| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / पञ्चपकरण-मूलटीका • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā |
५. सच्चयमकं
5. Saccayamakaṃ
१. पण्णत्तिवारो
1. Paṇṇattivāro
निद्देसवारवण्णना
Niddesavāravaṇṇanā
१०-२६. ‘‘दुक्खं दुक्खसच्चन्ति? आमन्ता’’ति एत्थ किञ्चापि दुक्खदुक्खं सङ्खारदुक्खं विपरिणामदुक्खन्ति तीसुपि दुक्खसद्दो पवत्तति, ‘‘जातिपि दुक्खा’’तिआदिना (महाव॰ १४; विभ॰ १९०) जातिआदीसु च, सो पन दुक्खदुक्खतो अञ्ञत्थ पवत्तमानो अञ्ञनिरपेक्खो नप्पवत्तति। सुद्धञ्चेत्थ दुक्खपदं अञ्ञनिरपेक्खं गहेत्वा पण्णत्तिसोधनं करोति, तेन निप्परियायतो दुक्खसभावत्ता एव यं दुक्खदुक्खं, तस्मिं दुक्खदुक्खे एस दुक्खसद्दो, तञ्च एकन्तेन दुक्खसच्चमेवाति ‘‘आमन्ता’’ति वुत्तं। सुद्धसच्चवारे सच्चविभङ्गे वुत्तेसु समुदयेसु कोचि फलधम्मेसु नत्थि, न च फलधम्मेसु कोचि निरोधोति वुच्चमानो अत्थि, मग्गसद्दो च फलफलङ्गेसु मग्गफलत्ता पवत्तति, न मग्गकिच्चसब्भावा। परिनिट्ठितनिय्यानकिच्चानि हि तानि। निय्यानवाचको चेत्थ मग्गसद्दो, न निय्यानफलवाचको, तस्मा समुदयो सच्चं, निरोधो सच्चं, मग्गो सच्चन्ति एतेसुपि ‘‘आमन्ता’’इच्चेव विस्सज्जनं कतं।
10-26. ‘‘Dukkhaṃdukkhasaccanti? Āmantā’’ti ettha kiñcāpi dukkhadukkhaṃ saṅkhāradukkhaṃ vipariṇāmadukkhanti tīsupi dukkhasaddo pavattati, ‘‘jātipi dukkhā’’tiādinā (mahāva. 14; vibha. 190) jātiādīsu ca, so pana dukkhadukkhato aññattha pavattamāno aññanirapekkho nappavattati. Suddhañcettha dukkhapadaṃ aññanirapekkhaṃ gahetvā paṇṇattisodhanaṃ karoti, tena nippariyāyato dukkhasabhāvattā eva yaṃ dukkhadukkhaṃ, tasmiṃ dukkhadukkhe esa dukkhasaddo, tañca ekantena dukkhasaccamevāti ‘‘āmantā’’ti vuttaṃ. Suddhasaccavāre saccavibhaṅge vuttesu samudayesu koci phaladhammesu natthi, na ca phaladhammesu koci nirodhoti vuccamāno atthi, maggasaddo ca phalaphalaṅgesu maggaphalattā pavattati, na maggakiccasabbhāvā. Pariniṭṭhitaniyyānakiccāni hi tāni. Niyyānavācako cettha maggasaddo, na niyyānaphalavācako, tasmā samudayo saccaṃ, nirodho saccaṃ, maggo saccanti etesupi ‘‘āmantā’’icceva vissajjanaṃ kataṃ.
