| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / मिलिन्दपञ्हपाळि • Milindapañhapāḷi |
७. सद्धम्मन्तरधानपञ्हो
7. Saddhammantaradhānapañho
७. ‘‘भन्ते नागसेन, भासितम्पेतं भगवता ‘पञ्चेव दानि, आनन्द, वस्ससतानि 1 सद्धम्मो ठस्सती’ति। पुन च परिनिब्बानसमये सुभद्देन परिब्बाजकेन पञ्हं पुट्ठेन भगवता भणितं ‘इमे च, सुभद्द 2, भिक्खू सम्मा विहरेय्युं, असुञ्ञो लोको अरहन्तेहि अस्सा’ति, असेसवचनमेतं, निस्सेसवचनमेतं, निप्परियायवचनमेतं। यदि, भन्ते नागसेन, तथागतेन भणितं ‘पञ्चेव दानि, आनन्द, वस्ससतानि सद्धम्मो ठस्सती’ति, तेन हि ‘असुञ्ञो लोको अरहन्तेहि अस्सा’ति यं वचनं, तं मिच्छा। यदि तथागतेन भणितं ‘असुञ्ञो लोको अरहन्तेहि अस्सा’ति, तेन हि ‘पञ्चेव दानि, आनन्द, वस्ससतानि सद्धम्मो ठस्सती’ति तम्पि वचनं मिच्छा। अयम्पि उभतो कोटिको पञ्हो गहनतोपि गहनतरो बलवतोपि बलवतरो गण्ठितोपि गण्ठितरो, सो तवानुप्पत्तो, तत्थ ते ञाणबलविप्फारं दस्सेहि मकरो विय सागरब्भन्तरगतो’’ति।
7. ‘‘Bhante nāgasena, bhāsitampetaṃ bhagavatā ‘pañceva dāni, ānanda, vassasatāni 3 saddhammo ṭhassatī’ti. Puna ca parinibbānasamaye subhaddena paribbājakena pañhaṃ puṭṭhena bhagavatā bhaṇitaṃ ‘ime ca, subhadda 4, bhikkhū sammā vihareyyuṃ, asuñño loko arahantehi assā’ti, asesavacanametaṃ, nissesavacanametaṃ, nippariyāyavacanametaṃ. Yadi, bhante nāgasena, tathāgatena bhaṇitaṃ ‘pañceva dāni, ānanda, vassasatāni saddhammo ṭhassatī’ti, tena hi ‘asuñño loko arahantehi assā’ti yaṃ vacanaṃ, taṃ micchā. Yadi tathāgatena bhaṇitaṃ ‘asuñño loko arahantehi assā’ti, tena hi ‘pañceva dāni, ānanda, vassasatāni saddhammo ṭhassatī’ti tampi vacanaṃ micchā. Ayampi ubhato koṭiko pañho gahanatopi gahanataro balavatopi balavataro gaṇṭhitopi gaṇṭhitaro, so tavānuppatto, tattha te ñāṇabalavipphāraṃ dassehi makaro viya sāgarabbhantaragato’’ti.
