| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / පටිසම්‌භිදාමග්‌ග-අට්‌ඨකථා • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā |
සච්‌ඡිකාතබ්‌බනිද්‌දෙසවණ්‌ණනා
Sacchikātabbaniddesavaṇṇanā
29. සච්‌ඡිකාතබ්‌බනිද්‌දෙසෙ දස එකුත්‌තරවිස්‌සජ්‌ජනානි පටිලාභසච්‌ඡිකිරියාවසෙන වුත්‌තානි. තත්‌ථ අකුප්‌පා චෙතොවිමුත්‌තීති අරහත්‌තඵලවිමුත්‌ති. සා හි න කුප්‌පති න චලති න පරිහායතීති අකුප්‌පා, සබ්‌බකිලෙසෙහි චිත්‌තස්‌ස විමුත්‌තත්‌තා චෙතොවිමුත්‌තීති වුච්‌චති. විජ්‌ජාති තිස්‌සො විජ්‌ජා. විමුත්‌තීති දසුත්‌තරපරියායෙන අරහත්‌තඵලං වුත්‌තං, සඞ්‌ගීතිපරියායෙන පන ‘‘විමුත්‌තීති ද්‌වෙ විමුත්‌තියො චිත්‌තස්‌ස ච අධිමුත්‌ති නිබ්‌බානඤ්‌චා’’ති (දී. නි. අට්‌ඨ. 3.304) වුත්‌තං. එත්‌ථ ච අට්‌ඨ සමාපත්‌තියො නීවරණාදීහි සුට්‌ඨු විමුත්‌තත්‌තා විමුත්‌ති නාම, නිබ්‌බානං සබ්‌බසඞ්‌ඛතතො විමුත්‌තත්‌තා විමුත්‌ති නාම. තිස්‌සො විජ්‌ජාති පුබ්‌බෙනිවාසානුස්‌සතිඤාණං විජ්‌ජා සත්‌තානං චුතූපපාතෙ ඤාණං විජ්‌ජා ආසවානං ඛයෙ ඤාණං විජ්‌ජා. තමවිජ්‌ඣනට්‌ඨෙන විජ්‌ජා, විදිතකරණට්‌ඨෙනාපි විජ්‌ජා. පුබ්‌බෙනිවාසානුස්‌සතිඤාණඤ්‌හි උප්‌පජ්‌ජමානං පුබ්‌බෙනිවාසං ඡාදෙත්‌වා ඨිතං තමං විජ්‌ඣති, පුබ්‌බෙනිවාසඤ්‌ච විදිතං කරොතීති විජ්‌ජා. චුතූපපාතෙ ඤාණං චුතිපටිසන්‌ධිච්‌ඡාදකං තමං විජ්‌ඣති, චුතූපපාතඤ්‌ච විදිතං කරොතීති විජ්‌ජා. ආසවානං ඛයෙ ඤාණං චතුසච්‌චච්‌ඡාදකං තමං විජ්‌ඣති, චතුසච්‌චධම්‌මෙ ච විදිතං කරොතීති විජ්‌ජා. චත්‌තාරි සාමඤ්‌ඤඵලානීති සොතාපත්‌තිඵලං, සකදාගාමිඵලං, අනාගාමිඵලං, අරහත්‌තඵලං. පාපධම්‌මෙ සමෙති විනාසෙතීති සමණො, සමණස්‌ස භාවො සාමඤ්‌ඤං. චතුන්‌නං අරියමග්‌ගානමෙතං නාමං. සාමඤ්‌ඤස්‌ස ඵලානි සාමඤ්‌ඤඵලානි.