अथ वा पदसोधनेन पदेसु सोधितेसु सच्चविसेसनभूता एव दुक्खादिसद्दा इध गहिताति विञ्ञायन्ति। तेसं पन एकन्तेन सच्चविसेसनभावं, सच्चानञ्च तब्बिसेसनयोगविसेसं दीपेतुं सुद्धसच्चवारो वुत्तोति सच्चविसेसनानं दुक्खादीनं एकन्तसच्चत्ता ‘‘दुक्खं सच्चं…पे॰… मग्गो सच्चन्ति? आमन्ता’’ति वुत्तन्ति। यथा चेत्थ, एवं खन्धयमकादीसुपि सुद्धखन्धादिवारेसु खन्धादिविसेसनभूतानमेव रूपादीनं गहणं युत्तं। अट्ठकथायं (यम॰ अट्ठ॰ खन्धयमक ३८) पन ‘‘यस्मा पियरूपसातरूपसङ्खातं वा रूपं होतु भूतुपादारूपं वा, सब्बं पञ्चसु खन्धेसु सङ्गहं गच्छतेव, तस्मा आमन्ताति पटिजानाती’’ति वचनेन रूपादिचक्खादिदुक्खादिग्गहणेहि सुद्धखन्धादिवारेसुपि खन्धादिविसेसनतो अञ्ञेपि गहिताति अयमत्थो दीपितो होति, तेन तदनुरूपतावसेन इतरो अत्थो वुत्तो।
Atha vā padasodhanena padesu sodhitesu saccavisesanabhūtā eva dukkhādisaddā idha gahitāti viññāyanti. Tesaṃ pana ekantena saccavisesanabhāvaṃ, saccānañca tabbisesanayogavisesaṃ dīpetuṃ suddhasaccavāro vuttoti saccavisesanānaṃ dukkhādīnaṃ ekantasaccattā ‘‘dukkhaṃ saccaṃ…pe… maggo saccanti? Āmantā’’ti vuttanti. Yathā cettha, evaṃ khandhayamakādīsupi suddhakhandhādivāresu khandhādivisesanabhūtānameva rūpādīnaṃ gahaṇaṃ yuttaṃ. Aṭṭhakathāyaṃ (yama. aṭṭha. khandhayamaka 38) pana ‘‘yasmā piyarūpasātarūpasaṅkhātaṃ vā rūpaṃ hotu bhūtupādārūpaṃ vā, sabbaṃ pañcasu khandhesu saṅgahaṃ gacchateva, tasmā āmantāti paṭijānātī’’ti vacanena rūpādicakkhādidukkhādiggahaṇehi suddhakhandhādivāresupi khandhādivisesanato aññepi gahitāti ayamattho dīpito hoti, tena tadanurūpatāvasena itaro attho vutto.
निद्देसवारवण्णना निट्ठिता।
Niddesavāravaṇṇanā niṭṭhitā.
२. पवत्तिवारवण्णना
2. Pavattivāravaṇṇanā
२७-१६४. अन्तमसो सुद्धावासानम्पीति इदं तेसं अरियत्ता दुक्खसच्चेन उपपज्जने आसङ्का सियाति कत्वा वुत्तं। तण्हाविप्पयुत्तचित्तस्साति इदं पञ्चवोकारवसेनेव गहेतब्बन्ति वुत्तं। यस्स दुक्खसच्चं उप्पज्जतीति एतेन पन सन्निट्ठानेन सब्बे उपपज्जन्ता पवत्तियं चतुवोकारे मग्गफलतो अञ्ञचित्तानं उप्पादक्खणसमङ्गिनो पञ्चवोकारे च सब्बचित्तानं उप्पादक्खणसमङ्गिनो सङ्गहिताति तेस्वेव सन्निट्ठानेन निच्छितेसु केचि ‘‘पवत्ते तण्हाविप्पयुत्तचित्तस्स उप्पादक्खणे’’ति एतेन दुक्खसमुदयेसु एककोट्ठासप्पवत्तिसमङ्गिनो दस्सीयन्ति सन्निट्ठानेन गहितस्सेव विभागदस्सनतो, तेन चतुवोकारानम्पि गहणं उपपन्नमेव। न हि तेसु मग्गफलुप्पादसमङ्गीसु पसङ्गता अत्थि तंसमङ्गीनं तेसं सन्निट्ठानेन अग्गहितत्ताति। इदं इध न गहेतब्बन्ति इदं चतुवोकारे फलसमापत्तिचित्तं इध सच्चानं उप्पादवचने न गहेतब्बन्ति वुत्तं होति।
