੍ਖਂ, ਨ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚ’’ਨ੍ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਪਦੇਨ ਸਙ੍ਗਹੋ। ਅવਸੇਸਕਿਲੇਸਾਦਯੋਤਿ ਤਣ੍ਹਾવਜ੍ਜਕਿਲੇਸਾ ਅવਸੇਸਾਕੁਸਲਾ, ਸਾਸવਾਨਿ ਕੁਸਲਮੂਲਾਨਿ, ਸਾਸવਾ ਚ ਕੁਸਲਧਮ੍ਮਾ। ਤੇ ਹਿ ਅਭਿਧਮ੍ਮਭਾਜਨੀਯੇ ਸਮੁਦਯਭਾવੇਨ વੁਤ੍ਤਾ, ਨ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਭਾવੇਨਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਸਮੁਦਯੋ, ਨ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚ’’ਨ੍ਤਿ। ਅਞ੍ਞਾਨਿ ਮਗ੍ਗਙ੍ਗਾਨੀਤਿ ਫਲਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਆਦਯੋ। ਇਮਿਨਾ ਨਯੇਨਾਤਿ ਏਤ੍ਥਾਯਂ ਯੋਜਨਾ – ਅਤ੍ਥਿ ਸਮੁਦਯੋ, ਨ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਂ, ਅਤ੍ਥਿ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਂ, ਨ ਸਮੁਦਯੋ, ਅਤ੍ਥਿ ਸਮੁਦਯੋ ਚੇવ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਞ੍ਚ, ਅਤ੍ਥਿ ਨੇવ ਸਮੁਦਯੋ, ਨ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਂ। ਤਤ੍ਥ ਪਠਮਪਦਂ વੁਤ੍ਤਤ੍ਥਂ। ਨਿਰੋਧੋ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਂ, ਨ ਸਮੁਦਯੋ, ਤਣ੍ਹਾ ਸਮੁਦਯੋ ਚੇવ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਞ੍ਚ, ਮਗ੍ਗਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ ਧਮ੍ਮਾ ਸਾਮਞ੍ਞਫਲਾਨਿ ਚ ਯਸ੍ਸ ਪਹਾਨਾਯ ਭਗવਤਿ ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਂ વੁਸ੍ਸਤਿ, ਤਦਭਾવਤੋ ਨੇવ ਸਮੁਦਯੋ, ਨ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਂ। ਇਤਰਸਚ੍ਚਦ੍વਯਂ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਂ ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸ ਪਭਾવਕਟ੍ਠੇਨ ਸਿਯਾ ਸਮੁਦਯੋ, ਨ ਪਨ ਯਸ੍ਸ ਪਹਾਨਾਯ ਭਗવਤਿ ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਂ વੁਸ੍ਸਤਿ ਤਥਤ੍ਥੇਨ। ਇਤਰਚਤੁਕ੍ਕਦ੍વਯੇਪਿ ਆਦਿਪਦਂ વੁਤ੍ਤਤ੍ਥਮੇવ। ਸੇਸੇਸੁ ਸਮੁਦਯੋ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਂ, ਨ ਨਿਰੋਧੋ, ਅਸਙ੍ਖਤਧਾਤੁ ਨਿਰੋਧੋ ਚੇવ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਞ੍ਚ, ਮਗ੍ਗਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ ਧਮ੍ਮਾ, ਸਾਮਞ੍ਞਫਲਾਨਿ ਚ ਯਸ੍ਸ ਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਾਯ ਭਗવਤਿ ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਂ વੁਸ੍ਸਤਿ ਤਥਤ੍ਥੇਨ ਨੇવ ਨਿਰੋਧੋ, ਨ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਂ। ਇਤਰਸਚ੍ਚਦ੍વਯਂ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਂ, ਨਿਰੋਧਧਮ੍ਮਤਾਯ ਸਿਯਾ ਨਿਰੋਧੋ, ਨ ਪਨ ਯਸ੍ਸ ਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਾਯ ਭਗવਤਿ ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਂ વੁਸ੍ਸਤਿ ਤਥਤ੍ਥੇਨ। ਤਥਾ ਨਿਰੋਧੋ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਂ, ਨ ਮਗ੍ਗੋ, ਅਰਿਯਮਗ੍ਗੋ ਮਗ੍ਗੋ ਚੇવ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਞ੍ਚ, ਮਗ੍ਗਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ ਧਮ੍ਮਾ, ਸਾਮਞ੍ਞਫਲਾਨਿ ਚ ਯਸ੍ਸ ਭਾવਨਾਯ ਭਗવਤਿ ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਂ વੁਸ੍ਸਤਿ ਤਥਤ੍ਥੇਨ ਨੇવ ਮਗ੍ਗੋ, ਨ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਂ। ਇਤਰਸਚ੍ਚਦ੍વਯਂ ਸਿਯਾ ਮਗ੍ਗੋ ਉਪਪਤ੍ਤਿਮਗ੍ਗਭਾવਤੋ, ਨ ਪਨ ਯਸ੍ਸ ਭਾવਨਾਯ ਭਗવਤਿ ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਂ વੁਸ੍ਸਤਿ ਤਥਤ੍ਥੇਨ।
Ariyasaccadvayanti samudayamaggasaccadvayaṃ. Tenevāti yathāvuttadukkhādisaddānaṃ pariññeyyādivācakattā eva. Ādipadasaṅgahoti ‘‘dukkhaṃ, na ariyasacca’’nti iminā catukke ādipade saṅgaho. Tadapekkhanti ariyasaccasaddāpekkhaṃ dukkhasaddaṃ. Catutthapadasaṅgahoti ‘‘neva dukkhaṃ, na ariyasacca’’nti iminā padena saṅgaho. Avasesakilesādayoti taṇhāvajjakilesā avasesākusalā, sāsavāni kusalamūlāni, sāsavā ca kusaladhammā. Te hi abhidhammabhājanīye samudayabhāvena vuttā, na ariyasaccabhāvenāti āha ‘‘samudayo, na ariyasacca’’nti. Aññāni maggaṅgānīti phalasammādiṭṭhiādayo. Iminā nayenāti etthāyaṃ yojanā – atthi samudayo, na ariyasaccaṃ, atthi ariyasaccaṃ, na samudayo, atthi samudayo ceva ariyasaccañca, atthi neva samudayo, na ariyasaccaṃ. Tattha paṭhamapadaṃ vuttatthaṃ. Nirodho ariyasaccaṃ, na samudayo, taṇhā samudayo ceva ariyasaccañca, maggasampayuttā dhammā sāmaññaphalāni ca yassa pahānāya bhagavati brahmacariyaṃ vussati, tadabhāvato neva samudayo, na ariyasaccaṃ. Itarasaccadvayaṃ ariyasaccaṃ tassa tassa pabhāvakaṭṭhena siyā samudayo, na pana yassa pahānāya bhagavati brahmacariyaṃ vussati tathatthena. Itaracatukkadvayepi ādipadaṃ vuttatthameva. Sesesu samudayo ariyasaccaṃ, na nirodho, asaṅkhatadhātu nirodho ceva ariyasaccañca, maggasampayuttā dhammā, sāmaññaphalāni ca yassa sacchikiriyāya bhagavati brahmacariyaṃ vussati tathatthena neva nirodho, na ariyasaccaṃ. Itarasaccadvayaṃ ariyasaccaṃ, nirodhadhammatāya siyā nirodho, na pana yassa sacchikiriyāya bhagavati brahmacariyaṃ vussati tathatthena. Tathā nirodho ariyasaccaṃ, na maggo, ariyamaggo maggo ceva ariyasaccañca, maggasampayuttā dhammā, sāmaññaphalāni ca yassa bhāvanāya bhagavati brahmacariyaṃ vussati tathatthena neva maggo, na ariyasaccaṃ. Itarasaccadvayaṃ siyā maggo upapattimaggabhāvato, na pana yassa bhāvanāya bhagavati brahmacariyaṃ vussati tathatthena.
ਸਨ੍ਤਨ੍ਤਿ ਸਮਾਨਂ। ਏવਂ ਇਤਰੇਸੁਪੀਤਿ ਕਾਤਬ੍ਬਾਪਿ ਕਿਰਿਯਾ ਕਾਰਕਰਹਿਤਾ ਕੇવਲਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਚ੍ਚਯੇਹਿ ਤਾਯ ਪવਤ੍ਤਮਾਨਾਯ ਪਚ੍ਚਯਸਾਮਗ੍ਗੀ ਕਿਰਿਯਂ ਕਰੋਤੀਤਿ વੋਹਾਰਮਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਨਿਬ੍ਬੁਤਿਗਮਕੇਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ।
Santanti samānaṃ. Evaṃ itaresupīti kātabbāpi kiriyā kārakarahitā kevalaṃ attano paccayehi tāya pavattamānāya paccayasāmaggī kiriyaṃ karotīti vohāramattaṃ hoti. Nibbutigamakesupi eseva nayo.
ਸਾਸવਤਾ ਅਸੁਭਤਾ ਕਿਲੇਸਾਸੁਚਿਪਗ੍ਘਰਣਤੋ। ਦੁਕ੍ਖਾਦੀਨਨ੍ਤਿ ਦੁਕ੍ਖਸਮੁਦਯਮਗ੍ਗਾਨਂ। ਸਮੁਦਯਾਦਿਭਾવੋਤਿ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਸਮੁਦਯਮਗ੍ਗਭਾવੋ, ਸਮੁਦਯਸ੍ਸ ਮਗ੍ਗਦੁਕ੍ਖਭਾવੋ, ਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਦੁਕ੍ਖਸਮੁਦਯਭਾવੋ ਚ, ਨ ਪਨ ਨਿਰੋਧਭਾવੋ ਦੁਕ੍ਖਾਦੀਨਨ੍ਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ। ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਸਮਙ੍ਗਿਤਾਤਿ ਦੁਕ੍ਖਾਦੀਨਂ ਇਤਰੀਤਰਸਭਾવਯੋਗੋ। ਤਣ੍ਹਾਯਾਤਿ ਆਧਾਰੇ ਭੁਮ੍ਮਂ। ਪੁਨਬ੍ਭવਸ੍ਸਾਤਿ ਪੁਨਭવਸਙ੍ਖਾਤਸ੍ਸ ਆਯਤਿਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ। ਪਕਤਿવਾਦੀਨਨ੍ਤਿ ਕਾਪਿਲਾਨਂ। વਿਕਾਰਾਤਿ ਮਹਤਾਦਯੋ ਬ੍ਯਤ੍ਤਾ। વਿਭਾવਤੋਤਿ ਅਭਿਬ੍ਯਤ੍ਤਿਤੋ, ਪਰਿਣਾਮਤੋ વਾ ਪੁਬ੍ਬੇ। ਪਟਿਪ੍ਪਲੀਨਾ ਚਾਤਿ ਪਚ੍ਛਾ ਪਕਤਿਯਂ ਪਲਯਂ ਗਤਾ વੇਸਮ੍ਮਂ ਮੁਞ੍ਚਿਤ੍વਾ ਸਤ੍ਤਾਦਿਸਮਭਾવੇਨ ਅਨ੍ਤੋ ਸਮੋਰੁਦ੍ਧਾ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਪਕਤਿਭਾવੇਨੇવ ਤਿਟ੍ਠਨ੍ਤੀ’’ਤਿ। ਪਕਤਿਭਾવੇਨੇવਾਤਿ ਅਬ੍ਯਤ੍ਤਭਾવੇਨੇવ । ਸਮੁਦਯਭਾવੇਨਾਤਿ ਤਣ੍ਹਾਸਙ੍ਖਾਤਪਭવਭਾવੇਨ। ਅਞ੍ਞਥਾ ਤਂਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਅવਿਜ੍ਜਾਦੀਨਮ੍ਪਿ ਸਮੁਦਯਭਾવੋ ਲਬ੍ਭਤੇવਾਤਿ। ਅવਿਭਤ੍ਤੇਹੀਤਿ વੇਸਮ੍ਮવਿਰਹੇਨ ਪਕਤਿਭਾવਂ ਗਤੇਹਿ। ‘‘વਿਕਾਰੇਹੀ’’ਤਿ ਸਾਮਞ੍ਞਤੋ વੁਤ੍ਤੇ ‘‘ਮਹਨ੍ਤਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਸਰੂਪਤੋ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਮਹਨ੍ਤੋਤਿ ਮਹਾਬੁਦ੍ਧਿ। ਤਞ੍ਹਿ ਕਾਪਿਲਾ ‘‘ਮਹਾਅਜ੍ਝਾਸਯੋ’’ਤਿ ਚ વੋਹਰਨ੍ਤਿ। ਰੂਪਤਮ੍ਮਤ੍ਤਾਦਯੋ ਪਞ੍ਚ ਤਮ੍ਮਤ੍ਤਾ, ਅਹਂਕਾਰੋ ਚਾਤਿ ਛ ਅવਿਸੇਸਾ। ਚਕ੍ਖੁ ਸੋਤਂ ਘਾਨਂ ਜਿવ੍ਹਾ ਕਾਯੋ વਾਚਾ ਪਾਣਿ ਪਾਦੋ ਪਾਯੁ ਉਪਤ੍ਥਂ ਮਨੋਤਿ ਏਕਾਦਸਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਿ। ਪਥવੀ ਆਪੋ ਤੇਜੋ વਾਯੋ ਆਕਾਸਨ੍ਤਿ ਪਞ੍ਚ ਭੂਤવਿਸੇਸਾ, ਤੇਹਿ। ‘‘ਪਕਤਿਭਾવੇਨੇવ ਠਿਤੇਹੀ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ‘‘ਅવਿਭਤ੍ਤੇਹੀ’’ਤਿ ਪਦਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਂ વਦਤਿ। ਸਗਬ੍ਭਾਤਿ ਸਬੀਜਾ ਅਸੁਞ੍ਞਤਾ। ਤਨ੍ਤੂਸੂਤਿ ਸੁਤ੍ਤੇਸੁ ਸਮવਾਯਿਕਾਰਣਭੂਤੇਸੁ। ਤਥਾ ਕਪਾਲੇਸੁ। ਤਿવਿਧਞ੍ਹਿ ਤੇ ਕਾਰਣਂ વਦਨ੍ਤਿ ਉਪਾਦਾਨਕਾਰਣਂ ਨਿਮਿਤ੍ਤਕਾਰਣਂ ਸਮવਾਯਿਕਾਰਣਨ੍ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਤੁਰਿવੇਮਸਲਾਕਾਦਯੋ ਉਪਾਦਾਨਕਾਰਣਂ। ਤਨ੍ਤવਾਯੋ ਨਿਮਿਤ੍ਤਕਾਰਣਂ। ਤਨ੍ਤવੋ ਸਮવਾਯਿਕਾਰਣਨ੍ਤਿ। ਦ੍વੀਸੁ ਅਣੂਸੂਤਿ ਪਥવੀਭੂਤੇਸੁ વਾ ਆਪੋਤੇਜੋવਾਯੋਭੂਤੇਸੁ વਾ ਦ੍વੀਸੁ ਪਰਮਾਣੂਸੁ। ਇਧਬੁਦ੍ਧਿવੋਹਾਰਜਨਕੋਤਿ ‘‘ਇਧ ਤਨ੍ਤੂਸੁ ਪਟੋ, ਇਧ ਕਪਾਲੇਸੁ ਘਟੋ, ਇਧ ਬੀਰਣੇਸੁ ਘਟੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਨਯੇਨ ਹੇਤੁਫਲਾਨਂ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧਭੂਤੇਨ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਇਧਬੁਦ੍ਧਿવੋਹਾਰਾ ਜਾਯਨ੍ਤਿ। ਸੋ ਗੋવਿਸਾਣਾਨਂ વਿਯ ਅવਿਸੁਂ ਸਹਸਿਦ੍ਧਾਨਂ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ ਸਮવਾਯੋ। ਖਾਣੁਸੇਨਾਨਂ વਿਯ ਪਨ વਿਸੁਂਸਿਦ੍ਧਾਨਂ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ ਸਂਯੋਗੋ। ਤੀਸੁ ਅਣੂਸੁ ਤਿਅਣੁਕਂ ਫਲਂ ਸਮવੇਤਂ ਏਕੀਭੂਤਮਿવ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧਨ੍ਤਿ ਯੋਜਨਾ। ‘‘ਸਮવੇਤ’’ਨ੍ਤਿ ਏਤਸ੍ਸ ‘‘ਏਕੀਭੂਤਮਿવ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧ’’ਨ੍ਤਿ ਇਦਂ ਅਤ੍ਥવਿવਰਣਂ। ਮਹਾਪਰਿਮਾਣਨ੍ਤਿ ਮਹਨ੍ਤਪਰਿਮਾਣਂ ਮਹਾਪਥવੀਆਦਿਕਂ ਏਕਂ ਫਲਂ, ਯਂ ਤੇ ‘‘ਕਾਰਿਯਂ ਦ੍ਰਬ੍ਯ’’ਨ੍ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ। ਯੇਹਿ ਕਾਰਣੇਹਿ ਆਰਦ੍ਧਂ ਕਾਰਿਯਦ੍ਰਬ੍ਯਂ, ਤਦਨ੍ਤੋਗਧਾਨਿ ਏવ ਤਾਨਿ ਕਾਰਣਾਨਿ ਮਞ੍ਞਨ੍ਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਨ੍ਤੋਗਧੇਹਿ ਕਾਰਣੇਹੀ’’ਤਿ। ਸਤਿ ਸਮવਾਯੇ ਹੇਤੁਮ੍ਹਿ ਫਲਂ ਸਮવੇਤਨ੍ਤਿ ਫਲੇ ਹੇਤੁ ਸਿਯਾ, ਤਂ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਆਹ ‘‘ਸਮવਾਯਾਭਾવਾ ਫਲੇ ਹੇਤੁ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਹੇਤੁਸੁਞ੍ਞਂ ਫਲ’’ਨ੍ਤਿ।
Sāsavatā asubhatā kilesāsucipaggharaṇato. Dukkhādīnanti dukkhasamudayamaggānaṃ. Samudayādibhāvoti dukkhassa samudayamaggabhāvo, samudayassa maggadukkhabhāvo, maggassa dukkhasamudayabhāvo ca, na pana nirodhabhāvo dukkhādīnanti sambandho. Aññamaññasamaṅgitāti dukkhādīnaṃ itarītarasabhāvayogo. Taṇhāyāti ādhāre bhummaṃ. Punabbhavassāti punabhavasaṅkhātassa āyatidukkhassa. Pakativādīnanti kāpilānaṃ. Vikārāti mahatādayo byattā. Vibhāvatoti abhibyattito, pariṇāmato vā pubbe. Paṭippalīnā cāti pacchā pakatiyaṃ palayaṃ gatā vesammaṃ muñcitvā sattādisamabhāvena anto samoruddhā. Tenāha ‘‘pakatibhāveneva tiṭṭhantī’’ti. Pakatibhāvenevāti abyattabhāveneva . Samudayabhāvenāti taṇhāsaṅkhātapabhavabhāvena. Aññathā taṃsampayuttaavijjādīnampi samudayabhāvo labbhatevāti. Avibhattehīti vesammavirahena pakatibhāvaṃ gatehi. ‘‘Vikārehī’’ti sāmaññato vutte ‘‘mahantā’’tiādinā sarūpato dasseti. Tattha mahantoti mahābuddhi. Tañhi kāpilā ‘‘mahāajjhāsayo’’ti ca voharanti. Rūpatammattādayo pañca tammattā, ahaṃkāro cāti cha avisesā. Cakkhu sotaṃ ghānaṃ jivhā kāyo vācā pāṇi pādo pāyu upatthaṃ manoti ekādasindriyāni. Pathavī āpo tejo vāyo ākāsanti pañca bhūtavisesā, tehi. ‘‘Pakatibhāveneva ṭhitehī’’ti iminā ‘‘avibhattehī’’ti padassa atthaṃ vadati. Sagabbhāti sabījā asuññatā. Tantūsūti suttesu samavāyikāraṇabhūtesu. Tathā kapālesu. Tividhañhi te kāraṇaṃ vadanti upādānakāraṇaṃ nimittakāraṇaṃ samavāyikāraṇanti. Tattha turivemasalākādayo upādānakāraṇaṃ. Tantavāyo nimittakāraṇaṃ. Tantavo samavāyikāraṇanti. Dvīsu aṇūsūti pathavībhūtesu vā āpotejovāyobhūtesu vā dvīsu paramāṇūsu. Idhabuddhivohārajanakoti ‘‘idha tantūsu paṭo, idha kapālesu ghaṭo, idha bīraṇesu ghaṭo’’tiādinā nayena hetuphalānaṃ sambandhabhūtena sattānaṃ idhabuddhivohārā jāyanti. So govisāṇānaṃ viya avisuṃ sahasiddhānaṃ sambandho samavāyo. Khāṇusenānaṃ viya pana visuṃsiddhānaṃ sambandho saṃyogo. Tīsu aṇūsu tiaṇukaṃ phalaṃ samavetaṃ ekībhūtamiva sambandhanti yojanā. ‘‘Samaveta’’nti etassa ‘‘ekībhūtamiva sambandha’’nti idaṃ atthavivaraṇaṃ. Mahāparimāṇanti mahantaparimāṇaṃ mahāpathavīādikaṃ ekaṃ phalaṃ, yaṃ te ‘‘kāriyaṃ drabya’’nti vadanti. Yehi kāraṇehi āraddhaṃ kāriyadrabyaṃ, tadantogadhāni eva tāni kāraṇāni maññantīti āha ‘‘attano antogadhehi kāraṇehī’’ti. Sati samavāye hetumhi phalaṃ samavetanti phale hetu siyā, taṃ natthīti dassento āha ‘‘samavāyābhāvā phale hetu natthīti hetusuññaṃ phala’’nti.
