| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[४९४] ११. साधिनजातकवण्णना
[494] 11. Sādhinajātakavaṇṇanā
अब्भुतो वत लोकस्मिन्ति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो उपोसथिके उपासके आरब्भ कथेसि। तदा हि सत्था ‘‘उपासका पोराणकपण्डिता अत्तनो उपोसथकम्मं निस्साय मनुस्ससरीरेनेव देवलोकं गन्त्वा चिरं वसिंसू’’ति वत्वा तेहि याचितो अतीतं आहरि।
Abbhutovata lokasminti idaṃ satthā jetavane viharanto uposathike upāsake ārabbha kathesi. Tadā hi satthā ‘‘upāsakā porāṇakapaṇḍitā attano uposathakammaṃ nissāya manussasarīreneva devalokaṃ gantvā ciraṃ vasiṃsū’’ti vatvā tehi yācito atītaṃ āhari.
अतीते मिथिलायं साधिनो नाम राजा धम्मेन रज्जं कारेसि। सो चतूसु नगरद्वारेसु नगरमज्झे निवेसनद्वारे चाति छ दानसालायो कारेत्वा सकलजम्बुदीपं उन्नङ्गलं कत्वा महादानं पवत्तेसि, देवसिकं छ सतसहस्सानि वयकरणं गच्छन्ति, पञ्च सीलानि रक्खति, उपोसथं उपवसति। रट्ठवासिनोपि तस्स ओवादे ठत्वा दानादीनि पुञ्ञानि कत्वा मतमता देवनगरेयेव निब्बत्तिंसु। सुधम्मदेवसभं पूरेत्वा निसिन्ना देवा रञ्ञो सीलादिगुणमेव वण्णयन्ति। तं सुत्वा सेसदेवापि राजानं दट्ठुकामा अहेसुं। सक्को देवराजा तेसं मनं विदित्वा आह – ‘‘साधिनराजानं दट्ठुकामत्था’’ति। ‘‘आम देवा’’ति। सो मातलिं आणापेसि ‘‘गच्छ त्वं वेजयन्तरथं योजेत्वा साधिनराजानं आनेही’’ति। सो ‘‘साधू’’ति सम्पटिच्छित्वा रथं योजेत्वा विदेहरट्ठं अगमासि, तदा पुण्णमदिवसो होति। मातलि मनुस्सानं सायमासं भुञ्जित्वा घरद्वारेसु सुखकथाय निसिन्नकाले चन्दमण्डलेन सद्धिं रथं पेसेसि। मनुस्सा ‘‘द्वे चन्दा उट्ठिता’’ति वदन्ता पुन चन्दमण्डलं ओहाय रथं आगच्छन्तं दिस्वा ‘‘नायं चन्दो, रथो एसो, देवपुत्तो पञ्ञायति, कस्सेस एतं मनोमयसिन्धवयुत्तं दिब्बरथं आनेति, न अञ्ञस्स, अम्हाकं रञ्ञो भविस्सति, राजा हि नो धम्मिको धम्मराजा’’ति सोमनस्सजाता हुत्वा अञ्जलिं पग्गय्ह ठिता पठमं गाथमाहंसु –
Atīte mithilāyaṃ sādhino nāma rājā dhammena rajjaṃ kāresi. So catūsu nagaradvāresu nagaramajjhe nivesanadvāre cāti cha dānasālāyo kāretvā sakalajambudīpaṃ unnaṅgalaṃ katvā mahādānaṃ pavattesi, devasikaṃ cha satasahassāni vayakaraṇaṃ gacchanti, pañca sīlāni rakkhati, uposathaṃ upavasati. Raṭṭhavāsinopi tassa ovāde ṭhatvā dānādīni puññāni katvā matamatā devanagareyeva nibbattiṃsu. Sudhammadevasabhaṃ pūretvā nisinnā devā rañño sīlādiguṇameva vaṇṇayanti. Taṃ sutvā sesadevāpi rājānaṃ daṭṭhukāmā ahesuṃ. Sakko devarājā