27-164. Antamasosuddhāvāsānampīti idaṃ tesaṃ ariyattā dukkhasaccena upapajjane āsaṅkā siyāti katvā vuttaṃ. Taṇhāvippayuttacittassāti idaṃ pañcavokāravaseneva gahetabbanti vuttaṃ. Yassa dukkhasaccaṃ uppajjatīti etena pana sanniṭṭhānena sabbe upapajjantā pavattiyaṃ catuvokāre maggaphalato aññacittānaṃ uppādakkhaṇasamaṅgino pañcavokāre ca sabbacittānaṃ uppādakkhaṇasamaṅgino saṅgahitāti tesveva sanniṭṭhānena nicchitesu keci ‘‘pavatte taṇhāvippayuttacittassa uppādakkhaṇe’’ti etena dukkhasamudayesu ekakoṭṭhāsappavattisamaṅgino dassīyanti sanniṭṭhānena gahitasseva vibhāgadassanato, tena catuvokārānampi gahaṇaṃ upapannameva. Na hi tesu maggaphaluppādasamaṅgīsu pasaṅgatā atthi taṃsamaṅgīnaṃ tesaṃ sanniṭṭhānena aggahitattāti. Idaṃ idha na gahetabbanti idaṃ catuvokāre phalasamāpatticittaṃ idha saccānaṃ uppādavacane na gahetabbanti vuttaṃ hoti.
एत्थ च सब्बेसं उपपज्जन्तानन्ति इदं कम्मजपवत्तस्स पठमुप्पाददस्सनेन वुत्तं, असञ्ञसत्तापेत्थ सङ्गहिता। पवत्ते तण्हाविप्पयुत्तचित्तस्स उप्पादक्खणेति इदं पन समुदयसच्चुप्पादवोमिस्सस्स दुक्खसच्चुप्पादस्स तंरहितस्स दस्सनवसेन वुत्तं। तण्हाय उप्पादक्खणेति तंसहितस्स समुदयसच्चुप्पादवोमिस्सस्स। तेसं पन असञ्ञसत्तानं पवत्तियं दुक्खसच्चस्स उप्पादो सब्बत्थ न गहितो, तथा निरोधो चाति। मग्गसच्चयमकेपि एसेव नयो। तेसं तस्मिं उपपत्तिक्खणे च तण्हाविप्पयुत्तचित्तुप्पत्तिक्खणे चाति एवमेत्थ खणवसेन ओकासो वेदितब्बोति वुत्तं, एवञ्च सति ‘‘यस्स यत्थ दुक्खसच्चं उप्पज्जति, तस्स तत्थ समुदयसच्चं उप्पज्जिस्सती’’ति (यम॰ १.सच्चयमक.७१) एतस्स विस्सज्जने पच्छिमकोट्ठासे ‘‘इतरेसं चतुवोकारं पञ्चवोकारं उपपज्जन्तानं, पवत्ते चित्तस्स उप्पादक्खणे तेसं तत्थ दुक्खसच्चञ्च उप्पज्जति समुदयसच्चञ्च उप्पज्जिस्सती’’ति इदं न युज्जेय्य। न हि उपपत्तिक्खणे चित्तुप्पत्तिक्खणे च समुदयसच्चं उप्पज्जिस्सतीति। तस्मा उपपत्तिक्खणतण्हाविप्पयुत्तचित्तुप्पत्तिक्खणसमङ्गीनं पुग्गलानं यस्मिं कामावचरादिओकासे सा उपपत्ति चित्तुप्पत्ति च पवत्तमाना, तत्थ तेसन्ति ओकासवसेनेवेत्थ तत्थ-सद्दस्स अत्थो युज्जति। पुग्गलोकासवारो हेस। तत्थ पुग्गलविसेसदस्सनत्थं ‘‘सब्बेसं उपपज्जन्तान’’न्तिआदि वुत्तं, ओकासो पन यत्थ ते, सो एवाति।