‘‘भासितम्पेतं, महाराज, भगवता ‘पञ्चेव दानि, आनन्द, वस्ससतानि सद्धम्मो ठस्सती’ति। परिनिब्बानसमये च सुभद्दस्स परिब्बाजकस्स भणितं ‘इमे च, सुभद्द, भिक्खू सम्मा विहरेय्युं, असुञ्ञो लोको अरहन्तेहि अस्सा’ति। तञ्च पन, महाराज, भगवतो वचनं नानत्थञ्चेव होति नानाब्यञ्जनञ्च, अयं सासनपरिच्छेदो, अयं पटिपत्ति परिदीपनाति दूरं विवज्जिता ते उभो अञ्ञमञ्ञं। यथा, महाराज, नभं पथवितो दूरं विवज्जितं , निरयं सग्गतो दूरं विवज्जितं, कुसलं अकुसलतो दूरं विवज्जितं, सुखं दुक्खतो दूरं विवज्जितं। एवमेव खो, महाराज, ते उभो अञ्ञमञ्ञं दूरं विवज्जिता।
‘‘Bhāsitampetaṃ, mahārāja, bhagavatā ‘pañceva dāni, ānanda, vassasatāni saddhammo ṭhassatī’ti. Parinibbānasamaye ca subhaddassa paribbājakassa bhaṇitaṃ ‘ime ca, subhadda, bhikkhū sammā vihareyyuṃ, asuñño loko arahantehi assā’ti. Tañca pana, mahārāja, bhagavato vacanaṃ nānatthañceva hoti nānābyañjanañca, ayaṃ sāsanaparicchedo, ayaṃ paṭipatti paridīpanāti dūraṃ vivajjitā te ubho aññamaññaṃ. Yathā, mahārāja, nabhaṃ pathavito dūraṃ vivajjitaṃ , nirayaṃ saggato dūraṃ vivajjitaṃ, kusalaṃ akusalato dūraṃ vivajjitaṃ, sukhaṃ dukkhato dūraṃ vivajjitaṃ. Evameva kho, mahārāja, te ubho aññamaññaṃ dūraṃ vivajjitā.
‘‘अपि च, महाराज, मा ते पुच्छा मोघा अस्स 5, रसतो ते संसन्दित्वा कथयिस्सामि ‘पञ्चेव दानि, आनन्द, वस्ससतानि सद्धम्मो ठस्सती’ति यं भगवा आह, तं खयं परिदीपयन्तो सेसकं परिच्छिन्दि, वस्ससहस्सं, आनन्द, सद्धम्मो तिट्ठेय्य, सचे भिक्खुनियो न पब्बाजेय्युं। पञ्चेव दानि, आनन्द, वस्ससतानि सद्धम्मो ठस्सतीति। अपि नु खो, महाराज, भगवा एवं वदन्तो सद्धम्मस्स अन्तरधानं वा वदेति अभिसमयं वा पटिक्कोसती’’ति? ‘‘न हि भन्ते’’ति। ‘‘नट्ठं, महाराज, परिकित्तयन्तो सेसकं परिदीपयन्तो परिच्छिन्दि। यथा, महाराज, पुरिसो नट्ठायिको सब्बसेसकं गहेत्वा जनस्स परिदीपेय्य ‘एत्तकं मे भण्डं नट्ठं, इदं सेसक’न्ति । एवमेव खो, महाराज, भगवा नट्ठं परिदीपयन्तो सेसकं देवमनुस्सानं कथेसि ‘पञ्चेव दानि, आनन्द, वस्ससतानि सद्धम्मो ठस्सती’ति। यं पन, महाराज, भगवता भणितं ‘पञ्चेव दानि, आनन्द, वस्ससतानि सद्धम्मो ठस्सती’ति, सासनपरिच्छेदो एसो।
‘‘Api ca, mahārāja, mā te pucchā moghā assa 6, rasato te saṃsanditvā kathayissāmi ‘pañceva dāni, ānanda, vassasatāni saddhammo ṭhassatī’ti yaṃ bhagavā āha, taṃ khayaṃ paridīpayanto sesakaṃ paricchindi, vassasahassaṃ, ānanda, saddhammo tiṭṭheyya, sace bhikkhuniyo na pabbājeyyuṃ. Pañceva dāni, ānanda, vassasatāni saddhammo ṭhassatīti. Api nu kho, mahārāja, bhagavā evaṃ vadanto saddhammassa antaradhānaṃ vā vadeti abhisamayaṃ vā paṭikkosatī’’ti? ‘‘Na hi bhante’’ti. ‘‘Naṭṭhaṃ, mahārāja, parikittayanto sesakaṃ paridīpayanto paricchindi. Yathā, mahārāja, puriso naṭṭhāyiko sabbasesakaṃ gahetvā janassa paridīpeyya ‘ettakaṃ me bhaṇḍaṃ naṭṭhaṃ, idaṃ sesaka’nti . Evameva kho, mahārāja, bhagavā naṭṭhaṃ paridīpayanto sesakaṃ devamanussānaṃ kathesi ‘pañceva dāni, ānanda, vassasatāni saddhammo ṭhassatī’ti. Yaṃ pana, mahārāja, bhagavatā bhaṇitaṃ ‘pañceva dāni, ānanda, vassasatāni saddhammo ṭhassatī’ti, sāsanaparicchedo eso.