29. Sacchikātabbaniddese dasa ekuttaravissajjanāni paṭilābhasacchikiriyāvasena vuttāni. Tattha akuppā cetovimuttīti arahattaphalavimutti. Sā hi na kuppati na calati na parihāyatīti akuppā, sabbakilesehi cittassa vimuttattā cetovimuttīti vuccati. Vijjāti tisso vijjā. Vimuttīti dasuttarapariyāyena arahattaphalaṃ vuttaṃ, saṅgītipariyāyena pana ‘‘vimuttīti dve vimuttiyo cittassa ca adhimutti nibbānañcā’’ti (dī. ni. aṭṭha. 3.304) vuttaṃ. Ettha ca aṭṭha samāpattiyo nīvaraṇādīhi suṭṭhu vimuttattā vimutti nāma, nibbānaṃ sabbasaṅkhatato vimuttattā vimutti nāma. Tisso vijjāti pubbenivāsānussatiñāṇaṃ vijjā sattānaṃ cutūpapāte ñāṇaṃ vijjā āsavānaṃ khaye ñāṇaṃ vijjā. Tamavijjhanaṭṭhena vijjā, viditakaraṇaṭṭhenāpi vijjā. Pubbenivāsānussatiñāṇañhi uppajjamānaṃ pubbenivāsaṃ chādetvā ṭhitaṃ tamaṃ vijjhati, pubbenivāsañca viditaṃ karotīti vijjā. Cutūpapāte ñāṇaṃ cutipaṭisandhicchādakaṃ tamaṃ vijjhati, cutūpapātañca viditaṃ karotīti vijjā. Āsavānaṃ khaye ñāṇaṃ catusaccacchādakaṃ tamaṃ vijjhati, catusaccadhamme ca viditaṃ karotīti vijjā. Cattāri sāmaññaphalānīti sotāpattiphalaṃ, sakadāgāmiphalaṃ, anāgāmiphalaṃ, arahattaphalaṃ. Pāpadhamme sameti vināsetīti samaṇo, samaṇassa bhāvo sāmaññaṃ. Catunnaṃ ariyamaggānametaṃ nāmaṃ. Sāmaññassa phalāni sāmaññaphalāni.
පඤ්‌ච ධම්‌මක්‌ඛන්‌ධාති සීලක්‌ඛන්‌ධො, සමාධික්‌ඛන්‌ධො, පඤ්‌ඤාක්‌ඛන්‌ධො, විමුත්‌තික්‌ඛන්‌ධො, විමුත්‌තිඤාණදස්‌සනක්‌ඛන්‌ධො. ධම්‌මක්‌ඛන්‌ධාති ධම්‌මවිභාගා ධම්‌මකොට්‌ඨාසා. සීලක්‌ඛන්‌ධාදීසුපි එසෙව නයො. ලොකියලොකුත්‌තරා සීලසමාධිපඤ්‌ඤා එව සීලසමාධිපඤ්‌ඤාක්‌ඛන්‌ධා . සමුච්‌ඡෙදපටිප්‌පස්‌සද්‌ධිනිස්‌සරණවිමුත්‌තියො එව විමුත්‌තික්‌ඛන්‌ධො. තිවිධා විමුත්‌තිපච්‌චවෙක්‌ඛණා එව විමුත්‌තිඤාණදස්‌සනක්‌ඛන්‌ධො. සො ලොකියො එව. ජානනට්‌ඨෙන ඤාණමෙව දස්‌සනට්‌ඨෙන දස්‌සනන්‌ති ඤාණදස්‌සනං, විමුත්‌තීනං ඤාණදස්‌සනං විමුත්‌තිඤාණදස්‌සනන්‌ති වුච්‌චති. වික්‌ඛම්‌භනතදඞ්‌ගවිමුත්‌තියො පන සමාධිපඤ්‌ඤාක්‌ඛන්‌ධෙහෙව සඞ්‌ගහිතා. ඉමෙ පඤ්‌ච ධම්‌මක්‌ඛන්‌ධා සෙක්‌ඛානං සෙක්‌ඛා, අසෙක්‌ඛානං අසෙක්‌ඛාති වුත්‌තා. එතෙසු හි ලොකියා ච නිස්‌සරණවිමුත්‌ති ච නෙවසෙක්‌ඛානාසෙක්‌ඛා. සෙක්‌ඛා හොන්‌තාපි සෙක්‌ඛානං ඉමෙ ඉති සෙක්‌ඛා, අසෙක්‌ඛානං ඉමෙ ඉති අසෙක්‌ඛාති වුච්‌චන්‌ති. ‘‘සෙක්‌ඛෙන විමුත්‌තික්‌ඛන්‌ධෙන සමන්‌නාගතො හොතී’’ති එත්‌ථ පන නිස්‌සරණවිමුත්‌තියා ආරම්‌මණකරණවසෙන සමන්‌නාගතොති වෙදිතබ්‌බො. ඡ අභිඤ්‌ඤාති ඡ අධිකානි ඤාණානි. කතමා ඡ? ඉද්‌ධිවිධඤාණං , දිබ්‌බසොතධාතුඤාණං, පුබ්‌බෙනිවාසානුස්‌සතිඤාණං, චෙතොපරියඤාණං, දිබ්‌බචක්‌ඛුඤාණං, ආසවානං ඛයෙ ඤාණන්‌ති ඉමා ඡ.
Pañca dhammakkhandhāti sīlakkhandho, samādhikkhandho, paññākkhandho, vimuttikkhandho, vimuttiñāṇadassanakkhandho. Dhammakkhandhāti dhammavibhāgā dhammakoṭṭhāsā. Sīlakkhandhādīsupi eseva nayo. Lokiyalokuttarā sīlasamādhipaññā eva sīlasamādhipaññākkhandhā . Samucchedapaṭippassaddhinissaraṇavimuttiyo eva vimuttikkhandho. Tividhā vimuttipaccavekkhaṇā eva vimuttiñāṇadassanakkhandho. So lokiyo eva. Jānanaṭṭhena ñāṇameva dassanaṭṭhena dassananti ñāṇadassanaṃ, vimuttīnaṃ ñāṇadassanaṃ vimuttiñāṇadassananti vuccati. Vikkhambhanatadaṅgavimuttiyo pana samādhipaññākkhandheheva saṅgahitā. Ime pañca dhammakkhandhā sekkhānaṃ sekkhā, asekkhānaṃ asekkhāti vuttā. Etesu hi lokiyā ca nissaraṇavimutti ca nevasekkhānāsekkhā. Sekkhā hontāpi sekkhānaṃ ime iti sekkhā, asekkhānaṃ ime iti asekkhāti vuccanti. ‘‘Sekkhena vimuttikkhandhena samannāgato hotī’’ti ettha pana nissaraṇavimuttiyā ārammaṇakaraṇavasena samannāgatoti veditabbo. Cha abhiññāti cha adhikāni ñāṇāni. Katamā cha? Iddhividhañāṇaṃ , dibbasotadhātuñāṇaṃ, pubbenivāsānussatiñāṇaṃ, cetopariyañāṇaṃ, dibbacakkhuñāṇaṃ, āsavānaṃ khaye ñāṇanti imā cha.
සත්‌ත ඛීණාසවබලානීති ඛීණා ආසවා අස්‌සාති ඛීණාසවො, ඛීණාසවස්‌ස බලානි ඛීණාසවබලානි. කතමානි සත්‌ත? වුත්‌තානි භගවතා –
Satta khīṇāsavabalānīti khīṇā āsavā assāti khīṇāsavo, khīṇāsavassa balāni khīṇāsavabalāni. Katamāni satta? Vuttāni bhagavatā –
‘‘ඉධ, භික්‌ඛවෙ, ඛීණාසවස්‌ස භික්‌ඛුනො අනිච්‌චතො සබ්‌බෙ සඞ්‌ඛාරා යථාභූතං සම්‌මප්‌පඤ්‌ඤාය සුදිට්‌ඨා හොන්‌ති. යම්‌පි, භික්‌ඛවෙ, ඛීණාසවස්‌ස භික්‌ඛුනො අනිච්‌චතො සබ්‌බෙ සඞ්‌ඛාරා යථාභූතං සම්‌මප්‌පඤ්‌ඤාය සුදිට්‌ඨා හොන්‌ති, ඉදම්‌පි, භික්‌ඛවෙ, ඛීණාසවස්‌ස භික්‌ඛුනො බලං හොති, යං බලං ආගම්‌ම ඛීණාසවො භික්‌ඛු ආසවානං ඛයං පටිජානාති ‘ඛීණා මෙ ආසවා’ති.
‘‘Idha, bhikkhave, khīṇāsavassa bhikkhuno aniccato sabbe saṅkhārā yathābhūtaṃ sammappaññāya sudiṭṭhā honti. Yampi, bhikkhave, khīṇāsavassa bhikkhuno aniccato sabbe saṅkhārā yathābhūtaṃ sammappaññāya sudiṭṭhā honti, idampi, bhikkhave, khīṇāsavassa bhikkhuno balaṃ hoti, yaṃ balaṃ āgamma khīṇāsavo bhikkhu āsavānaṃ khayaṃ paṭijānāti ‘khīṇā me āsavā’ti.
‘‘පුන චපරං, භික්‌ඛවෙ, ඛීණාසවස්‌ස භික්‌ඛුනො අඞ්‌ගාරකාසූපමා කාමාති යථාභූතං සම්‌මප්‌පඤ්‌ඤාය සුදිට්‌ඨා හොන්‌ති. යම්‌පි, භික්‌ඛවෙ…පෙ.… ඉදම්‌පි ඛීණාසවස්‌ස භික්‌ඛුනො බලං හොති…පෙ.….
‘‘Puna caparaṃ, bhikkhave, khīṇāsavassa bhikkhuno aṅgārakāsūpamā kāmāti yathābhūtaṃ sammappaññāya sudiṭṭhā honti. Yampi, bhikkhave…pe… idampi khīṇāsavassa bhikkhuno balaṃ hoti…pe….
‘‘පුන චපරං, භික්‌ඛවෙ, ඛීණාසවස්‌ස භික්‌ඛුනො විවෙකනින්‌නං චිත්‌තං හොති විවෙකපොණං විවෙකපබ්‌භාරං විවෙකට්‌ඨං නෙක්‌ඛම්‌මාභිරතං බ්‍යන්‌තීභූතං සබ්‌බසො ආසවට්‌ඨානියෙහි ධම්‌මෙහි. යම්‌පි, භික්‌ඛවෙ…පෙ.… ඉදම්‌පි ඛීණාසවස්‌ස භික්‌ඛුනො බලං හොති…පෙ.….
‘‘Puna caparaṃ, bhikkhave, khīṇāsavassa bhikkhuno vivekaninnaṃ cittaṃ hoti vivekapoṇaṃ vivekapabbhāraṃ vivekaṭṭhaṃ nekkhammābhirataṃ byantībhūtaṃ sabbaso āsavaṭṭhāniyehi dhammehi. Yampi, bhikkhave…pe… idampi khīṇāsavassa bhikkhuno balaṃ hoti…pe….
‘‘පුන චපරං, භික්‌ඛවෙ, ඛීණාසවස්‌ස භික්‌ඛුනො චත්‌තාරො සතිපට්‌ඨානා භාවිතා හොන්‌ති සුභාවිතා. පඤ්‌චින්‌ද්‍රියානි භාවිතානි හොන්‌ති සුභාවිතානි. සත්‌ත බොජ්‌ඣඞ්‌ගා භාවිතා හොන්‌ති සුභාවිතා. අරියො අට්‌ඨඞ්‌ගිකො මග්‌ගො භාවිතො හොති සුභාවිතො. යම්‌පි, භික්‌ඛවෙ, ඛීණාසවස්‌ස භික්‌ඛුනො අරියො අට්‌ඨඞ්‌ගිකො මග්‌ගො භාවිතො හොති සුභාවිතො, ඉදම්‌පි ඛීණාසවස්‌ස භික්‌ඛුනො බලං හොති, යං බලං ආගම්‌ම ඛීණාසවො භික්‌ඛු ආසවානං ඛයං පටිජානාති ‘ඛීණා මෙ ආසවා’’’ති (අ. නි. 10.90; දී. නි. 3.357; පටි. ම. 2.44).
‘‘Puna caparaṃ, bhikkhave, khīṇāsavassa bhikkhuno cattāro satipaṭṭhānā bhāvitā honti subhāvitā. Pañcindriyāni bhāvitāni honti subhāvitāni. Satta bojjhaṅgā bhāvitā honti subhāvitā. Ariyo aṭṭhaṅgiko maggo bhāvito hoti subhāvito. Yampi, bhikkhave, khīṇāsavassa bhikkhuno ariyo aṭṭhaṅgiko maggo bhāvito hoti subhāvito, idampi khīṇāsavassa bhikkhuno balaṃ hoti, yaṃ balaṃ āgamma khīṇāsavo bhikkhu āsavānaṃ khayaṃ paṭijānāti ‘khīṇā me āsavā’’’ti (a. ni. 10.90; dī. ni. 3.357; paṭi. ma. 2.44).
තත්‌ථ පඨමෙන බලෙන දුක්‌ඛසච්‌චපටිවෙධො, දුතියෙන සමුදයසච්‌චපටිවෙධො, තතියෙන නිරොධසච්‌චපටිවෙධො, චතූහි මග්‌ගසච්‌චපටිවෙධො පකාසිතො හොති.
Tattha paṭhamena balena dukkhasaccapaṭivedho, dutiyena samudayasaccapaṭivedho, tatiyena nirodhasaccapaṭivedho, catūhi maggasaccapaṭivedho pakāsito hoti.
අට්‌ඨ විමොක්‌ඛාති ආරම්‌මණෙ අධිමුච්‌චනට්‌ඨෙන පච්‌චනීකධම්‌මෙහි ච සුට්‌ඨු මුච්‌චනට්‌ඨෙන විමොක්‌ඛා. ‘‘කතමෙ අට්‌ඨ? රූපී රූපානි පස්‌සති, අයං පඨමො විමොක්‌ඛො. අජ්‌ඣත්‌තං අරූපසඤ්‌ඤී බහිද්‌ධා රූපානි පස්‌සති, අයං දුතියො විමොක්‌ඛො. ‘සුභ’න්‌තෙව අධිමුත්‌තො හොති, අයං තතියො විමොක්‌ඛො. සබ්‌බසො රූපසඤ්‌ඤානං සමතික්‌කමා පටිඝසඤ්‌ඤානං අත්‌ථඞ්‌ගමා නානත්‌තසඤ්‌ඤානං අමනසිකාරා ‘අනන්‌තො ආකාසො’ති ආකාසානඤ්‌චායතනං උපසම්‌පජ්‌ජ විහරති, අයං චතුත්‌ථො විමොක්‌ඛො. සබ්‌බසො ආකාසානඤ්‌චායතනං සමතික්‌කම්‌ම ‘අනන්‌තං විඤ්‌ඤාණ’න්‌ති විඤ්‌ඤාණඤ්‌චායතනං උපසම්‌පජ්‌ජ විහරති, අයං පඤ්‌චමො විමොක්‌ඛො. සබ්‌බසො විඤ්‌ඤාණඤ්‌චායතනං සමතික්‌කම්‌ම ‘නත්‌ථි කිඤ්‌චී’ති ආකිඤ්‌චඤ්‌ඤායතනං උපසම්‌පජ්‌ජ විහරති, අයං ඡට්‌ඨො විමොක්‌ඛො. සබ්‌බසො ආකිඤ්‌චඤ්‌ඤායතනං සමතික්‌කම්‌ම නෙවසඤ්‌ඤානාසඤ්‌ඤායතනං උපසම්‌පජ්‌ජ විහරති, අයං සත්‌තමො විමොක්‌ඛො. සබ්‌බසො නෙවසඤ්‌ඤානාසඤ්‌ඤායතනං සමතික්‌කම්‌ම සඤ්‌ඤාවෙදයිතනිරොධං උපසම්‌පජ්‌ජ විහරති, අයං අට්‌ඨමො විමොක්‌ඛො’’ති (දී. නි. 2.174; 3.358; අ. නි. 8.66).
Aṭṭha vimokkhāti ārammaṇe adhimuccanaṭṭhena paccanīkadhammehi ca suṭṭhu muccanaṭṭhena vimokkhā. ‘‘Katame aṭṭha? Rūpī rūpāni passati, ayaṃ paṭhamo vimokkho. Ajjhattaṃ arūpasaññī bahiddhā rūpāni passati, ayaṃ dutiyo vimokkho. ‘Subha’nteva adhimutto hoti, ayaṃ tatiyo vimokkho. Sabbaso rūpasaññānaṃ samatikkamā paṭighasaññānaṃ atthaṅgamā nānattasaññānaṃ amanasikārā ‘ananto ākāso’ti ākāsānañcāyatanaṃ upasampajja viharati, ayaṃ catuttho vimokkho. Sabbaso ākāsānañcāyatanaṃ samatikkamma ‘anantaṃ viññāṇa’nti viññāṇañcāyatanaṃ upasampajja viharati, ayaṃ pañcamo vimokkho. Sabbaso viññāṇañcāyatanaṃ samatikkamma ‘natthi kiñcī’ti ākiñcaññāyatanaṃ upasampajja viharati, ayaṃ chaṭṭho vimokkho. Sabbaso ākiñcaññāyatanaṃ samatikkamma nevasaññānāsaññāyatanaṃ upasampajja viharati, ayaṃ sattamo vimokkho. Sabbaso nevasaññānāsaññāyatanaṃ samatikkamma saññāvedayitanirodhaṃ upasampajja viharati, ayaṃ aṭṭhamo vimokkho’’ti (dī. ni. 2.174; 3.358; a. ni. 8.66).
නව අනුපුබ්‌බනිරොධාති නව අනුපටිපාටියා නිරොධා. ‘‘කතමෙ නව? පඨමං ඣානං සමාපන්‌නස්‌ස කාමසඤ්‌ඤා නිරුද්‌ධා හොති, දුතියං ඣානං සමාපන්‌නස්‌ස විතක්‌කවිචාරා නිරුද්‌ධා හොන්‌ති, තතියං ඣානං සමාපන්‌නස්‌ස පීති නිරුද්‌ධා හොති, චතුත්‌ථං ඣානං සමාපන්‌නස්‌ස අස්‌සාසපස්‌සාසා නිරුද්‌ධා හොන්‌ති, ආකාසානඤ්‌චායතනං සමාපන්‌නස්‌ස රූපසඤ්‌ඤා නිරුද්‌ධා හොති, විඤ්‌ඤාණඤ්‌චායතනං සමාපන්‌නස්‌ස ආකාසානඤ්‌චායතනසඤ්‌ඤා නිරුද්‌ධා හොති, ආකිඤ්‌චඤ්‌ඤායතනං සමාපන්‌නස්‌ස විඤ්‌ඤාණඤ්‌චායතනසඤ්‌ඤා නිරුද්‌ධා හොති, නෙවසඤ්‌ඤානාසඤ්‌ඤායතනං සමාපන්‌නස්‌ස ආකිඤ්‌චඤ්‌ඤායතනසඤ්‌ඤා නිරුද්‌ධා හොති, සඤ්‌ඤාවෙදයිතනිරොධං සමාපන්‌නස්‌ස සඤ්‌ඤා ච වෙදනා ච නිරුද්‌ධා හොන්‌තී’’ති (අ. නි. 9.31; දී. නි. 3.344, 359).
Nava anupubbanirodhāti nava anupaṭipāṭiyā nirodhā. ‘‘Katame nava? Paṭhamaṃ jhānaṃ samāpannassa kāmasaññā niruddhā hoti, dutiyaṃ jhānaṃ samāpannassa vitakkavicārā niruddhā honti, tatiyaṃ jhānaṃ samāpannassa pīti niruddhā hoti, catutthaṃ jhānaṃ samāpannassa assāsapassāsā niruddhā honti, ākāsānañcāyatanaṃ samāpannassa rūpasaññā niruddhā hoti, viññāṇañcāyatanaṃ samāpannassa ākāsānañcāyatanasaññā niruddhā hoti, ākiñcaññāyatanaṃ samāpannassa viññāṇañcāyatanasaññā niruddhā hoti, nevasaññānāsaññāyatanaṃ samāpannassa ākiñcaññāyatanasaññā niruddhā hoti, saññāvedayitanirodhaṃ samāpannassa saññā ca vedanā ca niruddhā hontī’’ti (a. ni. 9.31; dī. ni. 3.344, 359).