ਆਹਾਰਭੇਦੇਤਿ ਕਬਲ਼ੀਕਾਰਾਦਿਆਹਾਰવਿਸੇਸੇ। ਤਪ੍ਪਚ੍ਚਯਧਮ੍ਮਭੇਦੇਤਿ ਅਜ੍ਝੋਹਰਣੀਯવਤ੍ਥੁਸਲ਼ਾਯਤਨਅવਿਜ੍ਜਾਅਭਿਸਙ੍ਖਾਰਸਙ੍ਖਾਤੇ ਤੇਸਂ ਪਚ੍ਚਯਭੂਤਧਮ੍ਮવਿਸੇਸੇ, ਓਜਟ੍ਠਮਕਰੂਪવੇਦਨਾਪਟਿਸਨ੍ਧਿવਿਞ੍ਞਾਣਨਾਮਰੂਪਸਙ੍ਖਾਤੇ વਾ ਤਨ੍ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਧਮ੍ਮવਿਸੇਸੇ, ਤੇ ਪਚ੍ਚਯਾ ਏਤੇਸਂ ਧਮ੍ਮવਿਸੇਸਾਨਨ੍ਤਿ ਤਪ੍ਪਚ੍ਚਯਧਮ੍ਮਭੇਦਾ । ਰੂਪਾਦਿਆਰਮ੍ਮਣવਸੇਨ વਾਤਿ ਯੋਜਨਾ। ਯਾਨਦ੍વਯવਸੇਨਾਤਿ ਸਮਥવਿਪਸ੍ਸਨਾਯਾਨਦ੍વਯવਸੇਨ। ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਸਮਥવਿਪਸ੍ਸਨਾ ਯੁਗਨਦ੍ਧਾવ, ਯਥਾ ਪਨ ਸੁਞ੍ਞਤਾਦਿਸਮਞ੍ਞਾ, ਏવਂ ਸਮਥવਿਪਸ੍ਸਨਾਸਮਞ੍ਞਾਪਿ ਆਗਮਨਤੋ ਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਸਿਯੁਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਆਗਮਨવਸੇਨ વੁਤ੍ਤੋ’’ਤਿ। ਯਸ੍ਸ વਾ ਪਞ੍ਞਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਅਧਿਕਂ, ਤਸ੍ਸ ਮਗ੍ਗੋ વਿਪਸ੍ਸਨਾ, ਇਤਰਸ੍ਸ ਸਮਥੋਤਿ ਏવਮੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ।
Āhārabhedeti kabaḷīkārādiāhāravisese. Tappaccayadhammabhedeti ajjhoharaṇīyavatthusaḷāyatanaavijjāabhisaṅkhārasaṅkhāte tesaṃ paccayabhūtadhammavisese, ojaṭṭhamakarūpavedanāpaṭisandhiviññāṇanāmarūpasaṅkhāte vā tannibbattadhammavisese, te paccayā etesaṃ dhammavisesānanti tappaccayadhammabhedā. Rūpādiārammaṇavasena vāti yojanā. Yānadvayavasenāti samathavipassanāyānadvayavasena. Kiñcāpi maggakkhaṇe samathavipassanā yuganaddhāva, yathā pana suññatādisamaññā, evaṃ samathavipassanāsamaññāpi āgamanato maggassa siyunti āha ‘‘āgamanavasena vutto’’ti. Yassa vā paññindriyaṃ adhikaṃ, tassa maggo vipassanā, itarassa samathoti evamettha attho daṭṭhabbo.
ਸਮਾਧਿਜਾਤਿ ਸਮਾਧਾਨਟ੍ਠੋવ। ਤਤੋ ਏવਾਤਿ ਸਮਾਧਿਅਨੁਗੁਣਕਿਰਿਯਤ੍ਤਾવ।
Samādhijāti samādhānaṭṭhova. Tato evāti samādhianuguṇakiriyattāva.
ਆਦਾਯ ਊਹਿਤ੍વਾਤਿ ਗਹੇਤ੍વਾ વਿਯ ਤਕ੍ਕੇਤ੍વਾ વਿਤਕ੍ਕੇਤ੍વਾ। ਦ੍વਿਨ੍ਨਨ੍ਤਿ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਸਮ੍ਮਾਸਙ੍ਕਪ੍ਪਾਨਂ। ਪੁਰਿਮਕਾਲਸ੍ਸ વਿਯ ਨਿਦ੍ਦੇਸੋ ਯਥਾ ‘‘ਏਕਂ ਖਨ੍ਧਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਤਯੋ ਖਨ੍ਧਾ’’ਤਿ, ‘‘ਏਕਂ ਮਹਾਭੂਤਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਤਯੋ ਮਹਾਭੂਤਾ’’ਤਿ ਚ।
Ādāya ūhitvāti gahetvā viya takketvā vitakketvā. Dvinnanti sammādiṭṭhisammāsaṅkappānaṃ. Purimakālassa viya niddeso yathā ‘‘ekaṃ khandhaṃ paṭicca tayo khandhā’’ti, ‘‘ekaṃ mahābhūtaṃ paṭicca tayo mahābhūtā’’ti ca.
ਓਗਾਹਿਤੁਨ੍ਤਿ ਞਾਣੇਨ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਿਤੁਂ। ਗਹੇਤੁਂ ਅਸਕ੍ਕੁਣੇਯ੍ਯਤਾਯ ਸਣ੍ਹਤ੍ਤਂ। ਸੁਖੁਮਾਯ ਪਞ੍ਞਾਯ ਗਹੇਤਬ੍ਬਤਾਯ ਸੁਖੁਮਤ੍ਤਂ। ਇਤੀਤਿ ਇਮਿਨਾ ਕਮੇਨਾਤਿ ਅਯਮਤ੍ਥੋਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੇਨਾਹ ‘‘ਇਤਿਸਦ੍ਦੇਨ વਿਜਾਨਨਕ੍ਕਮਂ ਦਸ੍ਸੇਤੀ’’ਤਿ। ਏવਂ ਪਕਾਰੇਹੀਤਿ ਏવਂ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਜੋਤਿਯਮਾਨੋ ਏવ ਅਤ੍ਥੋ ਪਕਾਰ-ਸਦ੍ਦੇਨ વੁਚ੍ਚਤੀਤਿ ‘‘ਏવਂ-ਸਦ੍ਦੇਨ વਿਜਾਨਨਕਾਰਣਭੂਤੇ ਨਯੇ ਦਸ੍ਸੇਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਇਤੀਤਿ વਾ ਨਿਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥੋ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਭੇਦੇ ਪਚ੍ਚਾਮਸਨવਸੇਨ ਨਿਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਏવਂ-ਸਦ੍ਦੋ ਇਦਮਤ੍ਥੋ। ਤੇਨ ਏવਂ ਪਕਾਰੇਹੀਤਿ ਇਦਂਪਕਾਰੇਹਿ, ਈਦਿਸੇਹੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Ogāhitunti ñāṇena paṭivijjhituṃ. Gahetuṃ asakkuṇeyyatāya saṇhattaṃ. Sukhumāya paññāya gahetabbatāya sukhumattaṃ. Itīti iminā kamenāti ayamatthoti adhippāyenāha ‘‘itisaddena vijānanakkamaṃ dassetī’’ti. Evaṃ pakārehīti evaṃ-saddena jotiyamāno eva attho pakāra-saddena vuccatīti ‘‘evaṃ-saddena vijānanakāraṇabhūte naye dassetī’’ti vuttaṃ. Itīti vā nidassanattho. Tena vuttappabhede paccāmasanavasena nidasseti. Evaṃ-saddo idamattho. Tena evaṃ pakārehīti idaṃpakārehi, īdisehīti attho.
ਉਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Uddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
੧. ਦੁਕ੍ਖਸਚ੍ਚਨਿਦ੍ਦੇਸੋ
1. Dukkhasaccaniddeso
ਜਾਤਿਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ
Jātiniddesavaṇṇanā
੧੯੦. ‘‘ਜਾਤਿਆਦਿਨਿਦ੍ਦੇਸੇ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ‘‘ਤਤ੍ਥਾ’’ਤਿ ਪਦਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਂ વਦਤਿ। ਦੁਕ੍ਖਮਾਤਿਕਾਤਿ ਦੁਕ੍ਖਦੁਕ੍ਖਾਦੀਨਂ ਦੁਕ੍ਖવਿਸੇਸਾਨਂ ਉਦ੍ਦੇਸੋ। ਪਦਦ੍વਯੇਤਿ ‘‘ਪਰਿਯਾਯਦੁਕ੍ਖਂ, ਨਿਪ੍ਪਰਿਯਾਯਦੁਕ੍ਖ’’ਨ੍ਤਿ ਏਤਸ੍ਮਿਂ ਪਦਦ੍વਯੇ।
190. ‘‘Jātiādiniddese’’ti iminā ‘‘tatthā’’ti padassa atthaṃ vadati. Dukkhamātikāti dukkhadukkhādīnaṃ dukkhavisesānaṃ uddeso. Padadvayeti ‘‘pariyāyadukkhaṃ, nippariyāyadukkha’’nti etasmiṃ padadvaye.
ਦੁਕ੍ਖਤ੍ਤਾਯੇવਾਤਿ ਨਿਪ੍ਪਰਿਯਾਯਦੁਕ੍ਖਤਂ વਦਤਿ। ਸਭਾવੇਨ ਨਾਮਂ વਿਸੇਸੇਤੀਤਿ ਅਨ੍વਤ੍ਥਸਞ੍ਞਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਪੁਰਿਮੇਨ ਸਭਾવਦੁਕ੍ਖવਾਚਕੇਨ ਦੁਕ੍ਖਸਦ੍ਦੇਨ। ਸੋ ਹਿ વਿਸੇਸਨਂ ਅવਚ੍ਛੇਦਕਭਾવਤੋ ਪਚ੍ਛਿਮਂ ਸਙ੍ਖਾਰਦੁਕ੍ਖਟ੍ਠਂ વਿਸੇਸੇਤਿ। ਸੋ ਹਿ ਨਿવਤ੍ਤੇਤਬ੍ਬਗਹੇਤਬ੍ਬਸਾਧਾਰਣਤ੍ਤਾ ਅવਚ੍ਛਿਨ੍ਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਤੇਨਾਤਿ વਿਪਰਿਣਾਮਅਧਿਟ੍ਠਾਨਾਦਿਪਕਾਰવਿਸੇਸੇਨ।
Dukkhattāyevāti nippariyāyadukkhataṃ vadati. Sabhāvena nāmaṃ visesetīti anvatthasaññataṃ dasseti. Purimena sabhāvadukkhavācakena dukkhasaddena. So hi visesanaṃ avacchedakabhāvato pacchimaṃ saṅkhāradukkhaṭṭhaṃ viseseti. So hi nivattetabbagahetabbasādhāraṇattā avacchinditabbo. Tenāti vipariṇāmaadhiṭṭhānādipakāravisesena.
ਦੇਸੇਤਬ੍ਬਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ਸਙ੍ਖਿਪਨਂ ਇਧ ਸਙ੍ਖੇਪੋ, ਸੋ ਚ ਤਬ੍ਬਿਭਾਗਾਨਂ ਸਾਧਾਰਣਭਾવੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਸਙ੍ਖੇਪੋ ਸਾਮਞ੍ਞ’’ਨ੍ਤਿ। ਅਨ੍ਤੋਕਰਿਤ੍વਾਤਿ ਅਨ੍ਤੋਗਧੇ ਕਤ੍વਾ, ਸਙ੍ਗਹੇਤ੍વਾ વਾ। ਉਭਯਥਾਪੀਤਿ ਸਙ੍ਖੇਪਤੋਪਿ વਿਤ੍ਥਾਰਤੋਪਿ। ਸਾਧਾਰਣਭਾਗਾਨਂ વਿਭਜਨਂ વਿਭਾਗੋ, વਿਤ੍ਥਾਰੋਤਿ ਆਹ ‘‘વਿਤ੍ਥਾਰੋ ਪਨ વਿਸੇਸੋ’’ਤਿ। વਿਸੇਸਨ੍ਤਰਨਿવਤ੍ਤਕੋਤਿ વਿਭਾਗਨ੍ਤਰਾਸਙ੍ਗਾਹਕੋ।
Desetabbassa atthassa saṅkhipanaṃ idha saṅkhepo, so ca tabbibhāgānaṃ sādhāraṇabhāvoti āha ‘‘saṅkhepo sāmañña’’nti. Antokaritvāti antogadhe katvā, saṅgahetvā vā. Ubhayathāpīti saṅkhepatopi vitthāratopi. Sādhāraṇabhāgānaṃ vibhajanaṃ vibhāgo, vitthāroti āha ‘‘vitthāro pana viseso’’ti. Visesantaranivattakoti vibhāgantarāsaṅgāhako.
੧੯੧. ਅਪਰਤ੍ਥਾਤਿ ਭੁਮ੍ਮવਚਨਂ ਸਾਮਿਅਤ੍ਥੇ ਯਥਾ ‘‘ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਪਾਦਕ’’ਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਸਾਮਿਅਤ੍ਥੇਪਿ ਹਿ ਅਪਰਤ੍ਥਸਦ੍ਦੋ ਸਿਜ੍ਝਤੀ’’ਤਿ। ਸਿਦ੍ਧਿ ਪਨ ‘‘ਇਤਰਾਹਿਪਿ ਦਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਯਸ੍ਮਾ ਚ ਏવਂ ਸਦ੍ਦੋ ਸਮ੍ਭવਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਪਾਲ਼ਿਯਂ ਸਾਮਿવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ਭੁਮ੍ਮવਸੇਨ ਦਸ੍ਸਿਤਨ੍ਤਿ ਦੀਪੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਤੇਸਂ ਤੇਸਨ੍ਤਿ વਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਅਪਰਸ੍ਸਾਤਿ ਅਪਰਸ੍ਸ ਸਤ੍ਤਸ੍ਸ। ਮਨੁਸ੍ਸਾਦਿਭੇਦੋ ਉਪਪਤ੍ਤਿਭવੋ ਗਤਿ, ਤਬ੍ਬਿਸੇਸਭੂਤਾ ਖਤ੍ਤਿਯਾਦਿਸਾਮਞ੍ਞਾਧਿਟ੍ਠਾਨਾ ਖਨ੍ਧਾ ਜਾਤੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਪਞ੍ਚਗਤਿવਸੇਨਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ।
191. Aparatthāti bhummavacanaṃ sāmiatthe yathā ‘‘sabbattha pādaka’’nti āha ‘‘sāmiatthepi hi aparatthasaddo sijjhatī’’ti. Siddhi pana ‘‘itarāhipi dissatī’’ti iminā veditabbā. Yasmā ca evaṃ saddo sambhavati, tasmā pāḷiyaṃ sāmivasena vuttaṃ aṭṭhakathāyaṃ bhummavasena dassitanti dīpento ‘‘tesaṃ tesanti vā’’tiādimāha. Aparassāti aparassa sattassa. Manussādibhedo upapattibhavo gati, tabbisesabhūtā khattiyādisāmaññādhiṭṭhānā khandhā jātīti dassento ‘‘pañcagativasenā’’tiādimāha.