tesaṃ manaṃ viditvā āha – ‘‘sādhinarājānaṃ daṭṭhukāmatthā’’ti. ‘‘Āma devā’’ti. So mātaliṃ āṇāpesi ‘‘gaccha tvaṃ vejayantarathaṃ yojetvā sādhinarājānaṃ ānehī’’ti. So ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā rathaṃ yojetvā videharaṭṭhaṃ agamāsi, tadā puṇṇamadivaso hoti. Mātali manussānaṃ sāyamāsaṃ bhuñjitvā gharadvāresu sukhakathāya nisinnakāle candamaṇḍalena saddhiṃ rathaṃ pesesi. Manussā ‘‘dve candā uṭṭhitā’’ti vadantā puna candamaṇḍalaṃ ohāya rathaṃ āgacchantaṃ disvā ‘‘nāyaṃ cando, ratho eso, devaputto paññāyati, kassesa etaṃ manomayasindhavayuttaṃ dibbarathaṃ āneti, na aññassa, amhākaṃ rañño bhavissati, rājā hi no dhammiko dhammarājā’’ti somanassajātā hutvā añjaliṃ paggayha ṭhitā paṭhamaṃ gāthamāhaṃsu –
२०२.
202.
‘‘अब्भुतो वत लोकस्मिं, उप्पज्जि लोमहंसनो।
‘‘Abbhuto vata lokasmiṃ, uppajji lomahaṃsano;
दिब्बो रथो पातुरहु, वेदेहस्स यसस्सिनो’’ति॥
Dibbo ratho pāturahu, vedehassa yasassino’’ti.
तस्सत्थो – अब्भुतो वतेस अम्हाकं राजा, लोकस्मिं लोमहंसनो उप्पज्जि, यस्स दिब्बो रथो पातुरहोसि वेदेहस्स यसस्सिनोति।
Tassattho – abbhuto vatesa amhākaṃ rājā, lokasmiṃ lomahaṃsano uppajji, yassa dibbo ratho pāturahosi vedehassa yasassinoti.
मातलिपिए तं रथं आनेत्वा मनुस्सेसु गन्धमालादीहि पूजेन्तेसु तिक्खत्तुं नगरं पदक्खिणं कत्वा रञ्ञो निवेसनद्वारं गन्त्वा रथं निवत्तेत्वा पच्छाभागेन सीहपञ्जरउम्मारे ठपेत्वा आरोहणसज्जं कत्वा अट्ठासि। तं दिवसं राजापि दानसालायो ओलोकेत्वा ‘‘इमिना नियामेन दानं देथा’’ति आणापेत्वा उपोसथं समादियित्वा दिवसं वीतिनामेत्वा अमच्चगणपरिवुतो अलङ्कतमहातले पाचीनसीहपञ्जराभिमुखो धम्मयुत्तं कथेन्तो निसिन्नो होति। अथ नं मातलि रथाभिरुहनत्थं निमन्तेत्वा आदाय अगमासि। तमत्थं पकासेन्तो सत्था इमा गाथा अभासि –
Mātalipie taṃ rathaṃ ānetvā manussesu gandhamālādīhi pūjentesu tikkhattuṃ nagaraṃ padakkhiṇaṃ katvā rañño nivesanadvāraṃ gantvā rathaṃ nivattetvā pacchābhāgena sīhapañjaraummāre ṭhapetvā ārohaṇasajjaṃ katvā aṭṭhāsi. Taṃ divasaṃ rājāpi dānasālāyo oloketvā ‘‘iminā niyāmena dānaṃ dethā’’ti āṇāpetvā uposathaṃ samādiyitvā divasaṃ vītināmetvā amaccagaṇaparivuto alaṅkatamahātale pācīnasīhapañjarābhimukho dhammayuttaṃ kathento nisinno hoti. Atha naṃ mātali rathābhiruhanatthaṃ nimantetvā ādāya agamāsi. Tamatthaṃ pakāsento satthā imā gāthā abhāsi –
२०३.
203.
