| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / පඤ්‌චපකරණ-මූලටීකා • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā |
5. සච්‌චයමකං
5. Saccayamakaṃ
1. පණ්‌ණත්‌තිවාරො
1. Paṇṇattivāro
නිද්‌දෙසවාරවණ්‌ණනා
Niddesavāravaṇṇanā
10-26. ‘‘දුක්‌ඛං දුක්‌ඛසච්‌චන්‌ති? ආමන්‌තා’’ති එත්‌ථ කිඤ්‌චාපි දුක්‌ඛදුක්‌ඛං සඞ්‌ඛාරදුක්‌ඛං විපරිණාමදුක්‌ඛන්‌ති තීසුපි දුක්‌ඛසද්‌දො පවත්‌තති, ‘‘ජාතිපි දුක්‌ඛා’’තිආදිනා (මහාව. 14; විභ. 190) ජාතිආදීසු ච, සො පන දුක්‌ඛදුක්‌ඛතො අඤ්‌ඤත්‌ථ පවත්‌තමානො අඤ්‌ඤනිරපෙක්‌ඛො නප්‌පවත්‌තති. සුද්‌ධඤ්‌චෙත්‌ථ දුක්‌ඛපදං අඤ්‌ඤනිරපෙක්‌ඛං ගහෙත්‌වා පණ්‌ණත්‌තිසොධනං කරොති, තෙන නිප්‌පරියායතො දුක්‌ඛසභාවත්‌තා එව යං දුක්‌ඛදුක්‌ඛං, තස්‌මිං දුක්‌ඛදුක්‌ඛෙ එස දුක්‌ඛසද්‌දො, තඤ්‌ච එකන්‌තෙන දුක්‌ඛසච්‌චමෙවාති ‘‘ආමන්‌තා’’ති වුත්‌තං. සුද්‌ධසච්‌චවාරෙ සච්‌චවිභඞ්‌ගෙ වුත්‌තෙසු සමුදයෙසු කොචි ඵලධම්‌මෙසු නත්‌ථි, න ච ඵලධම්‌මෙසු කොචි නිරොධොති වුච්‌චමානො අත්‌ථි, මග්‌ගසද්‌දො ච ඵලඵලඞ්‌ගෙසු මග්‌ගඵලත්‌තා පවත්‌තති, න මග්‌ගකිච්‌චසබ්‌භාවා. පරිනිට්‌ඨිතනිය්‍යානකිච්‌චානි හි තානි. නිය්‍යානවාචකො චෙත්‌ථ මග්‌ගසද්‌දො, න නිය්‍යානඵලවාචකො, තස්‌මා සමුදයො සච්‌චං, නිරොධො සච්‌චං, මග්‌ගො සච්‌චන්‌ති එතෙසුපි ‘‘ආමන්‌තා’’ඉච්‌චෙව විස්‌සජ්‌ජනං කතං.
10-26. ‘‘Dukkhaṃdukkhasaccanti? Āmantā’’ti ettha kiñcāpi dukkhadukkhaṃ saṅkhāradukkhaṃ vipariṇāmadukkhanti tīsupi dukkhasaddo pavattati, ‘‘jātipi dukkhā’’tiādinā (mahāva. 14; vibha. 190) jātiādīsu ca, so pana dukkhadukkhato aññattha pavattamāno aññanirapekkho nappavattati. Suddhañcettha dukkhapadaṃ aññanirapekkhaṃ gahetvā paṇṇattisodhanaṃ karoti, tena nippariyāyato dukkhasabhāvattā eva yaṃ dukkhadukkhaṃ, tasmiṃ dukkhadukkhe esa dukkhasaddo, tañca ekantena dukkhasaccamevāti ‘‘āmantā’’ti vuttaṃ. Suddhasaccavāre saccavibhaṅge vuttesu samudayesu koci phaladhammesu natthi, na ca phaladhammesu koci nirodhoti vuccamāno atthi, maggasaddo ca phalaphalaṅgesu maggaphalattā pavattati, na maggakiccasabbhāvā. Pariniṭṭhitaniyyānakiccāni hi tāni. Niyyānavācako cettha maggasaddo, na niyyānaphalavācako, tasmā samudayo saccaṃ, nirodho saccaṃ, maggo saccanti etesupi ‘‘āmantā’’icceva vissajjanaṃ kataṃ.