ਤਿਣਾਕਾਰੋਤਿ ਤਿਣવਿਕਪ੍ਪੋ, ਤਿਣવਿਸੇਸੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਏવਨ੍ਤਿ ਨਿਦਸ੍ਸਨੇ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰਂ ਪਠਮਂ વਿਞ੍ਞਾਣਪਾਤੁਭਾવਂ ਪਚ੍ਚਾਮਸਤਿ। ਤਦੁਪਾਦਾਯਾਤਿ ਤਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ। ਅਰਿਯਭਾવਕਰਣਤ੍ਤਾਤਿ ਅਰਿਯਭਾવਕਾਰਣਤ੍ਤਾ। ਕਰੋਤੀਤਿ ਹਿ ਕਰਣਂ। ਅਰਿਯਸਦਿਸਤ੍ਤਾ વਾ ਅਰਿਯਸੀਲਂ। ਪੁਥੁਜ੍ਜਨਕਲ੍ਯਾਣਕਾਨਮ੍ਪਿ ਹਿ ਚਤੁਪਾਰਿਸੁਦ੍ਧਿਸੀਲਂ ਅਰਿਯਸੀਲਸਦਿਸਂ। ਆਕਾਰવਿਕਾਰਾਤਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨਾਦਿਆਕਾਰવਿਕਤਿਯੋ। ਸਹੁਪ੍ਪਾਦਕਾਤਿ ਉਪ੍ਪਾਦਸਹਿਤਾ ਉਪ੍ਪਾਦਾવਤ੍ਥਾ ਖਨ੍ਧਾ। ਆਯਤਨવਸੇਨਾਤਿ ਪਰਿਪੁਣ੍ਣਾਪਰਿਪੁਣ੍ਣਾਯਤਨવਸੇਨ। ਯੋਨਿવਸੇਨਾਤਿ ਅਣ੍ਡਜਾਦਿਯੋਨਿવਸੇਨ। ਏਕੇਕੇਨੇવ ਪਦੇਨਾਤਿ ਯਥਾ ਦੁਤਿਯਨਯੇ ਜਾਤਿਆਦਿਪਦੇਸੁ ਦ੍વੀਹਿ ਦ੍વੀਹਿ ਪਦੇਹਿ ਪਰਿਪੁਣ੍ਣਾਪਰਿਪੁਣ੍ਣਾਯਤਨਯੋਨਿવਿਭਾਗੇਨ ਸਬ੍ਬਸਤ੍ਤੇ ਪਰਿਯਾਦਿਯਿਤ੍વਾ ਜਾਤਿ ਦਸ੍ਸਿਤਾ, ਨ ਏવਮਿਧ। ਇਧ ਪਨੇਤੇਸੁ ਏਕੇਕੇਨੇવ ਪਦੇਨ ਅવਿਭਾਗਤੋ ਸਬ੍ਬਸਤ੍ਤੇ ਪਰਿਯਾਦਿਯਿਤ੍વਾ। ਉਭਯਤ੍ਥਾਤਿ ਪੁਰਿਮਪਚ੍ਛਿਮਨਯੇਸੁ ਭਾવਨਿਦ੍ਦੇਸੋવ ਯੁਤ੍ਤੋ। ਅਨਭਿਹਿਤੇ વਿਭਤ੍ਤਿવਿਧਾਨਂ, ਨਾਭਿਹਿਤੇਤਿ। ਪਾਕਟਾ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੀਤਿ ਅਭਿਬ੍ਯਤ੍ਤਾ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿ।
Tiṇākāroti tiṇavikappo, tiṇavisesoti attho. Evanti nidassane. Tena vuttappakāraṃ paṭhamaṃ viññāṇapātubhāvaṃ paccāmasati. Tadupādāyāti tato paṭṭhāya. Ariyabhāvakaraṇattāti ariyabhāvakāraṇattā. Karotīti hi karaṇaṃ. Ariyasadisattā vā ariyasīlaṃ. Puthujjanakalyāṇakānampi hi catupārisuddhisīlaṃ ariyasīlasadisaṃ. Ākāravikārāti uppajjanādiākāravikatiyo. Sahuppādakāti uppādasahitā uppādāvatthā khandhā. Āyatanavasenāti paripuṇṇāparipuṇṇāyatanavasena. Yonivasenāti aṇḍajādiyonivasena. Ekekeneva padenāti yathā dutiyanaye jātiādipadesu dvīhi dvīhi padehi paripuṇṇāparipuṇṇāyatanayonivibhāgena sabbasatte pariyādiyitvā jāti dassitā, na evamidha. Idha panetesu ekekeneva padena avibhāgato sabbasatte pariyādiyitvā. Ubhayatthāti purimapacchimanayesu bhāvaniddesova yutto. Anabhihite vibhattividhānaṃ, nābhihiteti. Pākaṭā nibbattīti abhibyattā nibbatti.
ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ ਦ੍વਿਨ੍ਨਨ੍ਤਿ ਏਕવੋਕਾਰਭવੇ ਰੂਪਾਯਤਨਧਮ੍ਮਾਯਤਨવਸੇਨ ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ, ਚਤੁવੋਕਾਰਭવੇ ਮਨਾਯਤਨਧਮ੍ਮਾਯਤਨવਸੇਨ ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ। ਸੇਸੇਤਿ ਪਞ੍ਚવੋਕਾਰਭવੇ। ਪਞ੍ਚਨ੍ਨਨ੍ਤਿ ਚਕ੍ਖੁਸੋਤਮਨੋਰੂਪਧਮ੍ਮਾਯਤਨવਸੇਨ ਪਞ੍ਚਨ੍ਨਂ। ਤਾਨਿ ਹਿ ਰੂਪਭવੇ ਪਞ੍ਚવੋਕਾਰੇ ਉਪਪਤ੍ਤਿਕ੍ਖਣੇ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ। ਕਾਮਧਾਤੁਯਂ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਕ੍ਖਣੇ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਾਨਨ੍ਤਿ ਯੋਜਨਾ। વਿਕਲਾવਿਕਲਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਨ੍ਤਿ ਅਪਰਿਪੁਣ੍ਣਪਰਿਪੁਣ੍ਣਾਯਤਨਾਨਂ ਸਤ੍ਤਾਨਂ। ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯવਸੇਨੇવ ਹਿ ਆਯਤਨਾਨਂ વੇਕਲ੍ਲਂ ਇਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਂ। ਤਤ੍ਥ વਿਕਲਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸ੍ਸ ਸਤ੍ਤਨ੍ਨਂ ਨવਨ੍ਨਂ ਦਸਨ੍ਨਂ ਪੁਨਪਿ ਦਸਨ੍ਨਂ, ਇਤਰਸ੍ਸ ਏਕਾਦਸਨ੍ਨਂ ਆਯਤਨਾਨਂ વਸੇਨ ਸਙ੍ਗਹੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਸਤ੍ਤਨ੍ਨਨ੍ਤਿ ਕਾਯਮਨੋਰੂਪਗਨ੍ਧਰਸਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬਧਮ੍ਮਾਯਤਨવਸੇਨ ਸਤ੍ਤਨ੍ਨਂ। ਗਬ੍ਭਸੇਯ੍ਯਕਞ੍ਹਿ ਸਨ੍ਧਾਯੇਤਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਨવਨ੍ਨਨ੍ਤਿ ਚਕ੍ਖੁਸੋਤਸਦ੍ਦਾਯਤਨવਜ੍ਜਾਨਂ ਨવਨ੍ਨਂ। ਅਨ੍ਧਬਧਿਰવਸੇਨ ਹਿਦਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਦਸਨ੍ਨਨ੍ਤਿ ਚਕ੍ਖੁਸਦ੍ਦવਜ੍ਜਾਨਂ। ਪੁਨ ਦਸਨ੍ਨਨ੍ਤਿ ਸੋਤਸਦ੍ਦવਜ੍ਜਾਨਂ। ਅਨ੍ਧવਸੇਨ, ਬਧਿਰવਸੇਨ ਚੇਤਂ ਦ੍વਯਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਏਕਾਦਸਨ੍ਨਨ੍ਤਿ ਸਦ੍ਦવਜ੍ਜਾਨਂ।
Dvinnaṃ dvinnanti ekavokārabhave rūpāyatanadhammāyatanavasena dvinnaṃ, catuvokārabhave manāyatanadhammāyatanavasena dvinnaṃ. Seseti pañcavokārabhave. Pañcannanti cakkhusotamanorūpadhammāyatanavasena pañcannaṃ. Tāni hi rūpabhave pañcavokāre upapattikkhaṇe uppajjanti. Kāmadhātuyaṃ paṭisandhikkhaṇe uppajjamānānanti yojanā. Vikalāvikalindriyānanti aparipuṇṇaparipuṇṇāyatanānaṃ sattānaṃ. Indriyavaseneva hi āyatanānaṃ vekallaṃ icchitabbaṃ. Tattha vikalindriyassa sattannaṃ navannaṃ dasannaṃ punapi dasannaṃ, itarassa ekādasannaṃ āyatanānaṃ vasena saṅgaho veditabbo. Sattannanti kāyamanorūpagandharasaphoṭṭhabbadhammāyatanavasena sattannaṃ. Gabbhaseyyakañhi sandhāyetaṃ vuttaṃ. Navannanti cakkhusotasaddāyatanavajjānaṃ navannaṃ. Andhabadhiravasena hidaṃ vuttaṃ. Dasannanti cakkhusaddavajjānaṃ. Puna dasannanti sotasaddavajjānaṃ. Andhavasena, badhiravasena cetaṃ dvayaṃ vuttaṃ. Ekādasannanti saddavajjānaṃ.
ਤਂਦੁਕ੍ਖਭਾવੋਤਿ ਪਰਿਯਾਯਦੁਕ੍ਖਭਾવੋ। ਤਤ੍ਥ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਨਿવਾਰਣੇਨਾਤਿ ਉਪ੍ਪਲਪਦੁਮਾਦੀਸੁ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਪਟਿਕ੍ਖੇਪੇਨ ਅਭਾવਕਥਨੇਨ। ਦੁਕ੍ਖੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਕਾਰਣੇਤਿ ਦੁਕ੍ਖੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਹੇਤੁਭੂਤੇ ਦੁਕ੍ਖੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਟ੍ਠਾਨੇ।
Taṃdukkhabhāvoti pariyāyadukkhabhāvo. Tattha nibbattinivāraṇenāti uppalapadumādīsu uppattipaṭikkhepena abhāvakathanena. Dukkhuppattikāraṇeti dukkhuppattiyā hetubhūte dukkhuppattiṭṭhāne.
ਮਰਣਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ
Maraṇaniddesavaṇṇanā
੧੯੩. ਖਨ੍ਧਭੇਦਸ੍ਸਾਤਿ ਖਨ੍ਧવਿਨਾਸਸ੍ਸ। ਸੋਤਿ ਖਨ੍ਧਭੇਦੋ। ਪਬਨ੍ਧਸਮੁਚ੍ਛੇਦੋਤਿ ਪਬਨ੍ਧਸ੍ਸ ਅਚ੍ਚਨ੍ਤਸਮੁਚ੍ਛੇਦੋ। ਤਬ੍ਭਾવਤੋਤਿ ਸਮ੍ਮੁਤਿਮਰਣਭਾવਤੋ। ਤਦੇਕਦੇਸਭਾવਤੋਤਿ ਤਦવਯવਭਾવਤੋ। ਤਸ੍ਸੇવ ਨਾਮਨ੍ਤਿ ਅਸਮ੍ਮੋਹਤ੍ਥਂ વੁਤ੍ਤਂ ਸਬ੍ਬਸ੍ਸਾਪਿ ਏਕਕਮ੍ਮਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਜੀવਿਤਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਪ੍ਪਬਨ੍ਧવਿਚ੍ਛੇਦਭਾવਤੋ। ਸਮ੍ਮੁਤਿਮਰਣਮੇવ ਹਿ ਜਾਤਿਕ੍ਖਯਮਰਣਂ, ਤਂ ਪਨ ਜਾਤਿਕ੍ਖਯਮਰਣਂ ਉਪਕ੍ਕਮਮਰਣਂ, ਸਰਸਮਰਣਨ੍ਤਿ ਦੁવਿਧਂ। ਤਤ੍ਥ ਸਰਸਮਰਣਮ੍ਪਿ ਆਯੁਕ੍ਖਯਮਰਣਂ, ਪੁਞ੍ਞਕ੍ਖਯਮਰਣਨ੍ਤਿ ਦੁવਿਧਂ। ਏવਮੇਤੇਸਂ ਤਦੇਕਦੇਸਤਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਯਞ੍ਚੇਤ੍ਥ ਉਪਕ੍ਕਮਮਰਣਂ, ਤਂ ਅਕਾਲਮਰਣਂ। ਸਰਸਮਰਣਂ ਕਾਲਮਰਣਂ। ਮਰਣੇਨ ਸਤ੍ਤਾ ਯਥਾਲਦ੍ਧਅਤ੍ਤਭਾવੇਨ વਿਯੁਜ੍ਜਨ੍ਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਭવਕ੍ਖਨ੍ਧੇਹਿ વਿਯੋਜੇਤੀ’’ਤਿ।
193. Khandhabhedassāti khandhavināsassa. Soti khandhabhedo. Pabandhasamucchedoti pabandhassa accantasamucchedo. Tabbhāvatoti sammutimaraṇabhāvato. Tadekadesabhāvatoti tadavayavabhāvato. Tasseva nāmanti asammohatthaṃ vuttaṃ sabbassāpi ekakammanibbattajīvitindriyappabandhavicchedabhāvato. Sammutimaraṇameva hi jātikkhayamaraṇaṃ, taṃ pana jātikkhayamaraṇaṃ upakkamamaraṇaṃ, sarasamaraṇanti duvidhaṃ. Tattha sarasamaraṇampi āyukkhayamaraṇaṃ, puññakkhayamaraṇanti duvidhaṃ. Evametesaṃ tadekadesatā veditabbā. Yañcettha upakkamamaraṇaṃ, taṃ akālamaraṇaṃ. Sarasamaraṇaṃ kālamaraṇaṃ. Maraṇena sattā yathāladdhaattabhāvena viyujjantīti āha ‘‘sampattibhavakkhandhehi viyojetī’’ti.
ਕਾਰਣਤ੍ਥੋਤਿ ਮੂਲਤ੍ਥੋ। ਮੂਲਞ੍ਹਿ ‘‘ਆਦੀ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ ‘‘ਕੋ ਚਾਦਿ ਕੁਸਲਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ? ਸੀਲਞ੍ਚ ਸੁવਿਸੁਦ੍ਧਂ, ਦਿਟ੍ਠਿ ਚ ਉਜੁਕਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੫.੩੬੯)। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਸਨ੍ਧਿਬਨ੍ਧਨਚ੍ਛੇਦਮੂਲਕਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ’’ਤਿ।
Kāraṇatthoti mūlattho. Mūlañhi ‘‘ādī’’ti vuccati ‘‘ko cādi kusalānaṃ dhammānaṃ? Sīlañca suvisuddhaṃ, diṭṭhi ca ujukā’’tiādīsu (saṃ. ni. 5.369). Tenāha ‘‘sandhibandhanacchedamūlakanti attho’’ti.
ਫਲਕਿਰਿਯਾਗਬ੍ਭਾ ਈਦਿਸੀ ਹੇਤੁਕਿਰਿਯਾਤਿ ਕਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਅਨ੍ਤੋਗਧਾ’’ਤਿ। ਬ੍ਯਸਨਸ੍ਸ ਹਿ ਆਪਾਦਕੇਹਿ ਆਪਾਦਨਂ ਆਪਾਦੇਤਬ੍ਬਆਪਤ੍ਤਿਯਾ ਸਹੇવ ਸਿਜ੍ਝਤੀਤਿ।
Phalakiriyāgabbhā īdisī hetukiriyāti katvā vuttaṃ ‘‘antogadhā’’ti. Byasanassa hi āpādakehi āpādanaṃ āpādetabbaāpattiyā saheva sijjhatīti.
ਸੋਕਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ
Sokaniddesavaṇṇanā
੧੯੪. ਸੁਖਂ ਹਿਨੋਤਿ ਪવਤ੍ਤਤਿ ਏਤੇਨਾਤਿ ਸੁਖਕਾਰਣਂ ਹਿਤਂ। ਭੋਗਬ੍ਯਸਨਾਦਿਪਦਤ੍ਥવਿਸੇਸਨ੍ਤਿ ਭੋਗਬ੍ਯਸਨਂ, ਸੀਲਬ੍ਯਸਨਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਭੋਗਸੀਲਪਦਾਨਂ વਸੇਨ ਅਤ੍ਥવਿਸੇਸਂ। ਸਮਾਸવਿਸੇਸਨ੍ਤਿ ‘‘ਰੋਗੋਯੇવ ਬ੍ਯਸਨਂ, ਦਿਟ੍ਠਿ ਏવ ਬ੍ਯਸਨ’’ਨ੍ਤਿ ਸਮਾਨਾਧਿਕਰਣવਸੇਨ ਸਮਾਸવਿਸੇਸਂ। ਅਨ੍ਨਪਾਨવਤ੍ਥਯਾਨਾਦਿ ਪਰਿਭੁਞ੍ਜਿਤਬ੍ਬਤੋ ਭੋਗੋਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤੋ, ਸੋ ਚ ਧਮ੍ਮਸਮੂਹਭਾવੇਨ। ਤਬ੍ਬਿਨਾਸਾਤਿ ਞਾਤਿਭੋਗਬ੍ਯਸਨਾਨਿ વੁਤ੍ਤਾਨੀਤਿ ਤੇ વਿਕਾਰਭਾવੇਨ ਪਞ੍ਞਾਪੇਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ਪਣ੍ਣਤ੍ਤਿਮਤ੍ਤਾ। ਪਰਿਨਿਪ੍ਫਨ੍ਨਂ ਨਾਮ ਖਨ੍ਧਪਞ੍ਚਕਂ। ਅਤਂਸਭਾવਤ੍ਤਾ ਪਣ੍ਣਤ੍ਤਿ ਅਪਰਿਨਿਪ੍ਫਨ੍ਨਾ, ਅਨਿਪ੍ਫਨ੍ਨਾ ਚ ਹੋਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਅਪਰਿਨਿਪ੍ਫਨ੍ਨਤਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ਅਨਿਪ੍ਫਨ੍ਨਾਨੀਤਿ ਆਹਾ’’ਤਿ। ਨ ਹਿ ਪਣ੍ਣਤ੍ਤਿ ਕੇਨਚਿ ਨਿਪ੍ਫਾਦੀਯਤਿ। ਅਞ੍ਞਤ੍ਥਾਪਿ ਅਪਰਿਨਿਪ੍ਫਨ੍ਨੇ ਅਨਿਪ੍ਫਨ੍ਨવੋਹਾਰੋ ਆਗਤੋਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਅਪਰਿਨਿਪ੍ਫਨ੍ਨਤਂਯੇવਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਕਾਮਞ੍ਚੇਤ੍ਥ ਅਪਰਿਨਿਪ੍ਫਨ੍ਨਂ ‘‘ਅਨਿਪ੍ਫਨ੍ਨ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ‘‘ਨਿਪ੍ਫਨ੍ਨ’’ਨ੍ਤਿ ਪਨ ਨ ਪਰਿਨਿਪ੍ਫਨ੍ਨਮੇવ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਨਾਪਿ ਸਬ੍ਬੋ ਸਭਾવਧਮ੍ਮੋਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਖਨ੍ਧવਿਭਙ੍ਗੇ ਚਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਨਿਪ੍ਫਨ੍ਨਤਾ વੁਤ੍ਤਾਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ। ਅਨਿਪ੍ਫਨ੍ਨਤਾ ਸਭਾવਧਮ੍ਮਤ੍ਤੇਪਿ ਕੇਨਚਿ ਨ ਨਿਪ੍ਫਾਦੀਯਤੀਤਿ ਕਤ੍વਾ।
194. Sukhaṃ hinoti pavattati etenāti sukhakāraṇaṃ hitaṃ. Bhogabyasanādipadatthavisesanti bhogabyasanaṃ, sīlabyasananti evaṃ bhogasīlapadānaṃ vasena atthavisesaṃ. Samāsavisesanti ‘‘rogoyeva byasanaṃ, diṭṭhi eva byasana’’nti samānādhikaraṇavasena samāsavisesaṃ. Annapānavatthayānādi paribhuñjitabbato bhogoti adhippeto, so ca dhammasamūhabhāvena. Tabbināsāti ñātibhogabyasanāni vuttānīti te vikārabhāvena paññāpetabbattā paṇṇattimattā. Parinipphannaṃ nāma khandhapañcakaṃ. Ataṃsabhāvattā paṇṇatti aparinipphannā, anipphannā ca hotīti vuttaṃ ‘‘aparinipphannataṃ sandhāya anipphannānīti āhā’’ti. Na hi paṇṇatti kenaci nipphādīyati. Aññatthāpi aparinipphanne anipphannavohāro āgatoti dassetuṃ ‘‘aparinipphannataṃyevā’’tiādimāha. Kāmañcettha aparinipphannaṃ ‘‘anipphanna’’nti vuttaṃ, ‘‘nipphanna’’nti pana na parinipphannameva vuccati, nāpi sabbo sabhāvadhammoti dassento ‘‘khandhavibhaṅge cā’’tiādimāha. Nipphannatā vuttāti sambandho. Anipphannatā sabhāvadhammattepi kenaci na nipphādīyatīti katvā.