Ettha ca sabbesaṃ upapajjantānanti idaṃ kammajapavattassa paṭhamuppādadassanena vuttaṃ, asaññasattāpettha saṅgahitā. Pavatte taṇhāvippayuttacittassa uppādakkhaṇeti idaṃ pana samudayasaccuppādavomissassa dukkhasaccuppādassa taṃrahitassa dassanavasena vuttaṃ. Taṇhāya uppādakkhaṇeti taṃsahitassa samudayasaccuppādavomissassa. Tesaṃ pana asaññasattānaṃ pavattiyaṃ dukkhasaccassa uppādo sabbattha na gahito, tathā nirodho cāti. Maggasaccayamakepi eseva nayo. Tesaṃ tasmiṃ upapattikkhaṇe ca taṇhāvippayuttacittuppattikkhaṇe cāti evamettha khaṇavasena okāso veditabboti vuttaṃ, evañca sati ‘‘yassa yattha dukkhasaccaṃ uppajjati, tassa tattha samudayasaccaṃ uppajjissatī’’ti (yama. 1.saccayamaka.71) etassa vissajjane pacchimakoṭṭhāse ‘‘itaresaṃ catuvokāraṃ pañcavokāraṃ upapajjantānaṃ, pavatte cittassa uppādakkhaṇe tesaṃ tattha dukkhasaccañca uppajjati samudayasaccañca uppajjissatī’’ti idaṃ na yujjeyya. Na hi upapattikkhaṇe cittuppattikkhaṇe ca samudayasaccaṃ uppajjissatīti. Tasmā upapattikkhaṇataṇhāvippayuttacittuppattikkhaṇasamaṅgīnaṃ puggalānaṃ yasmiṃ kāmāvacarādiokāse sā upapatti cittuppatti ca pavattamānā, tattha tesanti okāsavasenevettha tattha-saddassa attho yujjati. Puggalokāsavāro hesa. Tattha puggalavisesadassanatthaṃ ‘‘sabbesaṃ upapajjantāna’’ntiādi vuttaṃ, okāso pana yattha te, so evāti.
‘‘सब्बेसं चवन्तानं पवत्ते चित्तस्स भङ्गक्खणे आरुप्पे मग्गस्स च फलस्स च उप्पादक्खणे तेसं समुदयसच्चञ्च नुप्पज्जति दुक्खसच्चञ्च नुप्पज्जती’’ति एत्थ पन ‘‘पवत्ते चित्तस्स भङ्गक्खणे दुक्खसच्चं नुप्पज्जती’’ति चित्तपटिबद्धवुत्तित्ता चित्तजरूपमेव इधाधिप्पेतं, न कम्मजादिरूपं चित्तं अनपेक्खित्वाव उप्पज्जनतोति केचि वदन्ति। ‘‘यस्स वा पन समुदयसच्चं नुप्पज्जती’’ति एतेन पन सन्निट्ठानेन गहितो पुग्गलो न चित्तं अपेक्खित्वाव गहितो, अथ खो यो कोचि एवंपकारो, तस्मा ‘‘तस्स दुक्खसच्चं नुप्पज्जती’’ति एतेन च न चित्तापेक्खमेव दुक्खसच्चं वुत्तं, अथ खो यं किञ्चीति चित्तस्स भङ्गक्खणे यं किञ्चि दुक्खसच्चं नुप्पज्जतीति अयमत्थो विञ्ञायतीति। न हि यमके विभजितब्बे अविभत्ता नाम पुच्छा अत्थीति।
