| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / उदान-अट्ठकथा • Udāna-aṭṭhakathā |
९. सधायमानसुत्तवण्णना
9. Sadhāyamānasuttavaṇṇanā
४९. नवमे माणवकाति तरुणा। पठमे योब्बने ठिता ब्राह्मणकुमारका इधाधिप्पेता।
49. Navame māṇavakāti taruṇā. Paṭhame yobbane ṭhitā brāhmaṇakumārakā idhādhippetā.
सधायमानरूपाति उप्पण्डनजातिकं वचनं सन्धाय वुत्तं। अञ्ञेसं उप्पण्डेन्ता सधन्ति, तदत्थवचनसीलाति अत्थो। तस्सायं वचनत्थो – सधनं सधो, तं आचिक्खन्तीति सधयमानाति वत्तब्बे दीघं कत्वा ‘‘सधायमाना’’ति वुत्तं। अथ वा विसेसतो ससेधे विय अत्तानं आवदन्तीति सधायमाना। ते एवं सभावताय ‘‘सधायमानरूपा’’ति वुत्तं। ‘‘सद्दायमानरूपा’’तिपि पाठो, उच्चासद्दमहासद्दं करोन्ताति अत्थो। भगवतो अविदूरे अतिक्कमन्तीति भगवतो सवनविसये तं तं मुखारुळ्हं वदन्ता अतियन्ति।
Sadhāyamānarūpāti uppaṇḍanajātikaṃ vacanaṃ sandhāya vuttaṃ. Aññesaṃ uppaṇḍentā sadhanti, tadatthavacanasīlāti attho. Tassāyaṃ vacanattho – sadhanaṃ sadho, taṃ ācikkhantīti sadhayamānāti vattabbe dīghaṃ katvā ‘‘sadhāyamānā’’ti vuttaṃ. Atha vā visesato sasedhe viya attānaṃ āvadantīti sadhāyamānā. Te evaṃ sabhāvatāya ‘‘sadhāyamānarūpā’’ti vuttaṃ. ‘‘Saddāyamānarūpā’’tipi pāṭho, uccāsaddamahāsaddaṃ karontāti attho. Bhagavato avidūre atikkamantīti bhagavato savanavisaye taṃ taṃ mukhāruḷhaṃ vadantā atiyanti.
एतमत्थं विदित्वाति एतं तेसं वाचाय असञ्ञतभावं जानित्वा तदत्थदीपकं धम्मसंवेगवसेन इमं उदानं उदानेसि।
Etamatthaṃviditvāti etaṃ tesaṃ vācāya asaññatabhāvaṃ jānitvā tadatthadīpakaṃ dhammasaṃvegavasena imaṃ udānaṃ udānesi.
तत्थ परिमुट्ठाति दन्धा मुट्ठस्सतिनो। पण्डिताभासाति पण्डितपतिरूपका ‘‘के अञ्ञे जानन्ति, मयमेवेत्थ जानामा’’ति तस्मिं तस्मिं अत्थे अत्तानमेव जानन्तं कत्वा समुदाचरणतो। वाचागोचरभाणिनोति येसं वाचा एव गोचरो विसयो, ते वाचागोचरभाणिनो, वाचावत्थुमत्तस्सेव भाणिनो अत्थस्स अपरिञ्ञातत्ता। अथ वा वाचाय अगोचरं अरियानं कथाय अविसयं मुसावादं भणन्तीति वाचागोचरभाणिनो। अथ वा ‘‘गोचरभाणिनो’’ति एत्थ आकारस्स रस्सभावो कतो। वाचागोचरा, न सतिपट्ठानादिगोचरा भाणिनोव। कथं भाणिनो? याविच्छन्ति मुखायामं अत्तनो याव मुखायामं याव मुखप्पसारणं इच्छन्ति, ताव पसारेत्वा भाणिनो, परेसु गारवेन, अत्तनो अविसयताय च मुखसङ्कोचं न करोन्तीति अत्थो। अथ वा वाचागोचरा एव हुत्वा भाणिनो, सयं अजानित्वा परपत्तिका एव हुत्वा वत्तारोति अत्थो। ततो एव याविच्छन्ति मुखायामं येन वचनेन सावेतब्बा, तं अचिन्तेत्वा यावदेव अत्तनो मुखप्पसारणमत्तं इच्छन्तीति अत्थो। येन नीता न तं विदूति येन मुट्ठस्सच्चादिना निल्लज्जभावं पण्डितमानीभावञ्च नीता ‘‘मयमेवं भणामा’’ति, तं तथा अत्तनो भणन्तस्स कारणं न विदू, अविद्दसुनो असूरा न जानन्तीति अत्थो।
Tattha parimuṭṭhāti dandhā muṭṭhassatino. Paṇḍitābhāsāti paṇḍitapatirūpakā ‘‘ke aññe jānanti, mayamevettha jānāmā’’ti tasmiṃ tasmiṃ atthe attānameva jānantaṃ katvā samudācaraṇato. Vācāgocarabhāṇinoti yesaṃ vācā eva gocaro visayo, te vācāgocarabhāṇino, vācāvatthumattasseva bhāṇino atthassa apariññātattā. Atha vā vācāya agocaraṃ ariyānaṃ kathāya avisayaṃ musāvādaṃ bhaṇantīti vācāgocarabhāṇino. Atha vā ‘‘gocarabhāṇino’’ti ettha ākārassa rassabhāvo kato. Vācāgocarā, na satipaṭṭhānādigocarā bhāṇinova. Kathaṃ bhāṇino? Yāvicchanti mukhāyāmaṃ attano yāva mukhāyāmaṃ yāva mukhappasāraṇaṃ icchanti, tāva pasāretvā bhāṇino, paresu gāravena, attano avisayatāya ca mukhasaṅkocaṃ na karontīti attho. Atha vā vācāgocarā eva hutvā bhāṇino, sayaṃ ajānitvā parapattikā eva hutvā vattāroti attho. Tato eva yāvicchanti mukhāyāmaṃ yena vacanena sāvetabbā, taṃ acintetvā yāvadeva attano mukhappasāraṇamattaṃ icchantīti attho. Yena nītā na taṃ vidūti yena muṭṭhassaccādinā nillajjabhāvaṃ paṇḍitamānībhāvañca nītā ‘‘mayamevaṃ bhaṇāmā’’ti, taṃ tathā attano bhaṇantassa kāraṇaṃ na vidū, aviddasuno asūrā na jānantīti attho.
नवमसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Navamasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / उदानपाळि • Udānapāḷi / ९. सधायमानसुत्तं • 9. Sadhāyamānasuttaṃ