ਸਙ੍ਕੁਚਿਤਂ ਚਿਨ੍ਤਨਨ੍ਤਿ ਪੀਤਿਸੋਮਨਸ੍ਸਪਟਿਪਕ੍ਖਤੋ, ਦੋਸਸਮ੍ਪਯੋਗਤੋ ਚ ਆਰਮ੍ਮਣੇ ਅਨਭਿਰਤਿਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਮਾਹ। ਅਨ੍ਤੋ ਅਤ੍ਤਨੋ ਨਿਸ੍ਸਯਸ੍ਸ ਨਿਦ੍ਦਹਨવਸੇਨ વਾ ਝਾਨਂ ਚਿਨ੍ਤਨਂ ਅਨ੍ਤੋਨਿਜ੍ਝਾਨਂ। ਸਤਿਪਿ ਅਨੁਸੋਚਨਭਾવੇ ਅਤ੍ਤਨੋ ਕਤਾਕਤਕੁਸਲਾਕੁਸਲવਿਸਯੋ ਮਨੋવਿਲੇਖਭੂਤੋ વਿਪ੍ਪਟਿਸਾਰੋ ਕੁਕ੍ਕੁਚ੍ਚਂ, ਯਥਾવੁਤ੍ਤਅਨ੍ਤੋਨਿਜ੍ਝਾਨਂ ਸੋਕੋਤਿ ਉਭਿਨ੍ਨਂ વਿਸੇਸੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।
Saṅkucitaṃ cintananti pītisomanassapaṭipakkhato, dosasampayogato ca ārammaṇe anabhiratippavattimāha. Anto attano nissayassa niddahanavasena vā jhānaṃ cintanaṃ antonijjhānaṃ. Satipi anusocanabhāve attano katākatakusalākusalavisayo manovilekhabhūto vippaṭisāro kukkuccaṃ, yathāvuttaantonijjhānaṃ sokoti ubhinnaṃ viseso veditabbo.
‘‘ਮਨੋਦ੍વਾਰਜવਨਕ੍ਖਣੇ’’ਤਿ ਪਰਿਬ੍ਯਤ੍ਤਮਨ੍ਤੋਨਿਜ੍ਝਾਨਂ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ, ਇਤਰਂ ਪਨ ਪਞ੍ਚਦ੍વਾਰਜવਨੇਸੁਪਿ ਲਬ੍ਭਤੇવ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਕਾਯવਿਞ੍ਞਾਣਾਦੀ’’ਤਿਆਦਿ। ਦੋਮਨਸ੍ਸਸ੍ਸਾਤਿ ਅਸੋਚਨਾਕਾਰਸ੍ਸ ਦੋਮਨਸ੍ਸਸ੍ਸ, ਸੋਚਨਾਕਾਰਸ੍ਸਾਪਿ વਾ ਨਾਨਾવੀਥਿਕਸ੍ਸ। ਤਮ੍ਪਿ ਹਿ ਦੁਕ੍ਖਮੇવਾਤਿ। ਅਞ੍ਞਥਾਤਿ ਮਨੋਦ੍વਾਰਜવਨੇ ਏવ ਗਹਿਤੇ। ਤਤ੍ਥਾਤਿ ਕਾਯવਤ੍ਥੁਕਮਨੋਦ੍વਾਰਿਕੇਸੁ।
‘‘Manodvārajavanakkhaṇe’’ti paribyattamantonijjhānaṃ sandhāyāha, itaraṃ pana pañcadvārajavanesupi labbhateva. Tenāha ‘‘kāyaviññāṇādī’’tiādi. Domanassassāti asocanākārassa domanassassa, socanākārassāpi vā nānāvīthikassa. Tampi hi dukkhamevāti. Aññathāti manodvārajavane eva gahite. Tatthāti kāyavatthukamanodvārikesu.
ਪਰਿਦੇવਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ
Paridevaniddesavaṇṇanā
੧੯੫. ਆਦੇવਨਸਦ੍ਦਂ ਕਤ੍વਾਤਿ ਆਦੇવਿਤ੍વਾ, વਿਲਪਿਤ੍વਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ ਸਮ੍ਭਮਭਾવੋਤਿ ਯਸ੍ਸ ਸਤ੍ਤਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਅਨવਟ੍ਠਾਨਭਾવੋ। ਸਮ੍ਭਮਂ વਾ ਅਬ੍ਭਨ੍ਤਰਗਤਂ ਤਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਪੇਤਿ ਪਾਕਟਭਾવਕਰਣੇਨਾਤਿ ਸਮ੍ਭਮਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨੋ।
195. Ādevanasaddaṃ katvāti ādevitvā, vilapitvāti attho. Puggalassa sambhamabhāvoti yassa sattassa uppajjati, tassa anavaṭṭhānabhāvo. Sambhamaṃ vā abbhantaragataṃ tassa paccupaṭṭhāpeti pākaṭabhāvakaraṇenāti sambhamapaccupaṭṭhāno.
ਮੁਟ੍ਠੀਹਿ ਪੋਥਨਾਦੀਨਿ ਮੁਟ੍ਠਿਪੋਥਨਾਦੀਨਿ।
Muṭṭhīhi pothanādīni muṭṭhipothanādīni.
ਯੇਨ ਦੋਮਨਸ੍ਸੇਨ। ਪੁਬ੍ਬੇ વੁਤ੍ਤਦੁਕ੍ਖਤੋਤਿ ‘‘ਅਤ੍ਤਨੋ ਖਨ੍ਧਂ ਮੁਟ੍ਠੀਹਿ ਪੋਥੇਤੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ વੁਤ੍ਤਦੁਕ੍ਖਤੋ। ਤਂਨਿਦਾਨਨ੍ਤਿ ਪਰਿਦੇવਨਿਦਾਨਂ।
Yena domanassena. Pubbe vuttadukkhatoti ‘‘attano khandhaṃ muṭṭhīhi pothetī’’tiādinā vuttadukkhato. Taṃnidānanti paridevanidānaṃ.
ਦੁਕ੍ਖਦੋਮਨਸ੍ਸਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ
Dukkhadomanassaniddesavaṇṇanā
੧੯੬-੭. ਕਾਯਦੁਕ੍ਖਾਭਿਭੂਤਸ੍ਸ ਪਤਿਕਾਰਾਭਿਲਾਸਾਯ ਤਾਦਿਸਦੁਕ੍ਖਾવਹਪਯੋਗਕਾਲਾਦੀਸੁ ਕਾਯਿਕਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਤਦੁਪਨਿਸ੍ਸਯਤਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਏਤੇਨ ਦੁਕ੍ਖੇਨਾਤਿ ਅਨਾਥਤਾਹਤ੍ਥਪਾਦਚ੍ਛੇਦਨਾਦਿਦੁਕ੍ਖੇਨ।
196-7. Kāyadukkhābhibhūtassa patikārābhilāsāya tādisadukkhāvahapayogakālādīsu kāyikadukkhassa tadupanissayatā veditabbā. Etena dukkhenāti anāthatāhatthapādacchedanādidukkhena.
ਉਪਾਯਾਸਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ
Upāyāsaniddesavaṇṇanā
੧੯੮. ਦੁਕ੍ਖਟ੍ਠਾਨਨਿਸਜ੍ਜਾਦੀਨਿ ਦੁਕ੍ਖਟ੍ਠਾਨਾਦੀਨਿ। ਦੋਮਨਸ੍ਸਸ੍ਸ વਤ੍ਥੁ ਹੋਤਿ ਉਪਾਯਾਸੋਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ।
198. Dukkhaṭṭhānanisajjādīni dukkhaṭṭhānādīni. Domanassassa vatthu hoti upāyāsoti sambandho.
ਅਪ੍ਪਿਯਸਮ੍ਪਯੋਗਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ
Appiyasampayoganiddesavaṇṇanā
੧੯੯. ਅਞ੍ਞਸਾਪੇਕ੍ਖਸਦ੍ਦੋ ਅਸਮਤ੍ਥਸਮਾਸੋਤਿ ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ ‘‘ਯੇਨ ਸਮਾਸੋ, ਨ ਤਸ੍ਸਾਯਂ ਪਟਿਸੇਧਕੋ ਅ-ਕਾਰੋ’’ਤਿ।
199. Aññasāpekkhasaddo asamatthasamāsoti taṃ dasseti ‘‘yena samāso, na tassāyaṃ paṭisedhako a-kāro’’ti.
ਪਚ੍ਛਿਮਦ੍વਯਨ੍ਤਿ ‘‘ਸਮੋਧਾਨਂ ਮਿਸ੍ਸੀਭਾવੋ’’ਤਿ ਇਦਂ ਪਦਦ੍વਯਂ। ਤਦਤ੍ਥવਸੇਨਾਤਿ ਸਮੋਧਾਨਤ੍ਥਸ੍ਸ, ਮਿਸ੍ਸੀਭਾવਤ੍ਥਸ੍ਸ ਚ વਸੇਨ ਸਙ੍ਖਾਰੇਸੁ ਲਬ੍ਭਤਿ। ਆਗਤੇਹਿ ਚ ਤੇਹਿ ਸਙ੍ਖਾਰੇਹਿ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ ਸਂਯੋਗੋ ਹੋਤੀਤਿ ਯੋਜਨਾ।
Pacchimadvayanti ‘‘samodhānaṃ missībhāvo’’ti idaṃ padadvayaṃ. Tadatthavasenāti samodhānatthassa, missībhāvatthassa ca vasena saṅkhāresu labbhati. Āgatehi ca tehi saṅkhārehi puggalassa saṃyogo hotīti yojanā.
ਤਂਗਹਣਮਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਆਪਾਥਗਤਾਰਮ੍ਮਣਗ੍ਗਹਣਮਤ੍ਤਂ।
Taṃgahaṇamattanti āpāthagatārammaṇaggahaṇamattaṃ.
ਇਚ੍ਛਾਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ
Icchāniddesavaṇṇanā
੨੦੧. ਤਂ ਕਾਲਨ੍ਤਿ ਚੁਤਿਚਿਤ੍ਤਨਿਰੋਧਤੋ ਉਦ੍ਧਂ ਕਾਲਂ। ‘‘ਯਮ੍ਪੀ’’ਤਿ ਯਂ-ਸਦ੍ਦੋ ਕਰਣਤ੍ਥੇ ਪਚ੍ਚਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਯੇਨਪੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ વੁਤ੍ਤੋ। ‘‘ਯਂ ਇਚ੍ਛ’’ਨ੍ਤਿ ਯਂ-ਸਦ੍ਦੋ ਯਦਾ ਇਚ੍ਛਾਪੇਕ੍ਖੋ, ਤਦਾ ‘‘ਨ ਲਭਤੀ’’ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਅਲਾਭਪਧਾਨਾਭਾવਤੋ ਇਚ੍ਛਾ વਿਸੇਸੀਯਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਅਲਾਭવਿਸਿਟ੍ਠਾ ਇਚ੍ਛਾ વੁਤ੍ਤਾ ਹੋਤੀ’’ਤਿ। ‘‘ਇਚ੍ਛਂ ਨ ਲਭਤਿ ਯ’’ਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਕਿਰਿਯਾਪਰਾਮਸਨਭੂਤੋ ਯਂ-ਸਦ੍ਦੋ ਯਦਾ ‘‘ਨ ਲਭਤੀ’’ਤਿ ਏਤਂ ਅਪੇਕ੍ਖਤਿ, ਤਤ੍ਥ ਗੁਣਭੂਤਾ ਇਚ੍ਛਾ, ਪਧਾਨਭੂਤੋ ਅਲਾਭੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਤਦਾ ਇਚ੍ਛਾવਿਸਿਟ੍ਠੋ ਅਲਾਭੋ વੁਤ੍ਤੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿ।
201. Taṃkālanti cuticittanirodhato uddhaṃ kālaṃ. ‘‘Yampī’’ti yaṃ-saddo karaṇatthe paccattanti yenapīti attho vutto. ‘‘Yaṃ iccha’’nti yaṃ-saddo yadā icchāpekkho, tadā ‘‘na labhatī’’ti ettha alābhapadhānābhāvato icchā visesīyatīti āha ‘‘alābhavisiṭṭhā icchā vuttā hotī’’ti. ‘‘Icchaṃ na labhati ya’’nti evaṃ kiriyāparāmasanabhūto yaṃ-saddo yadā ‘‘na labhatī’’ti etaṃ apekkhati, tattha guṇabhūtā icchā, padhānabhūto alābhoti āha ‘‘tadā icchāvisiṭṭho alābho vutto hotī’’ti.
ਹਿਰੋਤ੍ਤਪ੍ਪਰਹਿਤਾ ਛਿਨ੍ਨਿਕਾ, ਧੁਤ੍ਤਿਕਾਤਿ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਛਿਨ੍ਨਭਿਨ੍ਨਗਣੇਨਾਤਿ ਨਿਲ੍ਲਜ੍ਜੇਨ ਧੁਤ੍ਤਗਣੇਨਾ’’ਤਿ। ਕਪ੍ਪਟਿਕਾ ਸਿਬ੍ਬਿਤਪਿਲੋਤਿਕਧਾਰਿਨੋ।
Hirottapparahitā chinnikā, dhuttikāti vuccantīti āha ‘‘chinnabhinnagaṇenāti nillajjena dhuttagaṇenā’’ti. Kappaṭikā sibbitapilotikadhārino.
ਅਲਬ੍ਭਨੇਯ੍ਯਇਚ੍ਛਨ੍ਤਿ ਅਲਬ੍ਭਨੇਯ੍ਯવਤ੍ਥੁਸ੍ਮਿਂ ਇਚ੍ਛਂ।
Alabbhaneyyaicchanti alabbhaneyyavatthusmiṃ icchaṃ.
ਉਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ
Upādānakkhandhaniddesavaṇṇanā
੨੦੨. ਤਾਦਿਸਸ੍ਸ વਤ੍ਥੁਨੋ ਸਬ੍ਭਾવਾਤਿ ਸਾਮਞ੍ਞਤੋ ਅਨવਸੇਸਗ੍ਗਹਣਂ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ।
202. Tādisassa vatthuno sabbhāvāti sāmaññato anavasesaggahaṇaṃ sandhāyāha.
ਅਤਿਪਾਕਟੇਨ ਅਤਿ વਿਯ ਪਕਾਸੇਨ ਦੁਕ੍ਖੇਨਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Atipākaṭena ati viya pakāsena dukkhenāti attho.
ਦੁਕ੍ਖਸਚ੍ਚਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Dukkhasaccaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
੨. ਸਮੁਦਯਸਚ੍ਚਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ
2. Samudayasaccaniddesavaṇṇanā
੨੦੩. ਮਨੋ વਿਯਾਤਿ ਮਨੋ-ਸਦ੍ਦਸ੍ਸ વਿਯ। ਇਕ-ਸਦ੍ਦੇਨਾਤਿ ‘‘ਪੋਨੋਭવਿਕਾ’’ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਇਕ-ਸਦ੍ਦੇਨ। ਗਮਿਯਤ੍ਥਤ੍ਤਾਤਿ ਞਾਪਿਤਤ੍ਥਤ੍ਤਾ। ਕਰਣਸੀਲਤਾ ਹਿ ਇਧ ਸੀਲਤ੍ਥੋ, ਸੋ ਚ ਇਕ-ਸਦ੍ਦੇਨ વੁਚ੍ਚਤੀਤਿ ਕਿਰਿਯਾવਾਚਕਸ੍ਸ ਕਰਣਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਅਦਸ੍ਸਨਂ ਅਪ੍ਪਯੋਗੋ। વੁਤ੍ਤਤ੍ਥਾਨਞ੍ਹਿ ਅਪ੍ਪਯੋਗੋ। ਸਤਿ ਪਚ੍ਚਯਨ੍ਤਰਸਮવਾਯੇ ਪੁਨਬ੍ਭવਸ੍ਸ ਦਾਯਿਕਾ, ਤਦਭਾવੇ ਅਦਾਯਿਕਾਤਿ વੁਤ੍ਤਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਅਦਾਯਿਕਾਪਿ ਪੁਨਬ੍ਭવਂ ਦੇਤਿਚ੍ਚੇવਾ’’ਤਿ ਤਂਸਭਾવਾਨਤਿવਤ੍ਤਨਤੋ। ਤੇਨੇવਾਹ ‘‘ਸਮਾਨਸਭਾવਤ੍ਤਾ, ਤਦਾਨੁਭਾવਤ੍ਤਾ ਚਾ’’ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਸਭਾવੋ ਤਣ੍ਹਾਯਨਂ। ਆਨੁਭਾવੋ ਪਚ੍ਚਯਸਮવਾਯੇ ਫਲਨਿਪ੍ਫਾਦਨਸਮਤ੍ਥਤਾ। ਇਤਰੇਸੂਤਿ ਅવਸਿਟ੍ਠਕਿਲੇਸਾਦੀਸੁ। ਪવਤ੍ਤਿવਿਪਾਕਦਾਯਿਨੋ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਸਹਾਯਭੂਤਾ ਤਣ੍ਹਾ ‘‘ਉਪਧਿવੇਪਕ੍ਕਾ’’ਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਉਪਧਿਮ੍ਹਿ ਯਥਾਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੇ’’ਤਿਆਦਿ। ਯਥਾਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੇਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਚ੍ਚਯੇਹਿ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰੇ। ਨਨ੍ਦਨਂ ਸਂਉਪ੍ਪਿਲਾવਨਂ ਅਭਿਤਸ੍ਸਨਂ। ਰਞ੍ਜਨਂ વਤ੍ਥਸ੍ਸ વਿਯ ਰਙ੍ਗਜਾਤੇਨ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ વਿਪਰਿਣਾਮਨਂ, ਰਮਾਪਨਂ વਾ। ਰਾਗਸਮ੍ਬਨ੍ਧੇਨਾਤਿ ਰਾਗਪਦਸਮ੍ਬਨ੍ਧੇਨ ‘‘ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸਾ’’ਤਿ ਪੁਲ੍ਲਿਙ੍ਗવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਂ। ਰੂਪਾਰੂਪਭવਰਾਗੋ વਿਸੁਂ વਕ੍ਖਤੀਤਿ ਏਤ੍ਥ વਕ੍ਖਤਿ-ਕਿਰਿਯਾਪਦਂ ਕਮ੍ਮਤ੍ਥੇ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।
203. Mano viyāti mano-saddassa viya. Ika-saddenāti ‘‘ponobhavikā’’ti ettha ika-saddena. Gamiyatthattāti ñāpitatthattā. Karaṇasīlatā hi idha sīlattho, so ca ika-saddena vuccatīti kiriyāvācakassa karaṇasaddassa adassanaṃ appayogo. Vuttatthānañhi appayogo. Sati paccayantarasamavāye punabbhavassa dāyikā, tadabhāve adāyikāti vuttāti āha ‘‘adāyikāpi punabbhavaṃ deticcevā’’ti taṃsabhāvānativattanato. Tenevāha ‘‘samānasabhāvattā, tadānubhāvattā cā’’ti. Tattha sabhāvo taṇhāyanaṃ. Ānubhāvo paccayasamavāye phalanipphādanasamatthatā. Itaresūti avasiṭṭhakilesādīsu. Pavattivipākadāyino kammassa sahāyabhūtā taṇhā ‘‘upadhivepakkā’’ti adhippetāti āha ‘‘upadhimhi yathānibbatte’’tiādi. Yathānibbatteti attano paccayehi nibbattappakāre. Nandanaṃ saṃuppilāvanaṃ abhitassanaṃ. Rañjanaṃ vatthassa viya raṅgajātena cittassa vipariṇāmanaṃ, ramāpanaṃ vā. Rāgasambandhenāti rāgapadasambandhena ‘‘uppannassā’’ti pulliṅgavasena vuttaṃ. Rūpārūpabhavarāgo visuṃ vakkhatīti ettha vakkhati-kiriyāpadaṃ kammatthe veditabbaṃ.