‘‘Sabbesaṃ cavantānaṃ pavatte cittassa bhaṅgakkhaṇe āruppe maggassa ca phalassa ca uppādakkhaṇe tesaṃ samudayasaccañca nuppajjati dukkhasaccañca nuppajjatī’’ti ettha pana ‘‘pavatte cittassa bhaṅgakkhaṇe dukkhasaccaṃ nuppajjatī’’ti cittapaṭibaddhavuttittā cittajarūpameva idhādhippetaṃ, na kammajādirūpaṃ cittaṃ anapekkhitvāva uppajjanatoti keci vadanti. ‘‘Yassa vāpana samudayasaccaṃ nuppajjatī’’ti etena pana sanniṭṭhānena gahito puggalo na cittaṃ apekkhitvāva gahito, atha kho yo koci evaṃpakāro, tasmā ‘‘tassa dukkhasaccaṃ nuppajjatī’’ti etena ca na cittāpekkhameva dukkhasaccaṃ vuttaṃ, atha kho yaṃ kiñcīti cittassa bhaṅgakkhaṇe yaṃ kiñci dukkhasaccaṃ nuppajjatīti ayamattho viññāyatīti. Na hi yamake vibhajitabbe avibhattā nāma pucchā atthīti.
‘‘सुद्धावासानं दुतिये चित्तेवत्तमाने’’ति इदं सब्बन्तिमेन परिच्छेदेन यस्स यत्थ दुक्खसच्चं उप्पज्जित्थ, नो च समुदयसच्चं, तंदस्सनवसेन वुत्तं। तस्मिं पन दस्सिते तेन समानगतिकत्ता दुतियाकुसलचित्ततो पुरिमसब्बचित्तसमङ्गिनो तेनेव दस्सिता होन्ति। तेसम्पि हि तत्थ दुक्खसच्चं उप्पज्जित्थ नो च तेसं तत्थ समुदयसच्चं उप्पज्जित्थाति। एवञ्च कत्वा ‘‘इतरेसं चतुवोकारपञ्चवोकारान’’न्ति एत्थ यथावुत्ता सुद्धावासा अग्गहिता होन्ति। यथा ‘‘यस्स यत्थ दुक्खसच्चं उप्पज्जति, तस्स तत्थ समुदयसच्चं उप्पज्जित्था’’ति (यम॰ १.सच्चयमक.६१) एतस्स विस्सज्जने ‘‘सुद्धावासानं उपपत्तिचित्तस्स उप्पादक्खणे’’ति (यम॰ १.सच्चयमक.६१) एतेनेव उपपत्तिचित्तुप्पादक्खणसमङ्गिसमानगतिका दुतियाकुसलतो पुरिमसब्बचित्तुप्पादक्खणसमङ्गिनो दस्सिता होन्तीति न ते ‘‘इतरेस’’न्ति एतेन गय्हन्ति, एवमिधापि दट्ठब्बन्ति। ‘‘इतरेस’’न्ति वचनं पञ्चवोकारानं विसेसनत्थं, न चतुवोकारानं। न हि ते पुब्बे वुत्ता वज्जेतब्बा सन्ति पञ्चवोकारा विय यथावुत्ता सुद्धावासाति। ‘‘अभिसमेतावीनं तेसं तत्थ दुक्खसच्चञ्च उप्पज्जित्थ मग्गसच्चञ्च उप्पज्जित्था’’ति (यम॰ १.सच्चयमक.४१) एतेन सन्निट्ठानेन पुग्गलोकासा अञ्ञमञ्ञपरिच्छिन्ना गहिताति यस्मिं ओकासे अभिसमेताविनो, ते एवं ‘‘अभिसमेतावीन’’न्ति एतेन गहिताति दट्ठब्बा । तेन ये कामावचरे रूपावचरे अरूपावचरे वा अभिसमेताविनो रूपावचरं अरूपावचरं वा उपपन्ना, याव तत्थाभिसमयो उप्पन्नो भविस्सति, ताव ते एत्थ न गय्हन्ति, ते पन पुरिमकोट्ठासे ‘‘सुद्धावासानं दुतिये चित्ते वत्तमाने’’ति एवं दस्सितेहि सुद्धावासे अनुप्पन्नाभिसमयेहि समानगतिकाति विसुं न दस्सिता। ‘‘अनभिसमेतावीन’’न्ति गहिता ये सब्बत्थ तत्थ च अनभिसमेताविनो, तेसु सुद्धावासानं गहणकालविसेसनत्थं ‘‘सुद्धावासानं दुतिये चित्ते वत्तमाने’’ति (यम॰ १.सच्चयमक.४२) वुत्तन्ति।