අථ වා පදසොධනෙන පදෙසු සොධිතෙසු සච්‌චවිසෙසනභූතා එව දුක්‌ඛාදිසද්‌දා ඉධ ගහිතාති විඤ්‌ඤායන්‌ති. තෙසං පන එකන්‌තෙන සච්‌චවිසෙසනභාවං, සච්‌චානඤ්‌ච තබ්‌බිසෙසනයොගවිසෙසං දීපෙතුං සුද්‌ධසච්‌චවාරො වුත්‌තොති සච්‌චවිසෙසනානං දුක්‌ඛාදීනං එකන්‌තසච්‌චත්‌තා ‘‘දුක්‌ඛං සච්‌චං…පෙ.… මග්‌ගො සච්‌චන්‌ති? ආමන්‌තා’’ති වුත්‌තන්‌ති. යථා චෙත්‌ථ, එවං ඛන්‌ධයමකාදීසුපි සුද්‌ධඛන්‌ධාදිවාරෙසු ඛන්‌ධාදිවිසෙසනභූතානමෙව රූපාදීනං ගහණං යුත්‌තං. අට්‌ඨකථායං (යම. අට්‌ඨ. ඛන්‌ධයමක 38) පන ‘‘යස්‌මා පියරූපසාතරූපසඞ්‌ඛාතං වා රූපං හොතු භූතුපාදාරූපං වා, සබ්‌බං පඤ්‌චසු ඛන්‌ධෙසු සඞ්‌ගහං ගච්‌ඡතෙව, තස්‌මා ආමන්‌තාති පටිජානාතී’’ති වචනෙන රූපාදිචක්‌ඛාදිදුක්‌ඛාදිග්‌ගහණෙහි සුද්‌ධඛන්‌ධාදිවාරෙසුපි ඛන්‌ධාදිවිසෙසනතො අඤ්‌ඤෙපි ගහිතාති අයමත්‌ථො දීපිතො හොති, තෙන තදනුරූපතාවසෙන ඉතරො අත්‌ථො වුත්‌තො.
Atha vā padasodhanena padesu sodhitesu saccavisesanabhūtā eva dukkhādisaddā idha gahitāti viññāyanti. Tesaṃ pana ekantena saccavisesanabhāvaṃ, saccānañca tabbisesanayogavisesaṃ dīpetuṃ suddhasaccavāro vuttoti saccavisesanānaṃ dukkhādīnaṃ ekantasaccattā ‘‘dukkhaṃ saccaṃ…pe… maggo saccanti? Āmantā’’ti vuttanti. Yathā cettha, evaṃ khandhayamakādīsupi suddhakhandhādivāresu khandhādivisesanabhūtānameva rūpādīnaṃ gahaṇaṃ yuttaṃ. Aṭṭhakathāyaṃ (yama. aṭṭha. khandhayamaka 38) pana ‘‘yasmā piyarūpasātarūpasaṅkhātaṃ vā rūpaṃ hotu bhūtupādārūpaṃ vā, sabbaṃ pañcasu khandhesu saṅgahaṃ gacchateva, tasmā āmantāti paṭijānātī’’ti vacanena rūpādicakkhādidukkhādiggahaṇehi suddhakhandhādivāresupi khandhādivisesanato aññepi gahitāti ayamattho dīpito hoti, tena tadanurūpatāvasena itaro attho vutto.
නිද්‌දෙසවාරවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Niddesavāravaṇṇanā niṭṭhitā.
2. පවත්‌තිවාරවණ්‌ණනා
2. Pavattivāravaṇṇanā
27-164. අන්‌තමසො සුද්‌ධාවාසානම්‌පීති ඉදං තෙසං අරියත්‌තා දුක්‌ඛසච්‌චෙන උපපජ්‌ජනෙ ආසඞ්‌කා සියාති කත්‌වා වුත්‌තං. තණ්‌හාවිප්‌පයුත්‌තචිත්‌තස්‌සාති ඉදං පඤ්‌චවොකාරවසෙනෙව ගහෙතබ්‌බන්‌ති වුත්‌තං. යස්‌ස දුක්‌ඛසච්‌චං උප්‌පජ්‌ජතීති එතෙන පන සන්‌නිට්‌ඨානෙන සබ්‌බෙ උපපජ්‌ජන්‌තා පවත්‌තියං චතුවොකාරෙ මග්‌ගඵලතො අඤ්‌ඤචිත්‌තානං උප්‌පාදක්‌ඛණසමඞ්‌ගිනො පඤ්‌චවොකාරෙ ච සබ්‌බචිත්‌තානං උප්‌පාදක්‌ඛණසමඞ්‌ගිනො සඞ්‌ගහිතාති තෙස්‌වෙව සන්‌නිට්‌ඨානෙන නිච්‌ඡිතෙසු කෙචි ‘‘පවත්‌තෙ තණ්‌හාවිප්‌පයුත්‌තචිත්‌තස්‌ස උප්‌පාදක්‌ඛණෙ’’ති එතෙන දුක්‌ඛසමුදයෙසු එකකොට්‌ඨාසප්‌පවත්‌තිසමඞ්‌ගිනො දස්‌සීයන්‌ති සන්‌නිට්‌ඨානෙන ගහිතස්‌සෙව විභාගදස්‌සනතො, තෙන චතුවොකාරානම්‌පි ගහණං උපපන්‌නමෙව. න හි තෙසු මග්‌ගඵලුප්‌පාදසමඞ්‌ගීසු පසඞ්‌ගතා අත්‌ථි තංසමඞ්‌ගීනං තෙසං සන්‌නිට්‌ඨානෙන අග්‌ගහිතත්‌තාති. ඉදං ඉධ න ගහෙතබ්‌බන්‌ති ඉදං චතුවොකාරෙ ඵලසමාපත්‌තිචිත්‌තං ඉධ සච්‌චානං උප්‌පාදවචනෙ න ගහෙතබ්‌බන්‌ති වුත්‌තං හොති.