‘‘देवपुत्तो महिद्धिको, मातलि देवसारथि।
‘‘Devaputto mahiddhiko, mātali devasārathi;
निमन्तयित्थ राजानं, वेदेहं मिथिलग्गहं॥
Nimantayittha rājānaṃ, vedehaṃ mithilaggahaṃ.
२०४.
204.
‘‘एहिमं रथमारुय्ह, राजसेट्ठ दिसम्पति।
‘‘Ehimaṃ rathamāruyha, rājaseṭṭha disampati;
देवा दस्सनकामा ते, तावतिंसा सइन्दका।
Devā dassanakāmā te, tāvatiṃsā saindakā;
सरमाना हि ते देवा, सुधम्मायं समच्छरे॥
Saramānā hi te devā, sudhammāyaṃ samacchare.
२०५.
205.
‘‘ततो च राजा साधिनो, वेदेहो मिथिलग्गहो।
‘‘Tato ca rājā sādhino, vedeho mithilaggaho;
सहस्सयुत्तमारुय्ह, अगा देवान सन्तिके।
Sahassayuttamāruyha, agā devāna santike;
तं देवा पटिनन्दिंसु, दिस्वा राजानमागतं॥
Taṃ devā paṭinandiṃsu, disvā rājānamāgataṃ.
२०६.
206.
‘‘स्वागतं ते महाराज, अथो ते अदुरागतं।
‘‘Svāgataṃ te mahārāja, atho te adurāgataṃ;
निसीद दानि राजीसि, देवराजस्स सन्तिके॥
Nisīda dāni rājīsi, devarājassa santike.
२०७.
207.
‘‘सक्कोपि पटिनन्दित्थ, वेदेहं मिथिलग्गहं।
‘‘Sakkopi paṭinandittha, vedehaṃ mithilaggahaṃ;
निमन्तयित्थ कामेहि, आसनेन च वासवो॥
Nimantayittha kāmehi, āsanena ca vāsavo.
२०८.
208.
‘‘साधु खोसि अनुप्पत्तो, आवासं वसवत्तिनं।
‘‘Sādhu khosi anuppatto, āvāsaṃ vasavattinaṃ;
वस देवेसु राजीसि, सब्बकामसमिद्धिसु।
Vasa devesu rājīsi, sabbakāmasamiddhisu;
तावतिंसेसु देवेसु, भुञ्ज कामे अमानुसे’’ति॥
Tāvatiṃsesu devesu, bhuñja kāme amānuse’’ti.
तत्थ समच्छरेति अच्छन्ति। अगा देवान सन्तिकेति देवानं सन्तिकं अगमासि। तस्मिञ्हि रथं अभिरुहित्वा ठिते रथो आकासं पक्खन्दि, सो महाजनस्स ओलोकेन्तस्सेव अन्तरधायि। मातलि राजानं देवलोकं नेसि । तं दिस्वा देवता च सक्को च हट्ठतुट्ठा पच्चुग्गमनं कत्वा पटिसन्थारं करिंसु। तमत्थं दस्सेतुं ‘‘तं देवा’’तिआदि वुत्तं। तत्थ पटिनन्दिंसूति पुनप्पुनं नन्दिंसु। आसनेन चाति राजानं आलिङ्गित्वा ‘‘इध निसीदा’’ति अत्तनो पण्डुकम्बलसिलासनेन च कामेहि च निमन्तेसि, उपड्ढरज्जं दत्वा एकासने निसीदापेसीति अत्थो।
Tattha samacchareti acchanti. Agā devāna santiketi devānaṃ santikaṃ agamāsi. Tasmiñhi rathaṃ abhiruhitvā ṭhite ratho ākāsaṃ pakkhandi, so mahājanassa olokentasseva antaradhāyi. Mātali rājānaṃ devalokaṃ nesi . Taṃ disvā devatā ca sakko ca haṭṭhatuṭṭhā paccuggamanaṃ katvā paṭisanthāraṃ kariṃsu. Tamatthaṃ dassetuṃ ‘‘taṃ devā’’tiādi vuttaṃ. Tattha paṭinandiṃsūti punappunaṃ nandiṃsu. Āsanena cāti rājānaṃ āliṅgitvā ‘‘idha nisīdā’’ti attano paṇḍukambalasilāsanena ca kāmehi ca nimantesi, upaḍḍharajjaṃ datvā ekāsane nisīdāpesīti attho.