‘‘ਸવਤ੍ਥੁਕਂ ਚਕ੍ਖੁ’’ਨ੍ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਸਕਲਂ ਚਕ੍ਖੁਦਸਕਮਾਹ, ਦੁਤਿਯੇਨ ਸਸਮ੍ਭਾਰਚਕ੍ਖੁਂ। ਛਿਦ੍ਦਨ੍ਤਿ ਕਣ੍ਣਸ੍ਸ ਛਿਦ੍ਦਪਦੇਸਂ। ਕਣ੍ਣਬਦ੍ਧਨ੍ਤਿ ਕਣ੍ਣਪਾਲ਼ਿ। વਣ੍ਣਸਣ੍ਠਾਨਤੋ ਰਤ੍ਤਕਮ੍ਬਲਪਟਲਂ વਿਯ, ਕਿਚ੍ਚਤੋ ਮੁਦੁਸਿਨਿਦ੍ਧਮਧੁਰਰਸਦਂ ਮਞ੍ਞਨ੍ਤਿ। ਸਾਮਞ੍ਞੇਨ ਗਹਿਤਾਤਿ વਿਸਯੇਨ ਅવਿਸੇਸੇਤ੍વਾ ਗਹਿਤਾ। વਿਸਯવਿਸਿਟ੍ਠਾਤਿ ਚਕ੍ਖਾਦਿવਿਸਯવਿਸਿਟ੍ਠਾ। ਏਤ੍ਥ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀਤਿ ਸਮੁਦਾਯਾવਯવੇਹਿ વਿਯ ਸਾਮਞ੍ਞવਿਸੇਸੇਹਿ ਨ ਨਾਨਤ੍ਤવੋਹਾਰੋ ਨ ਹੋਤਿ ਯਥਾ ‘‘ਰੁਕ੍ਖੋ ਸਿਂਸਪਾ’’ਤਿ। ਨ ਹਿ ਸਬ੍ਬੋ ਰੁਕ੍ਖੋ ਸਿਂਸਪਾ। ਤਸ੍ਮਾ ਕਿਰਿਯਾਭੇਦਸਬ੍ਭਾવਤੋ ‘‘ਸਯਾਨਾ ਭੁਞ੍ਜਨ੍ਤਿ ਸਧਨਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ વਿਯ ‘‘ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਾ’’ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਕਿਰਿਯਾਯ ਲਕ੍ਖਣਤਾ, ਇਤਰਤ੍ਥ ਲਕ੍ਖਿਤਬ੍ਬਤਾ ਚ વੁਤ੍ਤਾ। ਯਦਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਾ ਹੋਤੀਤਿ ਅਨਿਚ੍ਛਿਤਤ੍ਤਾ ਸਾਸਙ੍ਕਂ ਉਪ੍ਪਾਦਕਿਰਿਯਾਯ ਅਤ੍ਥਿਭਾવਮਾਹ। ਤੇਨ ਉਪ੍ਪਾਦੇ ਸਤੀਤਿ ਅਯਮੇਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੋਤਿ ‘‘ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਾ’’ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਉਪ੍ਪਾਦੋ ਹੇਤੁਭਾવੇਨ વੁਤ੍ਤੋ, ਇਤਰੋ ਚ ਤਸ੍ਸ ਫਲਭਾવੇਨਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਸੋ ਹਿ ਤੇਨ ਉਪਯੋਜਿਤੋ વਿਯ ਹੋਤੀ’’ਤਿ। ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਾਤਿ વਾ ਤਣ੍ਹਾਯ ਤਤ੍ਥ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨਸੀਲਤਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨਸਭਾવੋ, ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨਸਮਤ੍ਥਤਾ વਾ વੁਤ੍ਤਾ। ਤਤ੍ਥੇવ ਚਸ੍ਸਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨਸੀਲਤਾ ਸਕ੍ਕਾਯਤੋ ਅਞ੍ਞਸ੍ਮਿਂ વਿਸਯੇ ਪવਤ੍ਤਿਯਾ ਅਭਾવਤੋ, ਸਮਤ੍ਥਤਾ ਪਚ੍ਚਯਸਮવਾਯੇਨ, ਅਞ੍ਞਥਾ ਅਸਮਤ੍ਥਤਾ, ਯਤੋ ਕਦਾਚਿ ਨ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ। ਨਿવਿਸਮਾਨਾ ਨਿવਿਸਤੀਤਿ ਏਤ੍ਥਾਪਿ ਇਮਿਨਾ ਨਯੇਨ ਅਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋਤਿ।
‘‘Savatthukaṃ cakkhu’’nti iminā sakalaṃ cakkhudasakamāha, dutiyena sasambhāracakkhuṃ. Chiddanti kaṇṇassa chiddapadesaṃ. Kaṇṇabaddhanti kaṇṇapāḷi. Vaṇṇasaṇṭhānato rattakambalapaṭalaṃ viya, kiccato mudusiniddhamadhurarasadaṃ maññanti. Sāmaññena gahitāti visayena avisesetvā gahitā. Visayavisiṭṭhāti cakkhādivisayavisiṭṭhā. Ettha uppajjatīti samudāyāvayavehi viya sāmaññavisesehi na nānattavohāro na hoti yathā ‘‘rukkho siṃsapā’’ti. Na hi sabbo rukkho siṃsapā. Tasmā kiriyābhedasabbhāvato ‘‘sayānā bhuñjanti sadhanā’’tiādīsu viya ‘‘uppajjamānā’’ti ettha kiriyāya lakkhaṇatā, itarattha lakkhitabbatā ca vuttā. Yadi uppajjamānāhotīti anicchitattā sāsaṅkaṃ uppādakiriyāya atthibhāvamāha. Tena uppāde satīti ayametassa atthoti ‘‘uppajjamānā’’ti ettha uppādo hetubhāvena vutto, itaro ca tassa phalabhāvenāti āha ‘‘so hi tena upayojito viya hotī’’ti. Uppajjamānāti vā taṇhāya tattha uppajjanasīlatā uppajjanasabhāvo, uppajjanasamatthatā vā vuttā. Tattheva cassā uppajjanasīlatā sakkāyato aññasmiṃ visaye pavattiyā abhāvato, samatthatā paccayasamavāyena, aññathā asamatthatā, yato kadāci na uppajjati. Nivisamānā nivisatīti etthāpi iminā nayena attho veditabboti.
ਸਮੁਦਯਸਚ੍ਚਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Samudayasaccaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
੩. ਨਿਰੋਧਸਚ੍ਚਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ
3. Nirodhasaccaniddesavaṇṇanā
੨੦੪. ਤਣ੍ਹਾਯ વਿਰਜ੍ਜਨਂ ਹਲਿਦ੍ਦਿਰਾਗਸ੍ਸ વਿਯ ਪਲੁਜ੍ਜਨਨ੍ਤਿ ਕਤ੍વਾ ਆਹ ‘‘ਖਯਗਮਨવਸੇਨਾ’’ਤਿ। વਿਚ੍ਛਿਨ੍ਨਂ ਨਿਰੁਜ੍ਝਨਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਅਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਗਮਨવਸੇਨਾ’’ਤਿ। ਚਜਨਂ ਛਡ੍ਡਨਂ, ਹਾਪਨਂ વਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਅਨਪੇਕ੍ਖਤਾਯ ਚਜਨવਸੇਨ, ਹਾਨਿવਸੇਨ ਚਾ’’ਤਿ।
204. Taṇhāya virajjanaṃ haliddirāgassa viya palujjananti katvā āha ‘‘khayagamanavasenā’’ti. Vicchinnaṃ nirujjhananti vuttaṃ ‘‘appavattigamanavasenā’’ti. Cajanaṃ chaḍḍanaṃ, hāpanaṃ vāti āha ‘‘anapekkhatāya cajanavasena, hānivasena cā’’ti.
ਤਦਪ੍ਪવਤ੍ਤਿ વਿਯਾਤਿ ਤਸ੍ਸਾ ਤਿਤ੍ਤਅਲਾਬੁવਲ੍ਲਿਯਾ ਅਪ੍ਪવਤ੍ਤਿ વਿਯ। ਅਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਹੇਤੁਭੂਤਮ੍ਪਿ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਤਣ੍ਹਾਯ ਅਪ੍ਪવਤ੍ਤਿ વਿਯ ਗਯ੍ਹਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਤਦਪ੍ਪવਤ੍ਤਿ વਿਯਾ’’ਤਿ ਯਥਾ ‘‘ਰਾਗਕ੍ਖਯੋ’’ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੪.੩੧੫, ੩੩੦)। ਅਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਭੂਤਨ੍ਤਿ ਤਣ੍ਹਾਯ ਅਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਯਾ ਪਤ੍ਤਂ, ਪਤ੍ਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਆਗਮ੍ਮ ਨਿਰੁਦ੍ਧਾਯਪਿ ਤਣ੍ਹਾਯ ਪਿਯਰੂਪਸਾਤਰੂਪੇਸੁ ਨਿਰੁਦ੍ਧਾਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤਾਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ વੁਤ੍ਤਾਤਿ ਯੋਜਨਾ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਯਸ੍ਮਾ ਮਗ੍ਗੋ, ਨਿਬ੍ਬਾਨਞ੍ਚ ਤਣ੍ਹਾਯ ਸਮੁਚ੍ਛੇਦਸਾਧਨਂ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਪੁਰਿਮਾ વਾ ਉਪਮਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਉਪਮਾਦ੍વਯਂ ਉਭਯਤ੍ਥ ਯਥਾਕ੍ਕਮਂ ਯੋਜਿਤਂ, ਉਭਯਟ੍ਠਾਨਿਯਂ ਪਨ ਉਭਯਤ੍ਥਾਪਿ ਲਬ੍ਭਤੇવ।
Tadappavatti viyāti tassā tittaalābuvalliyā appavatti viya. Appavattihetubhūtampi nibbānaṃ taṇhāya appavatti viya gayhatīti āha ‘‘tadappavatti viyā’’ti yathā ‘‘rāgakkhayo’’ti (saṃ. ni. 4.315, 330). Appavattibhūtanti taṇhāya appavattiyā pattaṃ, pattabbanti attho. Nibbānaṃ āgamma niruddhāyapi taṇhāya piyarūpasātarūpesu niruddhāti vattabbatādassanatthaṃ vuttāti yojanā. Ettha ca yasmā maggo, nibbānañca taṇhāya samucchedasādhanaṃ, tasmā ‘‘purimā vā upamā’’tiādinā upamādvayaṃ ubhayattha yathākkamaṃ yojitaṃ, ubhayaṭṭhāniyaṃ pana ubhayatthāpi labbhateva.
ਨਿਰੋਧਸਚ੍ਚਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Nirodhasaccaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
੪. ਮਗ੍ਗਸਚ੍ਚਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ
4. Maggasaccaniddesavaṇṇanā
੨੦੫. ਤਿਤ੍ਥਿਯੇਹਿ ਕਪ੍ਪਿਤਸ੍ਸ ਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਪਕਤਿਪੁਰਿਸਨ੍ਤਰਞਾਣਾਦਿਕਸ੍ਸ। ਅਰਿਯਂ ਲਭਾਪੇਤੀਤਿ ਅਰਿਯਂ ਸਾਮਞ੍ਞਫਲਂ ਲਭਾਪੇਤਿ।
205. Titthiyehikappitassa maggassa pakatipurisantarañāṇādikassa. Ariyaṃ labhāpetīti ariyaṃ sāmaññaphalaṃ labhāpeti.
ਤਬ੍ਬਿਪਕ੍ਖવਿਰਤਿਸਭਾવਾਤਿ ਤਸ੍ਸਾ ਸਮ੍ਮਾવਾਚਾਯ વਿਪਕ੍ਖਤੋ ਮਿਚ੍ਛਾવਾਚਾਯ વਿਰਤਿਸਭਾવਾ। ਭੇਦਕਰਮਿਚ੍ਛਾવਾਚਾ ਪਿਸੁਣવਾਚਾ, ਸਬ੍ਬਾਪਿ વਾ ਮਿਚ੍ਛਾવਾਚਾ વਿਸਂવਾਦਨਾਦਿવਸੇਨ ਭੇਦਕਰੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਭੇਦਕਰਮਿਚ੍ਛਾવਾਚਾਪਹਾਨੇਨਾ’’ਤਿ। વਿਸਂવਾਦਨਾਦਿਕਿਚ੍ਚਤਾਯ ਹਿ ਲੂਖਾਨਂ ਅਪਰਿਗ੍ਗਾਹਕਾਨਂ ਮੁਸਾવਾਦਾਦੀਨਂ ਪਟਿਪਕ੍ਖਭੂਤਾ ਸਿਨਿਦ੍ਧਭਾવੇਨ ਪਰਿਗ੍ਗਾਹਕਸਭਾવਾ ਸਮ੍ਮਾવਾਚਾ ਤਪ੍ਪਚ੍ਚਯਸੁਭਾਸਿਤਸਮ੍ਪਟਿਗ੍ਗਾਹਕੇ ਜਨੇ, ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਧਮ੍ਮੇ ਚ ਪਰਿਗ੍ਗਣ੍ਹਨ੍ਤੀ ਪવਤ੍ਤਤੀਤਿ ਪਰਿਗ੍ਗਹਲਕ੍ਖਣਾ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਜਨੇ, ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੇ ਚ ਪਰਿਗ੍ਗਣ੍ਹਨਕਿਚ੍ਚવਤੀ’’ਤਿ। ਚੀવਰਕਮ੍ਮਾਦਿਕੋ ਤਾਦਿਸੋ ਪਯੋਗੋ। ਕਾਤਬ੍ਬਂ ਚੀવਰਰਜਨਾਦਿਕਂ। ਨਿਰવਜ੍ਜਸਮੁਟ੍ਠਾਪਨਕਿਚ੍ਚવਾਤਿ ਨਿਰવਜ੍ਜਸ੍ਸ ਕਤ੍ਤਬ੍ਬਸ੍ਸ, ਨਿਰવਜ੍ਜਾਕਾਰੇਨ વਾ ਸਮੁਟ੍ਠਾਪਨਕਿਚ੍ਚવਾ। ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਧਮ੍ਮੇ ਚ ਸਮੁਟ੍ਠਾਪੇਨ੍ਤੋਤਿ ਏਤ੍ਥ ਸਮੁਟ੍ਠਾਪਨਂ ਮਿਚ੍ਛਾਕਮ੍ਮਨ੍ਤਪਟਿਪਕ੍ਖਭੂਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਤਨੋ ਕਿਚ੍ਚਸ੍ਸ ਅਨੁਗੁਣਭਾવੇਨ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾਨਂ ਪવਤ੍ਤਨਮੇવ, ਉਕ੍ਖਿਪਨਂ વਾ ਨੇਸਂ ਕਾਯਿਕਕਿਰਿਯਾਯ ਭਾਰੁਕ੍ਖਿਪਨਂ વਿਯ। ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਧਮ੍ਮਾਨਂ, ਆਜੀવਸ੍ਸੇવ વਾ વਿਸੋਧਨਂ વੋਦਾਪਨਂ।
Tabbipakkhaviratisabhāvāti tassā sammāvācāya vipakkhato micchāvācāya viratisabhāvā. Bhedakaramicchāvācā pisuṇavācā, sabbāpi vā micchāvācā visaṃvādanādivasena bhedakarīti āha ‘‘bhedakaramicchāvācāpahānenā’’ti. Visaṃvādanādikiccatāya hi lūkhānaṃ apariggāhakānaṃ musāvādādīnaṃ paṭipakkhabhūtā siniddhabhāvena pariggāhakasabhāvā sammāvācā tappaccayasubhāsitasampaṭiggāhake jane, sampayuttadhamme ca pariggaṇhantī pavattatīti pariggahalakkhaṇā. Tenāha ‘‘jane, sampayutte ca pariggaṇhanakiccavatī’’ti. Cīvarakammādiko tādiso payogo. Kātabbaṃ cīvararajanādikaṃ. Niravajjasamuṭṭhāpanakiccavāti niravajjassa kattabbassa, niravajjākārena vā samuṭṭhāpanakiccavā. Sampayuttadhamme ca samuṭṭhāpentoti ettha samuṭṭhāpanaṃ micchākammantapaṭipakkhabhūtassa attano kiccassa anuguṇabhāvena sampayuttānaṃ pavattanameva, ukkhipanaṃ vā nesaṃ kāyikakiriyāya bhārukkhipanaṃ viya. Sampayuttadhammānaṃ, ājīvasseva vā visodhanaṃ vodāpanaṃ.