27-164. Antamasosuddhāvāsānampīti idaṃ tesaṃ ariyattā dukkhasaccena upapajjane āsaṅkā siyāti katvā vuttaṃ. Taṇhāvippayuttacittassāti idaṃ pañcavokāravaseneva gahetabbanti vuttaṃ. Yassa dukkhasaccaṃ uppajjatīti etena pana sanniṭṭhānena sabbe upapajjantā pavattiyaṃ catuvokāre maggaphalato aññacittānaṃ uppādakkhaṇasamaṅgino pañcavokāre ca sabbacittānaṃ uppādakkhaṇasamaṅgino saṅgahitāti tesveva sanniṭṭhānena nicchitesu keci ‘‘pavatte taṇhāvippayuttacittassa uppādakkhaṇe’’ti etena dukkhasamudayesu ekakoṭṭhāsappavattisamaṅgino dassīyanti sanniṭṭhānena gahitasseva vibhāgadassanato, tena catuvokārānampi gahaṇaṃ upapannameva. Na hi tesu maggaphaluppādasamaṅgīsu pasaṅgatā atthi taṃsamaṅgīnaṃ tesaṃ sanniṭṭhānena aggahitattāti. Idaṃ idha na gahetabbanti idaṃ catuvokāre phalasamāpatticittaṃ idha saccānaṃ uppādavacane na gahetabbanti vuttaṃ hoti.
එත්‌ථ ච සබ්‌බෙසං උපපජ්‌ජන්‌තානන්‌ති ඉදං කම්‌මජපවත්‌තස්‌ස පඨමුප්‌පාදදස්‌සනෙන වුත්‌තං, අසඤ්‌ඤසත්‌තාපෙත්‌ථ සඞ්‌ගහිතා. පවත්‌තෙ තණ්‌හාවිප්‌පයුත්‌තචිත්‌තස්‌ස උප්‌පාදක්‌ඛණෙති ඉදං පන සමුදයසච්‌චුප්‌පාදවොමිස්‌සස්‌ස දුක්‌ඛසච්‌චුප්‌පාදස්‌ස තංරහිතස්‌ස දස්‌සනවසෙන වුත්‌තං. තණ්‌හාය උප්‌පාදක්‌ඛණෙති තංසහිතස්‌ස සමුදයසච්‌චුප්‌පාදවොමිස්‌සස්‌ස. තෙසං පන අසඤ්‌ඤසත්‌තානං පවත්‌තියං දුක්‌ඛසච්‌චස්‌ස උප්‌පාදො සබ්‌බත්‌ථ න ගහිතො, තථා නිරොධො චාති. මග්‌ගසච්‌චයමකෙපි එසෙව නයො. තෙසං තස්‌මිං උපපත්‌තික්‌ඛණෙ ච තණ්‌හාවිප්‌පයුත්‌තචිත්‌තුප්‌පත්‌තික්‌ඛණෙ චාති එවමෙත්‌ථ ඛණවසෙන ඔකාසො වෙදිතබ්‌බොති වුත්‌තං, එවඤ්‌ච සති ‘‘යස්‌ස යත්‌ථ දුක්‌ඛසච්‌චං උප්‌පජ්‌ජති, තස්‌ස තත්‌ථ සමුදයසච්‌චං උප්‌පජ්‌ජිස්‌සතී’’ති (යම. 1.සච්‌චයමක.71) එතස්‌ස විස්‌සජ්‌ජනෙ පච්‌ඡිමකොට්‌ඨාසෙ ‘‘ඉතරෙසං චතුවොකාරං පඤ්‌චවොකාරං උපපජ්‌ජන්‌තානං, පවත්‌තෙ චිත්‌තස්‌ස උප්‌පාදක්‌ඛණෙ තෙසං තත්‌ථ දුක්‌ඛසච්‌චඤ්‌ච උප්‌පජ්‌ජති සමුදයසච්‌චඤ්‌ච උප්‌පජ්‌ජිස්‌සතී’’ති ඉදං න යුජ්‌ජෙය්‍ය. න හි උපපත්‌තික්‌ඛණෙ චිත්‌තුප්‌පත්‌තික්‌ඛණෙ ච සමුදයසච්‌චං උප්‌පජ්‌ජිස්‌සතීති. තස්‌මා උපපත්‌තික්‌ඛණතණ්‌හාවිප්‌පයුත්‌තචිත්‌තුප්‌පත්‌තික්‌ඛණසමඞ්‌ගීනං පුග්‌ගලානං යස්‌මිං කාමාවචරාදිඔකාසෙ සා උපපත්‌ති චිත්‌තුප්‌පත්‌ති ච පවත්‌තමානා, තත්‌ථ තෙසන්‌ති ඔකාසවසෙනෙවෙත්‌ථ තත්‌ථ-සද්‌දස්‌ස අත්‌ථො යුජ්‌ජති. පුග්‌ගලොකාසවාරො හෙස. තත්‌ථ පුග්‌ගලවිසෙසදස්‌සනත්‌ථං ‘‘සබ්‌බෙසං උපපජ්‌ජන්‌තාන’’න්‌තිආදි වුත්‌තං, ඔකාසො පන යත්‌ථ තෙ, සො එවාති.