‘‘Suddhāvāsānaṃ dutiye cittevattamāne’’ti idaṃ sabbantimena paricchedena yassa yattha dukkhasaccaṃ uppajjittha, no ca samudayasaccaṃ, taṃdassanavasena vuttaṃ. Tasmiṃ pana dassite tena samānagatikattā dutiyākusalacittato purimasabbacittasamaṅgino teneva dassitā honti. Tesampi hi tattha dukkhasaccaṃ uppajjittha no ca tesaṃ tattha samudayasaccaṃ uppajjitthāti. Evañca katvā ‘‘itaresaṃ catuvokārapañcavokārāna’’nti ettha yathāvuttā suddhāvāsā aggahitā honti. Yathā ‘‘yassa yattha dukkhasaccaṃ uppajjati, tassa tattha samudayasaccaṃ uppajjitthā’’ti (yama. 1.saccayamaka.61) etassa vissajjane ‘‘suddhāvāsānaṃ upapatticittassa uppādakkhaṇe’’ti (yama. 1.saccayamaka.61) eteneva upapatticittuppādakkhaṇasamaṅgisamānagatikā dutiyākusalato purimasabbacittuppādakkhaṇasamaṅgino dassitā hontīti na te ‘‘itaresa’’nti etena gayhanti, evamidhāpi daṭṭhabbanti. ‘‘Itaresa’’nti vacanaṃ pañcavokārānaṃ visesanatthaṃ, na catuvokārānaṃ. Na hi te pubbe vuttā vajjetabbā santi pañcavokārā viya yathāvuttā suddhāvāsāti. ‘‘Abhisametāvīnaṃ tesaṃ tattha dukkhasaccañca uppajjittha maggasaccañca uppajjitthā’’ti (yama. 1.saccayamaka.41) etena sanniṭṭhānena puggalokāsā aññamaññaparicchinnā gahitāti yasmiṃ okāse abhisametāvino, te evaṃ ‘‘abhisametāvīna’’nti etena gahitāti daṭṭhabbā . Tena ye kāmāvacare rūpāvacare arūpāvacare vā abhisametāvino rūpāvacaraṃ arūpāvacaraṃ vā upapannā, yāva tatthābhisamayo uppanno bhavissati, tāva te ettha na gayhanti, te pana purimakoṭṭhāse ‘‘suddhāvāsānaṃ dutiye citte vattamāne’’ti evaṃ dassitehi suddhāvāse anuppannābhisamayehi samānagatikāti visuṃ na dassitā. ‘‘Anabhisametāvīna’’nti gahitā ye sabbattha tattha ca anabhisametāvino, tesu suddhāvāsānaṃ gahaṇakālavisesanatthaṃ ‘‘suddhāvāsānaṃ dutiye citte vattamāne’’ti (yama. 1.saccayamaka.42) vuttanti.
यस्स चित्तस्स अनन्तरा अग्गमग्गं पटिलभिस्सन्तीति एतेन वोदानचित्तसमङ्गिना समानगतिका ततो पुरिमतरचित्तसमङ्गिनोपि याव सब्बन्तिमतण्हासम्पयुत्तचित्तसमङ्गी, ताव दस्सिताति वेदितब्बा। एस नयो अञ्ञेसु एवरूपेसूति।
Yassa cittassa anantarā aggamaggaṃ paṭilabhissantīti etena vodānacittasamaṅginā samānagatikā tato purimataracittasamaṅginopi yāva sabbantimataṇhāsampayuttacittasamaṅgī, tāva dassitāti veditabbā. Esa nayo aññesu evarūpesūti.
पवत्ते चित्तस्स भङ्गक्खणेति आगतट्ठाने पटिसन्धिचित्तस्सपि भङ्गक्खणग्गहणं दट्ठब्बं, तथा ‘‘पवत्ते चित्तस्स उप्पादक्खणे’’ति आगतट्ठाने च चुतिचित्तस्सपि उप्पादक्खणस्साति। ‘‘यस्स दुक्खसच्चं न निरुज्झति, तस्स समुदयसच्चं न निरुज्झिस्सती’’ति (यम॰ १.सच्चयमक.११६) एतस्स विस्सज्जने द्वीसुपि कोट्ठासेसु ‘‘अरूपे मग्गस्स च फलस्स च भङ्गक्खणे’’इच्चेव (यम॰ १.सच्चयमक.११६) वुत्तं, न विसेसितं। कस्मा? एकस्सपि मग्गस्स च फलस्स च भङ्गक्खणसमङ्गिनो उभयकोट्ठासभजनतो। यस्स दुक्खसच्चं न निरुज्झतीति एतेन सन्निट्ठानेन गहितेसु हि अरुपे मग्गफलभङ्गक्खणसमङ्गीसु केसञ्चि तिण्णं फलानं द्विन्नञ्च मग्गानं भङ्गक्खणसमङ्गीनं निरन्तरं अनुप्पादेत्वा अन्तरन्तरा विपस्सनानिकन्तिं भवनिकन्तिं उप्पादेत्वा ये उपरिमग्गे उप्पादेस्सन्ति, तेसं समुदयसच्चं निरुज्झिस्सतीति तेसंयेव पन केसञ्चि अन्तरा तण्हं अनुप्पादेत्वा उपरिमग्गउप्पादेन्तानं मग्गफलभङ्गक्खणसमङ्गीनं समुदयसच्चं न निरुज्झिस्सतीति। सामञ्ञवचनेनपि च पुरिमकोट्ठासे वुच्चमानेन पच्छिमकोट्ठासे वक्खमाने वज्जेत्वाव गहणं होतीति दस्सितोयं नयोति।
Pavatte cittassa bhaṅgakkhaṇeti āgataṭṭhāne paṭisandhicittassapi bhaṅgakkhaṇaggahaṇaṃ daṭṭhabbaṃ, tathā ‘‘pavatte cittassa uppādakkhaṇe’’ti āgataṭṭhāne ca cuticittassapi uppādakkhaṇassāti. ‘‘Yassa dukkhasaccaṃ na nirujjhati, tassa samudayasaccaṃ na nirujjhissatī’’ti (yama. 1.saccayamaka.116) etassa vissajjane dvīsupi koṭṭhāsesu ‘‘arūpe maggassa ca phalassa ca bhaṅgakkhaṇe’’icceva (yama. 1.saccayamaka.116) vuttaṃ, na visesitaṃ. Kasmā? Ekassapi maggassa ca phalassa ca bhaṅgakkhaṇasamaṅgino ubhayakoṭṭhāsabhajanato. Yassa dukkhasaccaṃ na nirujjhatīti etena sanniṭṭhānena gahitesu hi arupe maggaphalabhaṅgakkhaṇasamaṅgīsu kesañci tiṇṇaṃ phalānaṃ dvinnañca maggānaṃ bhaṅgakkhaṇasamaṅgīnaṃ nirantaraṃ anuppādetvā antarantarā vipassanānikantiṃ bhavanikantiṃ uppādetvā ye uparimagge uppādessanti, tesaṃ samudayasaccaṃ nirujjhissatīti tesaṃyeva pana kesañci antarā taṇhaṃ anuppādetvā uparimaggauppādentānaṃ maggaphalabhaṅgakkhaṇasamaṅgīnaṃ samudayasaccaṃ na nirujjhissatīti. Sāmaññavacanenapi ca purimakoṭṭhāse vuccamānena pacchimakoṭṭhāse vakkhamāne vajjetvāva gahaṇaṃ hotīti dassitoyaṃ nayoti.