तत्थ सक्केन देवरञ्ञा दसयोजनसहस्सं देवनगरं अड्ढतिया च अच्छराकोटियो वेजयन्तपासादञ्च मज्झे भिन्दित्वा दिन्नं सम्पत्तिं अनुभवन्तस्स मनुस्सगणनाय सत्त वस्ससतानि अतिक्कन्तानि। तेनत्तभावेन देवलोके वसनकं पुञ्ञं खीणं, अनभिरति उप्पन्ना, तस्मा सक्केन सद्धिं सल्लपन्तो गाथमाह –
Tattha sakkena devaraññā dasayojanasahassaṃ devanagaraṃ aḍḍhatiyā ca accharākoṭiyo vejayantapāsādañca majjhe bhinditvā dinnaṃ sampattiṃ anubhavantassa manussagaṇanāya satta vassasatāni atikkantāni. Tenattabhāvena devaloke vasanakaṃ puññaṃ khīṇaṃ, anabhirati uppannā, tasmā sakkena saddhiṃ sallapanto gāthamāha –
२०९.
209.
‘‘अहं पुरे सग्गगतो रमामि, नच्चेहि गीतेहि च वादितेहि।
‘‘Ahaṃ pure saggagato ramāmi, naccehi gītehi ca vāditehi;
सो दानि अज्ज न रमामि सग्गे, आयुं नु खीणो मरणं नु सन्तिके।
So dāni ajja na ramāmi sagge, āyuṃ nu khīṇo maraṇaṃ nu santike;
उदाहु मूळ्होस्मि जनिन्दसेट्ठा’’ति॥
Udāhu mūḷhosmi janindaseṭṭhā’’ti.
तत्थ आयुं नु खीणोति किं नु मम सरसेन जीवितिन्द्रियं खीणं, उदाहु उपच्छेदककम्मवसेन मरणं सन्तिके जातन्ति पुच्छति। जनिन्दसेट्ठाति जनिन्दानं देवानं सेट्ठ।
Tattha āyuṃ nu khīṇoti kiṃ nu mama sarasena jīvitindriyaṃ khīṇaṃ, udāhu upacchedakakammavasena maraṇaṃ santike jātanti pucchati. Janindaseṭṭhāti janindānaṃ devānaṃ seṭṭha.
अथ नं सक्को आह –
Atha naṃ sakko āha –
२१०.
210.
‘‘न तायु खीणं मरणञ्च दूरे, न चापि मूळ्हो नरवीरसेट्ठ।
‘‘Na tāyu khīṇaṃ maraṇañca dūre, na cāpi mūḷho naravīraseṭṭha;
तुय्हञ्च पुञ्ञानि परित्तकानि, येसं विपाकं इध वेदयित्थो॥
Tuyhañca puññāni parittakāni, yesaṃ vipākaṃ idha vedayittho.
२११.
211.
‘‘वस देवानुभावेन, राजसेट्ठ दिसम्पति।
‘‘Vasa devānubhāvena, rājaseṭṭha disampati;
तावतिंसेसु देवेसु, भुञ्ज कामे अमानुसे’’ति॥
Tāvatiṃsesu devesu, bhuñja kāme amānuse’’ti.
तत्थ ‘‘परित्तकानी’’ति इदं तेन अत्तभावेन देवलोके विपाकदायकानि पुञ्ञानि सन्धाय वुत्तं, इतरानि पनस्स पुञ्ञानि पथवियं पंसु विय अप्पमाणानि। वस देवानुभावेनाति अहं ते अत्तनो पुञ्ञानि मज्झे भिन्दित्वा दस्सामि, ममानुभावेन वसाति तं समस्सासेन्तो आह।
Tattha ‘‘parittakānī’’ti idaṃ tena attabhāvena devaloke vipākadāyakāni puññāni sandhāya vuttaṃ, itarāni panassa puññāni pathaviyaṃ paṃsu viya appamāṇāni. Vasa devānubhāvenāti ahaṃ te attano puññāni majjhe bhinditvā dassāmi, mamānubhāvena vasāti taṃ samassāsento āha.