Ettha ca sabbesaṃ upapajjantānanti idaṃ kammajapavattassa paṭhamuppādadassanena vuttaṃ, asaññasattāpettha saṅgahitā. Pavatte taṇhāvippayuttacittassa uppādakkhaṇeti idaṃ pana samudayasaccuppādavomissassa dukkhasaccuppādassa taṃrahitassa dassanavasena vuttaṃ. Taṇhāya uppādakkhaṇeti taṃsahitassa samudayasaccuppādavomissassa. Tesaṃ pana asaññasattānaṃ pavattiyaṃ dukkhasaccassa uppādo sabbattha na gahito, tathā nirodho cāti. Maggasaccayamakepi eseva nayo. Tesaṃ tasmiṃ upapattikkhaṇe ca taṇhāvippayuttacittuppattikkhaṇe cāti evamettha khaṇavasena okāso veditabboti vuttaṃ, evañca sati ‘‘yassa yattha dukkhasaccaṃ uppajjati, tassa tattha samudayasaccaṃ uppajjissatī’’ti (yama. 1.saccayamaka.71) etassa vissajjane pacchimakoṭṭhāse ‘‘itaresaṃ catuvokāraṃ pañcavokāraṃ upapajjantānaṃ, pavatte cittassa uppādakkhaṇe tesaṃ tattha dukkhasaccañca uppajjati samudayasaccañca uppajjissatī’’ti idaṃ na yujjeyya. Na hi upapattikkhaṇe cittuppattikkhaṇe ca samudayasaccaṃ uppajjissatīti. Tasmā upapattikkhaṇataṇhāvippayuttacittuppattikkhaṇasamaṅgīnaṃ puggalānaṃ yasmiṃ kāmāvacarādiokāse sā upapatti cittuppatti ca pavattamānā, tattha tesanti okāsavasenevettha tattha-saddassa attho yujjati. Puggalokāsavāro hesa. Tattha puggalavisesadassanatthaṃ ‘‘sabbesaṃ upapajjantāna’’ntiādi vuttaṃ, okāso pana yattha te, so evāti.
‘‘සබ්‌බෙසං චවන්‌තානං පවත්‌තෙ චිත්‌තස්‌ස භඞ්‌ගක්‌ඛණෙ ආරුප්‌පෙ මග්‌ගස්‌ස ච ඵලස්‌ස ච උප්‌පාදක්‌ඛණෙ තෙසං සමුදයසච්‌චඤ්‌ච නුප්‌පජ්‌ජති දුක්‌ඛසච්‌චඤ්‌ච නුප්‌පජ්‌ජතී’’ති එත්‌ථ පන ‘‘පවත්‌තෙ චිත්‌තස්‌ස භඞ්‌ගක්‌ඛණෙ දුක්‌ඛසච්‌චං නුප්‌පජ්‌ජතී’’ති චිත්‌තපටිබද්‌ධවුත්‌තිත්‌තා චිත්‌තජරූපමෙව ඉධාධිප්‌පෙතං, න කම්‌මජාදිරූපං චිත්‌තං අනපෙක්‌ඛිත්‌වාව උප්‌පජ්‌ජනතොති කෙචි වදන්‌ති. ‘‘යස්‌ස වා පන සමුදයසච්‌චං නුප්‌පජ්‌ජතී’’ති එතෙන පන සන්‌නිට්‌ඨානෙන ගහිතො පුග්‌ගලො න චිත්‌තං අපෙක්‌ඛිත්‌වාව ගහිතො, අථ ඛො යො කොචි එවංපකාරො, තස්‌මා ‘‘තස්‌ස දුක්‌ඛසච්‌චං නුප්‌පජ්‌ජතී’’ති එතෙන ච න චිත්‌තාපෙක්‌ඛමෙව දුක්‌ඛසච්‌චං වුත්‌තං, අථ ඛො යං කිඤ්‌චීති චිත්‌තස්‌ස භඞ්‌ගක්‌ඛණෙ යං කිඤ්‌චි දුක්‌ඛසච්‌චං නුප්‌පජ්‌ජතීති අයමත්‌ථො විඤ්‌ඤායතීති. න හි යමකෙ විභජිතබ්‌බෙ අවිභත්‌තා නාම පුච්‌ඡා අත්‌ථීති.