දස අසෙක්‌ඛා ධම්‌මාති උපරි සික්‌ඛිතබ්‌බාභාවතො න සික්‌ඛන්‌තීති අසෙක්‌ඛා. අථ වා තීසු සික්‌ඛාසු සික්‌ඛන්‌තීති සෙක්‌ඛා, වුද්‌ධිප්‌පත්‌තා සෙක්‌ඛාති අසෙක්‌ඛා, අරහන්‌තො. අසෙක්‌ඛානං ඉමෙ ඉති අසෙක්‌ඛා. ‘‘කතමෙ දස? අසෙක්‌ඛා සම්‌මාදිට්‌ඨි, අසෙක්‌ඛො සම්‌මාසඞ්‌කප්‌පො, අසෙක්‌ඛා සම්‌මාවාචා, අසෙක්‌ඛො සම්‌මාකම්‌මන්‌තො, අසෙක්‌ඛො සම්‌මාආජීවො, අසෙක්‌ඛො සම්‌මාවායාමො, අසෙක්‌ඛා සම්‌මාසති, අසෙක්‌ඛො සම්‌මාසමාධි, අසෙක්‌ඛං සම්‌මාඤාණං, අසෙක්‌ඛා සම්‌මාවිමුත්‌තී’’ති (දී. නි. 3.348, 360). අසෙක්‌ඛං සම්‌මාඤාණන්‌ති අරහත්‌තඵලපඤ්‌ඤං ඨපෙත්‌වා සෙසලොකියපඤ්‌ඤා. සම්‌මාවිමුත්‌තීති අරහත්‌තඵලවිමුත්‌ති. අට්‌ඨකථායං (දී. නි. අට්‌ඨ. 3.348) පන වුත්‌තං –
Dasa asekkhā dhammāti upari sikkhitabbābhāvato na sikkhantīti asekkhā. Atha vā tīsu sikkhāsu sikkhantīti sekkhā, vuddhippattā sekkhāti asekkhā, arahanto. Asekkhānaṃ ime iti asekkhā. ‘‘Katame dasa? Asekkhā sammādiṭṭhi, asekkho sammāsaṅkappo, asekkhā sammāvācā, asekkho sammākammanto, asekkho sammāājīvo, asekkho sammāvāyāmo, asekkhā sammāsati, asekkho sammāsamādhi, asekkhaṃ sammāñāṇaṃ, asekkhā sammāvimuttī’’ti (dī. ni. 3.348, 360). Asekkhaṃ sammāñāṇanti arahattaphalapaññaṃ ṭhapetvā sesalokiyapaññā. Sammāvimuttīti arahattaphalavimutti. Aṭṭhakathāyaṃ (dī. ni. aṭṭha. 3.348) pana vuttaṃ –
‘‘අසෙක්‌ඛා සම්‌මාදිට්‌ඨීතිආදයො සබ්‌බෙපි ඵලසම්‌පයුත්‌තධම්‌මා එව. එත්‌ථ ච සම්‌මාදිට්‌ඨි සම්‌මාඤාණන්‌ති ද්‌වීසු ඨානෙසු පඤ්‌ඤාව කථිතා. සම්‌මාවිමුත්‌තීති ඉමිනා පන පදෙන වුත්‌තාවසෙසා ඵලසමාපත්‌තිධම්‌මා සඞ්‌ගහිතා’’ති.
‘‘Asekkhā sammādiṭṭhītiādayo sabbepi phalasampayuttadhammā eva. Ettha ca sammādiṭṭhi sammāñāṇanti dvīsu ṭhānesu paññāva kathitā. Sammāvimuttīti iminā pana padena vuttāvasesā phalasamāpattidhammā saṅgahitā’’ti.
සබ්‌බං, භික්‌ඛවෙ, සච්‌ඡිකාතබ්‌බන්‌තිආදීසු ආරම්‌මණසච්‌ඡිකිරියා වෙදිතබ්‌බා. රූපං පස්‌සන්‌තො සච්‌ඡිකරොතීතිආදීසු රූපාදීනි ලොකියානි පස්‌සිතබ්‌බාකාරෙන පස්‌සන්‌තො තානෙව රූපාදීනි ආරම්‌මණසච්‌ඡිකිරියාය සච්‌ඡිකරොති, රූපාදීනි වා පස්‌සිතබ්‌බාකාරෙන පස්‌සන්‌තො තෙන හෙතුනා සච්‌ඡිකාතබ්‌බං නිබ්‌බානං සච්‌ඡිකරොති. පස්‌සන්‌තොති හි පදං හෙතුඅත්‌ථෙපි අක්‌ඛරචින්‌තකා ඉච්‌ඡන්‌ති. අනඤ්‌ඤාතඤ්‌ඤස්‌සාමීතින්‌ද්‍රියාදීනි පන ලොකුත්‌තරානි පච්‌චවෙක්‌ඛණවසෙන පස්‌සන්‌තො තානෙව ආරම්‌මණසච්‌ඡිකිරියාය සච්‌ඡිකරොති. ‘‘අමතොගධං නිබ්‌බානං පරියොසානට්‌ඨෙන සච්‌ඡිකරොතී’’ති ඉදං පරිඤ්‌ඤෙය්‍යපහාතබ්‌බසච්‌ඡිකාතබ්‌බභාවෙතබ්‌බෙසු සච්‌ඡිකාතබ්‌බත්‌තා උජුකමෙව. යෙ යෙ ධම්‌මා සච්‌ඡිකතා හොන්‌ති, තෙ තෙ ධම්‌මා ඵස්‌සිතා හොන්‌තීති ආරම්‌මණසච්‌ඡිකිරියාය සච්‌ඡිකතා ආරම්‌මණඵස්‌සෙන ඵුට්‌ඨා හොන්‌ති, පටිලාභසච්‌ඡිකිරියාය සච්‌ඡිකතා පටිලාභඵස්‌සෙන ඵුට්‌ඨා හොන්‌තීති.
Sabbaṃ, bhikkhave, sacchikātabbantiādīsu ārammaṇasacchikiriyā veditabbā. Rūpaṃ passanto sacchikarotītiādīsu rūpādīni lokiyāni passitabbākārena passanto tāneva rūpādīni ārammaṇasacchikiriyāya sacchikaroti, rūpādīni vā passitabbākārena passanto tena hetunā sacchikātabbaṃ nibbānaṃ sacchikaroti. Passantoti hi padaṃ hetuatthepi akkharacintakā icchanti. Anaññātaññassāmītindriyādīni pana lokuttarāni paccavekkhaṇavasena passanto tāneva ārammaṇasacchikiriyāya sacchikaroti. ‘‘Amatogadhaṃ nibbānaṃ pariyosānaṭṭhena sacchikarotī’’ti idaṃ pariññeyyapahātabbasacchikātabbabhāvetabbesu sacchikātabbattā ujukameva. Ye ye dhammā sacchikatā honti, te te dhammā phassitā hontīti ārammaṇasacchikiriyāya sacchikatā ārammaṇaphassena phuṭṭhā honti, paṭilābhasacchikiriyāya sacchikatā paṭilābhaphassena phuṭṭhā hontīti.
සච්‌ඡිකාතබ්‌බනිද්‌දෙසවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Sacchikātabbaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්‌තපිටක • Suttapiṭaka / ඛුද්‌දකනිකාය • Khuddakanikāya / පටිසම්‌භිදාමග්‌ගපාළි • Paṭisambhidāmaggapāḷi / 1. සුතමයඤාණනිද්‌දෙසො • 1. Sutamayañāṇaniddeso