अथ नं पटिक्खिपन्तो महासत्तो आह –
Atha naṃ paṭikkhipanto mahāsatto āha –
२१२.
212.
‘‘यथा याचितकं यानं, यथा याचितकं धनं।
‘‘Yathā yācitakaṃ yānaṃ, yathā yācitakaṃ dhanaṃ;
एवंसम्पदमेवेतं, यं परतो दानपच्चया॥
Evaṃsampadamevetaṃ, yaṃ parato dānapaccayā.
२१३.
213.
‘‘न चाहमेतमिच्छामि, यं परतो दानपच्चया।
‘‘Na cāhametamicchāmi, yaṃ parato dānapaccayā;
सयंकतानि पुञ्ञानि, तं मे आवेणिकं धनं॥
Sayaṃkatāni puññāni, taṃ me āveṇikaṃ dhanaṃ.
२१४.
214.
‘‘सोहं गन्त्वा मनुस्सेसु, काहामि कुसलं बहुं।
‘‘Sohaṃ gantvā manussesu, kāhāmi kusalaṃ bahuṃ;
दानेन समचरियाय, संयमेन दमेन च।
Dānena samacariyāya, saṃyamena damena ca;
यं कत्वा सुखितो होति, न च पच्छानुतप्पती’’ति॥
Yaṃ katvā sukhito hoti, na ca pacchānutappatī’’ti.
तत्थ यं परतो दानपच्चयाति यं परेन दिन्नत्ता लब्भति, तं याचितकसदिसमेव होति। याचितकञ्हि तुट्ठकाले देन्ति, अतुट्ठकाले अच्छिन्दित्वा गण्हन्तीति वदति। समचरियायाति कायादीहि पापस्स अकरणेन। संयमेनाति सीलसंयमेन। दमेनाति इन्द्रियदमनेन। यं कत्वाति यं करित्वा सुखितो चेव होति न च पच्छानुतप्पति, तथारूपमेव कम्मं करिस्सामीति।
Tattha yaṃ parato dānapaccayāti yaṃ parena dinnattā labbhati, taṃ yācitakasadisameva hoti. Yācitakañhi tuṭṭhakāle denti, atuṭṭhakāle acchinditvā gaṇhantīti vadati. Samacariyāyāti kāyādīhi pāpassa akaraṇena. Saṃyamenāti sīlasaṃyamena. Damenāti indriyadamanena. Yaṃ katvāti yaṃ karitvā sukhito ceva hoti na ca pacchānutappati, tathārūpameva kammaṃ karissāmīti.