‘‘यं पन परिनिब्बानसमये सुभद्दस्स परिब्बाजकस्स समणे परिकित्तयन्तो आह ‘इमे च, सुभद्द, भिक्खू सम्मा विहरेय्युं, असुञ्ञो लोको अरहन्तेहि अस्सा’ति, पटिपत्तिपरिदीपना एसा, त्वं पन तं परिच्छेदञ्च परिदीपनञ्च एकरसं करोसि। यदि पन ते छन्दो, एकरसं कत्वा कथयिस्सामि, साधुकं सुणोहि मनसिकरोहि अविक्खित्तमानसो 7।
‘‘Yaṃ pana parinibbānasamaye subhaddassa paribbājakassa samaṇe parikittayanto āha ‘ime ca, subhadda, bhikkhū sammā vihareyyuṃ, asuñño loko arahantehi assā’ti, paṭipattiparidīpanā esā, tvaṃ pana taṃ paricchedañca paridīpanañca ekarasaṃ karosi. Yadi pana te chando, ekarasaṃ katvā kathayissāmi, sādhukaṃ suṇohi manasikarohi avikkhittamānaso 8.
‘‘इध, महाराज, तळाको भवेय्य नवसलिलसम्पुण्णो सम्मुखमुत्तरियमानो परिच्छिन्नो परिवटुमकतो, अपरियादिण्णे येव तस्मिं तळाके उदकूपरि महामेघो अपरापरं अनुप्पबन्धो अभिवस्सेय्य, अपि नु खो, महाराज, तस्मिं तळाके उदकं परिक्खयं परियादानं गच्छेय्या’’ति? ‘‘न हि भन्ते’’ति। ‘‘केन कारणेन महाराजा’’ति? ‘‘मेघस्स, भन्ते, अनुप्पबन्धताया’’ति। ‘‘एवमेव खो, महाराज, जिनसासनवरसद्धम्मतळाको आचारसीलगुणवत्तपटिपत्तिविमलनवसलिलसम्पुण्णो उत्तरियमानो भवग्गमभिभवित्वा ठितो। यदि तत्थ बुद्धपुत्ता आचारसीलगुणवत्तपटिपत्तिमेघवस्सं अपरापरं अनुप्पबन्धापेय्युं अभिवस्सापेय्युं। एवमिदं जिनसासनवरसद्धम्मतळाको चिरं दीघमद्धानं तिट्ठेय्य, अरहन्तेहि लोको असुञ्ञो भवेय्य, इममत्थं भगवता सन्धाय भासितं ‘इमे च, सुभद्द, भिक्खू सम्मा विहरेय्युं, असुञ्ञो लोको अरहन्तेहि अस्सा’ति।
‘‘Idha, mahārāja, taḷāko bhaveyya navasalilasampuṇṇo sammukhamuttariyamāno paricchinno parivaṭumakato, apariyādiṇṇe yeva tasmiṃ taḷāke udakūpari mahāmegho aparāparaṃ anuppabandho abhivasseyya, api nu kho, mahārāja, tasmiṃ taḷāke udakaṃ parikkhayaṃ pariyādānaṃ gaccheyyā’’ti? ‘‘Na hi bhante’’ti. ‘‘Kena kāraṇena mahārājā’’ti? ‘‘Meghassa, bhante, anuppabandhatāyā’’ti. ‘‘Evameva kho, mahārāja, jinasāsanavarasaddhammataḷāko ācārasīlaguṇavattapaṭipattivimalanavasalilasampuṇṇo uttariyamāno bhavaggamabhibhavitvā ṭhito. Yadi tattha buddhaputtā ācārasīlaguṇavattapaṭipattimeghavassaṃ aparāparaṃ anuppabandhāpeyyuṃ abhivassāpeyyuṃ. Evamidaṃ jinasāsanavarasaddhammataḷāko ciraṃ dīghamaddhānaṃ tiṭṭheyya, arahantehi loko asuñño bhaveyya, imamatthaṃ bhagavatā sandhāya bhāsitaṃ ‘ime ca, subhadda, bhikkhū sammā vihareyyuṃ, asuñño loko arahantehi assā’ti.