‘‘Sabbesaṃ cavantānaṃ pavatte cittassa bhaṅgakkhaṇe āruppe maggassa ca phalassa ca uppādakkhaṇe tesaṃ samudayasaccañca nuppajjati dukkhasaccañca nuppajjatī’’ti ettha pana ‘‘pavatte cittassa bhaṅgakkhaṇe dukkhasaccaṃ nuppajjatī’’ti cittapaṭibaddhavuttittā cittajarūpameva idhādhippetaṃ, na kammajādirūpaṃ cittaṃ anapekkhitvāva uppajjanatoti keci vadanti. ‘‘Yassa vāpana samudayasaccaṃ nuppajjatī’’ti etena pana sanniṭṭhānena gahito puggalo na cittaṃ apekkhitvāva gahito, atha kho yo koci evaṃpakāro, tasmā ‘‘tassa dukkhasaccaṃ nuppajjatī’’ti etena ca na cittāpekkhameva dukkhasaccaṃ vuttaṃ, atha kho yaṃ kiñcīti cittassa bhaṅgakkhaṇe yaṃ kiñci dukkhasaccaṃ nuppajjatīti ayamattho viññāyatīti. Na hi yamake vibhajitabbe avibhattā nāma pucchā atthīti.
‘‘සුද්‌ධාවාසානං දුතියෙ චිත්‌තෙවත්‌තමානෙ’’ති ඉදං සබ්‌බන්‌තිමෙන පරිච්‌ඡෙදෙන යස්‌ස යත්‌ථ දුක්‌ඛසච්‌චං උප්‌පජ්‌ජිත්‌ථ, නො ච සමුදයසච්‌චං, තංදස්‌සනවසෙන වුත්‌තං. තස්‌මිං පන දස්‌සිතෙ තෙන සමානගතිකත්‌තා දුතියාකුසලචිත්‌තතො පුරිමසබ්‌බචිත්‌තසමඞ්‌ගිනො තෙනෙව දස්‌සිතා හොන්‌ති. තෙසම්‌පි හි තත්‌ථ දුක්‌ඛසච්‌චං උප්‌පජ්‌ජිත්‌ථ නො ච තෙසං තත්‌ථ සමුදයසච්‌චං උප්‌පජ්‌ජිත්‌ථාති. එවඤ්‌ච කත්‌වා ‘‘ඉතරෙසං චතුවොකාරපඤ්‌චවොකාරාන’’න්‌ති එත්‌ථ යථාවුත්‌තා සුද්‌ධාවාසා අග්‌ගහිතා හොන්‌ති. යථා ‘‘යස්‌ස යත්‌ථ දුක්‌ඛසච්‌චං උප්‌පජ්‌ජති, තස්‌ස තත්‌ථ සමුදයසච්‌චං උප්‌පජ්‌ජිත්‌ථා’’ති (යම. 1.සච්‌චයමක.61) එතස්‌ස විස්‌සජ්‌ජනෙ ‘‘සුද්‌ධාවාසානං උපපත්‌තිචිත්‌තස්‌ස උප්‌පාදක්‌ඛණෙ’’ති (යම. 1.සච්‌චයමක.61) එතෙනෙව උපපත්‌තිචිත්‌තුප්‌පාදක්‌ඛණසමඞ්‌ගිසමානගතිකා දුතියාකුසලතො පුරිමසබ්‌බචිත්‌තුප්‌පාදක්‌ඛණසමඞ්‌ගිනො දස්‌සිතා හොන්‌තීති න තෙ ‘‘ඉතරෙස’’න්‌ති එතෙන ගය්‌හන්‌ති, එවමිධාපි දට්‌ඨබ්‌බන්‌ති. ‘‘ඉතරෙස’’න්‌ති වචනං පඤ්‌චවොකාරානං විසෙසනත්‌ථං, න චතුවොකාරානං. න හි තෙ පුබ්‌බෙ වුත්‌තා වජ්‌ජෙතබ්‌බා සන්‌ති පඤ්‌චවොකාරා විය යථාවුත්‌තා සුද්‌ධාවාසාති. ‘‘අභිසමෙතාවීනං තෙසං තත්‌ථ දුක්‌ඛසච්‌චඤ්‌ච උප්‌පජ්‌ජිත්‌ථ මග්‌ගසච්‌චඤ්‌ච උප්‌පජ්‌ජිත්‌ථා’’ති (යම. 1.සච්‌චයමක.41) එතෙන සන්‌නිට්‌ඨානෙන පුග්‌ගලොකාසා අඤ්‌ඤමඤ්‌ඤපරිච්‌ඡින්‌නා ගහිතාති යස්‌මිං ඔකාසෙ අභිසමෙතාවිනො, තෙ එවං ‘‘අභිසමෙතාවීන’’න්‌ති එතෙන ගහිතාති දට්‌ඨබ්‌බා . තෙන යෙ කාමාවචරෙ රූපාවචරෙ අරූපාවචරෙ වා අභිසමෙතාවිනො රූපාවචරං අරූපාවචරං වා උපපන්‌නා, යාව තත්‌ථාභිසමයො උප්‌පන්‌නො භවිස්‌සති, තාව තෙ එත්‌ථ න ගය්‌හන්‌ති, තෙ පන පුරිමකොට්‌ඨාසෙ ‘‘සුද්‌ධාවාසානං දුතියෙ චිත්‌තෙ වත්‌තමානෙ’’ති එවං දස්‌සිතෙහි සුද්‌ධාවාසෙ අනුප්‌පන්‌නාභිසමයෙහි සමානගතිකාති විසුං න දස්‌සිතා. ‘‘අනභිසමෙතාවීන’’න්‌ති ගහිතා යෙ සබ්‌බත්‌ථ තත්‌ථ ච අනභිසමෙතාවිනො, තෙසු සුද්‌ධාවාසානං ගහණකාලවිසෙසනත්‌ථං ‘‘සුද්‌ධාවාසානං දුතියෙ චිත්‌තෙ වත්‌තමානෙ’’ති (යම. 1.සච්‌චයමක.42) වුත්‌තන්‌ති.
‘‘Suddhāvāsānaṃ dutiye cittevattamāne’’ti idaṃ sabbantimena paricchedena yassa yattha dukkhasaccaṃ uppajjittha, no ca samudayasaccaṃ, taṃdassanavasena vuttaṃ. Tasmiṃ pana dassite tena samānagatikattā dutiyākusalacittato purimasabbacittasamaṅgino teneva dassitā honti. Tesampi hi tattha dukkhasaccaṃ uppajjittha no ca tesaṃ tattha samudayasaccaṃ uppajjitthāti. Evañca katvā ‘‘itaresaṃ catuvokārapañcavokārāna’’nti ettha yathāvuttā suddhāvāsā aggahitā honti. Yathā ‘‘yassa yattha dukkhasaccaṃ uppajjati, tassa tattha samudayasaccaṃ uppajjitthā’’ti (yama. 1.saccayamaka.61) etassa vissajjane ‘‘suddhāvāsānaṃ upapatticittassa uppādakkhaṇe’’ti (yama. 1.saccayamaka.61) eteneva upapatticittuppādakkhaṇasamaṅgisamānagatikā dutiyākusalato purimasabbacittuppādakkhaṇasamaṅgino dassitā hontīti na te ‘‘itaresa’’nti etena gayhanti, evamidhāpi daṭṭhabbanti. ‘‘Itaresa’’nti vacanaṃ pañcavokārānaṃ visesanatthaṃ, na catuvokārānaṃ. Na hi te pubbe vuttā vajjetabbā santi pañcavokārā viya yathāvuttā suddhāvāsāti. ‘‘Abhisametāvīnaṃ tesaṃ tattha dukkhasaccañca uppajjittha maggasaccañca uppajjitthā’’ti (yama. 1.saccayamaka.41) etena sanniṭṭhānena puggalokāsā aññamaññaparicchinnā gahitāti yasmiṃ okāse abhisametāvino, te evaṃ ‘‘abhisametāvīna’’nti etena gahitāti daṭṭhabbā . Tena ye kāmāvacare rūpāvacare arūpāvacare vā abhisametāvino rūpāvacaraṃ arūpāvacaraṃ vā upapannā, yāva tatthābhisamayo uppanno bhavissati, tāva te ettha na gayhanti, te pana purimakoṭṭhāse ‘‘suddhāvāsānaṃ dutiye citte vattamāne’’ti evaṃ dassitehi suddhāvāse anuppannābhisamayehi samānagatikāti visuṃ na dassitā. ‘‘Anabhisametāvīna’’nti gahitā ye sabbattha tattha ca anabhisametāvino, tesu suddhāvāsānaṃ gahaṇakālavisesanatthaṃ ‘‘suddhāvāsānaṃ dutiye citte vattamāne’’ti (yama. 1.saccayamaka.42) vuttanti.
යස්‌ස චිත්‌තස්‌ස අනන්‌තරා අග්‌ගමග්‌ගං පටිලභිස්‌සන්‌තීති එතෙන වොදානචිත්‌තසමඞ්‌ගිනා සමානගතිකා තතො පුරිමතරචිත්‌තසමඞ්‌ගිනොපි යාව සබ්‌බන්‌තිමතණ්‌හාසම්‌පයුත්‌තචිත්‌තසමඞ්‌ගී, තාව දස්‌සිතාති වෙදිතබ්‌බා. එස නයො අඤ්‌ඤෙසු එවරූපෙසූති.
Yassa cittassa anantarā aggamaggaṃ paṭilabhissantīti etena vodānacittasamaṅginā samānagatikā tato purimataracittasamaṅginopi yāva sabbantimataṇhāsampayuttacittasamaṅgī, tāva dassitāti veditabbā. Esa nayo aññesu evarūpesūti.
පවත්‌තෙ චිත්‌තස්‌ස භඞ්‌ගක්‌ඛණෙති ආගතට්‌ඨානෙ පටිසන්‌ධිචිත්‌තස්‌සපි භඞ්‌ගක්‌ඛණග්‌ගහණං දට්‌ඨබ්‌බං, තථා ‘‘පවත්‌තෙ චිත්‌තස්‌ස උප්‌පාදක්‌ඛණෙ’’ති ආගතට්‌ඨානෙ ච චුතිචිත්‌තස්‌සපි උප්‌පාදක්‌ඛණස්‌සාති. ‘‘යස්‌ස දුක්‌ඛසච්‌චං න නිරුජ්‌ඣති, තස්‌ස සමුදයසච්‌චං න නිරුජ්‌ඣිස්‌සතී’’ති (යම. 1.සච්‌චයමක.116) එතස්‌ස විස්‌සජ්‌ජනෙ ද්‌වීසුපි කොට්‌ඨාසෙසු ‘‘අරූපෙ මග්‌ගස්‌ස ච ඵලස්‌ස ච භඞ්‌ගක්‌ඛණෙ’’ඉච්‌චෙව (යම. 1.සච්‌චයමක.116) වුත්‌තං, න විසෙසිතං. කස්‌මා? එකස්‌සපි මග්‌ගස්‌ස ච ඵලස්‌ස ච භඞ්‌ගක්‌ඛණසමඞ්‌ගිනො උභයකොට්‌ඨාසභජනතො. යස්‌ස දුක්‌ඛසච්‌චං න නිරුජ්‌ඣතීති එතෙන සන්‌නිට්‌ඨානෙන ගහිතෙසු හි අරුපෙ මග්‌ගඵලභඞ්‌ගක්‌ඛණසමඞ්‌ගීසු කෙසඤ්‌චි තිණ්‌ණං ඵලානං ද්‌වින්‌නඤ්‌ච මග්‌ගානං භඞ්‌ගක්‌ඛණසමඞ්‌ගීනං නිරන්‌තරං අනුප්‌පාදෙත්‌වා අන්‌තරන්‌තරා විපස්‌සනානිකන්‌තිං භවනිකන්‌තිං උප්‌පාදෙත්‌වා යෙ උපරිමග්‌ගෙ උප්‌පාදෙස්‌සන්‌ති, තෙසං සමුදයසච්‌චං නිරුජ්‌ඣිස්‌සතීති තෙසංයෙව පන කෙසඤ්‌චි අන්‌තරා තණ්‌හං අනුප්‌පාදෙත්‌වා උපරිමග්‌ගඋප්‌පාදෙන්‌තානං මග්‌ගඵලභඞ්‌ගක්‌ඛණසමඞ්‌ගීනං සමුදයසච්‌චං න නිරුජ්‌ඣිස්‌සතීති. සාමඤ්‌ඤවචනෙනපි ච පුරිමකොට්‌ඨාසෙ වුච්‌චමානෙන පච්‌ඡිමකොට්‌ඨාසෙ වක්‌ඛමානෙ වජ්‌ජෙත්‌වාව ගහණං හොතීති දස්‌සිතොයං නයොති.
Pavatte cittassa bhaṅgakkhaṇeti āgataṭṭhāne paṭisandhicittassapi bhaṅgakkhaṇaggahaṇaṃ daṭṭhabbaṃ, tathā ‘‘pavatte cittassa uppādakkhaṇe’’ti āgataṭṭhāne ca cuticittassapi uppādakkhaṇassāti. ‘‘Yassa dukkhasaccaṃ na nirujjhati, tassa samudayasaccaṃ na nirujjhissatī’’ti (yama. 1.saccayamaka.116) etassa vissajjane dvīsupi koṭṭhāsesu ‘‘arūpe maggassa ca phalassa ca bhaṅgakkhaṇe’’icceva (yama. 1.saccayamaka.116) vuttaṃ, na visesitaṃ. Kasmā? Ekassapi maggassa ca phalassa ca bhaṅgakkhaṇasamaṅgino ubhayakoṭṭhāsabhajanato. Yassa dukkhasaccaṃ na nirujjhatīti etena sanniṭṭhānena gahitesu hi arupe maggaphalabhaṅgakkhaṇasamaṅgīsu kesañci tiṇṇaṃ phalānaṃ dvinnañca maggānaṃ bhaṅgakkhaṇasamaṅgīnaṃ nirantaraṃ anuppādetvā antarantarā vipassanānikantiṃ bhavanikantiṃ uppādetvā ye uparimagge uppādessanti, tesaṃ samudayasaccaṃ nirujjhissatīti tesaṃyeva pana kesañci antarā taṇhaṃ anuppādetvā uparimaggauppādentānaṃ maggaphalabhaṅgakkhaṇasamaṅgīnaṃ samudayasaccaṃ na nirujjhissatīti. Sāmaññavacanenapi ca purimakoṭṭhāse vuccamānena pacchimakoṭṭhāse vakkhamāne vajjetvāva gahaṇaṃ hotīti dassitoyaṃ nayoti.
පවත්‌තිවාරවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Pavattivāravaṇṇanā niṭṭhitā.
3. පරිඤ්‌ඤාවාරවණ්‌ණනා
3. Pariññāvāravaṇṇanā
165-170. පරිඤ්‌ඤාවාරෙ …පෙ.… තිස්‌සොපෙත්‌ථ පරිඤ්‌ඤා ලබ්‌භන්‌තීති එත්‌ථෙව විසෙසනං ඛන්‌ධයමකාදීසු සබ්‌බඛන්‌ධාදීනං විය සබ්‌බසච්‌චානං අපරිඤ්‌ඤෙය්‍යතාදස්‌සනත්‌ථං සච්‌ඡිකරණභාවනාවසෙන ඉමස්‌ස වාරස්‌ස අප්‌පවත්‌තිදස්‌සනත්‌ථඤ්‌ච. දුක්‌ඛස්‌ස පරිඤ්‌ඤත්‌ථං සමුදයස්‌ස ච පහානත්‌ථං භගවති බ්‍රහ්‌මචරියං වුස්‌සතීති පරිඤ්‌ඤාපහානං සච්‌චෙසු දස්‌සෙතුං දුක්‌ඛෙ තීරණපරිඤ්‌ඤා වුත්‌තා, න පහානපරිඤ්‌ඤා. සමුදයෙ ච පහානපරිඤ්‌ඤා, න තීරණපරිඤ්‌ඤා. ඤාතපරිඤ්‌ඤා පන සාධාරණාති උභයත්‌ථ වුත්‌තා. මග්‌ගඤාණඤ්‌හි දුක්‌ඛසමුදයානි විභාවෙතීති ඤාතපරිඤ්‌ඤා ච හොති , දුක්‌ඛතීරණකිච්‌චානං නිප්‌ඵාදනතො තීරණපරිඤ්‌ඤා ච, සමුදයස්‌ස අප්‌පවත්‌තිකරණතොව පහානපරිඤ්‌ඤා චාති තිස්‌සොපි පරිඤ්‌ඤා මග්‌ගක්‌ඛණෙ එව යොජෙතබ්‌බාති.
165-170. Pariññāvāre…pe… tissopettha pariññā labbhantīti ettheva visesanaṃ khandhayamakādīsu sabbakhandhādīnaṃ viya sabbasaccānaṃ apariññeyyatādassanatthaṃ sacchikaraṇabhāvanāvasena imassa vārassa appavattidassanatthañca. Dukkhassa pariññatthaṃ samudayassa ca pahānatthaṃ bhagavati brahmacariyaṃ vussatīti pariññāpahānaṃ saccesu dassetuṃ dukkhe tīraṇapariññā vuttā, na pahānapariññā. Samudaye ca pahānapariññā, na tīraṇapariññā. Ñātapariññā pana sādhāraṇāti ubhayattha vuttā. Maggañāṇañhi dukkhasamudayāni vibhāvetīti ñātapariññā ca hoti , dukkhatīraṇakiccānaṃ nipphādanato tīraṇapariññā ca, samudayassa appavattikaraṇatova pahānapariññā cāti tissopi pariññā maggakkhaṇe eva yojetabbāti.
පරිඤ්‌ඤාවාරවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Pariññāvāravaṇṇanā niṭṭhitā.
සච්‌චයමකවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Saccayamakavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / අභිධම්‌මපිටක • Abhidhammapiṭaka / යමකපාළි • Yamakapāḷi / 5. සච්‌චයමකං • 5. Saccayamakaṃ
අට්‌ඨකථා • Aṭṭhakathā / අභිධම්‌මපිටක (අට්‌ඨකථා) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / පඤ්‌චපකරණ-අට්‌ඨකථා • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā / 5. සච්‌චයමකං • 5. Saccayamakaṃ
ටීකා • Tīkā / අභිධම්‌මපිටක (ටීකා) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / පඤ්‌චපකරණ-අනුටීකා • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā / 5. සච්‌චයමකං • 5. Saccayamakaṃ