अथस्स वचनं सुत्वा सक्को मातलिं आणापेसि ‘‘गच्छ, तात, साधिनराजानं मिथिलं नेत्वा उय्याने ओतारेही’’ति। सो तथा अकासि। राजा उय्याने चङ्कमति। अथ नं उय्यानपालो दिस्वा पुच्छित्वा गन्त्वा नारदरञ्ञो आरोचेसि। सो रञ्ञो आगतभावं सुत्वा ‘‘त्वं पुरतो गन्त्वा उय्यानं सज्जेत्वा तस्स च मय्हञ्च द्वे आसनानि पञ्ञापेही’’ति उय्यानपालं उय्योजेसि। सो तथा अकासि। अथ नं राजा पुच्छि ‘‘कस्स द्वे आसनानि पञ्ञापेसी’’ति? ‘‘एकं तुम्हाकं, एकं अम्हाकं रञ्ञो’’ति। अथ नं राजा ‘‘को अञ्ञो सत्तो मम सन्तिके आसने निसीदिस्सती’’ति वत्वा एकस्मिं निसीदित्वा एकस्मिं पादे ठपेसि। नारदराजा आगन्त्वा तस्स पादे वन्दित्वा एकमन्तं निसीदि। सो किरस्स सत्तमो पनत्ता। तदा किर वस्ससतायुककालोव होति। महासत्तो पन अत्तनो पुञ्ञबलेन एत्तकं कालं वीतिनामेसि। सो नारदं हत्थे गहेत्वा उय्याने विचरन्तो तिस्सो गाथा अभासि –
Athassa vacanaṃ sutvā sakko mātaliṃ āṇāpesi ‘‘gaccha, tāta, sādhinarājānaṃ mithilaṃ netvā uyyāne otārehī’’ti. So tathā akāsi. Rājā uyyāne caṅkamati. Atha naṃ uyyānapālo disvā pucchitvā gantvā nāradarañño ārocesi. So rañño āgatabhāvaṃ sutvā ‘‘tvaṃ purato gantvā uyyānaṃ sajjetvā tassa ca mayhañca dve āsanāni paññāpehī’’ti uyyānapālaṃ uyyojesi. So tathā akāsi. Atha naṃ rājā pucchi ‘‘kassa dve āsanāni paññāpesī’’ti? ‘‘Ekaṃ tumhākaṃ, ekaṃ amhākaṃ rañño’’ti. Atha naṃ rājā ‘‘ko añño satto mama santike āsane nisīdissatī’’ti vatvā ekasmiṃ nisīditvā ekasmiṃ pāde ṭhapesi. Nāradarājā āgantvā tassa pāde vanditvā ekamantaṃ nisīdi. So kirassa sattamo panattā. Tadā kira vassasatāyukakālova hoti. Mahāsatto pana attano puññabalena ettakaṃ kālaṃ vītināmesi. So nāradaṃ hatthe gahetvā uyyāne vicaranto tisso gāthā abhāsi –
२१५.
215.
‘‘इमानि तानि खेत्तानि, इमं निक्खं सुकुण्डलं।
‘‘Imāni tāni khettāni, imaṃ nikkhaṃ sukuṇḍalaṃ;
इमा ता हरितानूपा, इमा नज्जो सवन्तियो॥
Imā tā haritānūpā, imā najjo savantiyo.
२१६.
216.
‘‘इमा ता पोक्खरणी रम्मा, चक्कवाकपकूजिता।
‘‘Imā tā pokkharaṇī rammā, cakkavākapakūjitā;
मन्दालकेहि सञ्छन्ना, पदुमुप्पलकेहि च।
Mandālakehi sañchannā, padumuppalakehi ca;
यस्सिमानि ममायिंसु, किं नु ते दिसतं गता॥
Yassimāni mamāyiṃsu, kiṃ nu te disataṃ gatā.
२१७.
217.
‘‘तानीध खेत्तानि सो भूमिभागो, तेयेव आरामवनूपचारा।
‘‘Tānīdha khettāni so bhūmibhāgo, teyeva ārāmavanūpacārā;
तमेव मय्हं जनतं अपस्सतो, सुञ्ञंव मे नारद खायते दिसा’’ति॥
Tameva mayhaṃ janataṃ apassato, suññaṃva me nārada khāyate disā’’ti.
तत्थ खेत्तानीति भूमिभागे सन्धायाह। इमं निक्खन्ति इमं तादिसमेव उदकनिद्धमनं। सुकुण्डलन्ति सोभनेन मुसलपवेसनकुण्डलेन समन्नागतं। हरितानूपाति उदकनिद्धमनस्स उभोसु पस्सेसु हरिततिणसञ्छन्ना अनूपभूमियो। यस्सिमानि ममायिंसूति तात नारद, ये मम उपट्ठाका च ओरोधा च इमस्मिं उय्याने महन्तेन यसेन मया सद्धिं विचरन्ता इमानि ठानानि ममायिंसु पियायिंसु, कतरं नु ते दिसतं गता, कत्थ ते पेसिता। तानीध खेत्तानीति इमस्मिं उय्याने तानेव एतानि उपरोपनकविरुहनट्ठानानि। तेयेव आरामवनूपचाराति इमे तेयेव आरामवनूपचारा, विहारभूमियोति अत्थो।
Tattha khettānīti bhūmibhāge sandhāyāha. Imaṃ nikkhanti imaṃ tādisameva udakaniddhamanaṃ. Sukuṇḍalanti sobhanena musalapavesanakuṇḍalena samannāgataṃ. Haritānūpāti udakaniddhamanassa ubhosu passesu haritatiṇasañchannā anūpabhūmiyo. Yassimāni mamāyiṃsūti tāta nārada, ye mama upaṭṭhākā ca orodhā ca imasmiṃ uyyāne mahantena yasena mayā saddhiṃ vicarantā imāni ṭhānāni mamāyiṃsu piyāyiṃsu, kataraṃ nu te disataṃ gatā, kattha te pesitā. Tānīdha khettānīti imasmiṃ uyyāne tāneva etāni uparopanakaviruhanaṭṭhānāni. Teyeva ārāmavanūpacārāti ime teyeva ārāmavanūpacārā, vihārabhūmiyoti attho.
अथ नं नारदो आह – ‘‘देव, तुम्हाकं देवलोकगतानं इदानि सत्त वस्ससतानि, अहं वो सत्तमो पनत्ता, तुम्हाकं उपट्ठाका च ओरोधा च मरणमुखं पत्ता, इदं वो अत्तनो सन्तकं रज्जं, अनुभवथ न’’न्ति। राजा ‘‘तात नारद, नाहं इधागच्छन्तो रज्जत्थाय आगतो, पुञ्ञकरणत्थायम्हि आगतो, अहं पुञ्ञमेव करिस्सामी’’ति वत्वा गाथा आह –
Atha naṃ nārado āha – ‘‘deva, tumhākaṃ devalokagatānaṃ idāni satta vassasatāni, ahaṃ vo sattamo panattā, tumhākaṃ upaṭṭhākā ca orodhā ca maraṇamukhaṃ pattā, idaṃ vo attano santakaṃ rajjaṃ, anubhavatha na’’nti. Rājā ‘‘tāta nārada, nāhaṃ idhāgacchanto rajjatthāya āgato, puññakaraṇatthāyamhi āgato, ahaṃ puññameva karissāmī’’ti vatvā gāthā āha –
२१८.
218.
‘‘दिट्ठा मया विमानानि, ओभासेन्ता चतुद्दिसा।
‘‘Diṭṭhā mayā vimānāni, obhāsentā catuddisā;
सम्मुखा देवराजस्स, तिदसानञ्च सम्मुखा॥
Sammukhā devarājassa, tidasānañca sammukhā.
२१९.
219.
‘‘वुत्थं मे भवनं दिब्यं, भुत्ता कामा अमानुसा।
‘‘Vutthaṃ me bhavanaṃ dibyaṃ, bhuttā kāmā amānusā;
तावतिंसेसु देवेसु, सब्बकामसमिद्धिसु॥
Tāvatiṃsesu devesu, sabbakāmasamiddhisu.
२२०.
220.
‘‘सोहं एतादिसं हित्वा, पुञ्ञायम्हि इधागतो।
‘‘Sohaṃ etādisaṃ hitvā, puññāyamhi idhāgato;
धम्ममेव चरिस्सामि, नाहं रज्जेन अत्थिको॥
Dhammameva carissāmi, nāhaṃ rajjena atthiko.
२२१.
221.
‘‘अदण्डावचरं मग्गं, सम्मासम्बुद्धदेसितं।
‘‘Adaṇḍāvacaraṃ maggaṃ, sammāsambuddhadesitaṃ;
तं मग्गं पटिपज्जिस्सं, येन गच्छन्ति सुब्बता’’ति॥
Taṃ maggaṃ paṭipajjissaṃ, yena gacchanti subbatā’’ti.