पवत्तिवारवण्णना निट्ठिता।
Pavattivāravaṇṇanā niṭṭhitā.
३. परिञ्ञावारवण्णना
3. Pariññāvāravaṇṇanā
१६५-१७०. परिञ्ञावारे …पे॰… तिस्सोपेत्थ परिञ्ञा लब्भन्तीति एत्थेव विसेसनं खन्धयमकादीसु सब्बखन्धादीनं विय सब्बसच्चानं अपरिञ्ञेय्यतादस्सनत्थं सच्छिकरणभावनावसेन इमस्स वारस्स अप्पवत्तिदस्सनत्थञ्च। दुक्खस्स परिञ्ञत्थं समुदयस्स च पहानत्थं भगवति ब्रह्मचरियं वुस्सतीति परिञ्ञापहानं सच्चेसु दस्सेतुं दुक्खे तीरणपरिञ्ञा वुत्ता, न पहानपरिञ्ञा। समुदये च पहानपरिञ्ञा, न तीरणपरिञ्ञा। ञातपरिञ्ञा पन साधारणाति उभयत्थ वुत्ता। मग्गञाणञ्हि दुक्खसमुदयानि विभावेतीति ञातपरिञ्ञा च होति , दुक्खतीरणकिच्चानं निप्फादनतो तीरणपरिञ्ञा च, समुदयस्स अप्पवत्तिकरणतोव पहानपरिञ्ञा चाति तिस्सोपि परिञ्ञा मग्गक्खणे एव योजेतब्बाति।
165-170. Pariññāvāre…pe… tissopettha pariññā labbhantīti ettheva visesanaṃ khandhayamakādīsu sabbakhandhādīnaṃ viya sabbasaccānaṃ apariññeyyatādassanatthaṃ sacchikaraṇabhāvanāvasena imassa vārassa appavattidassanatthañca. Dukkhassa pariññatthaṃ samudayassa ca pahānatthaṃ bhagavati brahmacariyaṃ vussatīti pariññāpahānaṃ saccesu dassetuṃ dukkhe tīraṇapariññā vuttā, na pahānapariññā. Samudaye ca pahānapariññā, na tīraṇapariññā. Ñātapariññā pana sādhāraṇāti ubhayattha vuttā. Maggañāṇañhi dukkhasamudayāni vibhāvetīti ñātapariññā ca hoti , dukkhatīraṇakiccānaṃ nipphādanato tīraṇapariññā ca, samudayassa appavattikaraṇatova pahānapariññā cāti tissopi pariññā maggakkhaṇe eva yojetabbāti.
परिञ्ञावारवण्णना निट्ठिता।
Pariññāvāravaṇṇanā niṭṭhitā.
सच्चयमकवण्णना निट्ठिता।
Saccayamakavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / अभिधम्मपिटक • Abhidhammapiṭaka / यमकपाळि • Yamakapāḷi / ५. सच्चयमकं • 5. Saccayamakaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / अभिधम्मपिटक (अट्ठकथा) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / पञ्चपकरण-अट्ठकथा • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā / ५. सच्चयमकं • 5. Saccayamakaṃ
टीका • Tīkā / अभिधम्मपिटक (टीका) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / पञ्चपकरण-अनुटीका • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā / ५. सच्चयमकं • 5. Saccayamakaṃ
