| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / संयुत्तनिकाय (टीका) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) |
१३. सद्धम्मप्पतिरूपकसुत्तवण्णना
13. Saddhammappatirūpakasuttavaṇṇanā
१५६. आजानाति हेट्ठिममग्गेहि ञातमरियादं अनतिक्कमित्वाव जानाति पटिविज्झतीति अञ्ञा, अग्गमग्गपञ्ञा। अञ्ञस्स अयन्ति अञ्ञा, अरहत्तफलं। तेनाह ‘‘अरहत्ते’’ति।
156. Ājānāti heṭṭhimamaggehi ñātamariyādaṃ anatikkamitvāva jānāti paṭivijjhatīti aññā, aggamaggapaññā. Aññassa ayanti aññā, arahattaphalaṃ. Tenāha ‘‘arahatte’’ti.
ओभासेति ओभासनिमित्तं। ‘‘चित्तं विकम्पती’’ति पदद्वयं आनेत्वा सम्बन्धो। ओभासेति विसयभूते। उपक्किलेसेहि चित्तं विकम्पतीति योजना। तेनाह ‘‘येहि चित्तं पवेधती’’ति। सेसेसुपि एसेव नयो।
Obhāseti obhāsanimittaṃ. ‘‘Cittaṃ vikampatī’’ti padadvayaṃ ānetvā sambandho. Obhāseti visayabhūte. Upakkilesehi cittaṃ vikampatīti yojanā. Tenāha ‘‘yehi cittaṃ pavedhatī’’ti. Sesesupi eseva nayo.
उपट्ठानेति सतियं। उपेक्खाय चाति विपस्सनुपेक्खाय च। एत्थ च विपस्सनाचित्तसमुट्ठानसन्तानविनिमुत्तं पभासनं रूपायतनं ओभासो। ञाणादयो विपस्सनाचित्तसम्पयुत्ताव। सकसककिच्चे सविसेसो हुत्वा पवत्तो अधिमोक्खो सद्धाधिमोक्खो। उपट्ठानं सति। उपेक्खाति आवज्जनुपेक्खा। सा हि आवज्जनचित्तसम्पयुत्ता चेतना। आवज्जनअज्झुपेक्खनवसेन पवत्तिया इध ‘‘आवज्जनुपेक्खा’’ति वुच्चति। पुन उपेक्खायाति विपस्सनुपेक्खाव अनेन समज्झत्तताय एवं वुत्ता। निकन्ति नाम विपस्सनाय निकामना अपेक्खा। सुखुमतरकिलेसो वा सिया दुविञ्ञेय्यो।
Upaṭṭhāneti satiyaṃ. Upekkhāya cāti vipassanupekkhāya ca. Ettha ca vipassanācittasamuṭṭhānasantānavinimuttaṃ pabhāsanaṃ rūpāyatanaṃ obhāso. Ñāṇādayo vipassanācittasampayuttāva. Sakasakakicce saviseso hutvā pavatto adhimokkho saddhādhimokkho. Upaṭṭhānaṃ sati. Upekkhāti āvajjanupekkhā. Sā hi āvajjanacittasampayuttā cetanā. Āvajjanaajjhupekkhanavasena pavattiyā idha ‘‘āvajjanupekkhā’’ti vuccati. Puna upekkhāyāti vipassanupekkhāva anena samajjhattatāya evaṃ vuttā. Nikanti nāma vipassanāya nikāmanā apekkhā. Sukhumatarakileso vā siyā duviññeyyo.
इमानि दस ठानानीति इमानि ओभासादीनि उपक्किलेसुप्पत्तिया ठानानि उपक्किलेसवत्थूनि। पञ्ञा यस्स परिचिताति यस्स पञ्ञा परिचितवती याथावतो जानाति। ‘‘इमानि निस्साय अद्धा मग्गप्पत्तो फलप्पत्तो अह’’न्ति पवत्तअधिमानो धम्मुद्धच्चं धम्मूपनिस्सयो विक्खेपो। तत्थ कुसलो हि तं याथावतो जानन्तो न च तत्थ सम्मोहं गच्छति।
Imāni dasa ṭhānānīti imāni obhāsādīni upakkilesuppattiyā ṭhānāni upakkilesavatthūni. Paññā yassa paricitāti yassa paññā paricitavatī yāthāvato jānāti. ‘‘Imāni nissāya addhā maggappatto phalappatto aha’’nti pavattaadhimāno dhammuddhaccaṃ dhammūpanissayo vikkhepo. Tattha kusalo hi taṃ yāthāvato jānanto na ca tattha sammohaṃ gacchati.
अधिगमसद्धम्मप्पतिरूपकं नाम अनधिगते अधिगतमानिभावावहत्ता। यदग्गेन विपस्सनाञाणस्स उपक्किलेसो, तदग्गेन पटिपत्तिसद्धम्मप्पतिरूपकोतिपि सक्का विञ्ञातुं। धातुकथाति महाधातुकथं वदति। वेदल्लपिटकन्ति वेतुल्लपिटकं। तं नागभवनतो आनीतन्ति वदन्ति। वादभासितन्ति अपरे। अबुद्धवचनं बुद्धवचनेन विरुज्झनतो। न हि सम्बुद्धो पुब्बापरविरुद्धं वदति। तत्थ सल्लं उपट्ठपेन्ति किलेसविनयं न सन्दिस्सति, अञ्ञदत्थु किलेसुप्पत्तिया पच्चयो होतीति।
Adhigamasaddhammappatirūpakaṃnāma anadhigate adhigatamānibhāvāvahattā. Yadaggena vipassanāñāṇassa upakkileso, tadaggena paṭipattisaddhammappatirūpakotipi sakkā viññātuṃ. Dhātukathāti mahādhātukathaṃ vadati. Vedallapiṭakanti vetullapiṭakaṃ. Taṃ nāgabhavanato ānītanti vadanti. Vādabhāsitanti apare. Abuddhavacanaṃ buddhavacanena virujjhanato. Na hi sambuddho pubbāparaviruddhaṃ vadati. Tattha sallaṃ upaṭṭhapenti kilesavinayaṃ na sandissati, aññadatthu kilesuppattiyā paccayo hotīti.
अविक्कयमानन्ति विक्कयं अगच्छन्तं। तन्ति सुवण्णभण्डं।
Avikkayamānanti vikkayaṃ agacchantaṃ. Tanti suvaṇṇabhaṇḍaṃ.
न सक्खिंसु ञाणस्स अविसदभावतो। एस नयो इतो परेसुपि।
Na sakkhiṃsu ñāṇassa avisadabhāvato. Esa nayo ito paresupi.
इदानि ‘‘भिक्खू पटिसम्भिदाप्पत्ता अहेसु’’न्तिआदिना वुत्तमेव अत्थं कारणतो विभावेतुं पुन ‘‘पठमबोधियं ही’’तिआदि वुत्तं। तत्थ पटिपत्तिं पूरयिंसूति अतीते कदा ते पटिसम्भिदावहं पटिपत्तिं पूरयिंसु? पठमबोधिकालिका भिक्खू। न हि अत्तसम्मापणिधिया पुब्बेकतपुञ्ञताय च विना तादिसं भवति। एस नयो इतो परेसुपि। तदा पटिपत्तिसद्धम्मो अन्तरहितो नाम भविस्सतीति एतेन अरियमग्गेन आसन्ना एव पुब्बभागपटिपदा पटिपत्तिसद्धम्मोति दस्सेति।
Idāni ‘‘bhikkhū paṭisambhidāppattā ahesu’’ntiādinā vuttameva atthaṃ kāraṇato vibhāvetuṃ puna ‘‘paṭhamabodhiyaṃ hī’’tiādi vuttaṃ. Tattha paṭipattiṃ pūrayiṃsūti atīte kadā te paṭisambhidāvahaṃ paṭipattiṃ pūrayiṃsu? Paṭhamabodhikālikā bhikkhū. Na hi attasammāpaṇidhiyā pubbekatapuññatāya ca vinā tādisaṃ bhavati. Esa nayo ito paresupi. Tadā paṭipattisaddhammo antarahito nāma bhavissatīti etena ariyamaggena āsannā eva pubbabhāgapaṭipadā paṭipattisaddhammoti dasseti.
द्वीसूति सुत्ताभिधम्मपिटकेसु अन्तरहितेसुपि। अनन्तरहितमेव अधिसीलसिक्खायं ठितस्स इतरसिक्खाद्वयसमुट्ठापिततो। किं कारणाति केन कारणेन, अञ्ञस्मिं धम्मे अन्तरहिते अञ्ञतरस्स धम्मस्स अनन्तरधानं वुच्चतीति अधिप्पायो। पटिपत्तिया पच्चयो होति अनवसेसतो पटिपत्तिक्कमस्स परिदीपनतो। पटिपत्ति अधिगमस्स पच्चयो विसेसलक्खणपटिवेधभावतो। परियत्तियेव पमाणं सासनस्स ठितियाति अधिप्पायो।
Dvīsūti suttābhidhammapiṭakesu antarahitesupi. Anantarahitameva adhisīlasikkhāyaṃ ṭhitassa itarasikkhādvayasamuṭṭhāpitato. Kiṃ kāraṇāti kena kāraṇena, aññasmiṃ dhamme antarahite aññatarassa dhammassa anantaradhānaṃ vuccatīti adhippāyo. Paṭipattiyā paccayo hoti anavasesato paṭipattikkamassa paridīpanato. Paṭipatti adhigamassa paccayo visesalakkhaṇapaṭivedhabhāvato. Pariyattiyeva pamāṇaṃ sāsanassa ṭhitiyāti adhippāyo.
ननु च सासनं ओसक्कितं परियत्तिया वत्तमानायाति अधिप्पायो। अनाराधकभिक्खूति सीलमत्तस्सपि न आराधको दुस्सीलो। इमस्मिन्ति इमस्मिं पातिमोक्खे। वत्तन्ताति ‘‘सीलं अकोपेत्वा ठिता अत्थी’’ति पुच्छि।
Nanu ca sāsanaṃ osakkitaṃ pariyattiyā vattamānāyāti adhippāyo. Anārādhakabhikkhūti sīlamattassapi na ārādhako dussīlo. Imasminti imasmiṃ pātimokkhe. Vattantāti ‘‘sīlaṃ akopetvā ṭhitā atthī’’ti pucchi.
एतेसूति एवं महन्तेसु सकलं लोकं अज्झोत्थरितुं समत्थेसु चतूसु महाभूतेसु। तस्माति यस्मा अञ्ञेन केनचि अतिमहन्तेनपि सद्धम्मो न अन्तरधायति, समयन्तरेन पन वत्तब्बमेव नत्थि, तस्मा। एवमाहाति इदानि वुच्चमानाकारं वदति।
Etesūti evaṃ mahantesu sakalaṃ lokaṃ ajjhottharituṃ samatthesu catūsu mahābhūtesu. Tasmāti yasmā aññena kenaci atimahantenapi saddhammo na antaradhāyati, samayantarena pana vattabbameva natthi, tasmā. Evamāhāti idāni vuccamānākāraṃ vadati.
आदानं आदि, आदि एव आदिकन्ति आह ‘‘आदिकेनाति आदानेना’’ति। हेट्ठागमनीयाति अधोभागगमनीया, अपायदुक्खस्स संसारदुक्खस्स च निब्बत्तकाति अत्थो। गारवरहिताति गरुकाररहिता। पतिस्सयनं नीचभावेन पतिबद्धवुत्तिता, पतिस्सो पतिस्सयोति अत्थतो एकं, सो एतेसं नत्थीति आह ‘‘अप्पतिस्साति अप्पतिस्सया अनीचवुत्तिका’’ति। सेसं सुविञ्ञेय्यमेव।
Ādānaṃ ādi, ādi eva ādikanti āha ‘‘ādikenāti ādānenā’’ti. Heṭṭhāgamanīyāti adhobhāgagamanīyā, apāyadukkhassa saṃsāradukkhassa ca nibbattakāti attho. Gāravarahitāti garukārarahitā. Patissayanaṃ nīcabhāvena patibaddhavuttitā, patisso patissayoti atthato ekaṃ, so etesaṃ natthīti āha ‘‘appatissāti appatissayā anīcavuttikā’’ti. Sesaṃ suviññeyyameva.
सद्धम्मप्पतिरूपकसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Saddhammappatirūpakasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
सारत्थप्पकासिनिया संयुत्तनिकाय-अट्ठकथाय
Sāratthappakāsiniyā saṃyuttanikāya-aṭṭhakathāya
कस्सपसंयुत्तवण्णनाय लीनत्थप्पकासना समत्ता।
Kassapasaṃyuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā samattā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / संयुत्तनिकाय • Saṃyuttanikāya / १३. सद्धम्मप्पतिरूपकसुत्तं • 13. Saddhammappatirūpakasuttaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / संयुत्तनिकाय (अट्ठकथा) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / १३. सद्धम्मप्पतिरूपकसुत्तवण्णना • 13. Saddhammappatirūpakasuttavaṇṇanā