तत्थ वुत्थं मे भवनं दिब्यन्ति वेजयन्तं सन्धाय आह। सोहं एतादिसन्ति तात नारद, सोहं बुद्धञाणेन अपरिच्छिन्दनीयं एवरूपं कामगुणसम्पत्तिं पहाय पुञ्ञकरणत्थाय इधागतो। अदण्डावचरन्ति अदण्डेहि निक्खित्तदण्डहत्थेहि अवचरितब्बं सम्मादिट्ठिपुरेक्खारं अट्ठङ्गिकं मग्गं। सुब्बताति येन मग्गेन सुब्बता सब्बञ्ञुबुद्धा गच्छन्ति, अहम्पि अगतपुब्बं दिसं गन्तुं बोधितले निसीदित्वा तमेव मग्गं पटिपज्जिस्सामीति।
Tattha vutthaṃ me bhavanaṃ dibyanti vejayantaṃ sandhāya āha. Sohaṃ etādisanti tāta nārada, sohaṃ buddhañāṇena aparicchindanīyaṃ evarūpaṃ kāmaguṇasampattiṃ pahāya puññakaraṇatthāya idhāgato. Adaṇḍāvacaranti adaṇḍehi nikkhittadaṇḍahatthehi avacaritabbaṃ sammādiṭṭhipurekkhāraṃ aṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ. Subbatāti yena maggena subbatā sabbaññubuddhā gacchanti, ahampi agatapubbaṃ disaṃ gantuṃ bodhitale nisīditvā tameva maggaṃ paṭipajjissāmīti.
एवं बोधिसत्तो इमा गाथायो सब्बञ्ञुतञ्ञाणेन सङ्खिपित्वा कथेसि। नारदो पुनपि आह – ‘‘रज्जं, देव, अनुसासा’’ति। ‘‘तात, न मे रज्जेनत्थो, सत्त वस्ससतानि विगतं दानं सत्ताहेनेव दातुकामम्ही’’ति। नारदो ‘‘साधू’’ति तस्स वचनं सम्पटिच्छित्वा महादानं पटियादेसि। राजा सत्ताहं दानं दत्वा सत्तमे दिवसे कालं कत्वा तावतिंसभवनेयेव निब्बत्ति।
Evaṃ bodhisatto imā gāthāyo sabbaññutaññāṇena saṅkhipitvā kathesi. Nārado punapi āha – ‘‘rajjaṃ, deva, anusāsā’’ti. ‘‘Tāta, na me rajjenattho, satta vassasatāni vigataṃ dānaṃ sattāheneva dātukāmamhī’’ti. Nārado ‘‘sādhū’’ti tassa vacanaṃ sampaṭicchitvā mahādānaṃ paṭiyādesi. Rājā sattāhaṃ dānaṃ datvā sattame divase kālaṃ katvā tāvatiṃsabhavaneyeva nibbatti.
सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा ‘‘एवं वसितब्बयुत्तकं उपोसथकम्मं नामा’’ति दस्सेत्वा सच्चानि पकासेत्वा जातकं समोधानेसि, सच्चपरियोसाने उपोसथिकेसु उपासकेसु केचि सोतापत्तिफले, केचि सकदागामिफले, केचि अनागामिफले पतिट्ठहिंसु। तदा नारदराजा सारिपुत्तो अहोसि, मातलि आनन्दो, सक्को अनुरुद्धो, साधिनराजा पन अहमेव अहोसिन्ति।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā ‘‘evaṃ vasitabbayuttakaṃ uposathakammaṃ nāmā’’ti dassetvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ samodhānesi, saccapariyosāne uposathikesu upāsakesu keci sotāpattiphale, keci sakadāgāmiphale, keci anāgāmiphale patiṭṭhahiṃsu. Tadā nāradarājā sāriputto ahosi, mātali ānando, sakko anuruddho, sādhinarājā pana ahameva ahosinti.
साधिनजातकवण्णना एकादसमा।
Sādhinajātakavaṇṇanā ekādasamā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / ४९४. साधिनजातकं • 494. Sādhinajātakaṃ