‘‘इध पन, महाराज, महति महाअग्गिक्खन्धे जलमाने अपरापरं सुक्खतिणकट्ठगोमयानि उपसंहरेय्युं, अपि नु खो सो, महाराज, अग्गिक्खन्धो निब्बायेय्या’’ति ? ‘‘न हि, भन्ते, भिय्यो भिय्यो सो अग्गिक्खन्धो जलेय्य, भिय्यो भिय्यो पभासेय्या’’ति। ‘‘एवमेव खो, महाराज, दससहस्सिया 9 लोकधातुया जिनसासनवरम्पि आचारसीलगुणवत्तपटिपत्तिया जलति पभासति। यदि पन, महाराज, तदुत्तरिं बुद्धपुत्ता पञ्चहि पधानियङ्गेहि समन्नागता सततमप्पमत्ता पदहेय्युं, तीसु सिक्खासु छन्दजाता सिक्खेय्युं, चारित्तञ्च सीलं समत्तं परिपूरेय्युं, एवमिदं जिनसासनवरं भिय्यो भिय्यो चिरं दीघमद्धानं तिट्ठेय्य, असुञ्ञो लोको अरहन्तेहि अस्साति इममत्थं भगवता सन्धाय भासितं ‘इमे च, सुभद्द, भिक्खू सम्मा विहरेय्युं, असुञ्ञो लोको अरहन्तेहि अस्सा’ति।
‘‘Idha pana, mahārāja, mahati mahāaggikkhandhe jalamāne aparāparaṃ sukkhatiṇakaṭṭhagomayāni upasaṃhareyyuṃ, api nu kho so, mahārāja, aggikkhandho nibbāyeyyā’’ti ? ‘‘Na hi, bhante, bhiyyo bhiyyo so aggikkhandho jaleyya, bhiyyo bhiyyo pabhāseyyā’’ti. ‘‘Evameva kho, mahārāja, dasasahassiyā 10 lokadhātuyā jinasāsanavarampi ācārasīlaguṇavattapaṭipattiyā jalati pabhāsati. Yadi pana, mahārāja, taduttariṃ buddhaputtā pañcahi padhāniyaṅgehi samannāgatā satatamappamattā padaheyyuṃ, tīsu sikkhāsu chandajātā sikkheyyuṃ, cārittañca sīlaṃ samattaṃ paripūreyyuṃ, evamidaṃ jinasāsanavaraṃ bhiyyo bhiyyo ciraṃ dīghamaddhānaṃ tiṭṭheyya, asuñño loko arahantehi assāti imamatthaṃ bhagavatā sandhāya bhāsitaṃ ‘ime ca, subhadda, bhikkhū sammā vihareyyuṃ, asuñño loko arahantehi assā’ti.