ਦਿਟ੍ਠੇਕਟ੍ਠਾਤਿ ਦਿਟ੍ਠਿਯਾ ਸਹਜਪਹਾਨੇਕਟ੍ਠਾ, ਪਠਮਮਗ੍ਗਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿવਸੇਨੇવ ਤਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ‘‘ਦਿਟ੍ਠੇਕਟ੍ਠਅવਿਜ੍ਜਾਦਯੋ’’ਤਿਪਿ ਪਾਠੋ। ਏਤਸ੍ਮਿਂ ਪਕ੍ਖੇ ਚਤੁਮਗ੍ਗਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਯਾ ਸਙ੍ਗਹੋ ਕਤੋ ਹੋਤਿ। ਉਪਰਿਮਗ੍ਗਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਯਾ ਪਨ ਦਿਟ੍ਠਿਟ੍ਠਾਨੇ ਤਂਤਂਮਗ੍ਗવਜ੍ਝੋ ਮਾਨੋ ਗਹੇਤਬ੍ਬੋ। ਸੋ ਹਿ ‘‘ਅਹ’’ਨ੍ਤਿ ਪવਤ੍ਤਿਆਕਾਰਤੋ ਦਿਟ੍ਠਿਟ੍ਠਾਨਿਯੋ। ਪਕਾਸੇਤੀਤਿ ਕਿਚ੍ਚਪਟਿવੇਧੇਨ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਤਿ। ਤੇਨੇવ ਹਿ ਅਙ੍ਗੇਨਾਤਿ ਤੇਨੇવ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਸਙ੍ਖਾਤੇਨ ਮਗ੍ਗਙ੍ਗੇਨ। ਤਥਾਪવਤ੍ਤਿਤੇਨ ਕਰਣਭੂਤੇਨ, ਤੇਨ વਾ ਕਾਰਣੇਨ। ਅਙ੍ਗ-ਸਦ੍ਦੋ ਹਿ ਕਾਰਣਤ੍ਥੋਪਿ ਹੋਤੀਤਿ। ਤਤ੍ਥਾਤਿ ਮਗ੍ਗੇ, ਮਗ੍ਗਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦੇ વਾ।
Diṭṭhekaṭṭhāti diṭṭhiyā sahajapahānekaṭṭhā, paṭhamamaggasammādiṭṭhivaseneva taṃ veditabbaṃ. ‘‘Diṭṭhekaṭṭhaavijjādayo’’tipi pāṭho. Etasmiṃ pakkhe catumaggasammādiṭṭhiyā saṅgaho kato hoti. Uparimaggasammādiṭṭhiyā pana diṭṭhiṭṭhāne taṃtaṃmaggavajjho māno gahetabbo. So hi ‘‘aha’’nti pavattiākārato diṭṭhiṭṭhāniyo. Pakāsetīti kiccapaṭivedhena paṭivijjhati. Teneva hi aṅgenāti teneva sammādiṭṭhisaṅkhātena maggaṅgena. Tathāpavattitena karaṇabhūtena, tena vā kāraṇena. Aṅga-saddo hi kāraṇatthopi hotīti. Tatthāti magge, maggacittuppāde vā.
ਇਮਸ੍ਸੇવਾਤਿ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਸ੍ਸੇવ। ਯਦਿਪਿ વਿਰਮਿਤਬ੍ਬਤੋ વਿਰਮਨ੍ਤਸ੍ਸ ਚੇਤਨਾਪਿ ਲਬ੍ਭਤੇવ, વਿਰਤਿਯਾ ਏવ ਪਨ ਤਦਾ ਪਧਾਨਭਾવੋਤਿ ਆਹ ‘‘વਿਰਮਣਕਾਲੇ વਾ વਿਰਤਿਯੋ’’ਤਿ। ਸੁਭਾਸਿਤਾਦੀਤਿ ਅਸਮ੍ਫਪ੍ਪਲਾਪਾਦਿ। ਆਦਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਅਪਿਸੁਣਾਦਿ ਸਙ੍ਗਹਿਤਾ। ਭਾਸਨਾਦੀਤਿ ਏਤ੍ਥ ਪਨ ਕਾਯਸੁਚਰਿਤਾਦਿ। ਅਮਗ੍ਗਙ੍ਗਤ੍ਤਾਤਿ ਅਮਗ੍ਗਸਭਾવਤ੍ਤਾ। ਤਮੇવ ਚੇਤਨਾਯ ਅਮਗ੍ਗਸਭਾવਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਏਕਸ੍ਸ ਞਾਣਸ੍ਸਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਸਮ੍ਮਾવਾਚਾਦਿਕਿਚ੍ਚਤ੍ਤਯਂ ਨਾਮ ਮਿਚ੍ਛਾવਾਚਾਦੀਨਂ ਤਿਣ੍ਣਂ ਪਾਪਧਮ੍ਮਾਨਂ ਸਮੁਚ੍ਛਿਨ੍ਦਨਂ, ਮਗ੍ਗਚੇਤਨਾ ਚ ਤਂਸਭਾવਾ ਨ ਹੋਤੀਤਿ ਨ ਤਸ੍ਸਾ ਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਸਮ੍ਮਾવਾਚਾਦਿਭਾવਸਿਦ੍ਧਿ। ਤਂਸਿਦ੍ਧਿਯਨ੍ਤਿ ਕਿਚ੍ਚਤ੍ਤਯਸਿਦ੍ਧਿਯਂ। ਯਥਾ ਪਨਸ੍ਸਾ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗੇ ਸੁਭਾਸਿਤવਾਚਾਦਿਭਾવੋ, ਏવਂ ਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇਪਿ ਸਿਯਾ। ਏવਂ ਸਨ੍ਤੇ ਯਥਾ ਤਤ੍ਥ ਏਕਸ੍ਸ ਸਮ੍ਮਾਸਙ੍ਕਪ੍ਪਸ੍ਸ ਤਿਕਿਚ੍ਚਤਾ, ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਆਦੀਨਞ੍ਚ ਏਕੇਕਾਨਂ ਚਤੁਕਿਚ੍ਚਤਾ, ਏવਂ ਏਕਾ ਮਗ੍ਗਚੇਤਨਾ ਸਮ੍ਮਾવਾਚਾਦਿਕਿਚ੍ਚਤ੍ਤਯਸ੍ਸ ਸਾਧਿਕਾ ਭવੇਯ੍ਯ, ਤਥਾ ਚ ਸਤਿ ਮਗ੍ਗੇ ਸਮ੍ਮਾવਾਚਾਦੀਨਿ ਤੀਣਿ ਅਙ੍ਗਾਨਿ ਨ ਭવੇਯ੍ਯੁਂ, ਛਲ਼ਙ੍ਗਿਕੋ ਚ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗੋ ਸਿਯਾਤਿ ਤਯਿਦਮਾਹ ‘‘ਏਕਾਯ ਚੇਤਨਾਯਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ। ਯਸ੍ਮਾ ਪਨੇਤਂ ਨਤ੍ਥਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਮਗ੍ਗਪਚ੍ਚਯਤਾવਚਨਤੋ ਚ ਨ ਚੇਤਨਾਯ ਮਗ੍ਗਭਾવੋਤਿ ਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇ વਿਰਤਿਯੋવ ਸਮ੍ਮਾવਾਚਾਦਯੋ।
Imassevāti ariyamaggapariyāpannasseva. Yadipi viramitabbato viramantassa cetanāpi labbhateva, viratiyā eva pana tadā padhānabhāvoti āha ‘‘viramaṇakāle vā viratiyo’’ti. Subhāsitādīti asamphappalāpādi. Ādi-saddena apisuṇādi saṅgahitā. Bhāsanādīti ettha pana kāyasucaritādi. Amaggaṅgattāti amaggasabhāvattā. Tameva cetanāya amaggasabhāvataṃ dassetuṃ ‘‘ekassañāṇassā’’tiādi vuttaṃ. Tattha sammāvācādikiccattayaṃ nāma micchāvācādīnaṃ tiṇṇaṃ pāpadhammānaṃ samucchindanaṃ, maggacetanā ca taṃsabhāvā na hotīti na tassā maggakkhaṇe sammāvācādibhāvasiddhi. Taṃsiddhiyanti kiccattayasiddhiyaṃ. Yathā panassā pubbabhāge subhāsitavācādibhāvo, evaṃ maggakkhaṇepi siyā. Evaṃ sante yathā tattha ekassa sammāsaṅkappassa tikiccatā, sammādiṭṭhiādīnañca ekekānaṃ catukiccatā, evaṃ ekā maggacetanā sammāvācādikiccattayassa sādhikā bhaveyya, tathā ca sati magge sammāvācādīni tīṇi aṅgāni na bhaveyyuṃ, chaḷaṅgiko ca ariyamaggo siyāti tayidamāha ‘‘ekāya cetanāyā’’tiādinā. Yasmā panetaṃ natthi, tasmā maggapaccayatāvacanato ca na cetanāya maggabhāvoti maggakkhaṇe viratiyova sammāvācādayo.
ਬ੍ਰੂਹਨਂ ਸੁਖਂ। ਸਨ੍ਤਸੁਖਂ ਉਪੇਕ੍ਖਾ। ਸਾ ਹਿ ‘‘ਉਪੇਕ੍ਖਾ ਪਨ ਸਨ੍ਤਤ੍ਤਾ, ਸੁਖਮਿਚ੍ਚੇવ ਭਾਸਿਤਾ’’ਤਿ (વਿਸੁਦ੍ਧਿ॰ ੨.੬੪੪; વਿਭ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੨੩੨) વੁਤ੍ਤਾ। વਿਤਕ੍ਕਾਦੀਨਨ੍ਤਿ ਤੇਯੇવ ਅਭਿਨਿਰੋਪਨਾਦਯੋ ਪਾਕਟਪਰਿਯਾਯੇਨ વੁਤ੍ਤਾ।
Brūhanaṃ sukhaṃ. Santasukhaṃ upekkhā. Sā hi ‘‘upekkhā pana santattā, sukhamicceva bhāsitā’’ti (visuddhi. 2.644; vibha. aṭṭha. 232) vuttā. Vitakkādīnanti teyeva abhiniropanādayo pākaṭapariyāyena vuttā.
વਚੀਸਙ੍ਖਾਰਭਾવਤੋ વਚੀਭੇਦਸ੍ਸ ਉਪਕਾਰਕੋ વਿਤਕ੍ਕੋ। ‘‘ਸਾવਜ੍ਜਾ…ਪੇ॰… ਉਪਕਾਰਕੋ ਏવਾ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ વਚੀਭੇਦਤਂ ਸਮੁਟ੍ਠਾਪਕਚੇਤਨਾਨਂ વਿਯ વਿਰਤਿਯਾਪਿ વਿਸੇਸਪਚ੍ਚਯੋ વਿਤਕ੍ਕੋਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। વਚੀਭੇਦਨਿਯਾਮਿਕਾ વਾਚਾਤਿ વਚੀਦੁਚ੍ਚਰਿਤવਿਰਤਿਮਾਹ। ਸਾ ਹਿ ਸਮ੍ਮਾવਾਚਾਭੂਤਾ ਮਿਚ੍ਛਾવਾਚਾਸੁ ਸਂਯਮਿਨੀ। ਤਤ੍ਥ ਯਥਾ વਿਸਂવਾਦਨਾਦਿਮਿਚ੍ਛਾવਾਚਤੋ ਅવਿਰਤੋ ਮਿਚ੍ਛਾਕਮ੍ਮਨ੍ਤਤੋਪਿ ਨ વਿਰਮਤੇવ। ਯਥਾਹ – ‘‘ਏਕਂ ਧਮ੍ਮਂ…ਪੇ॰… ਅਕਾਰਿਯ’’ਨ੍ਤਿ (ਧ॰ ਪ॰ ੧੭੬)। ਤਥਾ ਅવਿਸਂવਾਦਨਾਦਿਨਾ ਸਮ੍ਮਾવਾਚਾਯ ਠਿਤੋ ਸਮ੍ਮਾਕਮ੍ਮਨ੍ਤਮ੍ਪਿ ਪੂਰੇਤਿਯੇવਾਤਿ ਆਹ ‘‘વਚੀਭੇਦ…ਪੇ॰… ਉਪਕਾਰਿਕਾ’’ਤਿ। ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਪવਤ੍ਤਿਨਿਟ੍ਠਾਭਾવਤੋ ਯਥਾ ਗਤੀਤਿ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਏવਂ ਪવਤ੍ਤਿਭਾવਤੋ ਰਸਲਕ੍ਖਣਾਨਿਪੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਕਿਚ੍ਚਾਦਿਸਭਾવੇ વਾ’’ਤਿ।
Vacīsaṅkhārabhāvato vacībhedassa upakārako vitakko. ‘‘Sāvajjā…pe… upakārako evā’’ti iminā vacībhedataṃ samuṭṭhāpakacetanānaṃ viya viratiyāpi visesapaccayo vitakkoti dasseti. Vacībhedaniyāmikā vācāti vacīduccaritaviratimāha. Sā hi sammāvācābhūtā micchāvācāsu saṃyaminī. Tattha yathā visaṃvādanādimicchāvācato avirato micchākammantatopi na viramateva. Yathāha – ‘‘ekaṃ dhammaṃ…pe… akāriya’’nti (dha. pa. 176). Tathā avisaṃvādanādinā sammāvācāya ṭhito sammākammantampi pūretiyevāti āha ‘‘vacībheda…pe… upakārikā’’ti. Dhammānaṃ pavattiniṭṭhābhāvato yathā gatīti nibbatti vuccati, evaṃ pavattibhāvato rasalakkhaṇānipīti āha ‘‘kiccādisabhāve vā’’ti.
ਅਭਿਨਨ੍ਦਨਨ੍ਤਿ ਤਣ੍ਹਾਦਿવਸੇਨ ਅਭਿਨਨ੍ਦਨਂ।
Abhinandananti taṇhādivasena abhinandanaṃ.
વਾਚੁਗ੍ਗਤਕਰਣਂ ਉਗ੍ਗਹੋ, ਅਤ੍ਥਪਰਿਪੁਚ੍ਛਨਂ ਪਰਿਪੁਚ੍ਛਾਤਿ ਤਦੁਭਯਂ ਸવਨਾਧੀਨਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਸવਨਞਾਣੇ ਏવ ਅવਰੋਧਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੀ’’ਤਿ। ਞਾਣੇਨ ਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਗਹਣਂ ਪਰਿਗ੍ਗਣ੍ਹਨਂ।
Vācuggatakaraṇaṃ uggaho, atthaparipucchanaṃ paripucchāti tadubhayaṃ savanādhīnanti āha ‘‘savanañāṇe eva avarodhaṃ gacchantī’’ti. Ñāṇena paricchinditvā gahaṇaṃ pariggaṇhanaṃ.
ਤਸ੍ਸਾਤਿ ਪਯੋਗਸ੍ਸ।
Tassāti payogassa.
ਸੋਤਿ ਕਾਮવਿਤਕ੍ਕਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਯਾ ਕਾਰਣਭੂਤੋ ਸੁਭਨਿਮਿਤ੍ਤੇ ਅਯੋਨਿਸੋਮਨਸਿਕਾਰੋ। ਤਸ੍ਸਾਤਿ ਕਾਮવਿਤਕ੍ਕਸ੍ਸ। ਗਤਂ ਗਮਨਂ ਪવਤ੍ਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਉਪਾਯੋਤਿ ਗਤਮਗ੍ਗੋ।
Soti kāmavitakkappavattiyā kāraṇabhūto subhanimitte ayonisomanasikāro. Tassāti kāmavitakkassa. Gataṃ gamanaṃ pavatti, tassa upāyoti gatamaggo.
ਪਹਾਤਬ੍ਬਏਕਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਪਹਾਤਬ੍ਬਤਾਸਾਮਞ੍ਞਂ।
Pahātabbaekattanti pahātabbatāsāmaññaṃ.
ਮਗ੍ਗਭਾવੇਨ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧਮ੍ਪਿ ਏਕਤ੍ਤੇਨਾਤਿ ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਮਗ੍ਗਾਦਿવਸੇਨ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧਮ੍ਪਿ ਮਗ੍ਗਭਾવੇਨ ਏਕਤ੍ਤੇਨ ਸਾਮਞ੍ਞਤੋ ਗਹੇਤ੍વਾ ‘‘ਅਸ੍ਸਾ’’ਤਿ ਏਕવਚਨੇਨ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸਬ੍ਬਸ੍ਸ ਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ ਸਦਿਸਤਾ, ਤਥਾ ਅਸਦਿਸਤਾ ਚ ਏਕਚ੍ਚਸਦਿਸਤਾ ਚ ਝਾਨਙ੍ਗવਸੇਨ ਸਬ੍ਬਸਦਿਸਸਬ੍ਬਾਸਦਿਸਏਕਚ੍ਚਸਦਿਸਤਾ, ਸੋ ਏવ વਿਸੇਸੋਤਿ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ। વਿਪਸ੍ਸਨਾਨਿਯਾਮਂ ਧੁਰਂ ਕਤ੍વਾ ਆਹਾਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ। ਇਧ ਪਨਾਤਿ ਇਮਿਸ੍ਸਾ ਸਮ੍ਮੋਹવਿਨੋਦਨਿਯਂ। ਸਮ੍ਮਸਿ…ਪੇ॰… ਨਿવਤ੍ਤਨਤੋਤਿ ਪਠਮਤ੍ਥੇਰવਾਦਂ વਦਨ੍ਤੋ ਤਦਜ੍ਝਾਸਯਂ ਪੁਰਕ੍ਖਤ੍વਾ વਦਤੀਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੇਨ વੁਤ੍ਤਂ। ਇਤਰਥਾ ਇਤਰવਾਦਾਪੇਤ੍ਥ ਦਸ੍ਸਿਤਾ ਏવਾਤਿ। ਪਾਦਕਜ੍ਝਾਨਨਿਯਾਮਨ੍ਤਿ ਪਾਦਕਜ੍ਝਾਨਨਿਯਾਮਂ ਧੁਰਂ ਕਤ੍વਾ ਆਹਾਤਿ ਯੋਜਨਾ। ‘‘વਿਪਸ੍ਸਨਾ …ਪੇ॰… ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ’’ਤਿ ਕਸ੍ਮਾ વੁਤ੍ਤਂ। ਨ ਹਿ ਤਸ੍ਸਾ ਇਧ ਪਟਿਕ੍ਖੇਪਤਾ ਅਤ੍ਥਿ। ਤਥਾ ਹਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਕੇਚਿ વੁਟ੍ਠਾਨਗਾਮਿਨਿવਿਪਸ੍ਸਨਾ ਨਿਯਾਮੇਤੀਤਿ વਦਨ੍ਤੀ’’ਤਿ? ਨਯਿਦਮੇવਂ। ਇਧਾਪੀਤਿ ਇਧ ਪਾਦਕਜ੍ਝਾਨਨਿਯਾਮੇਪਿ વਿਪਸ੍ਸਨਾਨਿਯਾਮੋ ਨ ਪਟਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤੋਤਿ ਅਯਞ੍ਹੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੋ। ਤੇਨੇવਾਹ ‘‘ਸਾਧਾਰਣਤ੍ਤਾ’’ਤਿ। ‘‘ਇਧ ਪਨਾ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾਪਿ ਪਠਮਤ੍ਥੇਰવਾਦੋ ਸਙ੍ਗਹਿਤੋਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਯਦਿ ਏવਂ ਕਸ੍ਮਾ વਿਪਸ੍ਸਨਾਨਿਯਾਮੋ વਿਸੁਂ ਗਹਿਤੋਤਿ? વਾਦਤ੍ਤਯਾવਿਧੁਰਤਾਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ। ਅਞ੍ਞੇ ਚਾਚਰਿਯવਾਦਾਤਿ ਸਮ੍ਮਸਿਤਜ੍ਝਾਨਪੁਗ੍ਗਲਜ੍ਝਾਸਯવਾਦਾ।
Maggabhāvena catubbidhampi ekattenāti sotāpattimaggādivasena catubbidhampi maggabhāvena ekattena sāmaññato gahetvā ‘‘assā’’ti ekavacanena vuttanti attho. Sabbassa maggassa aññamaññaṃ sadisatā, tathā asadisatā ca ekaccasadisatā ca jhānaṅgavasena sabbasadisasabbāsadisaekaccasadisatā, so eva visesoti yojetabbaṃ. Vipassanāniyāmaṃ dhuraṃ katvā āhāti sambandho. Idha panāti imissā sammohavinodaniyaṃ. Sammasi…pe… nivattanatoti paṭhamattheravādaṃ vadanto tadajjhāsayaṃ purakkhatvā vadatīti adhippāyena vuttaṃ. Itarathā itaravādāpettha dassitā evāti. Pādakajjhānaniyāmanti pādakajjhānaniyāmaṃ dhuraṃ katvā āhāti yojanā. ‘‘Vipassanā …pe… daṭṭhabbo’’ti kasmā vuttaṃ. Na hi tassā idha paṭikkhepatā atthi. Tathā hi vuttaṃ ‘‘keci vuṭṭhānagāminivipassanā niyāmetīti vadantī’’ti? Nayidamevaṃ. Idhāpīti idha pādakajjhānaniyāmepi vipassanāniyāmo na paṭikkhittoti ayañhettha attho. Tenevāha ‘‘sādhāraṇattā’’ti. ‘‘Idha panā’’ti imināpi paṭhamattheravādo saṅgahitoti veditabbo. Yadi evaṃ kasmā vipassanāniyāmo visuṃ gahitoti? Vādattayāvidhuratādassanatthaṃ. Aññe cācariyavādāti sammasitajjhānapuggalajjhāsayavādā.
‘‘ਆਰੁਪ੍ਪੇ ਤਿਕਚਤੁਕ੍ਕਜ੍ਝਾਨਂ…ਪੇ॰… ਨ ਲੋਕਿਯ’’ਨ੍ਤਿ ਇਦਂ ਥੇਰવਾਦੇ ਆਗਤਂ ਪੋਰਾਣਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ਤਨ੍ਤਿਂ ਕਤ੍વਾ ਠਪਿਤਨ੍ਤਿ ਅਟ੍ਠਸਾਲਿਨਿਯਂ ਸਙ੍ਗਹੇਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘વੁਤ੍ਤਂ ਅਟ੍ਠਸਾਲਿਨਿਯਨ੍ਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ’’ਤਿ। ਯੇਸੂਤਿ ਪਚ੍ਛਿਮਜ੍ਝਾਨવਜ੍ਜਾਨਿ ਸਨ੍ਧਾਯ વਦਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਹਿ ਅਰੂਪੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਂ ਸਂਸਯੋ, ਨ ਇਤਰਸ੍ਮਿਂ। ‘‘ਚਤੁਕ੍ਕਪਞ੍ਚਕਜ੍ਝਾਨ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ਅવਿਸੇਸਤੋ ਸਾਸવਾਨਾਸવਂ ਅਪੇਕ੍ਖੀਯਤਿ, ਨਿવਤ੍ਤੇਤਬ੍ਬਗਹੇਤਬ੍ਬਸਾਧਾਰਣવਚਨੇਨੇਤ੍ਥ ਸਾਸવਤੋ ਅવਚ੍ਛਿਨ੍ਦਨਤ੍ਥਂ ‘‘ਤਞ੍ਚ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰ’’ਨ੍ਤਿ વਤ੍વਾ ਨਿવਤ੍ਤਿਤਧਮ੍ਮਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ‘‘ਨ ਲੋਕਿਯ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਆਹ ‘‘ਸਮੁਦਾਯਞ੍ਚ…ਪੇ॰… ਆਹਾ’’ਤਿ। ਇਤਰਥਾ ਬ੍ਯਭਿਚਾਰਾਭਾવਤੋ ‘‘ਲੋਕੁਤ੍ਤਰ’’ਨ੍ਤਿ વਿਸੇਸਨਂ ਨਿਰਤ੍ਥਕਂ ਸਿਯਾ। ਤਯੋ ਮਗ੍ਗਾਤਿ ਦੁਤਿਯਮਗ੍ਗਾਦਯੋ। ਤਜ੍ਝਾਨਿਕਨ੍ਤਿ ਤਿਕਚਤੁਕ੍ਕਜ੍ਝਾਨਿਕਂ ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਫਲਾਦਿਂ। ਅਞ੍ਞਝਾਨਿਕਾਪੀਤਿ ਤਿਕਚਤੁਕ੍ਕਜ੍ਝਾਨਤੋ ਅਞ੍ਞਝਾਨਿਕਾਪਿ ਚਤੁਕ੍ਕਜ੍ਝਾਨਿਕਾਪਿ ਮਗ੍ਗਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ। ਪਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਤਜ੍ਝਾਨਿਕਾਪਿ ਤਿਕਚਤੁਕ੍ਕਜ੍ਝਾਨਿਕਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਯਦਿ ਏવਂ ਚਤੁવੋਕਾਰਭવੇਪਿ ਪਞ੍ਚવੋਕਾਰਭવੇ વਿਯ ਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਤਿਕਚਤੁਕ੍ਕਜ੍ਝਾਨਿਕਭਾવੇ ਕੇਨਸ੍ਸ ਝਾਨਙ੍ਗਾਦਿਨਿਯਾਮੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਝਾਨਙ੍ਗਾਦਿਨਿਯਾਮਿਕਾ ਪੁਬ੍ਬਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰਸਮਾਪਤ੍ਤੀ’’ਤਿ। ਪੁਬ੍ਬਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰਸਮਾਪਤ੍ਤੀਤਿ ਚ ਪਾਦਕਭੂਤਾ ਅਤ੍ਤਨਾ ਅਤਿਕ੍ਕਨ੍ਤਧਮ੍ਮવਿਰਾਗਭਾવੇਨ વਿਪਸ੍ਸਨਾਯ ਪੁਬ੍ਬਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰਕਾਰੀ ਅਰੂਪਸਮਾਪਤ੍ਤਿ, ਫਲਸਮਾਪਤ੍ਤਿ વਾ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਪਾਦਕ’’ਨ੍ਤਿ। ਨ ਸਮ੍ਮਸਿਤਬ੍ਬਾਤਿ ਨ ਸਮ੍ਮਸਿਤਬ੍ਬਾ ਸਮਾਪਤ੍ਤਿ ਝਾਨਙ੍ਗਾਦਿਨਿਯਾਮਿਕਾ ਸਮ੍ਮਸਿਤਬ੍ਬਾਨਂ ਤਿਕਚਤੁਕ੍ਕਜ੍ਝਾਨਾਨਂ ਤਤ੍ਥ ਅਨੁਪ੍ਪਜ੍ਜਨਤੋ, ਇਤਰਤ੍ਥ ਚ વਿਸੇਸਾਭਾવਤੋ। ਫਲਸ੍ਸਪੀਤਿ ਚਤੁਤ੍ਥਪਞ੍ਚਮਜ੍ਝਾਨਿਕਫਲਸ੍ਸਪਿ।
‘‘Āruppe tikacatukkajjhānaṃ…pe… na lokiya’’nti idaṃ theravāde āgataṃ porāṇaṭṭhakathāyaṃ tantiṃ katvā ṭhapitanti aṭṭhasāliniyaṃ saṅgahetvā vuttanti āha ‘‘vuttaṃ aṭṭhasāliniyanti adhippāyo’’ti. Yesūti pacchimajjhānavajjāni sandhāya vadati. Tattha hi arūpuppattiyaṃ saṃsayo, na itarasmiṃ. ‘‘Catukkapañcakajjhāna’’nti vutte avisesato sāsavānāsavaṃ apekkhīyati, nivattetabbagahetabbasādhāraṇavacanenettha sāsavato avacchindanatthaṃ ‘‘tañca lokuttara’’nti vatvā nivattitadhammadassanatthaṃ ‘‘na lokiya’’nti vuttanti dassento āha ‘‘samudāyañca…pe… āhā’’ti. Itarathā byabhicārābhāvato ‘‘lokuttara’’nti visesanaṃ niratthakaṃ siyā. Tayo maggāti dutiyamaggādayo. Tajjhānikanti tikacatukkajjhānikaṃ sotāpattiphalādiṃ. Aññajhānikāpīti tikacatukkajjhānato aññajhānikāpi catukkajjhānikāpi maggā uppajjanti. Pi-saddena tajjhānikāpi tikacatukkajjhānikāti attho. Yadi evaṃ catuvokārabhavepi pañcavokārabhave viya maggassa tikacatukkajjhānikabhāve kenassa jhānaṅgādiniyāmoti āha ‘‘jhānaṅgādiniyāmikā pubbābhisaṅkhārasamāpattī’’ti. Pubbābhisaṅkhārasamāpattīti ca pādakabhūtā attanā atikkantadhammavirāgabhāvena vipassanāya pubbābhisaṅkhārakārī arūpasamāpatti, phalasamāpatti vā. Tenāha ‘‘pādaka’’nti. Na sammasitabbāti na sammasitabbā samāpatti jhānaṅgādiniyāmikā sammasitabbānaṃ tikacatukkajjhānānaṃ tattha anuppajjanato, itarattha ca visesābhāvato. Phalassapīti catutthapañcamajjhānikaphalassapi.
ਦੁਕ੍ਖਞਾਣਾਦੀਨਨ੍ਤਿ ਦੁਕ੍ਖਸਮੁਦਯਞਾਣਾਨਂ। ਤਂਤਂਕੁਸਲਾਰਮ੍ਮਣਾਰਮ੍ਮਣਤ੍ਤਾਤਿ ਕਾਮਾવਚਰਾਦੀਸੁ ਯੇਨ ਯੇਨ ਕੁਸਲੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮਸਙ੍ਕਪ੍ਪਾਦਯੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸ ਕੁਸਲਸ੍ਸ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਏਤੇਸਨ੍ਤਿ ਤਂਤਂਕੁਸਲਾਰਮ੍ਮਣਾਰਮ੍ਮਣਾ , ਤਬ੍ਭਾવਤੋ। ਤਂਤਂવਿਰਮਿਤਬ੍ਬਾਦਿਆਰਮ੍ਮਣਤ੍ਤਾਤਿ વਿਸਂવਾਦਨવਤ੍ਥੁਆਦਿਆਰਮ੍ਮਣਤ੍ਤਾ। વੀਤਿਕ੍ਕਮਿਤਬ੍ਬਤੋ ਏવ ਹਿ વਿਰਤੀਤਿ। ‘‘ਅਙ੍ਗਾਨ’’ਨ੍ਤਿ ਇਦਂ ‘‘ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮਸਙ੍ਕਪ੍ਪਾਦੀਨ’’ਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥਾਪਿ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ ਅવਯવੇਨ વਿਨਾ ਸਮੁਦਾਯਾਭਾવਤੋ। વਿਸੇਸਪਚ੍ਚਯੋਤਿ ਭਿਨ੍ਨਸੀਲਸ੍ਸ, ਅਪਰਿਸੁਦ੍ਧਸੀਲਸ੍ਸ વਾ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਧਾਨਾਸਮ੍ਭવਤੋ ਸਮਾਧਾਨਸ੍ਸ વਿਯ વਾਯਾਮਸ੍ਸ ਸੀਲਂ વਿਸੇਸਪਚ੍ਚਯੋ। ਅਯਞ੍ਚ ਅਤ੍ਥੋ ਯਦਿਪਿ ਪੁਰਿਮਸਿਦ੍ਧਸੀਲવਸੇਨ ਯੁਤ੍ਤੋ, ਸਹਜਾਤવਸੇਨਾਪਿ ਪਨ ਲਬ੍ਭਤੇવਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਸ੍ਸਾਪੀ’’ਤਿ ਆਹ। ਸਹਜਮੇવ ਚੇਤ੍ਥ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਸ੍ਸੇવ ਚਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਸਮ੍ਮੋਸੋ ਪਮਾਦੋ, ਤਪ੍ਪਟਿਪਕ੍ਖੋ ਅਸਮ੍ਮੋਸੋ ਅਪ੍ਪਮਾਦੋ, ਸੋ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਆਰਕ੍ਖਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਚੇਤਸੋ ਰਕ੍ਖਿਤਤਾ’’ਤਿ।
Dukkhañāṇādīnanti dukkhasamudayañāṇānaṃ. Taṃtaṃkusalārammaṇārammaṇattāti kāmāvacarādīsu yena yena kusalena saddhiṃ nekkhammasaṅkappādayo uppajjanti, tassa tassa kusalassa ārammaṇaṃ ārammaṇaṃ etesanti taṃtaṃkusalārammaṇārammaṇā , tabbhāvato. Taṃtaṃviramitabbādiārammaṇattāti visaṃvādanavatthuādiārammaṇattā. Vītikkamitabbato eva hi viratīti. ‘‘Aṅgāna’’nti idaṃ ‘‘nekkhammasaṅkappādīna’’nti etthāpi yojetabbaṃ avayavena vinā samudāyābhāvato. Visesapaccayoti bhinnasīlassa, aparisuddhasīlassa vā sammappadhānāsambhavato samādhānassa viya vāyāmassa sīlaṃ visesapaccayo. Ayañca attho yadipi purimasiddhasīlavasena yutto, sahajātavasenāpi pana labbhatevāti dassento ‘‘sampayuttassāpī’’ti āha. Sahajameva cettha adhippetanti āha ‘‘sampayuttasseva cā’’tiādi. Sammoso pamādo, tappaṭipakkho asammoso appamādo, so cittassa ārakkhāti āha ‘‘cetaso rakkhitatā’’ti.
ਸੀਲਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਚਾਤਿ ਚ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਸਮਾਧਿਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਚ। ਖਨ੍ਤਿਪ੍ਪਧਾਨਤ੍ਤਾ ਸੀਲਸ੍ਸ ਅਦੋਸਸਾਧਨਤਾ, ਨੀવਰਣਜੇਟ੍ਠਕਸ੍ਸ ਕਾਮਚ੍ਛਨ੍ਦਸ੍ਸ ਉਜੁવਿਪਚ੍ਚਨੀਕਭਾવਤੋ ਸਮਾਧਿਸ੍ਸ ਅਲੋਭਸਾਧਨਤਾ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ। ਸਾਸਨਨ੍ਤਿ ਪਟਿવੇਧਸਾਸਨਂ, ‘‘ਸਾਸਨਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯ’’ਨ੍ਤਿ ਚ વਦਨ੍ਤਿ।
Sīlakkhandho cāti ca-saddena samādhikkhandho ca. Khantippadhānattā sīlassa adosasādhanatā, nīvaraṇajeṭṭhakassa kāmacchandassa ujuvipaccanīkabhāvato samādhissa alobhasādhanatā daṭṭhabbā. Sāsananti paṭivedhasāsanaṃ, ‘‘sāsanabrahmacariya’’nti ca vadanti.
ਮਗ੍ਗਸਚ੍ਚਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Maggasaccaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਭਾਜਨੀਯવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Suttantabhājanīyavaṇṇanā niṭṭhitā.
੨. ਅਭਿਧਮ੍ਮਭਾਜਨੀਯવਣ੍ਣਨਾ
2. Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā
੨੦੬-੨੧੪. ‘‘ਪਰਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਭਾવਰਹਿਤੇ ਏਕਨ੍ਤਪਹਾਤਬ੍ਬੇ’’ਤਿ ਕਸ੍ਮਾ વੁਤ੍ਤਂ, ਨਨੁ ਤਣ੍ਹਾਯਪਿ ਚਕ੍ਖਾਦੀਨਂ વਿਯ ਤਣ੍ਹਾવਤ੍ਥੁਤਾવਚਨੇਨ ਪਰਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਤਾ વੁਤ੍ਤਾ। ਯਥਾਹ ‘‘ਰੂਪਤਣ੍ਹਾ ਲੋਕੇ ਪਿਯਰੂਪਂ ਸਾਤਰੂਪਂ, ਏਤ੍ਥੇਸਾ ਤਣ੍ਹਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਏਤ੍ਥ ਨਿવਿਸਮਾਨਾ ਨਿવਿਸਤੀ’’ਤਿਆਦਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੨.੪੦੦; ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੩੩; વਿਭ॰ ੨੦੩)। ਤਪ੍ਪਟਿਬਦ੍ਧਸਂਕਿਲੇਸਪ੍ਪਹਾਨવਸੇਨ ਸਮਤਿਕ੍ਕਮਿਤਬ੍ਬਤਾ ਹਿ ਪਰਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਤਾ। ਏਕਨ੍ਤਪਹਾਤਬ੍ਬਤਾ ਚ ਨ ਤਣ੍ਹਾਯ ਏવ, ਅਥ ਖੋ ਅવਸੇਸਾਨਂ ਸਂਕਿਲੇਸਧਮ੍ਮਾਨਮ੍ਪਿ। ਤਥਾ ਹਿ ਤੇਸਂ ਸਬ੍ਬਸੋ ਅਚ੍ਚਨ੍ਤਪ੍ਪਹਾਯਿਕਾ ਦਸ੍ਸਨਭਾવਨਾਤਿ? ਸਚ੍ਚਮੇਤਂ, ਤਥਾਪਿ ਯਥਾ ‘‘ਦੁਕ੍ਖਂ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਂ ਪਰਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯ’’ਨ੍ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੫.੧੦੯੯) ਤਣ੍ਹਾવਜ੍ਜੇ ਉਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧਪਞ੍ਚਕੇ ਪਰਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਭਾવੋ ਨਿਰੁਲ਼੍ਹੋ, ਨ ਤਥਾ ਤਣ੍ਹਾਯ, ਤਣ੍ਹਾਯ ਪਨ ‘‘ਯਾਯਂ ਤਣ੍ਹਾ ਪੋਨੋਭવਿਕਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (વਿਭ॰ ੨੦੩; ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੨.੪੦੦; ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੯੧, ੪੬੦; ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੫.੧੦੮੧; ਮਹਾવ॰ ੧੪; ਪਟਿ॰ ਮ॰ ੧.੩੪) ਸਮੁਦਯਭਾવੋ વਿਯ ਸਾਤਿਸਯਂ ਪਹਾਤਬ੍ਬਭਾવੋ ਨਿਰੁਲ਼੍ਹੋਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਪਰਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਭਾવਰਹਿਤੇ ਏਕਨ੍ਤਪ੍ਪਹਾਤਬ੍ਬੇ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਯਸ੍ਸ ਅਸਙ੍ਗਹਿਤੋ ਪਦੇਸੋ ਅਤ੍ਥਿ, ਸੋ ਸਪ੍ਪਦੇਸੋ, ਏਕਦੇਸੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਤ੍ਥਾਤਿ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਸਦ੍ਦੇ। ਸਮੁਦਯੋਤਿ ਸਮੁਦਯਤ੍ਥੋ। ‘‘ਨਿਪ੍ਪਦੇਸਤੋ ਸਮੁਦਯਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁ’’ਨ੍ਤਿ ਸਮੁਦਯਸ੍ਸੇવੇਤ੍ਥ ਗਹਣੇ ਕਾਰਣਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਦੁਕ੍ਖਨਿਰੋਧਾ ਪਨਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਦੁਕ੍ਖਨਿਰੋਧਾਤਿ ਦੁਕ੍ਖਂ, ਨਿਰੋਧੋ ਚ। ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਦੇਸਨਾਯਨ੍ਤਿ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਦੇਸਨਾਯਮ੍ਪਿ ਸਚ੍ਚਦੇਸਨਾਯਂ વਿਯ। ਧਮ੍ਮਤੋਤਿ ਦੇਸੇਤਬ੍ਬਧਮ੍ਮਤੋ ਨਿਪ੍ਪਦੇਸਾ ਏવ। ‘‘ਅવਸੇਸਾ ਚ ਕਿਲੇਸਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਦੇਸਨਾਭੇਦੋ ਏવ ਹਿ ਤਤ੍ਥ વਿਸੇਸੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਨ ਹਿ ਤਤੋ ਅਞ੍ਞੋ’’ਤਿਆਦਿ। ਅਪੁਬ੍ਬੋ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਧਮ੍ਮਤੋ ਅਪੁਬ੍ਬੋ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਸ੍ਸਾਤਿ ਸਮੁਦਯਸ੍ਸ। ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਤੀਸੁਪਿ વਾਰੇਸੂਤਿ ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਿਕਪਞ੍ਚਙ੍ਗਿਕਸਬ੍ਬਸਙ੍ਗਾਹਿਕਭੇਦੇਸੁ ਮਹਾવਾਰੇਸੁ, ਤਦਨ੍ਤੋਗਧੇਸੁ ਚ ਪਞ੍ਚਸੁ ਕੋਟ੍ਠਾਸੇਸੁ। ਅਪੁਬ੍ਬਸ੍ਸਾਤਿ ‘‘ਅવਸੇਸਾ ਚ ਕਿਲੇਸਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਤਣ੍ਹਾਯ ਅਪੁਬ੍ਬਸ੍ਸ। ਅવਸਿਟ੍ਠਕਿਲੇਸਾਦੀਨਞ੍ਹਿ ਸਮੁਦਯਤਾવਚਨਂ ਇਧ ਅਪੁਬ੍ਬਦਸ੍ਸਨਂ। ਤਸ੍ਸ ਯਦਿਪਿ ਦੁਤਿਯਤਤਿਯવਾਰੇਸੁ વਿਸੇਸੋ ਨਤ੍ਥਿ, ਪਞ੍ਚਸੁ ਪਨ ਕੋਟ੍ਠਾਸੇਸੁ ਉਪਰੂਪਰਿ ਅਪੁਬ੍ਬਂ ਦਸ੍ਸਿਤਨ੍ਤਿ ਕਤ੍વਾ ਏવਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਞ੍ਹਿ ਸਮੁਦਯવਿਸੇਸਦਸ੍ਸਨਂ, ਇਤਰਂ ਪਨ ਮਗ੍ਗવਿਸੇਸਦਸ੍ਸਨਂ। ਤਸ੍ਸ ਚ ਧਮ੍ਮਤੋ ਅਪੁਬ੍ਬਾਭਾવੋ ਦਸ੍ਸਿਤੋਯੇવ। ਯਦਿ ਏવਂ ਦੁਤਿਯਾਦਿਕੋਟ੍ਠਾਸੇਸੁ, ਪਠਮਕੋਟ੍ਠਾਸੇਪਿ વਾ ਕਸ੍ਮਾ ਤਣ੍ਹਾ ਗਹਿਤਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਅਪੁਬ੍ਬਸਮੁਦਯਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਾਯਪਿ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿ। ਕੇવਲਾਯਾਤਿ ਤਦਞ੍ਞਕਿਲੇਸਾਦਿਨਿਰਪੇਕ੍ਖਾਯ। ਦੇਸਨਾવਸੇਨ ਨ વੁਤ੍ਤੋਤਿ ਨ ਧਮ੍ਮવਸੇਨਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਤਸ੍ਮਾ ਦੁਕ੍ਖਾਦੀਨਿ ਤਤ੍ਥ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਦੇਸਨਾਯਂ ਸਪ੍ਪਦੇਸਾਨਿ ਦਸ੍ਸਿਤਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤਿ ਪਰਿਯਾਯੇਨਾਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਅਭਿਧਮ੍ਮਦੇਸਨਾ ਪਨ ਨਿਪ੍ਪਰਿਯਾਯਕਥਾਤਿ ਕਤ੍વਾ ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ‘‘ਨਿਪ੍ਪਦੇਸਤੋ ਸਮੁਦਯਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ’’ਇਚ੍ਚੇવ વੁਤ੍ਤਂ। ਪਚ੍ਚਯਸਙ੍ਖਾਤਨ੍ਤਿ ਪਚ੍ਚਯਾਭਿਮਤਂ ਪਚ੍ਚਯਭੂਤਂ, ਪਚ੍ਚਯਕੋਟ੍ਠਾਸਂ વਾ।
206-214. ‘‘Pariññeyyabhāvarahite ekantapahātabbe’’ti kasmā vuttaṃ, nanu taṇhāyapi cakkhādīnaṃ viya taṇhāvatthutāvacanena pariññeyyatā vuttā. Yathāha ‘‘rūpataṇhā loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati, ettha nivisamānā nivisatī’’tiādi (dī. ni. 2.400; ma. ni. 1.133; vibha. 203). Tappaṭibaddhasaṃkilesappahānavasena samatikkamitabbatā hi pariññeyyatā. Ekantapahātabbatā ca na taṇhāya eva, atha kho avasesānaṃ saṃkilesadhammānampi. Tathā hi tesaṃ sabbaso accantappahāyikā dassanabhāvanāti? Saccametaṃ, tathāpi yathā ‘‘dukkhaṃ ariyasaccaṃ pariññeyya’’nti (saṃ. ni. 5.1099) taṇhāvajje upādānakkhandhapañcake pariññeyyabhāvo niruḷho, na tathā taṇhāya, taṇhāya pana ‘‘yāyaṃ taṇhā ponobhavikā’’tiādinā (vibha. 203; dī. ni. 2.400; ma. ni. 1.91, 460; saṃ. ni. 5.1081; mahāva. 14; paṭi. ma. 1.34) samudayabhāvo viya sātisayaṃ pahātabbabhāvo niruḷhoti dassetuṃ ‘‘pariññeyyabhāvarahite ekantappahātabbe’’ti vuttaṃ. Yassa asaṅgahito padeso atthi, so sappadeso, ekadesoti attho. Tatthāti ariyasaccasadde. Samudayoti samudayattho. ‘‘Nippadesato samudayaṃ dassetu’’nti samudayassevettha gahaṇe kāraṇaṃ dassetuṃ ‘‘dukkhanirodhā panā’’tiādi vuttaṃ. Tattha dukkhanirodhāti dukkhaṃ, nirodho ca. Ariyasaccadesanāyanti ariyasaccadesanāyampi saccadesanāyaṃ viya. Dhammatoti desetabbadhammato nippadesā eva. ‘‘Avasesā ca kilesā’’tiādinā desanābhedo eva hi tattha viseso. Tenāha ‘‘na hi tato añño’’tiādi. Apubbo natthīti dhammato apubbo natthīti attho. Tassāti samudayassa. Sabbattha tīsupi vāresūti aṭṭhaṅgikapañcaṅgikasabbasaṅgāhikabhedesu mahāvāresu, tadantogadhesu ca pañcasu koṭṭhāsesu. Apubbassāti ‘‘avasesā ca kilesā’’tiādinā taṇhāya apubbassa. Avasiṭṭhakilesādīnañhi samudayatāvacanaṃ idha apubbadassanaṃ. Tassa yadipi dutiyatatiyavāresu viseso natthi, pañcasu pana koṭṭhāsesu uparūpari apubbaṃ dassitanti katvā evaṃ vuttaṃ. Tañhi samudayavisesadassanaṃ, itaraṃ pana maggavisesadassanaṃ. Tassa ca dhammato apubbābhāvo dassitoyeva. Yadi evaṃ dutiyādikoṭṭhāsesu, paṭhamakoṭṭhāsepi vā kasmā taṇhā gahitāti āha ‘‘apubbasamudayadassanatthāyapi hī’’tiādi. Kevalāyāti tadaññakilesādinirapekkhāya. Desanāvasena na vuttoti na dhammavasenāti adhippāyo. Tasmā dukkhādīni tattha ariyasaccadesanāyaṃ sappadesāni dassitāni honti pariyāyenāti daṭṭhabbaṃ. Abhidhammadesanā pana nippariyāyakathāti katvā aṭṭhakathāyaṃ ‘‘nippadesato samudayaṃ dassetuṃ’’icceva vuttaṃ. Paccayasaṅkhātanti paccayābhimataṃ paccayabhūtaṃ, paccayakoṭṭhāsaṃ vā.
ਤੇਸਨ੍ਤਿ ਕੁਸਲਧਮ੍ਮਾਨਂ। ਪਚ੍ਚਯਾਨਂ ਪਹਾਨવਸੇਨਾਤਿ ਹੇਤੁਨਿਰੋਧੇਨ ਫਲਨਿਰੋਧਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ, ਤਪ੍ਪਟਿਬਦ੍ਧਕਿਲੇਸਪ੍ਪਹਾਨੇਨ વਾ ਕੁਸਲਾਨਂ ਪਹਾਨਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਯਥਾ ‘‘ਧਮ੍ਮਾਪਿ વੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪਹਾਤਬ੍ਬਾ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੪੦)। ਇਤਿ ਪਰਿਯਾਯਤੋ ਕੁਸਲਾਨਂ ਪਹਾਨਂ વੁਤ੍ਤਂ, ਨ ਨਿਪ੍ਪਰਿਯਾਯਤੋ ਤਦਭਾવਤੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਨ ਹਿ ਕੁਸਲਾ ਪਹਾਤਬ੍ਬਾ’’ਤਿ। ਯਥਾ ਚ ਕੁਸਲਧਮ੍ਮੇਸੁ, ਅਬ੍ਯਾਕਤਧਮ੍ਮੇਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਨਿਰੋਧਨ੍ਤਿ ਅਸਙ੍ਖਤਧਾਤੁਂ। ਅਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਭਾવੋਤਿ ਯੋ ਨਿਰੋਧਸ੍ਸ ਨਿਬ੍ਬਾਨਸ੍ਸ ਤਣ੍ਹਾਦਿਅਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਹੇਤੁਭਾવੋ, ਤਂ ਪਹਾਨਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Tesanti kusaladhammānaṃ. Paccayānaṃ pahānavasenāti hetunirodhena phalanirodhaṃ dasseti, tappaṭibaddhakilesappahānena vā kusalānaṃ pahānaṃ vuttaṃ. Yathā ‘‘dhammāpi vo, bhikkhave, pahātabbā’’ti (ma. ni. 1.240). Iti pariyāyato kusalānaṃ pahānaṃ vuttaṃ, na nippariyāyato tadabhāvatoti āha ‘‘na hi kusalā pahātabbā’’ti. Yathā ca kusaladhammesu, abyākatadhammesupi eseva nayo. Nirodhanti asaṅkhatadhātuṃ. Appavattibhāvoti yo nirodhassa nibbānassa taṇhādiappavattihetubhāvo, taṃ pahānanti vuttanti attho.
ਕਾਯਕਮ੍ਮਾਦਿਸੁਦ੍ਧਿਯਾਤਿ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗਕਾਯਕਮ੍ਮવਚੀਕਮ੍ਮਆਜੀવਸੁਦ੍ਧਿਯਾ ਦੂਰਤਰੂਪਨਿਸ੍ਸਯਤਂ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਦਸ੍ਸੇਤੀਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ। ਪਞ੍ਚਙ੍ਗਿਕਂ…ਪੇ॰… ਪવਤ੍ਤਤਂ ਦੀਪੇਤਿ, ਨ ਪਨ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਪਞ੍ਚਙ੍ਗਿਕਤ੍ਤਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਞਾਪਕਨਿਦਸ੍ਸਨਨ੍ਤਿ ਞਾਪਕਭਾવਨਿਦਸ੍ਸਨਂ, ਏਤੇਨ ‘‘વਚਨਤੋ’’ਤਿ ਇਦਂ ਹੇਤੁਅਤ੍ਥੇ ਨਿਸ੍ਸਕ੍ਕવਚਨਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। વਚਨਤੋਤਿ વਾ ਈਦਿਸਸ੍ਸ વਚਨਸ੍ਸ ਸਬ੍ਭਾવਤੋ। ਪਟਿਪਦਾਯ ਏਕਦੇਸੋਪਿ ਪਟਿਪਦਾ ਏવਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠੋ ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਾਹਕੇਹਿ ਸਙ੍ਗਾਯਨવਸੇਨ।
Kāyakammādisuddhiyāti pubbabhāgakāyakammavacīkammaājīvasuddhiyā dūratarūpanissayataṃ ariyamaggassa dassetīti sambandho. Pañcaṅgikaṃ…pe… pavattataṃ dīpeti, na pana ariyamaggassa pañcaṅgikattāti adhippāyo. Ñāpakanidassananti ñāpakabhāvanidassanaṃ, etena ‘‘vacanato’’ti idaṃ hetuatthe nissakkavacananti dasseti. Vacanatoti vā īdisassa vacanassa sabbhāvato. Paṭipadāya ekadesopi paṭipadā evāti attho. Niddiṭṭho dhammasaṅgāhakehi saṅgāyanavasena.
ਝਾਨੇਹਿ ਦੇਸਨਾਪવੇਸੋ ‘‘ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਂ ਝਾਨਂ ਭਾવੇਤੀ’’ਤਿ (ਧ॰ ਸ॰ ੨੭੭) ਝਾਨਸੀਸੇਨ ਦੇਸਨਾવ। ਤਥਾ ਭਾવਨਾਪવੇਸੋ। ਪਾਲ਼ਿਗਮਨਨ੍ਤਿ ਪਾਲ਼ਿਪવਤ੍ਤਿ ਪਾਠਦੇਸਨਾ। ਯਥਾવਿਜ੍ਜਮਾਨਧਮ੍ਮવਸੇਨਾਤਿ ਤਸ੍ਮਿਂ ਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦੇ ਲਬ੍ਭਮਾਨવਿਤਕ੍ਕਾਦਿਧਮ੍ਮવਸੇਨ।
Jhānehi desanāpaveso ‘‘lokuttaraṃ jhānaṃ bhāvetī’’ti (dha. sa. 277) jhānasīsena desanāva. Tathā bhāvanāpaveso. Pāḷigamananti pāḷipavatti pāṭhadesanā. Yathāvijjamānadhammavasenāti tasmiṃ cittuppāde labbhamānavitakkādidhammavasena.
ਅਭਿਧਮ੍ਮਭਾਜਨੀਯવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā niṭṭhitā.
੩. ਪਞ੍ਹਪੁਚ੍ਛਕવਣ੍ਣਨਾ
3. Pañhapucchakavaṇṇanā
੨੧੫. ਤਸ੍ਸਾਤਿ ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਭਾਜਨੀਯਸ੍ਸ। ਏવਂ ਪਨਾਤਿ ‘‘ਅਪਿਚੇਸਾ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿ ਨਾਮ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗੇ ਨਾਨਾਕ੍ਖਣਾ ਨਾਨਾਰਮ੍ਮਣਾ’’ਤਿਆਦਿਪ੍ਪਕਾਰੇਨ। ਏવਞ੍ਚ ਕਤ੍વਾਤਿ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਮਗ੍ਗਸ੍ਸੇવ ਮਗ੍ਗਸਚ੍ਚਭਾવਸ੍ਸ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਤ੍ਤਾ। ਤੇਨਾਤਿ ਤੇਨ ਕਾਰਣੇਨ, ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਸ੍ਸੇવ ਉਦ੍ਦਿਸਿਤ੍વਾ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਤ੍ਤਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
215. Tassāti suttantabhājanīyassa. Evaṃ panāti ‘‘apicesā sammādiṭṭhi nāma pubbabhāge nānākkhaṇā nānārammaṇā’’tiādippakārena. Evañca katvāti lokuttaramaggasseva maggasaccabhāvassa adhippetattā. Tenāti tena kāraṇena, ariyamaggasseva uddisitvā niddiṭṭhattāti attho.
ਪਞ੍ਹਪੁਚ੍ਛਕવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Pañhapucchakavaṇṇanā niṭṭhitā.
ਸਚ੍ਚવਿਭਙ੍ਗવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Saccavibhaṅgavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ • Abhidhammapiṭaka / વਿਭਙ੍ਗਪਾਲ਼ਿ • Vibhaṅgapāḷi / ੪. ਸਚ੍ਚવਿਭਙ੍ਗੋ • 4. Saccavibhaṅgo
ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Aṭṭhakathā / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / ਸਮ੍ਮੋਹવਿਨੋਦਨੀ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Sammohavinodanī-aṭṭhakathā
੧. ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਭਾਜਨੀਯવਣ੍ਣਨਾ • 1. Suttantabhājanīyavaṇṇanā
੨. ਅਭਿਧਮ੍ਮਭਾਜਨੀਯવਣ੍ਣਨਾ • 2. Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā
੩. ਪਞ੍ਹਾਪੁਚ੍ਛਕવਣ੍ਣਨਾ • 3. Pañhāpucchakavaṇṇanā
ਟੀਕਾ • Tīkā / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / વਿਭਙ੍ਗ-ਮੂਲਟੀਕਾ • Vibhaṅga-mūlaṭīkā / ੪. ਸਚ੍ਚવਿਭਙ੍ਗੋ • 4. Saccavibhaṅgo