‘‘इध पन, महाराज, सिनिद्धसमसुमज्जितसप्पभासविमलादासं 11 सण्हसुखुमगेरुकचुण्णेन अपरापरं मज्जेय्युं, अपि नु खो, महाराज, तस्मिं आदासे मलकद्दमरजोजल्लं जायेय्या’’ति? ‘‘न हि, भन्ते, अञ्ञदत्थु विमलतरं येव भवेय्या’’ति। ‘‘एवमेव खो, महाराज, जिनसासनवरं पकतिनिम्मलं ब्यपगतकिलेसमलरजोजल्लं, यदि तं बुद्धपुत्ता आचारसीलगुणवत्तपटिपत्तिसल्लेखधुतगुणेन जिनसासनवरं सल्लक्खेय्युं 12, एवमिदं जिनसासनवरं चिरं दीघमद्धानं तिट्ठेय्य, असुञ्ञो च लोको अरहन्तेहि अस्साति इममत्थं भगवता सन्धाय भासितं ‘इमे च, सुभद्द, भिक्खू सम्मा विहरेय्युं, असुञ्ञो लोको अरहन्तेहि अस्सा’ति। पटिपत्तिमूलकं, महाराज, सत्थुसासनं पटिपत्तिकारणं पटिपत्तिया अनन्तरहिताय तिट्ठती’’ति।
‘‘Idha pana, mahārāja, siniddhasamasumajjitasappabhāsavimalādāsaṃ 13 saṇhasukhumagerukacuṇṇena aparāparaṃ majjeyyuṃ, api nu kho, mahārāja, tasmiṃ ādāse malakaddamarajojallaṃ jāyeyyā’’ti? ‘‘Na hi, bhante, aññadatthu vimalataraṃ yeva bhaveyyā’’ti. ‘‘Evameva kho, mahārāja, jinasāsanavaraṃ pakatinimmalaṃ byapagatakilesamalarajojallaṃ, yadi taṃ buddhaputtā ācārasīlaguṇavattapaṭipattisallekhadhutaguṇena jinasāsanavaraṃ sallakkheyyuṃ 14, evamidaṃ jinasāsanavaraṃ ciraṃ dīghamaddhānaṃ tiṭṭheyya, asuñño ca loko arahantehi assāti imamatthaṃ bhagavatā sandhāya bhāsitaṃ ‘ime ca, subhadda, bhikkhū sammā vihareyyuṃ, asuñño loko arahantehi assā’ti. Paṭipattimūlakaṃ, mahārāja, satthusāsanaṃ paṭipattikāraṇaṃ paṭipattiyā anantarahitāya tiṭṭhatī’’ti.
‘‘भन्ते नागसेन, ‘सद्धम्मन्तरधान’न्ति यं वदेसि, कतमं तं सद्धम्मन्तरधान’’न्ति? ‘‘तीणिमानि, महाराज, सासनन्तरधानानि। कतमानि तीणि? अधिगमन्तरधानं पटिपत्तन्तरधानं लिङ्गन्तरधानं , अधिगमे, महाराज, अन्तरहिते सुप्पटिपन्नस्सापि धम्माभिसमयो न होति, पटिपत्तिया अन्तरहिताय सिक्खापदपञ्ञत्ति अन्तरधायति, लिङ्गंयेव तिट्ठति, लिङ्गे अन्तरहिते पवेणुपच्छेदो होति, इमानि खो, महाराज, तीणि अन्तरधानानी’’ति।
‘‘Bhante nāgasena, ‘saddhammantaradhāna’nti yaṃ vadesi, katamaṃ taṃ saddhammantaradhāna’’nti? ‘‘Tīṇimāni, mahārāja, sāsanantaradhānāni. Katamāni tīṇi? Adhigamantaradhānaṃ paṭipattantaradhānaṃ liṅgantaradhānaṃ , adhigame, mahārāja, antarahite suppaṭipannassāpi dhammābhisamayo na hoti, paṭipattiyā antarahitāya sikkhāpadapaññatti antaradhāyati, liṅgaṃyeva tiṭṭhati, liṅge antarahite paveṇupacchedo hoti, imāni kho, mahārāja, tīṇi antaradhānānī’’ti.
‘‘सुविञ्ञापितो, भन्ते नागसेन, पञ्हो, गम्भीरो उत्तानीकतो, गण्ठि भिन्नो, नट्ठा परवादा भग्गा निप्पभा कता, त्वं गणिवरवसभमासज्जाति।
‘‘Suviññāpito, bhante nāgasena, pañho, gambhīro uttānīkato, gaṇṭhi bhinno, naṭṭhā paravādā bhaggā nippabhā katā, tvaṃ gaṇivaravasabhamāsajjāti.
सद्धम्मन्तरधानपञ्हो सत्तमो।
Saddhammantaradhānapañho sattamo.
Footnotes:
